भाइकिङ युगको जुत्ता
भाइकिङ युगको छालाको जुत्ता इङ्ग्ल्यान्डको योर्कमा फेला पारिएको छ। योर्कको कपरगेटमा उत्खननका बेला परेका ती जुत्ता पानी जम्ने माटोमा समेत हजार वर्षसम्म सुरक्षित देखेर वैज्ञानिक हैरान छन्। योर्कको योर्भिक भाइकिङ सेन्टरमा ती जुत्ता प्रदर्शनीमा राखिएको छ ।
भालु जस्तो बियर डग
छ लाख वर्ष पहिले युरोपमा यस्तो मांसाहारी सिकारी कुकुर विचरण गर्दथ्यो जसको आकार भालुको जस्तो थियो। तौलमा करिब तीन सय २० किलोसम्म हुने यो कुकुर लोप भइसकेको छ। वैज्ञानिकले यस कुकुरको अवशेष फेला पारेका छन्। जसबाट यस प्रजातिका बारेमा वैज्ञानिकलाई अध्ययन गर्ने मौका मिलेको छ। आधा कुकुर र आधा भालुको जस्तो यस कुकुरलाई वैज्ञानिकले बियर डग नाम दिएका छन्। यसको वैज्ञानिक नाम द टारटेरोसियन हो। स्विट्जरल्यान्डको बासेलमा अवस्थित नेच्युरल हिस्ट्री म्युजियमका बास्टियन मेनेकार्टको टोलीले बियर डगको अवशेष खोजेको थियो।
तपाईंको नाकले के भन्छ ?
मनौवैज्ञानिक दृष्टिकोणबाट अझै बढी चाखलाग्दो र परिज्ञान प्राप्त गर्न फिजिओनोमिस्ट (अनुहार पढ्ने)ले नाकको आकार अध्ययन गरी मानिसको स्वभाव र व्यक्तित्व बुझ्ने प्रयास गरिरहेका छन् । फिजिओनोमिस्ट व्यक्तिको नाकको आकार प्रकारले उसको व्यक्तित्व बयान गर्ने दाबी मात्र गरेका छैनन् स्वास्थ्य र आयुको निश्चित अवधि कसरी बित्ने छ भन्ने पनि विश्लेषण गरेका छन् । वास्तवमा अनुहारको अध्ययन गर्ने कला आज विकसित भएको होइन, तीन हजार वर्ष पहिले नै मानिसले अनुहारको अध्ययन गर्दथे। फिजिओनोमिस्ट जान हानरका अनुसार अनुहारको अध्ययन गर्दा खुला किताबसरह मानिसको व्यक्तित्वका विशेषता पढ्न सकिन्छ। आऔँ हेरौँ तपाईंको नाकको आकारले तपाईंको व्यक्तित्वका बारेमा के भन्छ :
झन्डाको आविष्कार
झन्डा शब्दको अर्थ नेपाली बृहत् शब्दकोशमा डन्डाको टुप्पामा जोडिने र खास गरी भवन, मन्दिर आदिमा फहराइने, कुनै देश, संस्था, दल आदिको विशेष प्रतीक वा चिह्न अङ्कित कपडाको विभिन्न आकार र रङको टुक्रा, त्यस्तै आकारमा बनेको कागत, धातु आदिको टुक्रो, परिचायक चिह्न, ध्वजा, पताका, भनेर उल्लेख गरिएको छ।
नेफाम गर्ल : निर्वस्त्र र नराम्रोसँग जलेकी बालिका
घातक नेफाम आक्रमणका कारण त्राहिमाम गर्दै भागिरहेका बालबालिकाको एउटा तस्बिर भियतनाम युद्धको मात्रै होइन २औँ शताब्दीमा युद्धको विभीषिका बयान गर्ने एक स्पष्ट विम्ब बन्न पुग्यो। कालो धुवाँ उनीहरूको ठीक पछाडि तरङ्गित भइरहेको छ, अबोधहरूको मुहार भय, पीडा र हडबडीले आक्रान्त देखिन्छ। दक्षिण भियतनामी सेनाको २५औँ डिभिजनका केही सैनिक असहाय भएर उनीहरूलाई पछ्याउँदै छन्– ऐतिहासिक तस्बिरमा यो स्पष्ट देख्न सकिन्छ।
कुश गोत्रका किसान
