संविधानले नसुल्झाएका बहस
संविधान हुँदा जुन विवाद सतहमा थिए पछिल्ला दिनमा ती सवालको संशोधन प्रश्न टड्कारो बनिरहेको छ । जेनजी आन्दोलनपछि मात्र ती विवादित विषय विमर्शमा आएका हैनन्, संविधान जारीको स्वामित्व लिने दलले समेत मूलभूत विषय संशोधन बहस चलाइसकेका थिए ।
राष्ट्रियता र स्वाभिमान ढल्न नदिऔँ
कतिपय इतिहासमा समयका निकै निर्मम छाया विम्बित हुन्छन् । अनि कतिपय परिवर्तन ती भयानकताका ऐना बनिदिन्छन् । नेपाल एउटा यस्तो देश हो, जसको इतिहासमा यस्ता कैयौँ भयावह संयोग मिसिएका छन् । हो, फेरि हा
सङ्घीय शासनको आधार
नेपालको संविधानको प्रस्तावनामा सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक शासनव्यवस्थाका माध्यमद्वारा दिगो शान्ति, सुशासन, विकास र समृद्धिको आकाङ्क्षा पूरा गर्न संविधान सभाबाट पारित गरी संविधान जारी भएको उल्लेख छ ।
असल नागरिकको कर्तव्य
हरेक मानिस समाजमा जन्मिन्छ, हुर्कन्छ, वयस्क, वृद्ध हुँदै मृत्युवरणमा पुग्छ । मानिस वयस्क अवस्थासम्म पुग्न निजका आमा बुबाको भूमिका र कर्तव्य त रहन्छ नै, त्यसका अलवा ऊ जन्मिएको घर, परिवार, गाउँ, समाज र समग्रतामा भन्दा राष्ट्रको समेत लगानी रहेको हुन्छ । त्यसैले उसलाई उक्त देशको नागरिक भनिन्छ । नागरिक भन्नु राष्ट्र र व्यक्तिबिचको औपचारिक सम्बन्ध हो । एउटा मान्छे नागरिक त्यति बेला हुन्छ, जति बेला कानुनी तथा संवैधानिक रूपमा मान्यता प्राप्त गर्छ । मान्छे कानुनी हिसाबले कुनै देशसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध हुँदैन भने त्यो अवस्थामा उसलाई
उच्च शिक्षामा गुणस्तर र रोजगारी
विश्वविद्यालय शिक्षामा आमूल परिवर्तन ल्याई गुणस्तरमा सुधार अहिलेको आवश्यकता हो । सुधारको प्रयासका लागि ज्ञानलाई सिप र रोजगारसँग जोड्ने र पढ्दै कमाउँदै गर्ने नीति पनि सरकारले नल्याएको होइन तर ती कागजमै मात्र सीमित रहे । नेपाली युवा विद्यार्थी रोजगारीका लागि प्रत्येक दिन सयौँको सङ्ख्यामा विदेश पलायन भइरहेका छन् । गुणस्तरीय शिक्षा भनेको केवल डिग्री लिनु मात्र नभ
निर्यात व्यापारमा उत्साह
उत्पादन उपभोक्तासँग पु¥याउने आधार व्यापार हो । उत्पादन नभई व्यापार हुँदैन सेवा क्षेत्रमा नवीनतम सोचको सिप, क्षमताले व्यापारमा गतिशीलता ल्याउँछ । आर्थिक क्रियाकलापको उत्पादनपछिको अग्र स्थानमा व्यापार रहेको र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमै व्यापार राजनीतिक एजेन्डामा समेत बन्न थालेको छ । माग र आपूर्तिबिच मूल्य प्रभाव र गुणस्तरका आधारमा व्यापार हुनुपर्नेमा अमेरिकामा डोनाल्ड
सुशासनमा सञ्चारको दायित्व
देश विषम परिस्थितिबाट गुज्रिएको छ । जेनजी आन्दोलनका नाममा भएको अकल्पनीय जनधनको क्षतिले जनतामा विषाद छाएको छ । राज्यको शासन सञ्चालन गर्ने निकाय तथा सेवा प्रवाह गर्ने प्रशासनिक भवन खरानी भएका छन् । सरकारी तथा निजी सम्पत्तिमा भएको तोडफोड र आगजनीले देश र जनतालाई विपन्नतातर्फ धकेलेको छ । जस्तोसुकै अवस्थामा भए पनि हामी सबै नागरिक एकजुट भ
