विषयगत–खण्डअन्तर्गत लोकसेवा आयोगबाट सोधिने नमुना प्रश्नको उत्तर
१. सार्वजनिक निकायमा खरिद कार्यको अनुगमनसम्बन्धी भएको व्यवस्थाबारे चर्चा गर्नुहोस् । सार्वजनिक खरिदसम्बन्धी कार्यविधि, प्रक्रिया तथा निर्णयलाई अझ बढी खुला, पारदर्शी, वस्तुनिष्ठ र विश्वसनीय बनाई सुशासनको प्रत्याभूति गर्न तर्जुमा गरिएको सार्वजनिक खरिद ऐन, २०६३ ले सार्वजनिक निकायबाट हुने खरिद कार्यको अनुगमन, नियमन र सार्वजनिक खरिद प्रणालीलाई व्यवस्थित गर्न प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद्को कार्यालयअन्तर्गत नेपाल सरकारको निजामती सेवाको राजपत्राङ्कित विशिष्ट श्रेणीको कर्मचारीको नेतृत्वमा एक सार्वजनिक खरिद अनुगमन कार्यालयको व्यवस्था गरी उक्त कार्यालयको काम, कर्तव्य र अधिकारको व्यवस्था गरेको छ, जसलाई निम्नअनुसार प्रस्तुत गर्न सकिन्छ ः
वस्तुगत–खण्डअन्तर्गत लोकसेवा आयोगबाट सोधिने नमुना प्रश्नको उत्तर
राष्ट्रिय–सन्दर्भ १. गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल औपचारिक रूपमा कहिले उद्घाटन गरियो ? वि.सं. २०७९ जेठ २
चम्किए मेसी
अर्जेन्टिनाका फुटबल स्टार लियोनल मेसीले आफ्नो टिमलाई फेरि अर्को उपाधि दिलाएका छन् । क्लब फुटबलमा थुप्रै उपलब्धि हासिल गरेको भए पनि देशका लागि उनले त्यति धेरै सफलता पाएका छैनन् । आफ्नो नेतृत्वमा पहिलो पटक कोपा अमेरिकाको उपाधि दिलाएका मेसीले यस पटक ‘फाइनालिस्मा’ उपाधि जिते ।
मार्कोसको उदय
फिलिपिन्सका तानाशाह पूर्वराष्ट्रपति फर्निनान्ड मार्कोसका छोरा फर्निनान्ड मार्कोस जुनियर राष्ट्रपतिमा र वर्तमान राष्ट्रपति रोड्रिगो डुटेर्टेकी छोरी सारा डुटेर्टे उपराष्ट्रपतिमा निर्वाचित भएका छन् । ६४ वर्षीय मार्कोस जुनियर पूर्वसिनेटर हुन् । चुनावमा तालमेल गरेकाले दुवैको जित सम्भव भयो । गएको मे ९ मा त्यहाँ आमनिर्वाचन भएको थियो । राष्ट्रपतिमा निर्वाचित मार्कोस जुनियरले आफ्ना निकटतम प्रतिस्पर्धीको भन्दा दोब्बर अर्थात् ५६ प्रतिशत मत पाए ।
तन्त्र साधनामा प्रसिद्ध पीठ
काठमाडौँकी गुह्येश्वरी र कामरूपकी कामाख्या (कामाक्षा) उत्तिकै पौराणिक, सांस्कृतिक, धार्मिक एवं पर्यटकीय महìवका केन्द्रबिन्दु हुन् । पशुपतिनाथ–विश्वनाथ, अयोध्या–जनकपुर, लुम्बिनी–सारनाथजस्तै गुह्येश्वरी र कामाख्याबीच शाक्त सर्किट (शाक्त परिक्रमापथ) बनाउन सके यसले दुवैतिरका पुरासम्पदाको महìव विस्तारमा अभूतपूर्व योगदान पु-याउने छ ।
तयारीमा नीति
