जीवन्त लोकतन्त्रका चुनौती
नेपालीमा प्रजातन्त्र, जनतन्त्र, लोकशाही आदि विभिन्न नामले सम्बोधन गरिने लोकतन्त्रको अङ्ग्रेजीमा मात्र एउटा शब्द डेमोक्रेसी छ । डेमोक्रेसी लेटिनी शब्द डेमोक्रेसियाबाट उत्पत्ति भएको इन्साइक्लोपेडिया ब्रिटानिकामा उल्लेख छ ।
महाकवि देवकोटाको सम्झना
नेपाली साहित्यका शिखर पुरुष हुन् लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा । उनी आशुकवि थिए । जतिखेर पनि कवितामा कुराकानी गर्न सक्ने सामथ्र्य थियो । कवितामा युगको दर्शन गराउन सक्ने देवकोटालाई पहिले युगकवि पनि भनिएको थियो । २०१० सालको हाराहारीमा देवकोटालाई सम्बोधन गरेर लेखिने युगकवि सिद्धिचरण श्रेष्ठमा सारिएको थियो । यद्यपि २००४ सालमा बनारसबाट प्रकाशित हुने उदय पत्रिकामा ईश्वर बराल
चुनावी हिंसाले गाँजेको साख
क्यामरुन मध्य अफ्रिकाको गरिब मुलुक हो । भ्रष्टाचार र कुशासनले नै यो मुलुकलाई गरिब बनाएको छ । साक्षरता दर केही राम्रो भए पनि राष्ट्रका अरू सबै परिसूचक कमजोर यो मुलुक कुशासनको दुष्चक्रमा फसेको छ ।
पारिवारिक सम्बन्धको कसी
सर्वोच्च अदालतद्वारा साउनमा प्रकाशित वार्षिक प्रतिवेदन अनुसार गत आवको प्रारम्भसम्म जिल्ला अदालतमा दायर विवाह, सम्बन्धविच्छेद, मातृत्व वा पितृत्व कायम, धर्मपुत्र, धर्मपुत्री, माथवर, अंशबन्डा, अपुताली जस्ता पारिवारिक विवादका ७९ हजार ८९७ थान मुद्दामध्ये सम्बन्धविच्छेदका मात्र ३९ हजार ५४ थिए । उक्त आवमा जिल्ला अदालतको मुद्दाको लगत दुई लाख ५८ हजार ५२४ थियो ।
प्रशासकीय सङ्घीयताको गाँठो
अचेल निजामती प्रशासन निकै आलोचित छ । कतिपय आलोचना निजामती कर्मचारीको व्यवहारबाट भएको छ तर यसको कारण निजामती कर्मचारी मात्र नभएर उनीहरूको राजनीतिक कार्यकारी पनि हुन् ।
निर्वाचनप्रति जनउत्साह
लोकतान्त्रिक व्यवस्थालाई संस्थागत गर्ने मुख्य माध्यम नै निर्वाचन हो । निर्वाचन लोकतन्त्रको एक मात्र आधार हो । यही भदौ २३ र २४ गतेको जेनजी आन्दोलनको उपलब्धिलाई साकार पार्न आगामी फागुन २१ गते आमनिर्वाचन हुँदै छ ।
नवपुस्ताले चाहेको परिवर्तन
भदौ २३ र २४ गते नेपालमा जेनजीको सशक्त विरोधले विस्फोटको रूप लियो । आन्दोलन दक्षिण एसियामा नवीन भने थिएन । राजनीतिक विश्लेषकले ‘राजनीतिक सुनामी’ नाम दिएका जेनजीको आन्दोलन श्रीलङ्का र बङ्गलादेशमा सन् २०२२ देखि नै सुरु भएको थियो ।
उज्यालोतर्फको यात्रा
हामीले बाँचेका प्रत्येक पल इतिहासमा दर्ज हुँदैन । वेगवान् समयको कुनै मोडमा नसोचेका यस्तो परिघटना आई पर्छ कि त्यो युगौँयुगसम्म बाँचिरहने अमर इतिहास बन्छ । गत भदौ २४ गतेको घटना त्यस्तै बनेको छ जुन अब संसारका लागि एक अमिट इतिहास बनेको छ ।
पेट्रोलियम अन्वेषणले जगाएको आशा