लोकतन्त्रमाथिको षड्यन्त्र दण्डनीय
लोकतन्त्र भनेको विधिको शासन हो । यो व्यवस्थाको विशेषता भनेकै शासन सत्तामा पुगेर लोकतन्त्रमाथि धावा बोल्ने र जनमतलाई बेवास्ता गर्नेलाई विधिसम्मत कारबाही गरिन्छ । भ्रष्टाचार तथा कुशासनविरुद्ध न्या
युवा बलिदानी र सेनाको सहजीकरण
भदौ २३ र २४ (सेप्टेम्बर ८ र ९) गते नेपालमा जेनजी पुस्ताको आन्दोलनले नयाँ निकासको मार्ग प्रशस्त गरेको छ । २७ घण्टाको आन्दोलनमा व्यापक जनधनको क्षतिले देश तहसनहस भयो ।
विज्ञान र प्रविधिको विकास
मानिस एक जिज्ञासु प्राणी हो । यही जिज्ञासु स्वभावको कारणले नै प्रकृतिका नियम बुझ्न, सिद्धान्त प्रतिपादन गर्न, त्यसलाई प्रयोग गर्न मानिसले छलाङ लगाइरहेकै छ र तथ्यमा आधारित भएर गरिने कार्य नै विज्ञान हो भन्न सकिन्छ । यस हिसाबले विज्ञान भनेको ब्रह्माण्डसित सिद्धान्त र प्रयोगको आधारमा तर्कयुक्त संवाद गर्ने माध्यम हो भन्न सकिन्छ । जीवनलाई सहज बनाउन विज्ञान र प्रविधिको प्रयोग मानव सभ्यतासँगै अगाडि बढ्दै आउनु स्वाभाविक छ । विज्ञानको चेतसँगै दैनिक जीवनलाई सजिलो बनाउन प्रविधिको विकास हुँदै जान्छ र आवश्यकता अ
आर्थिक समुन्नतिको मेरुदण्ड
विज्ञान र प्रविधि नै एउटा राष्ट्रको सामाजिक तथा आर्थिक समुन्नतिको मेरुदण्ड, राष्ट्रको अन्तर्निहित शक्तिको परिसूचक समृद्धिको संवाहक एवं सामाजिक नवचेतनाका उत्प्रेरक हुन् भन्ने तथ्य विश्वसामु छर्लङ हुनाले नै संयुक्त राष्ट्रसङ्घले विश्वका सदस्य राष्ट्रहरूलाई विज्ञान तथा प्रविधिको समुचित विकास एवं प्रयोगका निमित्त अनुरोध तथा मार्ग निर्देशन गरेको तथ्य विदित नै छ । नेपाल
गोरखापत्रमा पत्रकार महिला
विभिन्न कालखण्डमा रूपान्तरित र सुधार हुँदै विसं १९५८ देखि हालसम्म प्रकाशित भइरहेको पत्रिका हो– गोरखापत्र । २०२२ सालदेखि गोरखापत्रकै सहप्रकाशनका रूपमा अङ्ग्रेजी दैनिक ‘दी राइजिङ नेपाल’ प्रकाशित भइरहेको छ ।
निर्वाचनअघिका जरुरी काम
शासन सत्ताको बागडोर पटक पटक समालेका कतिपय राजनीतिक दल तथा तिनका नेताबाट भए गरेका कामकारबाहीबाट उत्पन्न परिस्थितिको सामना आमनागरिकले गर्नु प¥यो । मुलुकको समृद्धि एवं सुशासनप्रति भएको अकर्मण्यता, राजनीतिक असंस्कार, बढ्दो भ्रष्टाचा
क्यान्सरविरुद्धको लडाइँ
नेपालमा क्यान्सर रोग गम्भीर चुनौतीका रूपमा रहेको छ । यसले बिरामी र उनका परिवार मात्र होइन, समग्र समाज, अर्थतन्त्र र जनमानसको मनोबललाई समेत कमजोर बनाइरहेको छ ।
कागज र मुहारबिनाको सेवा प्रवाह
हरेक देशका नागरिकलाई सेवा प्रवाह गर्ने उद्देश्यले सार्वजनिक प्रशासन, संयन्त्र वा निकायको स्थापना र व्यवस्थापन गरिएको हुन्छ । हरेक संस्था वा निकायले अलग अलग प्रकारका वस्तु वा सेवा प्रवाह गर्छन् ।
प्राकृतिक स्रोतको संरक्षण
आज सेप्टेम्बर १६ अर्थात् विश्व ओजोन तह बचाऊँ दिवस । सूर्यबाट पृथ्वीमा आउने हानिकारक पराबैगनी विकिरणहरू पृथ्वीको माथिल्लो तहमा (स्ट्राटोस्फेयर) रहेको ओजोन तहलाई पार गरी पृथ्वीको सतहमा सजिलै पु
‘एकताको भावनासहित अघि बढौँ’