नेपालमा पूर्वमिस नेपाली चलचित्रमा अभिनयका लागि आएको उदाहरण प्रशस्तै छन् । भलै केही सफल भए भने केही असफल । यही मेसोमा अब नीति शाह पनि जोडिएकी छन् । ‘ब्युटी विथ ब्रेन’ नीति अब चाँडै नै चलचित्रको अभिनयमा पाइला चाल्दैछिन् । त्यसो त उनलाई अभिनेता भुवन केसीले ‘ड्रिम्स’, प्रदीप खड्काले ‘प्रेमगीत ३’ र ‘हुतुतु’ मा अफर नगरेका होइनन् तर उनले स्वीकारिनन् । नीतिका मेनेजर निराजन गिरीका अनुसार नीतिले केही चलचित्रको स्क्रिप्ट अध्ययनको काम सुरु गरिसकेकी छन् । उनी सम्भवतः यसै वर्षभित्र चलचित्रमा पाइला चाल्दैछिन् । मोडलिङमा करिब १० वर्ष बिताइसकेकी नीति चलचित्रमा आउनका लागि अहिले नै आत्मविश्वासी देखिँदैनन् ।
रामोजीमा निताको चलचित्र
पछिल्लो दशकमा नेपाली चलचित्रले छायाङ्कनको दायरा फराकिलो पार्दै लगेका छन् । कुनै समय नेपालमा मात्र छायाङ्कन गरिने चलचित्र अहिले विदेशका उत्कृष्ट लोकेसनमा खिचिन थालिएको छ । यही क्रममा नेपाली चलचित्रको इतिहासमा पहिलो पटक चलचित्र ‘ह्रस्व दीर्घ’ भारतको प्रख्यात रामोजी फिल्म सिटीमा खिचिने भएको छ ।
मलाई मन परेका पाँच चलचित्र
बलिदानयो चलचित्रले देश प्रेमको भावना देखाएको छ । मैले सानो उमेरमै यो चलचित्र हेरेको थिएँ । त्यसले मेरो मानसपटलमा देश, राष्ट्रियताप्रति छुट्टै प्रभाव पारेको थियो । चलचित्रमा हरिवंश आचार्य, मदनकृष्ण श्रेष्ठ, नीर शाहलगायतका कलाकारको अभिनय बेजोड थियो । चिनो यो चलचित्रका सबै पात्र रमाइलो किसिमका थिए । चलचित्रमा विशेषतः सुनील थापाको चरित्र अझ गजबको छ । चलचित्रको सङ्गीत, कलाकारहरूको अभिनय, कथावस्तु मन छुने किसिमको छ । अहिले पनि बेलाबेलामा यो चलचित्रको सम्झना आउँछ ।श्री यो चलचित्रमा मैले अभिनयको मौका पाएँ । यो चलचित्र मेरो करियरकै एउटा उत्कृष्ट चलचित्र हो । मेरो जीवनकै एउटा अविस्मरणीय चलचित्रका रूपमा ‘श्री’ लाई लिन्छु । सायद अब यस्तो चलचित्र गर्छु या गर्दिनँ थाहा छैन ।पशुपतिप्रसादयो चलचित्रको प्रमुख पक्ष भनेको यसको कथावस्तु हो । चलचित्रमा खगेन्द्र लामिछाने, विपिन कार्कीको अभिनय आफैँमा बेजोड लाग्छ । एउटा युवाको सङ्घर्ष अनि त्यसभित्रको सफलता र असफलताको कुरालाई निर्देशकले निकै गहिरो ढङ्गले प्रस्तुत गरेका छन् ।जात्रैजात्रा हामी सबै परिवारले हेरेको अर्को मनपर्ने चलचित्र ‘जात्रैजात्रा’ हो । यसमा एउटा सानो विषयलाई निर्देशन प्रदीप भट्टराईले कति रोचक ढङ्गले प्रस्तुत गरेका छन् । विशेषतः मलाई चलचित्रमा विपिन कार्कीको क्यारेक्टर उत्कृष्ट लागेको छ । प्रस्तुति : युवराज गौतम
मोडल जेबिका कार्कीसंग १६ प्रश्न
तपाईंसँग सबैभन्दा बहुमूल्य वस्तु के छ ? मेरा लागि मेरो परिवार नै बहुमूल्य वस्तु हो । यदि घर छाडेर जानुपर्दा एउटा वस्तु मात्र लिएर जानु परे के लैजानुहुन्छ ? म त पैसा लिएर जान्छु । तपाईंलाई आफ्नो सबैभन्दा बढी गर्व लाग्ने वस्तु के हो ?
