लोकसेवा सम्बन्धी विषयगत प्रश्नोत्तर
अन्तर्राष्ट्रिय योग दिवस हरेक वर्ष जुन २१ मा योग दिवस मनाउने गरिएको छ। सन् २०२२ को योग दिवसको नारा : मानवताका लागि योग। संयुक्त राष्ट्रसङ्घले सन् २०१४ मा यस दिनलाई योग दिवसका रूपमा मान्यता प्रदान गरेको हो। सन् २०१५ जुन २१ मा भारतमा एकै ठाउँमा ३६ हजार व्यक्तिलाई योग गराएर गिनिज बुकमा रेकर्ड बनाइएको थियो।
चुनौतीपूर्ण बडिमालिका यात्रा
बाजुराको पश्चिमी क्षेत्र र अछामको चौखुट्टेलगायतका ठाउँबाट पर्यटकीय र धार्मिक क्षेत्र बडिमालिका सहितका तीन चुचुरा नजरमा पर्दा जो कोहीको मन लोभिन्छ। हिउँदका महिनामा हिउँले छोपिने बडिमालिका शृङ्खला अझ धेरै रोमाञ्चक देखिन्छन्। धार्मिक ग्रन्थ श्रीस्वस्थानीमा बडिमालिकामा महादेवकी पत्नी सतिदेवीको बायाँ कुम पतन भएको चर्र्चा छ। हरेक वर्ष जनैपूर्णिमा अघि त्रयोदशी, चतुर्थदशीमा त्यहाँ लाग्ने मेला भर्न बाजुरा, अछाम, डोटी, कालीकोटबाट मात्रै होइन देशका विभिन्न ठाउँ र भारतबाट समेत तीर्थालु आउँछन् ।
बाङ्गोपनाको चिन्ता
लिङ्गमा बाङ्गोपना देखिएको र यसबाट आफू चिन्तित भएको कुरा लिएर थुप्रै व्यक्ति यौन चिकित्सक कहाँ धाउँछन्। लिङ्गको फेदैदेखि लिङ्ग दायाँबायाँ वा मुनितिर ढल्किनु स्वभाविक कुरा हो। उत्तेजित वा कडा नभएको अवस्थामा आफ्नै बोझ थाम्न नसकेर लिङ्ग तलतिर लत्रिन्छ। व्यक्ति सीधा उभिएको अवस्थामा उत्तेजित लिङ्गमा सामान्यतया बाङ्गोपना हुँदैन। तर सुतेको बेला दायाँ वा बायाँ ढल्किन सक्छ।
पूर्वाधार विकासमा नव प्रतिस्पर्धा
अहिले विश्वमा दुईवटा ठूला पूर्वाधार विकास परियोजना चर्चामा छन्ः चीनका राष्ट्रपति सी चिनफिङले अगाडि सारेको बेल्ट एन्ड रोड इनीसीएटीभ्स (बीआरआई) र अमेरिकाका राष्ट्रपति जोए बाइडेनको बिल्ड ब्याक बेटर वल्र्ड (बी३डब्लू) परियोजना। यी दुवैले एक अर्कालाई चुनौती दिँदैछन्।
प्रेमको प्रतीक रानीमहल
विश्वकै गहिरो गल्छी बनाएर बग्ने नदी हो, कृष्णगण्डकी अर्थात् कालीगण्डकी प्रायः कालो रङको जलप्रवाह हुने कालीगण्डकी शालिग्रामका लागि विश्वप्रसिद्ध छ। हिन्दु धर्ममा शालिग्रामलाई विष्णु भगवान्को साक्षात् रूप समेत मानिन्छ। कालीगण्डकी तटमा मुक्तिनाथ र देवघाटजस्ता पवित्र धार्मिक तीर्थस्थलसँगै पश्चिमा वास्तुकलाको नमुनाका रूपमा रानीमहल रहेको छ। नेपाली समाजको विशिष्ट प्रेम प्रतीकका रूपमा रानीमहलले इतिहासको एउटा प्रेमिल कालखण्ड बचाएर राखेको छ। पाल्पाको श्रीनगरडाँडा आसपासबाट उत्तर बग्ने रानीघाट खोला कालीगण्डकीमै समाहित भएको छ। जहाँ प्रेम प्रतीकका रूपमा जीवित दरबार छ, रानीमहल। तानसेनबाट १३ किलोमिटर दूरीमा रहेको रानीमहल, नदी किनारको चट्टामाथि ठड्याइएको छ। पाल्पाका तैनाथी पश्चिम कमान्डर जनरल खड्गशमशेर राणाले रानी तेजकुमारी देवीको सम्झनामा पाँच वर्ष लगाएर विक्रम सम्बत् १९५४ मा सो दरबार निर्माण सम्पन्न गराएका थिए।
संसदमा भएका असंसदीय व्यवहार