विश्व बैङ्कको सहयोगमा २०३५/३६ सालमा नेपालको पूर्वदेखि–पश्चिमसम्म मुख्यतः तराई र चुरेक्षेत्र समेट्ने गरी गरिएको हवाई चुम्बकीय सर्वेक्षणबाट नेपालमा विधिवत् र औपचारिक रूपमा पेट्रोलियम अन्वेषण कार्य प्रारम्भ भएको छ । यस सहयोग अन्तर्गत सन् १९८२ मा भौगर्भिक, भूरासायनिक तथा भूभौतिक सर्भे सञ्चालन भएका थिए । यस अध्ययनबाट उत्साहजनक नतिजा प्राप्त भएकाले नेपालमा पे
मिडिया साक्षरता अभियान
समयले सूचना र प्रविधिमा ठुलो फड्को मारिसकेको छ । पत्रपत्रिका, रेडियो, टेलिभिजनमा आउने सूचनाभन्दा कैयौँ गुना छिटो मोबाइलको एउटा स्क्रिनमा विश्वकै हजारौँ स्रोतका सूचना, समाचार, तर्क, विचार र टिप्पणी प्रवाह हुने गरेको पाइन्छ ।
वैकल्पिक राजनीतिको प्रस्तावना
नेपाली राजनीतिमा २००७ सालको परिवर्तनदेखि २०८२ सम्म सात दशक लामो प्रयोग र परीक्षण हुँदै आएको छ । प्रजातन्त्रदेखि गणतन्त्रसम्म प्रत्येक चरणमा नयाँ व्यवस्था, नयाँ नेतृत्व र नयाँ आशा जन्मिए । हरेक पटक नयाँ सत्ताले पुरानो प्रणालीको आलोचना ग¥यो र जनताले नयाँपनलाई स्वीकार गरे ।
डिजिटलमैत्री कक्षाकोठा
शिक्षकबिना कक्षाकोठाको शैक्षिक क्रियाकलाप अगाडि बढ्न सक्दैन ।
गृहकार्यमा केन्द्रित राजनीति
भदौ २३–२४ गतेको जेनजी आन्दोलनपछि प्रतिनिधि सभा निर्वाचन गराउने मुख्य प्रयोजनका लागि गठित पूर्वप्रधानन्यायाधीश सुशीला कार्की नेतृत्वको सरकारले निर्वाचन मिति घोषणा गरेको दुई महिना पूरा हुँदै छ ।
जीवन्तताको प्रतीक मिथिला कला
मिथिला कला, जसलाई मधुबनी कला पनि भनिन्छ । भारत र नेपालको मिथिला क्षेत्रमा प्रचलित एक परम्परागत लोककला हो । यस कला शैलीको नाम भारतको बिहार राज्यको मधुबनी जिल्लाबाट आएको हो, जहाँ यस कलाको उत्पत्ति भएको मानिन्छ ।
आर्थिक वृद्धिमा नीतिगत सुधार
आर्थिक वृद्धिले कुनै निश्चित समयमा वस्तु र सेवाको कुल उत्पादनमा भएको वृद्धि वा कुल गार्हस्थ उत्पादनको वृद्धिलाई जनाउँछ । यो देशको समृद्धि र स्थायित्वको महत्वपूर्ण सूचक हो । दिगो वृद्धि भनेको आम्दानी बढ्नु मात्र होइन, यसले त गरिबीको दरमा कमी ल्या
शिथिल पर्यटन तङ्ग्रिँदै
नेपाल पर्यटन बोर्डले सन् २०२५ मा १६ लाख विदेशी पर्यटकलाई नेपाल भिœयाउने लक्ष्य राखेको थियो । गत भदौ २३ र २४ गते भएको जेनजी आन्दोलनमा भएको जनधनको क्षति र विध्वंसले पर्यटन क्षेत्रमा समेत आघात पा¥यो ।
कृषिमा आमूल परिवर्तन
समाजवादमा उत्पादनका लागि सामूहिक अभ्यास, स्वयंसेवी समूह परिचालन गर्ने र उत्पादनमा वृद्धि गरी वितरणमा न्यायोचित बनाउन आवश्यक छ । समाजवादका लागि स्थानीयस्तरबाट आर्थिक कार्यक्रम जनतालाई सार्वभौमिकता र सांस्कृतिक वि
समावेशी शिक्षाको परिदृश्य
संविधानले शिक्षा पाउनु सबै बालबालिकाको नैसर्गिक अधिकार भनेको छ । यसै व्यवस्थालाई सिरानी हालेर सम्बन्धित निकायले नीति निर्देशिका निर्माण गरी शिक्षामा सुधार तथा परिवर्तनको झिनो प्रयास गर्दै आएका छन् ।
खाद्य प्रविधि शिक्षामा युवा