गौरवमय सिम्रौनगढ
बारा जिल्लाको सदरमुकाम कलैयाबाट करिब २२ किलोमिटर दक्षिण–पूर्वको यात्रापछि मध्य मधेशको रहनसहनयुक्त सिम्रौनगढ बजार पुगिन्छ । बजारको मध्यभागमा करिब आठ बिघा क्षेत्रफलमा फैलिएको शताब्दीयौँ पुरानो इशरा तलाउ छ । इतिहासको एउटा कालखण्डका रूपमा जीवित इशरा तलाउको पश्चितर्फ कङ्काली मन्दिरसहित केही धार्मिक पीठ रहेका छन् । जहाँ मूर्तिकलाको जीवन्त वैभव बोकेका केही खण्डित मूर्ति देख्न सकिन्छ ।
जीवनशैली र स्नायु रोग
विज्ञान/प्रविधिको यस समयमा समाजमा तीव्र प्रतिस्पर्धा छ । साथै अहिलेको विश्व युवाको संसार हो । आधुनिकतामा रमाउने तथा प्रविधिको अधिकतम ज्ञान राखी त्यसको प्रयोग गर्ने र प्रतिस्पर्धामा अगाडि बढ्दै जाने युवा नै हुन् । युवावर्ग कुनै कारणले थला परे भने सिङ्गो समाज नै थला पर्दछ । तसर्थ स्वस्थ र सुरक्षित हुनु आजको आवश्यकता मात्रै होइन एक चुनौती पनि भएको छ ।
स्पर्श सञ्चार
प्रस्तुत दृष्टान्तहरूले हाम्रो जीवनमा स्पर्श कति महत्त्वपूर्ण हो भन्ने तथ्यलाई पुष्टि गर्छन् । स्पर्शलाई मानिसले सिकेको पहिलो भाषा हो भन्ने भनाइ छ । यो निःशब्द सञ्चार हो । स्पर्श सञ्चार (Tactile communication)मा शब्द आवश्यक पर्दैन । बोली नफुटेका बच्चादेखि प्रेमिल जोडीले मात्र होइन, जीवनको अस्ताचलमा पुगेका वृद्धजनले स्पर्श सञ्चारलाई भरपूर उपयोग गर्छन् ।
जीवन रक्षक खोप
कतिपय रोग लाग्नबाट बच्न हामीले खोप लगाउनुपर्छ । लागत प्रभावकारिताको हिसाबले पिउने पानी पछिको दोस्रो नम्बरमा खोपलाई विश्व समुदायले लिने गर्दछ । खोपलाई एक उत्तम खरिद वस्तु मानिन्छ । विश्वबाट हालसम्म उन्मूलन भएको एक मात्र रोग बिफर खोपले गर्दा नै सम्भव भएको थियो । पोलियो रोगलाई चाँडै उन्मूलन गर्ने अभियान चलिरहेको छ ।
द्वैध चरित्रले भयो जर्मनी विभाजन
जर्मनीलाई भोगचलनका आधारमा चार क्षेत्रमा विभाजित गर्ने अस्थायी उपाय अन्ततः शीतयुद्धमा एक राष्ट्र विभाजनको कारण बन्यो । जतिबेला सन् १९४५ मे ८ मा मित्रराष्ट्रहरू युरोपमा जितको विजय दिवस मनाइरहेका थिए बेलायती सैनिक कमान्डर बर्नार्ड ल मन्टगोमरीले आफ्ना सैनिकलाई सचेत गराउँदै भने, “हामीले जर्मनीसँगको युद्ध जितेका छौँ । अब हामीले शान्ति हासिल गरौँ ।”
रक्त क्यान्सर उपचार सम्भव छ
कान्ति बाल अस्पतालमा अङ्कोलोजी विभागको इमर्जेन्सी कोठाको दायाँतर्फ रहेको शय्यामा एक जना दस वर्षे बालक मोबाइल फोनमा रमाउँदै भिडियो हेर्दै गरेको देख्दा लाग्छ, उनलाई खासै गम्भीर समस्या छैन । नजिकै कुर्सीमा बसेका १६ वर्षीय युकेश राई एक टक लगाएर बालकलाई नियालिरहेका छन् । इच्छाबहादुरको कुरुवा हुन् दाइ युकेश ।गएको वैशाखमा माध्यमिक शिक्षा परीक्षा (एसईई) दिएपछि नै युकेश भाइको रेखदेखमा जुटेका छन्, यसको कारण अरू केही होइन उनको भाइलाई एक खालको रक्त क्यान्सर भएको छ ।