२०७९ साल जेठ १३ गते उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्तिमन्त्री दिलेन्द्रप्रसाद बडूले सार्वजनिक महìवको वक्तव्यका क्रममा दिएको अभिव्यक्तिका कारण प्रतिनिधि सभामा गतिरोध उत्पन्न भयो। प्रमुख विपक्षी दलका नेता केपी शर्मा ओलीमाथि असंसदीय भाषामा अप्रमाणित आरोप लगाएको भन्दै नेकपा (एमाले)का सांसदले शब्द रेकर्डबाट हटाउन माग गरे।
इस्लाम बौद्धिक थलो टिम्बक्टु
मालीमा पर्ने टिम्बक्टु इस्वी संवत्को १५औँ र १६औँ शताब्दीमा इस्लाम सभ्यताको एक प्रमुख बौद्धिक थलो थियो। हालको पश्चिम अफ्रिकी देश मालीको मध्यमा पर्ने टिम्बक्टु सहर इस्लामको स्वर्ण युगमा शताब्दीयौँसम्म संस्कृति र विद्या प्राप्तिका लागि प्रमुख केन्द्रका रूपमा विकसित भयो।
आनन्दमय जीवनशैली
वर्तमान समयमा मानिसको जीवन अति नै व्यस्त र अनेक विषयमा रुमलिएको देखिन्छ। जसले गर्दा मानिसमा अनेक खालका नकारात्मक सोचाइको विकास हुने तथा जीवन यत्तिकै बिनाकुनै उपलब्धि व्यतित भइरहेको छ। यसै विषयमा केही मानोविज्ञानका कुरा गरौँ, जसले यो जीवनलाई केही हदसम्म सहयोग गर्नेछ।
“हिमालयन रविन हुड”
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले उल्लेख गरेझैँ डा. केआई सिंहको व्यक्तित्व बाधा अड्चन, विधिवैपरीत्यको अभाव र राजनीतिक विचलन नआएको भए मुलुकको मुहार परिवर्तनका लागि उपयोगी रहने थियो। तर विद्रोही स्वभावका डा. सिंहले नेपालको राजनीतिमा आफ्नो छुट्टै पहिचान बनाउन सफल रहे पनि पदमा रहेर लामो समय काम गर्न पाएनन्। हुन पनि डा. सिंहको नाम नलिँदा नेपालको राजनीतिक इतिहास अपुरो रहन्छ। १९६३ साल वैशाखमा डोटीको डुम्राकोटमा जन्मेका केआ
पृथ्वीमा अन्तरिक्षको बिजुली
कुनै दिन पृथ्वीमा हामीले अन्तरिक्षमा उत्पादन गरेको बिजुली प्रयोग गर्न पाउने छौँ। यसको सैद्धान्तिक पक्ष स्पष्ट छ र अन्तरिक्षमा बिजुली उत्पादन गर्न सकिन्छ, त्यो पनि तुलनात्मक रूपमा यहाँको भन्दा धेरै। मुख्य समस्या भनेको पृथ्वीसम्म बिजुली ल्याउनुमा छ।
भाइकिङ युगको जुत्ता
भाइकिङ युगको छालाको जुत्ता इङ्ग्ल्यान्डको योर्कमा फेला पारिएको छ। योर्कको कपरगेटमा उत्खननका बेला परेका ती जुत्ता पानी जम्ने माटोमा समेत हजार वर्षसम्म सुरक्षित देखेर वैज्ञानिक हैरान छन्। योर्कको योर्भिक भाइकिङ सेन्टरमा ती जुत्ता प्रदर्शनीमा राखिएको छ ।
भालु जस्तो बियर डग
छ लाख वर्ष पहिले युरोपमा यस्तो मांसाहारी सिकारी कुकुर विचरण गर्दथ्यो जसको आकार भालुको जस्तो थियो। तौलमा करिब तीन सय २० किलोसम्म हुने यो कुकुर लोप भइसकेको छ। वैज्ञानिकले यस कुकुरको अवशेष फेला पारेका छन्। जसबाट यस प्रजातिका बारेमा वैज्ञानिकलाई अध्ययन गर्ने मौका मिलेको छ। आधा कुकुर र आधा भालुको जस्तो यस कुकुरलाई वैज्ञानिकले बियर डग नाम दिएका छन्। यसको वैज्ञानिक नाम द टारटेरोसियन हो। स्विट्जरल्यान्डको बासेलमा अवस्थित नेच्युरल हिस्ट्री म्युजियमका बास्टियन मेनेकार्टको टोलीले बियर डगको अवशेष खोजेको थियो।
तपाईंको नाकले के भन्छ ?
