विदेशनीतिमा साझा सहमति
लोकतन्त्र र राजनीतिको आधारस्तम्भ चुनाव भएकोले राज्यको सम्पूर्ण संयन्त्र अहिले कसरी आगामी मङ्सिर ४ को निर्वाचन सफल बनाउन सकिन्छ त्यसतर्फ केन्द्रित भएको छ। प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभातर्फ हुने प्रत्यक्ष र समानुपातिक उम्मेदवारका लागि यो आमनिर्वाचनले तिनलाई विधि बनाउने ठाउँमा पु¥याउनेछ। मतदाताको रोजाइको आधारमा प्रतिनिधि छान्न लोकमतको मापन गर्ने कार्यका लागि सार्वभौम जनता यताका केही दिन उम्मेदवारले गरेको गृहकार्य परीक्षण गरिरहेका छन्।
निर्वाचनका आर्थिक कार्यसूची
प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभाको मङ्सिर ४ गतेको निर्वाचनले मुलुकी तापमान बढ्दै गएको छ। अब दुई साताभन्दा कम समय रहँदा राजनीतिक दलहरू चुनावी मैदानमा पुगेका छन्। यो पटक ठूला चुनावी कार्यसूची देखिएका छैनन्। चुनाव कसरी जित्ने भन्ने ध्येयले नै राजनीतिक दल र उम्मेदवार मतदातासमक्ष पुगेको देखिएको छ। त्यसनिम्ति अनेक आश्वासन, विकासका सपना र कतिपय झुटका पुलिन्दासमेत मतदातामा राख्न थालिएको
युवा होइन, उत्पादन निर्यात
युवाशक्ति नै देश विकासका संवाहक हुन्। राष्ट्रिय विकासको रथ तान्ने आधारभूत शक्ति भनेकै युवा वर्ग हो। युवाको आँट, जोश, जाँगर र हिम्मतलाई उपयोग नगरेसम्म देशले विकासको काँचुली फेर्न सक्दैन। नेपाललाई दक्षिण एसियाकै धेरै युवा जनशक्ति भएको देश भनिए पनि युवा रोजगारीका लागि विश्व बजारमा श्रम र सीप बेच्न बाध्य छन्। देशमा भएका युवा पनि अवसरको अभावले बरालिएका छन्। कोही राजनीतिक दलमा लागेर अनुत्पादक समय खर्च गरिरहेका छन् भने कोही कुलतमा फँसेका छन्। यसरी हेर्दा राज्यले युवाशक्तिलाई विकास निर्माणमा उपयोग गर्न सकेको छैन। उत्पादनको क्षेत्रमा लगाउन सकेको देखिँदैन।
चुनावी घोषणापत्रको औचित्य
चुनावी घोषणापत्र ल्याटिन शब्द, ‘म्यनिफस्तुम’बाट आएको हो, जसको अर्थ स्पष्ट पार्नु हो। १८४७ को कोट नरसंहारपछि सत्तामा आएपछि जङ्गबहादुर राणाले शासन गर्दा सन् १८४८ मा माक्र्सद्वारा लिखित कम्युनिस्ट पार्टीको घोषणापत्र सार्वजनिक भएको थियो। संसदीय लोकतन्त्रको जन्मभूमि इङ्गल्यान्डमा पहिलो घोषणापत्र सन् १९०० को निर्वाचनमा जोन सालिसबरीले सार्वजनिक गरेका थिए।
विद्यापतिको साहित्य साधना
मैथिली साहित्यका महाकवि विद्यापति साहित्यका महान् साधक थिए। उनको साहित्य साधनाले नै मैथिली साहित्यलाई लोकप्रिय र सर्वव्यापी बनाएको हो। विद्यापति दक्षिण मिथिलाको विस्फी भन्ने गाउँमा पिता पण्डित गणपति ठाकुर र माता गङ्गादेवीको पुत्रका रूपमा जन्मेका हुन्। उनका पिता तत्कालीन मिथिलाका राजा शिवसिंहको दरबारका राजपण्डित थिए।
दानवीर मैयाँदेवी
स्कुलमा कक्षा १२ सम्मको पढाइ हुन्छ । समुदायको व्यवस्थापनमा सञ्चालनमा रहेको मैयाँदेवी कलेजमा अहिले ११ देखि स्नातकोत्तरसम्मको पठाइ हुने गर्दछ। गरिब विपन्न समुदायका छात्राका लागि यो कलेजमा मैयाँदेवीकै लगानीमा निःशुल्क पढ्न पाउने व्यवस्थासमेत मिलाएको छ। लामो समयदेखि कांग्रेसको राजनीतिमा रहनुभएकी श्रेष्ठले कांग्रेसको केन्द्रीय कार्यालयका लागि रवि भवनमा तीनतला भएको घर जग्गा पार्टीलाई दान दिनुभएको थियो। श्रेष्ठले गोरखामा पार्टी कार्यालय बनाउन २० लाख रुपियाँ सहयोग गर्नुभयो। नेपाली कांग्रेस देवघाटका लागि घडेरी दान गर्नुभएकी श्रेष्ठले प्रजातन्त्रवादी पत्रकारहरूको संस्था प्रेस युनियन चितवनको भवन बनाउनका लागि पनि बसेनीमा जग्गा दान दिनुभयो।