करिब पाँच महिना अगाडि खाना खान मन नलाग्ने भएपछि एक दिन इच्छाबहादुरको नाकबाट अचानक रगत बग्न थाल्यो, परिवारजन चिन्तित भए । ओखलढुङ्गाका अस्पताल हुँदै काठमाडौँ आइपुगेको उनको परिवारजनले रोगको पहिचान हुँदासम्म दुई लाखभन्दा बढी रुपियाँ खर्चिसकेको थियो । कान्ति बाल अस्पताल आइपुगेपछि इच्छाबहादुरलाई क्यान्सर भएको पत्ता लाग्यो । अङ्कोलोजी डिपार्टमेन्टकी वरिष्ठ नर्सिङ निरीक्षक निलकुमारी थापाका अनुसार इच्छाबहादुरलाई अक्युट लिम्फोब्लास्टिक ल्युकेमिया (एएलएल) भएको छ । ‘एएलएल’ भनेको रक्त क्यान्सरको प्रकार हो । रगत र ‘बोन म्यारो’मा ह्वाइट ब्लड सेल (डब्ल्यूबीसी) अर्थात् सेतो रक्तकोषको मात्रा अस्वाभाविक घटीबढी भएको अवस्थासँग यो रोग सम्बन्धित छ । अस्पतालको सामाजिक सुरक्षा एकाइका अनुसार गएको दस महिनामा क्यान्सरका २६७ नयाँ बिरामी औषधि उपचार कार्यक्रमबाट लाभान्वित भएका छन् । मानेभन्ज्याङका इच्छाबहादुरको उपचारमा हालसम्म करिब दस लाख रुपियाँ खर्च भइसकेको परिवारजनको भनाइ छ । ‘केमोथेरापी’को तेस्रो चक्रका लागि उनी हाल अस्पतालमा भर्ना छन् । कान्ति अस्पतालको सो डिपार्टमेन्टमा उपचारका लागि हाल १५ बालबालिका भर्ना छन् । जसमध्ये चार जना रक्त क्यान्सरबाट पीडित छन् र अधिकांशलाई ‘केमोथेरापी’ गरिएको छ । दिवा सेवामा उपचार गराएर घर फर्किनेको छुट्टै एकाइ भुईंतल्लामा छ । त्यस डिपार्टमेन्टमा १४ वर्ष उमेरसम्मका क्यान्सर पीडित बालबालिकाको उपचार गरिन्छ । उपचारको क्रममा शय्या, ल्याब, एक्स रे, सिटी स्क्यानलगायतको सुविधा अस्पतालले निःशुल्क गरेको छ । अस्पतालको सामाजिक सुरक्षा एकाइका अनुसार गएको दस महिनामा क्यान्सरका २६७ नयाँ बिरामी औषधि उपचार कार्यक्रमबाट लाभान्वित भएका छन् । उक्त सङ्ख्या आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा २६० थियो । सरकारले क्यान्सर बिरामीलाई ‘विपन्न नागरिक औषधि उपचार कार्यक्रम’बाट उपचार खर्चमा सहयोग गर्दै आएको छ । एकाइका सहजकर्ता सन्तोष घिमिरेले वैशाख महिनासम्म सिफारिसका आधारमा राज्यकोषबाट २६७ जना बिरामीलाई ४४ लाख १९ हजार बराबरको सहयोग उपलब्ध गराइएको छ ।रक्त क्यान्सरका कति बिरामी ?एक अध्ययनअनुसार नेपालमा वार्षिक लगभग सात सय ल्युकिमिया, दुई सय लिम्फोमा र ७० मल्टिपल माइलोमाका नयाँ बिरामी थपिँदै आएका छन् । नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद्को तथ्याङ्कले के देखाउँछ भने सन् २०१९ मा नेपालको नौ जिल्लामा मात्रै रक्त क्यान्सरका ४५७ नयाँ बिरामी फेला परेका थिए । एक वर्षअघि ४३८ जना रक्त क्यान्सरका नयाँ बिरामीको पुष्टि भएको थियो । परिषद्ले जनसङ्ख्यामा आधारित क्यान्सर रजिस्टी« (पीबीसीआर) कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएको छ । काठमाडौँ उपत्यकाका तीन जिल्ला, मधेश प्रदेशको आठमध्ये सप्तरी, सिरहा, धनुषा र महोत्तरी तथा पूर्वी र पश्चिमी रुकुममा पीबीसीआर अध्ययन भइरहेको छ । कार्यक्रमकी अनुसन्धान अधिकृत उमा काफ्लेले माथिका नौ जिल्लामा सन् २०१९ मा क्यान्सरका जम्मा तीन हजार दुई सय ९५ र सन् २०१८ मा तीन हजार तीन सय ४९ नयाँ बिरामीको पुष्टि भएको जानकारी दिएकी छन् । पहिलो पटक सन् २०१८ मा उक्त अनुसन्धान सुरु गरिएको थियो । अधिकृत काफ्ले भन्छिन्, “सन् २०१९ पछि कोभिड–१९ को प्रकोपले बिरामीको यथार्थ चित्रण आउन नसकेको हो कि जस्तो लाग्छ तर अघिल्लोे वर्षको तुलनामा सन् २०१९ को चित्र बढी वस्तुपरक छ ।”