नेपाल कृषिप्रधान देश हो, जसको अर्थतन्त्रमा कृषिको ठुलो हिस्सा छ । हाम्रो दैनिक भान्सामा प्रयोग हुने गुन्द्रुकदेखि प्याकेट बन्द स्न्याक्ससम्म, प्रत्येक खानेकुरा कुनै न कुनै रूपमा खाद्य विज्ञान र प्रविधिको स्पर्शबाट गुज्रिएका हुन्छन् । पछिल्ला वर्षमा देशमा खा
जेन अल्फा मनोविज्ञान र सिकाइ
जेन अल्फा इसं २०१०–१२ देखि २०२४ सम्म जन्मेका १४ वर्षसम्मका बालबालिकालाई सम्बोधन गर्ने शब्द हो । यस समूहका बालबालिकालाई विद्यालय बालबालिका पनि भन्ने गरिन्छ । बामे सर्दै गरेकादेखि अहिले १० कक्षामा अध्ययन गरिरहेका बालबालिका यसै समूहमा पर्छन् । संसारकै इतिहासमा सर्वाधिक चासो र सरोकारको पुस्ताका रूपमा यस पुस्तालाई लिने गरिएको छ । एक्काइसौँ शताब्दीको नवपुस्ताका रूपमा हेरिने यस
विद्यापतिको सौन्दर्य साधना
मिथिलालाई कला, ज्ञान, साहित्य र संस्कृतिको भण्डार मानिन्छ । विदेह राजा जनकको शासनकालमा पनि मिथिला गुणी र विद्वतजनको भूमि मानिन्थ्यो । शास्त्रार्थका लागि राजा जनकको दरबार प्रसिद्ध नै थियो । याज्ञबल्क्य, गार्गी, मण्डन मिश्र, भारती देवी,
सुन्दर, दुरुह र रहस्यमय मुस्ताङ
मनाङको तिलिचो तालसम्मको पदयात्राको एक वर्षपछि २०८२ सालको तिहार बिदामा फेरि प्रकृतिको सामीप्यमा रमाउने इच्छा जाग्यो । भ्रमणका लागि उपल्लो मुस्ताङसम्म जाने तय भयो । यात्राको प्रबन्ध काठमाडौँको एक ट्राभल/टुर कम्पनीमा
स्थायित्व र स्थिरताको बाटो
जेनजी आन्दोलनपछि देश र तरल अवस्थाबाट गुज्रिरहेको छ । जेनजीले परिवर्तनका लागि उठाएको आवाजले पुरानो राजनीतिक संरचना हल्लाइदिएको छ तर नयाँ दिशा अझै स्पष्ट छैन । परिवर्तनको लहरसँगै आशा र अपेक्षाको बिउ रोपिएको थियो, त्यसले नयाँ किरण दिन सकेको छैन ।
बजारसँग जोड्ने प्राविधिक शिक्षा
देशको आर्थिक तथा सामाजिक विकासका लागि प्राविधिक जनशक्तिको ठुलो भूमिका हुन्छ । आजको युगलाई नै प्रविधिको युग भनेर चित्रित गरिएको छ । यसले पनि प्राविधिक शिक्षाको महत्व र आवश्यकतालाई पुष्टि गरेको छ । आजका युवा जनशक्तिलाई सिप सिकाएर उत्पादन तथा रोजगारीमा सहभागिता गराउने कार्य प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षा र तालिमको हुन्छ । यसै अनुसार आधारभूत तहदेखि उच्च तहसम्मका प्राविधिक जनशक्ति उत्पादन गर्ने संस्था स्थापना भएका छन् । प्राविधिक शिक्षा तथा व्यावसायिक तालिम परिषद् सिटिइभिटीले छोटा र लामो अवधिका प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षा र तालिमका का
जीवनोपयोगी बसोबास व्यवस्था
देशको बसोबास व्यवस्था कस्तो हुनु पर्छ भनेर कसैले सोध्यो भने भन्ने गरिन्छ, योजनाबद्ध, दिगो, उन्नयनमुखी र जीवन उपयोगी हुनु पर्छ । भूगोल एवं प्राकृतिक स्रोत अनुकूलको, सुरक्षित, सुविधायुक्त तथा उत्पादन र रोजगारको प्रबन्धसँग जोडिएको बसोबास तथा औद्योगिक व्यवस्थाले मात्र मानव संसाधन, स्रोत सार्वजनिक खर्चको उत्पादकत्व र प्रभावकारिता बढाउँछ । बस्ती विकास भन्नाले मानिस बसोबास गर्ने विषय मात्र जनाउँदैन ।
