गीत
झनझन बज्दछ प्रीतिको तार अझ बन्धन भो झनझन, छनछन चुरा छिनछन बज्दा कायल मन भो झनझन । फनफन चङ्गा क्षितिजमा हेर ! चुड्छ कि प्रेमको धागो, मनमन शङ्गा–बादल लाग्दा दिल रञ्जन भो झनझन ।
ओ शैलराज !
नियालेको छु तिमीलाई कहिले समीप त कहिले दूरबाट धेरै वर्षदेखि सबै यामहरूमा ए शैलचुली ! म तिमीसँगै बात मारिरहेको छु ।
शकुन्तला
ओ शकुन्तला ! तिम्रो बोल्ने रूपमा सुन्दरता कोरिन्छ जब चरित्र झल्किन्छ बुट्टा बनेर तिम्रो चित्रमा
तिमी....
के भनौँ तिमीलाई कल्पना वा यथार्थ ? कल्पना भनौँ त यथार्थमा छौ यथार्थ भनौँ त कल्पनामै छौ त्यसोभए मेरो यथार्थ नै काल्पनिक हो त ?
राम्रो
जस्तै जुनेली नभ हुन्छ राम्रो झुल्के बिहानी पनि हुन्छ राम्रो । सदैव यौटै क्षण हुन्न राम्रो होस् एक त्यस्तै घरबार हाम्रो ।। १ ।।
केही छोटा कविता
१. परिवर्तन कसैको आँशु मोती हुन्छ कसैको आँशु पानी हुन्छ कहानी मोतीको आफ्नै कहानी पानीको आफ्नै झिँजा, दाउरा, मूढाको आफ्नै रापतापमै चम्किन्छ जीवन सुन झन झन खारिन्छ
दुई छोटा कविता
१. लोकतन्त्र पहिले पक्की बाटो थिएन मेरो गाउँमा बसाइँ सर्नेहरू हाम्रै गाउँको गोरेटोबाटै सर्थे त्यही गोरेटो भएर रातिराति एक हुल जङ्गली हात्तीहरू हिँड्दा मध्यरातमा कुकुर भुकिरहन्थे
कविता
सुख हो कविता, दुःख हो कविता कविका मनको बह हो कविता । रस मिश्रित भाष्य न हो कविता हुन पद्य र गद्य दुवै कविता ।।
शोक धून
गीत बगेको छैन भुइँमा परेलाभित्र सन्नाटा छ, खडेरीग्रस्त छन् आँखाहरू, बुर्कुसी मार्दै माटो चपाइरहेछन् घोडाहरू
सूर्यलाई सम्बोधन
झुल्कँदै गरेको घामलाई प्रणाम गरेर मेरी आमा भन्ने गर्नुहुन्थ्यो– दिवाकर ! तिमी छौ र म छु तिमी छौ र नै मेरा खसम छन् मेरा छोराछोरीहरू छन्
अचेल
भीडभित्र मान्छे एक्लो छ अचेल कोलाहल भित्र मान्छे सुनसान छ अचेल,
चार मुक्तक
म कसैको पनि मनभित्र बस्न नसकेको मान्छे बसेर पनि मन खोलेर पलेँटी कस्न नसकेको मान्छे आँखामा राखेर पनि बिझाउँदैन भन्थे सबै आँखाको सानो नानीभित्र पस्न नसकेको मान्छे
मृत्यु पनि सायद आदेश पर्खन्छ
मृत्युको रूप–आकार केही देखिन्न तर यो कहीँ–कतै छैन पनि होइन यो आउँछ समय–गणित मिलाएर तर आफ्नो इच्छाले होइन ।
छैन भने कतै म तिम्रो हृदयको अन्तपुरमा छैन
म तिम्रो नजिक, टाढा, वरिपरि, जताततै छु चुल्होमा छु, चौकामा छु वनमा छु, बुट्यानमा छु खेतमा छु, खलियानमा छु आँगनमा छु, मटानमा छु;
समालोचनामा आचारसंहिता : बहस कि बाध्यता
साहित्यमा आचारसंहिताबारे सार्वजनिक बहस चलाउन सकिन्छ । यस्तो बहस उठाउँदा धेरैलाई लाग्छ, साहित्यलाई समाज, समुदाय र परिवारमैत्री बनाउनु व्यक्तिगत लेखकीय नैतिक जिम्मेवारी हो, औपचारिक संहिता आवश्यक छैन । कुरो ठिकै पनि लाग्छ । साहित्यलाई केहीले अराजक विधा भनेका छन्; जस्तो, साहित्यकार विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाले भन्नुभयो– “म राजनीतिमा समाजवादी र साहित्यमा अराजकतावादी हुँ ।” यदि यसो हो भने अराजक विधालाई किन चाहियो संहिता ? तर कोइराला कहिल्यै अराजकतावादी हुनुभएन । वैकल्प्यवादी मात्र हुनुभयो । उहाँका विचार स्थापित मान्यताभन्दा पृथक् मात्र होइनन् विपरीत पनि पाइन्छन् । स्थापनाविरुद्ध उहाँले विकल्प देख्नुभयो । लेख्नुभयो तर प्रस्तुति शिष्ट छ उहाँको । उहाँ विचारमा स्वतन्त्र र शैलीमा श्लील हुनुहुन्छ ।
कवितासँगै जोडिएको जीवन