तथ्याङ्कको विश्लेषण गर्दा सन् २०१९ मा नौ जिल्लामा पुष्टि भएका क्यान्सरका नयाँ बिरामीमध्ये करिब १४ प्रतिशत रक्त क्यान्सरका बिरामी हुन् । एक वर्षअघि रक्त क्यान्सरका बिरामी करिब १३ प्रतिशत थिए । काठमाडौँस्थित निजामती कर्मचारी अस्पताल नेपालमा रगतको क्यान्सरको विशिष्टिकृत उपचार थलो हो । अस्पताल प्रशासनका अनुसार हाल रक्त क्यान्सरका ३० बिरामी अस्पतालमा भर्ना भएर उपचार गराइरहेका छन् । वार्षिक करिब चार सय रक्त क्यान्सरका रोगीको पहिचानपछि निजामती अस्पतालमा उपचार गरिँदै आएको छ । रगतको रोग के हो ?रगतमा दुई प्रकारका पदार्थ हुन्छन्, कोष र प्लाज्मा । कोष र प्लाज्मामध्ये कुनैमा गडबडी भयो भने रगतसम्बन्धी रोग लाग्छ । कोषमा रातो रक्तकोष(आरबीसी), सेतो रक्तकोष (डब्ल्यूबीसी) र प्लेटलेट्स हुन्छ । आरबीसी कम हुनु पनि रोग हो, बढी हुनु पनि रोग हो । रगतमा हेमोग्लोबिन पनि हुन्छ ।फलाम तìवकोे कमी हुनु, रक्तअल्पता, भिटामिन बी१२ को कमी हुनु, कलेजो, मिर्गौला वा मुटुको रोगले हेमोग्लोबिन कम हुन सक्छ । हेमोग्लोबिनको कमी भएमा रगतको क्यान्सर पनि हुन सक्छ । धेरैजसो रगतको क्यान्सर हेमोग्लोबिनको कमीले गर्दा हुन्छ । हेमोग्लोबिन बढी हुनु पनि रोग हो । कसैको हेमोग्लोबिन २० वा २२ हुन्छ । केटा मान्छेमा हेमोग्लोबिन अधिकतम १६.५ भन्दा बढी हुनुहँुदैन भन्छौँ हामी । केटी मान्छेमा हेमोग्लोबिन १६ भन्दामाथि हुनुहुन्न । मुटु, छाती वा कलेजोको रोगले पनि हेमोग्लोबिन घटबढ हुन सक्छ । रगतको क्यान्सरले पनि हेमोग्लोबिन बढी हुन सक्छ । यी सबै रातो रगतको कुराहरू भए ।सेतो रक्तकोष कम हुनु पनि रोग हो, बढी हुनु पनि रोग हो । रगतका साधारण रोगले पनि सेतो रक्तकोष कम हुन्छ । जस्तै– रुघाखोकीको बेला कुनै औषधि खाँदा सेतो रक्तकोष कम हुन सक्छ । फियो सुन्निएको छ भने सेतो रक्तकोष देखिन्छ । रगतको क्यान्सरले समेत सेतो रक्तकोष कम गर्दछ । रगतको क्यान्सरहरू मुख्य रूपमा ५६ प्रकारका हुन्छन् । कोषको कम हुनु पनि रोग हो, बढी हुनु पनि रोग हो । कोष कम हुनु वा बढी हुनु रगतको क्यान्सर हुन सक्छ तर रगतको अन्य रोगमा पनि कोष कम वा बढी हुन सक्छ । प्लेटलेट्समा पनि त्यस्तै हो । यो कम हुनु पनि रोग हो, बढी हुनु पनि रोग हो । रगतको साधारण रोगमा पनि प्लेटलेट्स कम वा बढी हुनसक्छ । शरीरमा फलाम तìवको मात्रा कम भएमा प्लेटलेट्स बढी देखिन्छ र क्यान्सरमा पनि बढी हुन्छ । तसर्थ हेमोग्लोबिनको मात्रा मात्रै हेरेर रगतको क्यान्सर हो भन्न सकिन्न । किनभने रगतका साधारण रोगमा समेत यी मात्रा कम वा बढी हुन सक्छ । रगतका साधारण रोग वा रगतको क्यान्सरको रिपोर्ट हेर्दा रगतका यी अवयवको मात्रा बढी वा कम उस्ताउस्तै हुन्छ । साधारण रिपोर्टकै आधारमा कसैलाई रगतको क्यान्सर भएको हो कि हैन भन्ने निचोडमा पुग्न सकिन्न । त्यसका लागि अझै बढी र विशिष्ट जाँचहरू गर्नुपर्ने हुन्छ । यसैगरी प्लाज्मामा रगत जमाउने तìवहरू हुन्छन् । जसलाई हामी ‘फ्याक्टर’ भन्छौँ । फ्याक्टर एकदेखि १३ सम्म हुन्छ । फ्याक्टर कम भयो भने पनि शरीरमा रक्तस्राव बढी हुन्छ जस्तै हिमोफिलिया । हिमोफिलियामा फ्याक्टर ८ र ९ एकदमै कम हुन्छ । जसले गर्दा बिरामीलाई बढी रक्तस्राव हुने गर्छ । ती फ्याक्टर बढी बन्यो भने रगत जम्छ । जसले गर्दा खुट्टामा, दिमागमा वा मुटुमा रगत जम्ने हुनसक्छ । यसैका कारणले ५० वर्ष नपुग्दै पक्षघात हुन सक्छ । फेला पर्ने रक्त क्यान्सर के के हुन् ?