मनौवैज्ञानिक दृष्टिकोणबाट अझै बढी चाखलाग्दो र परिज्ञान प्राप्त गर्न फिजिओनोमिस्ट (अनुहार पढ्ने)ले नाकको आकार अध्ययन गरी मानिसको स्वभाव र व्यक्तित्व बुझ्ने प्रयास गरिरहेका छन् । फिजिओनोमिस्ट व्यक्तिको नाकको आकार प्रकारले उसको व्यक्तित्व बयान गर्ने दाबी मात्र गरेका छैनन् स्वास्थ्य र आयुको निश्चित अवधि कसरी बित्ने छ भन्ने पनि विश्लेषण गरेका छन् । वास्तवमा अनुहारको अध्ययन गर्ने कला आज विकसित भएको होइन, तीन हजार वर्ष पहिले नै मानिसले अनुहारको अध्ययन गर्दथे। फिजिओनोमिस्ट जान हानरका अनुसार अनुहारको अध्ययन गर्दा खुला किताबसरह मानिसको व्यक्तित्वका विशेषता पढ्न सकिन्छ। आऔँ हेरौँ तपाईंको नाकको आकारले तपाईंको व्यक्तित्वका बारेमा के भन्छ :
झन्डाको आविष्कार
झन्डा शब्दको अर्थ नेपाली बृहत् शब्दकोशमा डन्डाको टुप्पामा जोडिने र खास गरी भवन, मन्दिर आदिमा फहराइने, कुनै देश, संस्था, दल आदिको विशेष प्रतीक वा चिह्न अङ्कित कपडाको विभिन्न आकार र रङको टुक्रा, त्यस्तै आकारमा बनेको कागत, धातु आदिको टुक्रो, परिचायक चिह्न, ध्वजा, पताका, भनेर उल्लेख गरिएको छ।
नेफाम गर्ल : निर्वस्त्र र नराम्रोसँग जलेकी बालिका
घातक नेफाम आक्रमणका कारण त्राहिमाम गर्दै भागिरहेका बालबालिकाको एउटा तस्बिर भियतनाम युद्धको मात्रै होइन २औँ शताब्दीमा युद्धको विभीषिका बयान गर्ने एक स्पष्ट विम्ब बन्न पुग्यो। कालो धुवाँ उनीहरूको ठीक पछाडि तरङ्गित भइरहेको छ, अबोधहरूको मुहार भय, पीडा र हडबडीले आक्रान्त देखिन्छ। दक्षिण भियतनामी सेनाको २५औँ डिभिजनका केही सैनिक असहाय भएर उनीहरूलाई पछ्याउँदै छन्– ऐतिहासिक तस्बिरमा यो स्पष्ट देख्न सकिन्छ।
कुश गोत्रका किसान
बहुजातीय, बहुसांस्कृतिक, बहुभाषिक विशेषताले सम्पन्न देश नेपालमा द्रविडियन परिवारका सदस्यमध्ये पर्छन् किसान । किसान जातिको बसोबास झापा जिल्लामा रहेको छ । वि.सं. २०६८ को जनगणनाअनुसार मुलुकमा १२५ जातजाति र १२३ भाषाभाषी रहेका छन् । २०७८ को गणनाको अन्तिम प्रतिवेदन आइनसके पनि यस पटक यस्तो जातीय सङ्ख्या थप हुन सक्छ । किसान जातिको मूलथलो भारतको उडिसा र बिहारतिर पर्छ । अङ्ग्रेजहरूले पश्चिम बङ्गालमा चियाको खेती गर्न थालेपछि श्रमिकका रूपमा राँचीबाट ल्याइएका परिवार नेपाल प्रवेश गरेपछि किसान भएका हुन् पनि भनिन्छ तर यिनीहरू आफूलाई कुशबाट उत्पत्ति भएको र आफ्नो गोत्र पनि कुश नै भएको बताउँछन् ।
सूर्य पनि घुम्दै छ