बहुजातीय, बहुसांस्कृतिक, बहुभाषिक विशेषताले सम्पन्न देश नेपालमा द्रविडियन परिवारका सदस्यमध्ये पर्छन् किसान । किसान जातिको बसोबास झापा जिल्लामा रहेको छ । वि.सं. २०६८ को जनगणनाअनुसार मुलुकमा १२५ जातजाति र १२३ भाषाभाषी रहेका छन् । २०७८ को गणनाको अन्तिम प्रतिवेदन आइनसके पनि यस पटक यस्तो जातीय सङ्ख्या थप हुन सक्छ । किसान जातिको मूलथलो भारतको उडिसा र बिहारतिर पर्छ । अङ्ग्रेजहरूले पश्चिम बङ्गालमा चियाको खेती गर्न थालेपछि श्रमिकका रूपमा राँचीबाट ल्याइएका परिवार नेपाल प्रवेश गरेपछि किसान भएका हुन् पनि भनिन्छ तर यिनीहरू आफूलाई कुशबाट उत्पत्ति भएको र आफ्नो गोत्र पनि कुश नै भएको बताउँछन् ।
सूर्य पनि घुम्दै छ
सौर्यमण्डलको आकार कत्रो छ ? हाम्रो सौर्यमण्डल रहेको आकाशगङ्गा मिल्की वे आकारमा कति ठूलो छ ? मिल्की वेको केन्द्रमा के छ ? यी प्रश्नको उत्तर सजिलै बुझ्न गाह्रो छ । वैज्ञानिकले अनुसन्धानबाट स्पष्ट पारेका छन्, हाम्रो आकाशगङ्गामा खर्बौं तारा छन् र यस्ता आकाशगङ्गा ब्रह्मान्डमा खर्बौंको सङ्ख्यामा छन्। अब अनुमान लगाउनुस् आकाशगङ्गा र ब्रह्मान्डको आकार कति ठूलो होला।
बहुउपयोगी निम
मध्यपहाड र तराईका विभिन्न जिल्लामा बहुउपयोगी जडीबुटी तथा गैरकाष्ठ वन पैदावार निम पाइने गर्छ। निमलाई अङ्ग्रेजीमा मारगोसा ट्रि भनिन्छ र यसको वैज्ञानिक नाम अजाडिरक्टा इन्डिका हो। मेलिएसी वानस्पतिक परिवारमा पर्ने यो वनस्पति १५ देखि २० मिटरसम्म उचाइ हुने सदावहार रुख वर्गमा पर्दछ। बहुउद्देशीय बिरुवा निम धेरै पहिलेदेखि पहिचान भएको र समाजमा विभिन्न रोगको उपचारका लागि प्रयोग हुने गरेको छ।
एक दृश्यले जसलाई बनायो दर्जनौँकी आमा
मान्छेको भूमिका बदलिन धेरै ठूलो घटना हुनु पर्दैन। बाटो फेरिन निकै ठूलो घुम्ती चाहिँदैन र लामो कालखण्ड आवश्यक पनि हुँदैन। जिम्मेवारी र जीवन मोडिन त एक दृश्य नै काफी हुन्छ। बेलायती नागरिक लिसा ह्वाइटहाउस फोस्केटको जीवनमा पनि त्यस्तै भयो। उनको भूमिका बदलिनुमा पनि कुनै ठूलो घटना भएको होइन। सानो दृश्य, बस एक सानो दृश्यले उनको मन फेरियो। त्यही दृश्यको रापले उनलाई जिम्मेवारीको ठूलो भारी बोक्ने प्रेरणा मिल्यो र उनले नयाँ भूमिकामा जीवन समर्पित गर्ने प्रण गरिन्। धेरैलाई अपनत्व मात्र होइन, ममतामयी अभिभावकत्व दिन उनी दृढ बनिन्।
सहर नजिकै बेहडाबाबा
सुदूरपश्चिमको उपमहानगरपालिका धनगढीमै बेहडाबाबा मन्दिर पर्दछ । धनगढी उपमहानगरको वडा नम्बर १६ मा बेहडाबाबा पर्ने भए पनि त्यहाँ पुग्न केही समय खर्चिनै पर्छ । धनगढीबाट बेहडाबाबा जान तीनवटा रुट छन् । देवहरिया, पथरी हुँदै जाँदा १४ किलोमिटर सडक छिचोल्नुपर्छ । दोस्रो रुट बेलीहुँदै जान्छ । त्यहाँबाट १८ किलोमिटरको सडकको यात्रा गर्नुपर्छ । तेस्रो रुट धनगढी, अत्तरिया, चौमाला हुँदै ४१ किलोमिटर दूरी तय गर्नुपर्दछ । तीन रुटमध्ये पहिलो छोटो रुटबाट दुईपाङ्ग्रे साधनमा जाँदा जङ्गल धेरै पर्ने भएकाले जङ्गली जनावरको आक्रमणमा पर्ने सम्भावना रहन्छ । साथै एउटा खोलामा पुल नहुँदा मोटरसाइकल तार्न गाह्रो हुनसक्छ ।