८४ वर्षे उमेर टेकिसक्दा पनि अझै कविता लेखिरहेको छु भनेँ भने त नयाँ पुस्ताले गाली गर्छन् । कति लेख्नु ? जति लेख्नु थियो लेखियो । अब त कनिकुथी लेख्ने हो, यसले पनि अझै लेखिरहेको छ भन्नका लागि मात्र । जेजसो भए पनि अलि भिन्न हुन नयाँ नयाँ विम्बहरूको प्रयोग गरेर कविता लेखिरहेको छु । काठमाडौँको चुनदेवी महाराजगञ्जमा आफ्नै घरको कोठामा बसेर कविताका बारेमा, लेखनका बारेमा उहाँका कुरा सुनिरहेको छु । यत्रतत्र औषधिका सिसी, बट्टा, पिसाबको समस्याले शरीरमै जोडिएको पाइप देख्दा लाग्थ्यो कुनै अस्पतालको कोठामा पुगेको छु । कवितासँगै जोडिएको उहाँको जीवन बाँच्ने शैली र समयले ल्याएको परिवर्तन, रोगले दिनप्रति दिन गल्दै गएको ज्यान अनि सेलाउँदै गएको जाँगरका बारेमा पुस महिनाको चिसोमा संवाद गरेर फर्केको धेरै भएको छैन ।
सुन्दर चित्र (लघुकथा)
धेरै बेरदेखि एउटा विद्यार्थी एकोहोरिएर चित्र कोरिरहेको थियो । बडो मग्न भएर चित्र कोरिरहेको देख्दा विशेष प्रकारको हो कि जस्तो भान हुन्छ । चित्र बनाउन सिध्याएर एक एक गर्दै सबैजसो विद्यार्थी उठेर गइसके तर त्यो विद्यार्थी भने अझै चित्र कोर्नमा दत्तचित्त देखिन्थ्यो । चित्र कोर्ने समय सकिए पनि त्यो विद्यार्थी उठेर नआएपछि शिक्षक आफैँ उसको नजिक गयो । त्यत्रो समय लगाएर कस्तो चित्र बनाएछ भनेर कापीमा गहिरिएर हेर्न थाल्यो । चित्र देखेर शिक्षक छक्क प¥यो । चित्रमा खासै त्यस्तो कुनै आकारप्रकार थिएन । केरमेर केरमेरको गुजुल्टो र यत्रतत्र रङको टाटो मात्र थियो । सबैलाई देशको सुन्दर चित्र लेख्न लगाएर
संयोग (लघुकथा)
बराहताल गाउँपालिकाको बाह्रौँ गाउँसभाले गाउँपालिकाका प्रशासकीय अधिकृत किशुनदेव लुइटेललाई उत्कृष्ट कर्मचारीका रूपमा सम्मानित गरेपछि उनको सामाजिक सञ्जाल फेसबुक पूरै रङ्गियो । उनका सहकर्मी पूर्वचिनारुहरूले व्यङ्ग्यात्मक टिप्पणी पनि गरे भने घरपरिवार आफन्तजनले बधाई पनि दिन भ्याए । उनी २४ (घ) अनुसार बढुवा भएर बराहताल गाउँपालिकामा पुगेका थिए र झन्डै एक वर्षको कार्यकाल पनि पूरा गरिसकेका थिए । दुर्गम क्षेत्रको अङ्क जोडेर छिट्टै बढुवा हुने उनको ठूलो धोको थियो र माथिल्लो पदमा पुगेर अवकाश लिने तीव्र लालसा हुनु पनि स्वाभाविक नै थियो ?
पापी नजर (लघुकथा)
सपनाले घाँसको भारी गोठमा बिसाइन् । हातमुख धोएर भान्सामा आइन् । भाँडा सबै जुठा थिए । भाडामा भात थिएन । भोकले आत्तिएकी सपनाले सासू आमालाई सोधिन्, ‘आमा मलाई भात छैन ?’ ‘तेरो को नोकर छ यहाँ ? जा न तेरो बाउको घर, अब के कुरेर बसेकी यतिबेर ? कुन नाठो खोज्न गएकी थिइस् ?’ सासूआमाको जवाफ आयो । ‘म कहाँ जानु भन्नु, हजुरले यसरी नभएको आरोप नलगाउनु बर्बरी झरेको आँखाको आँशु पुछिन् । भक्कानो छुटेको छ ।’ जुरुक्क उठेर बाहिर आएकी सासूआमालाई रोक्दै सपनाले भनिन् ।
![नियत [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/62415/conversions/ramesh-original-thumb.jpg)
नियत [कथा]
हरेक व्यक्तिको कथा, व्यथा एवं गाथाहरू भिन्न–भिन्न ढङ्गले बितिरहेका हुन्छन् । त्यस्तै मेरो पनि । साङ्गोपाङ्गमा भन्ने हो भने ती सबै कुरा एउटै परिधिमा बेग्लै बेगमा चलायमान भएर सौरङ्गी भेषमा छरपष्ट हुन्छन् । मन परेको कलेवरलाई ग्रहण गरी आफू अगाडि बढ्ने हो । नसोचेका र सोचेका दुवै कुरा आउँछन् र जान्छन् तर जीवनको विशिष्टतामा कुनै फेरबदल हुँदैन । मानिसको सोच, नियत र चित्तवृत्ति मात्र अस्थिर भएर भ्रान्त मनमा विचलन भइरहेका हुन्छन् । जसरी अरूको जिन्दगी चलिरहेको छ, उसरी नै मेरो र साथसाथै हामी सबैको । अरूसँग मेरो पनि यो कथा मेल खान्छ कि ?