सौर्यमण्डलको आकार कत्रो छ ? हाम्रो सौर्यमण्डल रहेको आकाशगङ्गा मिल्की वे आकारमा कति ठूलो छ ? मिल्की वेको केन्द्रमा के छ ? यी प्रश्नको उत्तर सजिलै बुझ्न गाह्रो छ । वैज्ञानिकले अनुसन्धानबाट स्पष्ट पारेका छन्, हाम्रो आकाशगङ्गामा खर्बौं तारा छन् र यस्ता आकाशगङ्गा ब्रह्मान्डमा खर्बौंको सङ्ख्यामा छन्। अब अनुमान लगाउनुस् आकाशगङ्गा र ब्रह्मान्डको आकार कति ठूलो होला।
बहुउपयोगी निम
मध्यपहाड र तराईका विभिन्न जिल्लामा बहुउपयोगी जडीबुटी तथा गैरकाष्ठ वन पैदावार निम पाइने गर्छ। निमलाई अङ्ग्रेजीमा मारगोसा ट्रि भनिन्छ र यसको वैज्ञानिक नाम अजाडिरक्टा इन्डिका हो। मेलिएसी वानस्पतिक परिवारमा पर्ने यो वनस्पति १५ देखि २० मिटरसम्म उचाइ हुने सदावहार रुख वर्गमा पर्दछ। बहुउद्देशीय बिरुवा निम धेरै पहिलेदेखि पहिचान भएको र समाजमा विभिन्न रोगको उपचारका लागि प्रयोग हुने गरेको छ।
एक दृश्यले जसलाई बनायो दर्जनौँकी आमा
मान्छेको भूमिका बदलिन धेरै ठूलो घटना हुनु पर्दैन। बाटो फेरिन निकै ठूलो घुम्ती चाहिँदैन र लामो कालखण्ड आवश्यक पनि हुँदैन। जिम्मेवारी र जीवन मोडिन त एक दृश्य नै काफी हुन्छ। बेलायती नागरिक लिसा ह्वाइटहाउस फोस्केटको जीवनमा पनि त्यस्तै भयो। उनको भूमिका बदलिनुमा पनि कुनै ठूलो घटना भएको होइन। सानो दृश्य, बस एक सानो दृश्यले उनको मन फेरियो। त्यही दृश्यको रापले उनलाई जिम्मेवारीको ठूलो भारी बोक्ने प्रेरणा मिल्यो र उनले नयाँ भूमिकामा जीवन समर्पित गर्ने प्रण गरिन्। धेरैलाई अपनत्व मात्र होइन, ममतामयी अभिभावकत्व दिन उनी दृढ बनिन्।
सहर नजिकै बेहडाबाबा
सुदूरपश्चिमको उपमहानगरपालिका धनगढीमै बेहडाबाबा मन्दिर पर्दछ । धनगढी उपमहानगरको वडा नम्बर १६ मा बेहडाबाबा पर्ने भए पनि त्यहाँ पुग्न केही समय खर्चिनै पर्छ । धनगढीबाट बेहडाबाबा जान तीनवटा रुट छन् । देवहरिया, पथरी हुँदै जाँदा १४ किलोमिटर सडक छिचोल्नुपर्छ । दोस्रो रुट बेलीहुँदै जान्छ । त्यहाँबाट १८ किलोमिटरको सडकको यात्रा गर्नुपर्छ । तेस्रो रुट धनगढी, अत्तरिया, चौमाला हुँदै ४१ किलोमिटर दूरी तय गर्नुपर्दछ । तीन रुटमध्ये पहिलो छोटो रुटबाट दुईपाङ्ग्रे साधनमा जाँदा जङ्गल धेरै पर्ने भएकाले जङ्गली जनावरको आक्रमणमा पर्ने सम्भावना रहन्छ । साथै एउटा खोलामा पुल नहुँदा मोटरसाइकल तार्न गाह्रो हुनसक्छ ।
ग्रेटवालको भव्यता