रगतका क्यान्सरलाई रेशा रेशामा छुट्याउँदा एक सयभन्दा बढी प्रकारका भेटिन्छन् । नेपालमा रगतका क्यान्सरमा अक्युट ल्युकेमिया, लिम्फोमा र मल्टिपल माइलोमा बढीजसोमा देखिएको छ । लिम्फोमा मात्रै ६० प्रकारका हुन्छ । नेपालीमा देखिने रगतका गम्भीर समस्यानेपालमा देखिने रगतका गम्भीर समस्यामध्ये एउटा त रगतको क्यान्सर नै हो । जसलाई हामी ल्युकिमिया, लिम्फोमा र मल्टिपल माइलोमा भन्छौँ । क्यान्सरबाहेकका रगतको रोगमा हाम्रा लागि ठूलो चुनौती भनेको अप्लास्टिक एनिमिया हो । बोन म्यारो सुक्ने रोग हो यो, क्यान्सरचाहिँ होइन तर बोन म्यारो सुकेर जान्छ । बोन म्यारोबाट रगतको कुनै पनि कोष बन्दैन । यो एकदमै विकराल अवस्थामा छ । यसका बिरामीमा बोन म्यारोमा रगत नै बन्दैन । शरीरमा रातो र सेतो रक्तकोष तथा प्लेटलेट्स घटेर जान्छ । रक्तअल्पता र आईटीपी (इम्युन थ्रम्बोसाइटोपेनिया परपुरा)अर्थात् रगतमा प्लेटलेट्स घटेर जाने समस्या धेरैजसोमा देखिन्छ । क्यान्सर भए/नभएको कसरी बुझ्ने ?शरीरमा रातो रगतको कमी भयो भने स्याँस्याँ हुने, एकदमै थकान लाग्ने, कान बज्ने, अलिकता सिँढी चढ्यो कि सास फुल्ने हुन्छ । सेतो रक्त कोष कम भयो भने शरीरमा सङ्क्रमण हुन्छ । निमोनिया हुने, कान पाक्ने, मुखमा घाउ आइरहने, गुद्द्वारमा घाउ भइरहने, छालामा घाउ भएर पिप निस्कने र निको नहुने हुन्छ । प्लेटलेट्स कम भएमा रक्तस्राव अधिक हुन्छ । प्लेटलेट्स कम भएको अवस्थामा मुखमा रगत जमेको देखिने, नाक, गिजाबाट रगत आउने, शरीरको विभिन्न भागबाट अस्वाभाविक रक्तस्राव हुने गर्छ । क्यान्सरले गर्दा हुने सेतो रक्तकोष कम भयो भने सङ्क्रमण नै हुने हो, क्यान्सरले गर्दा प्लेटलेट्स कम भयो भने रक्तस्राव नै हुने भयो । त्यही भएर बिरामीको लक्षण हेरेर क्यान्सर भएको छ यसै भन्न सकिन्न । उपचार कसरी र किन भयावह ?रगतको क्यान्सरलाई समयमै उपचार गरिए निको पार्न सकिन्छ तर औषधिले छुनुप-यो । रगतको क्यान्सरको उपचार दुईथरीले गरिन्छ । किमोथेरापी–औषधि सेवन गरेर । अर्को बोन म्यारो प्रत्यारोपण गरेर । यी दुवै विधि नेपालमा सम्भव छ । दुवै उपचार प्रक्रिया, काठमाडौँको निजामती अस्पतालमा सन् २०११ देखि निरन्तर उपलब्ध छन् । किमोले निको हुने बिरामीलाई किमो दिइने र किमोले निको नहुने बिरामीलाई बोन म्यारो प्रत्यारोपण गरिन्छ । लिम्फोमा भएको छ भने पहिले किमोथेरापी दिने हो, निको भएन भने बोन म्यारो प्रत्यारोपण गर्ने हो । ल्युकिमियालाई पनि पहिले किमोथेरापी दिने दिएर हेरिन्छ तर किमोथेरापी दिएपछि पनि फर्केर आउने वा किमोथेरापीबाट निको नहुने भएमा बिरामीमा बोन म्यारो प्रत्यारोपण विधिबाट उपचार गरिन्छ । जन्मजात शरीरमा रोगसँग लड्ने क्षमता नभएका बिरामीलाई बोन म्यारो प्रत्यारोपण गर्छौं हामीले । साधारण रोगको उपचार हुन्छ र हुन्थ्यो, निको भएर जान्छ । रगतको क्यान्सरको उपचार नेपालमा थिएन, उपचार अभावमा बिरामी मर्थे । त्यसो हुनाले रगतको क्यान्सरलाई भयावह रोग भनिन्थ्यो । पहिला त रगतको क्यान्सर भएको छुट्याउनुप-यो । रगतको क्यान्सर भएको किटान गर्न रगतको र बोन म्यारोको जाँच हुनुप¥यो । त्यसैगरी शरीरमा पलाएका गाँठागुँठीको जाँच गरेर रगतको साधारण रोग हो वा क्यान्सर हो छुट्याउन सकिन्छ । रगतको क्यान्सर हुने कारणवंशाणुगत, विकिरण, भाइरल इन्फेक्सन वा ब्याक्टेरियल इन्फेक्सनले रगतको क्यान्सर हुने पुष्टि भइसकेको छ । चुरोट सेवन गरेर फोक्सोको क्यान्सर हुन्छ, रक्सी खाँदा कलेजोको क्यान्सर हुन्छ भने जसरी फलानो वस्तु खाएमा रगतको क्यान्सर हुन्छ भन्ने छैन । खाएरै हुने भए नवजात शिशुमा समेत रक्त क्यान्सर किन हुन्थ्यो त ?