![भाले [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/62021/conversions/katha-original-thumb.jpg)
भाले [कथा]
ज्यानले बोक्न सकुन्जेल घाँसको भारी पुगेपछि जुनुमाया पुनले भारीलाई बलियोसँग बाबियोको डोरीले दुई ठाउँमा कसिन् । मध्य साउन भएकाले कतिबेला पानी पर्छ भन्ने कुनै ठेगान थिएन । दुई दिनको झरी थामिएको मौका छोपेर जुनु गाईबस्तुका लागि घाँस र स्याउला काट्न चोरमारा वन आएकी थिइन् । चोरमारा वन नामजस्तै लुटपाटका लागि उहिलेदेखि नै कुख्यात थियो । यही चोरमारा वनमा कतिको धन लुटियो, कतिले इज्जत लुटाए भन्ने हिसाबकिताब नै थियो गाउँलेसँग । वन्यजन्तुको डर एकातिर छँदै थियो, अर्कोतिर वन उपभोक्ता समूहका मान्छेले देख्लान् कि भन्ने डर पनि थियो जुनुलाई । किनभने वन उपभोक्ता समूहले घाँस स्याउला
![टिकटपथ १ [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/62020/conversions/Untitled-2-original-thumb.jpg)
टिकटपथ १ [कथा]
असाध्य चासो र चिन्ता छ उनलाई आज टिकट मिल्छ कि मिल्दैन ? उनलाई कतै जानु छैन । घरमा नै बसेर टिकटको जोहो गर्नुपर्ने छ । एक मनले भनिरहेछ : घरमा बसेर कसरी टिकट पाइन्छ होला । यस्तो भीड छ । नवीन यात्रा गर्नेहरूको । लस्कर छ, सबै टिकट स्टेसनहरूमा । यहाँ बसेर अनलाइन पनि होला तर कसले हेर्ने र त्यो अनलाइन ?
शालीन विद्रोहबाट राष्ट्रपति बनेकी फरैना
भुइँमान्छेको बाल्यकालदेखि राष्ट्रपतिको भूमिका निर्वाह गर्दासम्मको परिधिभित्र आफ्नो क्षमताले पूर्णाकार प्राप्त गरेको फरैना उपन्यासले कुनै बौद्धिक भूमिका लेखन समावेश नगरी शुद्धरूपमा सत्ताइस खण्डमा विभाजित लेखनलाई दुई सय अट्ठाइस पानामा समापन गरिएको छ । उपन्यासलाई कुनै बौद्धिक भूमिकाको प्रभावमा नपारेर अध्ययन र विश्लेषण गर्न पाठक वर्गप्रति स्वतन्त्रता प्रदान गरिएको छ । यो लेखकको आत्मविश्वास हो ।
![पन्ध्र किलो चामल [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/61783/conversions/dilip-original-thumb.jpg)
पन्ध्र किलो चामल [कथा]
‘यो पनि लैजा ।’ मेरी आमाले करिब पन्ध्र किलो जतिको सानो चामलको थैलो मेरो लगेजको साथमा राखेकी थिइन् । ‘आमा पनि क्या... । त्यहाँ म भोकै मर्छु भन्ठानेको ?’ उमेर नै त्यस्तो । मैले आमाको मायालाई उपेक्षा गर्न खोजेको थिएँ । अर्को कारण के थियो भने हवाई सेवा निगमले प्लेनमा पच्चीस किलोभन्दा बढी सामान लिन दिँदैनथ्यो । मेरो कपडासपडाको ब्यागले बढी तौल भइसकेको थियो ।
आ–आफ्नै संस्कृतिमा रम्ने पर्व
नेपाली समाजमा प्रचलित कुनै पनि किसिमको चाड, पर्वका परम्परामा धर्म र संस्कृतिको विविध पक्ष अन्तर्निहित रहेको हुन्छ । माघ महिनाको सुरुवातको दिन अर्थात् माघ १ गतेका दिन मनाइने ‘माघे सङ्क्रान्ति’ पर्वलाई ‘मकर सङ्क्रान्ति’को नामले पनि चिनिन्छ । भौगोलिक, जातीय र सांस्कृतिक विविधता रहेको नेपालमा एकै दिन पर्ने र एउटै नामको पर्वलाई पनि भिन्नभिन्न भेग र समुदायमा भिन्नभिन्न ढङ्गले मनाउने प्रचलन रहिआएको छ ।