सबैलाई सर्वविदितै छ कि कुन परिस्थितिमा यो अन्तरिम सरकार गठन गर्नुपर्ने आवश्यकता पर्न आयो । २७ घण्टाको आन्दोलनबाट मुलुकमा जनधनको व्यापक क्षति हुन गएको छ । देशभर ७२ जना युवकयुवतीले मृत्युवरण गर्नु प¥यो । सुरक्षा निकाय, प्रहरीका बिट, सर्वोच्च अदालत, तराईका सम्पूर्ण जिल्ला अदालत, उच्च अदालतलगायत सिंहदरबारसमेत आगोमा बीभत्स तरिकाले जलेर गयो ।
सामाजिक सद्भाव अपरिहार्य
मानिस सामाजिक प्राणी हो । नागरिक हुनका लागि नागरिक गुणले पूर्ण हुनु पर्छ । मानवीय क्रियाकलाप, प्रकृति र विविध घटनाक्रमद्वारा सिर्जित हुन्छ समाज । यही समाजका उपज मुलुकको शासन सत्तामा पुग्ने व्यक्ति हुन् ।
ज्येष्ठ नागरिक राष्ट्रका निधि
विश्वमा हाल पाका मानिसहरूको जनसङ्ख्या १३ प्रतिशत रहेको अनुमान छ । नेपालमा १० प्रतिशत जति छन् । तर भविष्यलाई नियाल्दा अबको २५ वर्षपछि विश्व जनसङ्ख्यामा ज्येष्ठ नागरिकको अंश २१ प्रतिशत पुग्ने छ ।
विकासको आधार सुशासन
नेपालमा शासनको परम्परा प्राचीनकालदेखि नै सुरु हुन्छ । विभिन्न कालखण्डमा गरिएका प्रयोग बेग्लैबेग्लै शैलीका भए पनि महत्वपूर्ण मानिन्छन् । किराँतकालीन प्राचीन नेपालको शासन पद्धतिमा राज्यलाई अनेक थुममा विभाजन गरिएको थियो । प्रत्येक थुममा जनताले चुनेका पाँच जना पञ्च रहन्थे । थुमभन्दा मुनि गाउँ रहन्थे । प्रत्येक गाउँमा त्यहाँका बासिन्दाले विचारी, मु
नयाँ सरकारको जग
सुशीला कार्कीको नेतृत्वमा नयाँ सरकार गठन भएको छ । उहाँको नियुक्तिसँगै इतिहासमै मुलुकले पहिलो पटक महिला प्रधानमन्त्री पाएको छ । उहाँले यसअघि पहिलो महिला प्रधान न्यायाधीशका रूपमा रेकर्ड बनाउनुभएको थियो ।
युवा सहादतको अन्तर्य
जेनजी आन्दोलन विद्यमान राज्य संरचनाले जन्माएको निराशाको प्रतीक थियो । देशमा दुई ठुला दलबिचको गठबन्धनले लोकतान्त्रिक अभ्यासको आत्मालाई कमजोर पारेको थियो । बहुदलीय व्यवस्थामा सत्तापक्ष र प्रति
नेपालको अदालतमा अभिलेख सङ्कट
सर्वोच्च अदालतका अधिकारीअनुसार आन्दोलनकारीका केहि झुण्डले विभिन्न इजलासका पेशी सकिन लाग्दा पहिला तल्लो तलामा छिरी, कागज जम्मा गरी, आगो लाउँदै तेस्रो तलासम्म पुगे । तेश्रो तलामा अदालतको डेटा सेन्टर थियो । जहाँ सबै कारबाहीहरुको डिजिटल अभिलेख थियो, जुन जलेर नष्ट भयो ।
पानीमा द्वन्द्व होइन सहकार्य
पानी केवल प्राणी र वनस्पतिका लागि जीवनको आधार मात्र होइन, आगामी दशकमा विश्वका विभिन्न भागमा विवादको विषय बन्ने सम्भावना छ । संयुक्त राष्ट्रसङ्घका तथ्याङ्क अनुसार, सन् २०२० मा विश्वव्यापी जल तनाव अर्थात् उद्योग,
श्रद्धापूर्ण संस्कृति र सभ्यता
श्राद्धकर्मको उत्पत्ति मृत्युबाट हुन्छ । श्राद्धको मौसम बाह्रैमास भए पनि हिजोआज सोह्रश्राद्धको मौसम चलेको छ । यो आलेखले श्राद्ध–संस्कार वा यसको शास्त्रीय विधिविधानबारे केही पनि बोल्दैन, मात्र एउटा लासको वरिपरि घुमेर बाँचेका जीवनलाई देखाउन खोजेको छ । ‘गीता’ को उत्पत्ति मृत्युबिचबाटै भएको हो । माधव घिमिरेको ‘गौरी’ समवेदना प्रकट गर्ने शोककाव्य हो ।