ग्रेटवालको भव्यता
ग्रेटवालबारे सबैलाई थाहा छ । ग्रेटवाल चीनको मात्र नभई संसारको सबैभन्दा लामो पर्खाल हो । यो संसारको सातौँ आश्चर्यमा पर्दछ । यसलाई अङ्ग्रेजीमा ग्रेटवाल अफ चाइना भनिन्छ । चीनलाई विश्वसामु चिनाउने सबैभन्दा चर्चित पर्यटकीय आकर्षण हो यो । त्यसैकारण ग्रेटवाल हेर्न दिनहुँ हजारौँ चिनियाँ र विदेशी पर्यटक पुग्छन् । चीनको राजधानी बेइजिङबाट झन्डै ५० किलोमिटर उत्तर पश्चिम यात्रा गर्दै त्यहाँ दुई घण्टामा पुगिन्छ । बिहान ८ बजेदेखि अवलोकनका लागि खुल्ने ग्रेटवाल हेर्न साँझसम्मै उत्तिकै भीड हुन्छ । भीड घटेको भान हुँदैनन् ।
गायिका टीका प्रसाईंसंग १६ प्रश्न
तपाईंसँग सबैभन्दा बहुमूल्य वस्तु के छ ? मोबाइल फोन नै हो। अहिले म रेडमीको एन्ड्रोइड फोन प्रयोग गरिरहेकी छु। यदि घर छाडेर जानु पर्दा एउटा वस्तु मात्र लिएर जानु परे के लैजानुहुन्छ ?
पत्थरमा गाडिएको त्यो तरबार
भावी राजाको बलशाली पकडले मात्रै निस्कने गरी पत्थरमा गाडिएको तरबार राजा आर्थरसँग जोडिएका मिथकको एक महìवपूर्ण पक्ष मानिन्छ । प्रश्न उठ्छ, ब्रिटेनको विच्छृङ्खल अन्धकार युगको धूम्म त्यस्तो केही ऐतिहासिक आधार छ, जसमा कैयौँ इतिहासवेत्ता, लेखक र खजाना खोजकर्ता मथिङ्गल गरिरहेका छन् । कोही मानिस थियो वा कुनै स्थान, आर्थरको कुनै अंश भेटिन्छ कि भनेर अन्तहीन विश्लेषण अझै थामिएको छैन ।
डेढ वर्ष अन्धकार पार्ने ज्वालामुखी
इजिप्टको नवौँ विपत्ति (नाइन्थ प्लेग) मा तीन दिन पूर्ण अन्धकार भयो तर इस्वी संवत् ५३६ मा विश्वका अधिकांश क्षेत्र १८ महिनासम्म अन्धकारमा डुब्ने घटना भयो । रहस्यमय कुहिरोले युरोप, मध्य पूर्व तथा एसियाको ठूलो क्षेत्र ढाकियो । दिनको समयमा कुहिरोले सूर्यका किरण छेक्नाले तापक्रमसमेत धेरै घट्यो, जसले गर्दा अन्नपात उब्जनी नराम्रोसँग प्रभावित हुँदा मानिस भोकै मर्न थाले । वास्तवमा त्यस अवधिलाई हामी अन्धकार युग भन्न सक्छौँ ।
विषयगत–खण्डअन्तर्गत लोकसेवा आयोगबाट सोधिने नमुना प्रश्नको उत्तर
१. सार्वजनिक निकायमा खरिद कार्यको अनुगमनसम्बन्धी भएको व्यवस्थाबारे चर्चा गर्नुहोस् । सार्वजनिक खरिदसम्बन्धी कार्यविधि, प्रक्रिया तथा निर्णयलाई अझ बढी खुला, पारदर्शी, वस्तुनिष्ठ र विश्वसनीय बनाई सुशासनको प्रत्याभूति गर्न तर्जुमा गरिएको सार्वजनिक खरिद ऐन, २०६३ ले सार्वजनिक निकायबाट हुने खरिद कार्यको अनुगमन, नियमन र सार्वजनिक खरिद प्रणालीलाई व्यवस्थित गर्न प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद्को कार्यालयअन्तर्गत नेपाल सरकारको निजामती सेवाको राजपत्राङ्कित विशिष्ट श्रेणीको कर्मचारीको नेतृत्वमा एक सार्वजनिक खरिद अनुगमन कार्यालयको व्यवस्था गरी उक्त कार्यालयको काम, कर्तव्य र अधिकारको व्यवस्था गरेको छ, जसलाई निम्नअनुसार प्रस्तुत गर्न सकिन्छ ः