किमोथेरापी गरिसकेपछि पनि रोग फर्केर आउने सम्भावना कतिको हुन्छ ?ल्युकिमिया तीन प्रकारका हुन्छन् । क्यान्सरको प्रकृतिअनुसार ३० देखि ७० प्रतिशतसम्म यो रोग फर्केर आउने सम्भावना हुन्छ । कुनै रोग ३० प्रतिशत मात्रै फर्किने सम्भावना हुन्छ भने कुनै रोगमा उक्त सम्भावना ७० प्रतिशतसम्म रहन्छ । यो सम्भावना ल्युकिमियामा बढी हुन्छ । कार्यस्थल वा वंशाणुगत कारणले रगतको क्यान्सर हुने सम्भावना कति हुन्छ ?नयाँ शोधहरूले रगतका क्यान्सर पनि वंशाणुगत हुन्छ भनेर पुष्टि गरिसकेका छन् । माइलो डिस्प्लास्टिक सिन्ड्र«ोम बाह्य कारणले हुने एक प्रकारको क्यान्सर हो । ल्युकिमिया, लिम्फोमा र मल्टिपल माइलोमा पनि वंशाणुगत हुनसक्छ भनेर पुष्टि भइसकेको छ । त्यसैले परिवारमा कसैलाई रगतको क्यान्सर भएको छ भने अर्को व्यक्तिलाई पनि रगतको क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुन्छ । बेन्जिन भने रसायनको सम्पर्कमा लामो समयसम्म रह्योे भने रगतको क्यान्सर हुने जोखिम बढी हुन्छ । खाडी राष्ट्रहरू, मलेसियालगायतका राष्ट्र«मा काम गरेर फर्किने नेपालीमा अप्लास्टिक एनिमिया वा रगतको क्यान्सर देखिने गरेको छ । रगतको क्यान्सर बढी हुने उमेर समूह कुन हो ?ल्युकिमिया भने रगतको क्यान्सर बालबालिकामा बढी देखिन्छ । लिम्फोमा भने रगतको क्यान्सर वयस्कहरूमा बढी देखिएको छ । मल्टिपल माइलोमा उमेर पुगेका व्यक्तिमा बढी भेटिन्छ । यसो भन्दैमा ल्युकिमिया बुढेसकालमा देखिने हैन भनेको होइन, देखिन सक्छ । अप्लास्टिक एनिमिया भने बालबालिका र युवामा बढी देखिन्छ । ‘आईटीपी’ युवतीमा बढी देखिने गरेको छ । बिरामीको चाप र उपचारको अवस्थारगतको क्यान्सरको अवस्था आजको दिनमा समेत भयावह नै छ । भोलिको दिनमा के हुन्छ भन्न सकिन्न । उपचार पद्धति पनि महँगै छ, सबैले बेहोर्न नसक्लान् तर भोलिको दिनमा उपचारलाई लिएर भन्नुपर्दा सरकारले ध्यान दिने हो र रगतको रोगका लागि भिन्नै अस्पताल चाहिन्छ भन्ने महसुस गरेर निर्माण ग¥यो भने रगतको क्यान्सरले त्यत्ति भयावह रूप नलेला । तर रगतको रोगप्रति हेलचेक्र्याइँ गर्ने हो भने थाल्सेमिया (एक प्रकारको रगतको रोग)को जस्तो भयावह रूप लिन सक्छ । बोन म्यारो प्रत्यारोपण गरेर विदेशमा ९० प्रतिशत थाल्सेमिया बिरामी निको भएका छन् तर नेपालमा ३५ वर्ष उमेरभन्दा माथि कोही बाँच्दैनन् । पश्चिमी नेपालको धनगढी क्षेत्रलगायत थारू समुदायमा देखिने सिकलसेल एनिमिया पनि यस्तै हो । यस रोगले गर्दा धेरैले अकालमै ज्यान गुमाएका छन् । यसको अवस्था विकराल छ । अप्लास्टिक एनिमियामा बोन म्यारो प्रत्यारोपण गर्नुपर्छ तर उपचार खर्च जुटाउन नसकेर हामीले एक वर्षमा सय बिरामीमध्ये ७५ जनाको मृत्यु भएको देखेका छौँ । सरकारले आजको दिनमा रगतको रोगका बिरामीलाई बचाउने हो भने सेवा विस्तार गर्नलाई छुट्टै अस्पताल नखोलेर हुँदैहुँदैन । यी सबै कुरा सरकारले गर्न सकेन र निजी क्षेत्रको हातमा गयो भने उपचार खर्च जुटाउन नसकेर धेरै बिरामी बाँच्न सक्ने छैनन् । उपचार खर्च कति लाग्छ ?