ग्रेटवालबारे सबैलाई थाहा छ । ग्रेटवाल चीनको मात्र नभई संसारको सबैभन्दा लामो पर्खाल हो । यो संसारको सातौँ आश्चर्यमा पर्दछ । यसलाई अङ्ग्रेजीमा ग्रेटवाल अफ चाइना भनिन्छ । चीनलाई विश्वसामु चिनाउने सबैभन्दा चर्चित पर्यटकीय आकर्षण हो यो । त्यसैकारण ग्रेटवाल हेर्न दिनहुँ हजारौँ चिनियाँ र विदेशी पर्यटक पुग्छन् । चीनको राजधानी बेइजिङबाट झन्डै ५० किलोमिटर उत्तर पश्चिम यात्रा गर्दै त्यहाँ दुई घण्टामा पुगिन्छ । बिहान ८ बजेदेखि अवलोकनका लागि खुल्ने ग्रेटवाल हेर्न साँझसम्मै उत्तिकै भीड हुन्छ । भीड घटेको भान हुँदैनन् ।
गायिका टीका प्रसाईंसंग १६ प्रश्न
तपाईंसँग सबैभन्दा बहुमूल्य वस्तु के छ ? मोबाइल फोन नै हो। अहिले म रेडमीको एन्ड्रोइड फोन प्रयोग गरिरहेकी छु। यदि घर छाडेर जानु पर्दा एउटा वस्तु मात्र लिएर जानु परे के लैजानुहुन्छ ?
पत्थरमा गाडिएको त्यो तरबार
भावी राजाको बलशाली पकडले मात्रै निस्कने गरी पत्थरमा गाडिएको तरबार राजा आर्थरसँग जोडिएका मिथकको एक महìवपूर्ण पक्ष मानिन्छ । प्रश्न उठ्छ, ब्रिटेनको विच्छृङ्खल अन्धकार युगको धूम्म त्यस्तो केही ऐतिहासिक आधार छ, जसमा कैयौँ इतिहासवेत्ता, लेखक र खजाना खोजकर्ता मथिङ्गल गरिरहेका छन् । कोही मानिस थियो वा कुनै स्थान, आर्थरको कुनै अंश भेटिन्छ कि भनेर अन्तहीन विश्लेषण अझै थामिएको छैन ।
डेढ वर्ष अन्धकार पार्ने ज्वालामुखी
इजिप्टको नवौँ विपत्ति (नाइन्थ प्लेग) मा तीन दिन पूर्ण अन्धकार भयो तर इस्वी संवत् ५३६ मा विश्वका अधिकांश क्षेत्र १८ महिनासम्म अन्धकारमा डुब्ने घटना भयो । रहस्यमय कुहिरोले युरोप, मध्य पूर्व तथा एसियाको ठूलो क्षेत्र ढाकियो । दिनको समयमा कुहिरोले सूर्यका किरण छेक्नाले तापक्रमसमेत धेरै घट्यो, जसले गर्दा अन्नपात उब्जनी नराम्रोसँग प्रभावित हुँदा मानिस भोकै मर्न थाले । वास्तवमा त्यस अवधिलाई हामी अन्धकार युग भन्न सक्छौँ ।
विषयगत–खण्डअन्तर्गत लोकसेवा आयोगबाट सोधिने नमुना प्रश्नको उत्तर
१. सार्वजनिक निकायमा खरिद कार्यको अनुगमनसम्बन्धी भएको व्यवस्थाबारे चर्चा गर्नुहोस् । सार्वजनिक खरिदसम्बन्धी कार्यविधि, प्रक्रिया तथा निर्णयलाई अझ बढी खुला, पारदर्शी, वस्तुनिष्ठ र विश्वसनीय बनाई सुशासनको प्रत्याभूति गर्न तर्जुमा गरिएको सार्वजनिक खरिद ऐन, २०६३ ले सार्वजनिक निकायबाट हुने खरिद कार्यको अनुगमन, नियमन र सार्वजनिक खरिद प्रणालीलाई व्यवस्थित गर्न प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद्को कार्यालयअन्तर्गत नेपाल सरकारको निजामती सेवाको राजपत्राङ्कित विशिष्ट श्रेणीको कर्मचारीको नेतृत्वमा एक सार्वजनिक खरिद अनुगमन कार्यालयको व्यवस्था गरी उक्त कार्यालयको काम, कर्तव्य र अधिकारको व्यवस्था गरेको छ, जसलाई निम्नअनुसार प्रस्तुत गर्न सकिन्छ ः