वस्तुगत–खण्डअन्तर्गत लोकसेवा आयोगबाट सोधिने नमुना प्रश्नको उत्तर
राष्ट्रिय–सन्दर्भ १. गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल औपचारिक रूपमा कहिले उद्घाटन गरियो ? वि.सं. २०७९ जेठ २
चम्किए मेसी
अर्जेन्टिनाका फुटबल स्टार लियोनल मेसीले आफ्नो टिमलाई फेरि अर्को उपाधि दिलाएका छन् । क्लब फुटबलमा थुप्रै उपलब्धि हासिल गरेको भए पनि देशका लागि उनले त्यति धेरै सफलता पाएका छैनन् । आफ्नो नेतृत्वमा पहिलो पटक कोपा अमेरिकाको उपाधि दिलाएका मेसीले यस पटक ‘फाइनालिस्मा’ उपाधि जिते ।
मार्कोसको उदय
फिलिपिन्सका तानाशाह पूर्वराष्ट्रपति फर्निनान्ड मार्कोसका छोरा फर्निनान्ड मार्कोस जुनियर राष्ट्रपतिमा र वर्तमान राष्ट्रपति रोड्रिगो डुटेर्टेकी छोरी सारा डुटेर्टे उपराष्ट्रपतिमा निर्वाचित भएका छन् । ६४ वर्षीय मार्कोस जुनियर पूर्वसिनेटर हुन् । चुनावमा तालमेल गरेकाले दुवैको जित सम्भव भयो । गएको मे ९ मा त्यहाँ आमनिर्वाचन भएको थियो । राष्ट्रपतिमा निर्वाचित मार्कोस जुनियरले आफ्ना निकटतम प्रतिस्पर्धीको भन्दा दोब्बर अर्थात् ५६ प्रतिशत मत पाए ।
तन्त्र साधनामा प्रसिद्ध पीठ
काठमाडौँकी गुह्येश्वरी र कामरूपकी कामाख्या (कामाक्षा) उत्तिकै पौराणिक, सांस्कृतिक, धार्मिक एवं पर्यटकीय महìवका केन्द्रबिन्दु हुन् । पशुपतिनाथ–विश्वनाथ, अयोध्या–जनकपुर, लुम्बिनी–सारनाथजस्तै गुह्येश्वरी र कामाख्याबीच शाक्त सर्किट (शाक्त परिक्रमापथ) बनाउन सके यसले दुवैतिरका पुरासम्पदाको महìव विस्तारमा अभूतपूर्व योगदान पु-याउने छ ।
तयारीमा नीति
नेपालमा पूर्वमिस नेपाली चलचित्रमा अभिनयका लागि आएको उदाहरण प्रशस्तै छन् । भलै केही सफल भए भने केही असफल । यही मेसोमा अब नीति शाह पनि जोडिएकी छन् । ‘ब्युटी विथ ब्रेन’ नीति अब चाँडै नै चलचित्रको अभिनयमा पाइला चाल्दैछिन् । त्यसो त उनलाई अभिनेता भुवन केसीले ‘ड्रिम्स’, प्रदीप खड्काले ‘प्रेमगीत ३’ र ‘हुतुतु’ मा अफर नगरेका होइनन् तर उनले स्वीकारिनन् । नीतिका मेनेजर निराजन गिरीका अनुसार नीतिले केही चलचित्रको स्क्रिप्ट अध्ययनको काम सुरु गरिसकेकी छन् । उनी सम्भवतः यसै वर्षभित्र चलचित्रमा पाइला चाल्दैछिन् । मोडलिङमा करिब १० वर्ष बिताइसकेकी नीति चलचित्रमा आउनका लागि अहिले नै आत्मविश्वासी देखिँदैनन् ।
रामोजीमा निताको चलचित्र
पछिल्लो दशकमा नेपाली चलचित्रले छायाङ्कनको दायरा फराकिलो पार्दै लगेका छन् । कुनै समय नेपालमा मात्र छायाङ्कन गरिने चलचित्र अहिले विदेशका उत्कृष्ट लोकेसनमा खिचिन थालिएको छ । यही क्रममा नेपाली चलचित्रको इतिहासमा पहिलो पटक चलचित्र ‘ह्रस्व दीर्घ’ भारतको प्रख्यात रामोजी फिल्म सिटीमा खिचिने भएको छ ।