दक्षिण एसियामा तुलना गर्दा नेपालमा क्यान्सरको उपचार सस्तो छ । निजामती कर्मचारी अस्पताल सरकारी भएर हो अन्य अस्पतालभन्दा उपचार सस्तो नै छ । हामीले गर्ने बोन म्यारो प्रत्यारोपण संसारमै सबैभन्दा सस्तो हो । हामीले गर्ने बोन म्यारो प्रत्यारोपणको नतिजा अन्तर्राष्ट्रिय जर्नलमा प्रकाशन गरिसकेका छौँ । यहाँको प्रत्यारोपणको नतिजा अमेरिका, युरोपलगायत विदेशमा हुने प्रत्यारोपणसँग मिल्दोजुल्दो छ । तर जतिसुकै सस्तो भए पनि दस लाख रुपियाँ निकाल्न गाह्रो हुन्छ नि । सरकारले त्यस सम्बन्धमा विचार पु-याउनुपर्ने हो । विस्तारै सुधार हुँदै गएको छ । काठमाडौँमा मुख्यतया निजामती कर्मचारी अस्पतालमै रगतको क्यान्सरको उपचार हुने हो । काठमाडौँ बाहिर नेपालगञ्जमा, भरतपुरमा क्यान्सरको उपचार गरिन्छ । á
तन्त्रविद्यामा “यौन”
तन्त्र विद्याअन्तर्गत मानव शरीरमा मनोशारीरिक पक्षहरूसँग सम्बद्ध सात ऊर्जा केन्द्र वा चक्रहरूको ज्ञान व्याख्या गरिएको छ । चक्रहरू शरीरका विभिन्न स्थानमा रहेका र इन्द्रेणीका रङसँग सम्बद्ध हुन्छन् । दैनन्दिन जीवनमा हामी सूक्ष्म मनावैज्ञानिक र शारीरिक तहमा यी चक्रलाई अनुभूत गर्दछौँ । यिनीका उत्पत्ति र ऊर्जासँग पूर्ण रूपमा परिचित नभए पनि यिनका प्रभावका बारेमा भने हामी परिचित हुन्छौँ । उदाहरणका लागि कुनै गहिरो र हार्दिक भावना उल्लेख गर्दा हामी मुटुमा मन्द मीठो वा नमीठो अनुभूति गर्दछौँ । त्यस्तै तेस्रो आँखा उल्लेख गर्दा हामीलाई अज्ञात स्रोतबाट प्राप्त ज्ञानको अनुभूति हुन्छ ।
इन्टरनेटको पुस्ता : नेपालमा ९१ प्रतिशत नागरिक इन्टरनेटकाे पहुँचमा
जसरी स्नायुकोषले दिमाग र शरीरको अन्य भागबीच सञ्चार सेतुका रूपमा काम गर्छ, त्यसरी नै इन्टरनेटले समाजका सबै तह र तप्कालाई जोड्ने काम गरिरहेको छ । त्यसैले एक्काइसौँ शताब्दीमा इन्टरनेट मानव जातिका लागि प्राणवायु नै बनेको छ । यस्तो लाग्छ इन्टरनेटबिना आधुनिक जीवन निष्प्राण बन्न पुग्छ ।
सङ्कटमा गधा
नेपालमा गधाका बारेमा धेरै कम मानिसलाई थाहा छ, जो जसलाई थाहा छ उनीहरूले समेत गधालाई हेयका दृष्टिले हेर्ने गर्छन् । यस्तो अवस्थामा गधा दिवसको जानकारी कत्तिलाई होला ? जानी राखौँ हरेक वर्ष मे ८ मा गधा दिवस मनाउने गरिएको छ । नेपालमा बाटोको पहुँच नभएको ठाउँमा गधा, खच्चड नै सरसामान बोक्न र सवारीको साधनका रूपमा प्रयोग हुँदै आएका छन्, विशेषगरी पहाडी क्षेत्रमा । उच्च पहाडी जिल्लामा खाद्यान्न, औषधि तथा निर्माण सामग्री ढुवानीमा यिनको ठूलो योगदान रहेको छ । यसर्थ यी पशुले हजाराैँ परिवारको जीविकोपार्जनमा सहयोगी भूमिका निर्वाह गरिरहेका छन् ।
समुद्रमा वर्ष दिन पौँठेजोरी
सालभरि जहाज फसिरह्यो, जहाजको पिँधलाई बरफले धकाल्ने र अठ्याउन छाडेन ।
आयुर्वेदप्रतिका मिथक
पूर्वीय सभ्यताका अनुपम देनमध्येमा पर्दछ आयुर्वेद । आयुर्वेद केवल एक चिकित्सा पद्धति मात्र नभएर एक सम्पूर्ण जीवन विज्ञान हो । यस विज्ञानले केवल मानिसको स्वास्थ्यका बारेमा मात्र कुरा गर्दैन, मानिसलाई जीवन जिउने कला, जीवनशैली, दिनचर्या, ऋतुचर्या आदि आयामका बारेमा समेत मार्गदर्शन गर्दछ ।