मलाई मन परेका पाँच चलचित्र
बलिदानयो चलचित्रले देश प्रेमको भावना देखाएको छ । मैले सानो उमेरमै यो चलचित्र हेरेको थिएँ । त्यसले मेरो मानसपटलमा देश, राष्ट्रियताप्रति छुट्टै प्रभाव पारेको थियो । चलचित्रमा हरिवंश आचार्य, मदनकृष्ण श्रेष्ठ, नीर शाहलगायतका कलाकारको अभिनय बेजोड थियो । चिनो यो चलचित्रका सबै पात्र रमाइलो किसिमका थिए । चलचित्रमा विशेषतः सुनील थापाको चरित्र अझ गजबको छ । चलचित्रको सङ्गीत, कलाकारहरूको अभिनय, कथावस्तु मन छुने किसिमको छ । अहिले पनि बेलाबेलामा यो चलचित्रको सम्झना आउँछ ।श्री यो चलचित्रमा मैले अभिनयको मौका पाएँ । यो चलचित्र मेरो करियरकै एउटा उत्कृष्ट चलचित्र हो । मेरो जीवनकै एउटा अविस्मरणीय चलचित्रका रूपमा ‘श्री’ लाई लिन्छु । सायद अब यस्तो चलचित्र गर्छु या गर्दिनँ थाहा छैन ।पशुपतिप्रसादयो चलचित्रको प्रमुख पक्ष भनेको यसको कथावस्तु हो । चलचित्रमा खगेन्द्र लामिछाने, विपिन कार्कीको अभिनय आफैँमा बेजोड लाग्छ । एउटा युवाको सङ्घर्ष अनि त्यसभित्रको सफलता र असफलताको कुरालाई निर्देशकले निकै गहिरो ढङ्गले प्रस्तुत गरेका छन् ।जात्रैजात्रा हामी सबै परिवारले हेरेको अर्को मनपर्ने चलचित्र ‘जात्रैजात्रा’ हो । यसमा एउटा सानो विषयलाई निर्देशन प्रदीप भट्टराईले कति रोचक ढङ्गले प्रस्तुत गरेका छन् । विशेषतः मलाई चलचित्रमा विपिन कार्कीको क्यारेक्टर उत्कृष्ट लागेको छ । प्रस्तुति : युवराज गौतम
मोडल जेबिका कार्कीसंग १६ प्रश्न
तपाईंसँग सबैभन्दा बहुमूल्य वस्तु के छ ? मेरा लागि मेरो परिवार नै बहुमूल्य वस्तु हो । यदि घर छाडेर जानुपर्दा एउटा वस्तु मात्र लिएर जानु परे के लैजानुहुन्छ ? म त पैसा लिएर जान्छु । तपाईंलाई आफ्नो सबैभन्दा बढी गर्व लाग्ने वस्तु के हो ?
गौरवमय सिम्रौनगढ
बारा जिल्लाको सदरमुकाम कलैयाबाट करिब २२ किलोमिटर दक्षिण–पूर्वको यात्रापछि मध्य मधेशको रहनसहनयुक्त सिम्रौनगढ बजार पुगिन्छ । बजारको मध्यभागमा करिब आठ बिघा क्षेत्रफलमा फैलिएको शताब्दीयौँ पुरानो इशरा तलाउ छ । इतिहासको एउटा कालखण्डका रूपमा जीवित इशरा तलाउको पश्चितर्फ कङ्काली मन्दिरसहित केही धार्मिक पीठ रहेका छन् । जहाँ मूर्तिकलाको जीवन्त वैभव बोकेका केही खण्डित मूर्ति देख्न सकिन्छ ।
जीवनशैली र स्नायु रोग
विज्ञान/प्रविधिको यस समयमा समाजमा तीव्र प्रतिस्पर्धा छ । साथै अहिलेको विश्व युवाको संसार हो । आधुनिकतामा रमाउने तथा प्रविधिको अधिकतम ज्ञान राखी त्यसको प्रयोग गर्ने र प्रतिस्पर्धामा अगाडि बढ्दै जाने युवा नै हुन् । युवावर्ग कुनै कारणले थला परे भने सिङ्गो समाज नै थला पर्दछ । तसर्थ स्वस्थ र सुरक्षित हुनु आजको आवश्यकता मात्रै होइन एक चुनौती पनि भएको छ ।