यसरी आउँछ सकारात्मक सोच
एउटा मानिसको घरमा आगलागी भयो र धेरै धन सम्पत्ति जलेर नष्ट भयो। संयोगवश घरका मानिसलाई केही भएन। त्यो देखेर गाउँलेले सहानुभूति व्यक्त गरे। घरका मानिसले सहानुभूतिलाई स्वीकार गरे, तुरुन्तै अरू केही प्रतिक्रिया दिएनन्। बरु भोलिपल्ट गाउँलेलाई बोलाएर मिठाई बाँडे। गाउँले अचम्मित भए – “त्यत्रो सम्पत्ति जलेर खरानी भएको छ, उल्टै केको खुसियालीमा मिठाई बाँडेका होलान्।” घ
आत्मसमीक्षा र दृढसङ्कल्प
नेपाल बन्ने/नबन्ने अनेकौँ कारण छन्। बन्ने कारण आत्मसात् गरी नबन्ने कारण त्याग्दै जानु समयलाई पछ्याउनु हो। समयको लयसँग हिँड्न जानियो भने गन्तव्य असहज छैन । आधुनिक विश्वमा समृद्धि, विकास र आधुनिकता एकअर्काका पर्याय हुन् । विकास, समृद्धि र आधुनिकता एकाएक राता
राजनीतिमा दलितको पहुँच
राज्य सत्तामा दलित समुदायको सहभागिता पञ्चायत कालबाटै सुरु भएको थियो। पञ्चायतले दलित समुदायलाई प्रभावमा पार्न केही नेतालाई सांसद र मन्त्री बनाउने काम ग-यो। २०१६ सालमा सहर्षनाथ कपालीलाई माथिल्लो सभामा राजाले मनोनीत गरेका थिए । २०१९ मा धनमानसिंह परियार राष्ट्रिय पञ्चायत सदस्यमा राजाबाट मनोनीत भएका थिए। राष्ट्रिय पञ्चायतमा छ जना दलित नेता सदस्य भएका थिए। २०३१ साल
डलरको मूल्यवृद्धिले समस्या
विश्व बजारमा अमेरिकी डलरको मूल्य बढ्दै गएको छ। त्यसैले डलरको महìव झन् बढ्दो छ। नेपालजस्ता अति कम विकसित मुलुकको अर्थतन्त्र आत्मनिर्भर नहुने र खाद्यान्न, लत्ताकपडालगायत औषधि र कच्चा पदार्थसमेत आयात गर्नुपर्ने बाध्यताकै कारण अमेरिकी डलरको सञ्चितिमा चाप पर्छ। हाम्रो अर्थतन्त्र आत्मनिर्भर छैन र अधिकांश वस्तु आयात गर्नु परिरहेको छ। आयातमा वृद्धि र निर्यातमा कमी हुँदा शोधनान्तर घाटा बढिरहेको छ। २० खर्बको आयात हुँदा केवल दुई खर्ब मात्र निर्यात गर्छौं कसरी देशको अर्थतन्त्र आत्मनिर्भर हुन सक्छ ?
चुनावी घोषणापत्रको अन्तर्य
आगामी मङ्सिर ४ गते प्रतिनिधि सभा सदस्य र सातवटै प्रदेशमा प्रदेश सभा सदस्यको दोस्रो कार्यकालका लागि निर्वाचन हुँदैछ। यसका लागि सबै राजनीतिक दल आ–आफ्नो राजनीतिक हैसियतअनुसार चुनावी मैदानमा प्रतिस्पर्धा गर्दैछन्। लोकतन्त्रमा आवधिक निर्वाचनको महìवपूर्ण भूमिका रहन्छ।
सार्वजनिक सेवामा प्रश्न
सरकारी निकायप्रतिको विश्वसनीयता जोगाउनु मुलुकको वर्तमान चुनौती हो। सेवा प्रवाहका माध्यमले सरकारले जनतासमक्ष आफ्नो चिनारी दिएको हुन्छ। सेवा प्रवाह गुनासारहित हुँदा मात्र सरकार जनताप्रति जिम्मेवार र जवाफदेही भएको मान्न सकिन्छ। सेवा केन्द्रमा रहेका कर्मचारीले आफ्ना सोच, व्यवहार र प्रवृत्तिलाई इमानदारितासँग तादात्म्यता कायम गर्न सकेको अवस्थामा मात्र सरकारी निकायको विश्वसनीय
हरिबोधनी एकादशी
यसपालि शुक्र अस्तसँगै सूर्य र चन्द्र दुई ग्रहण यसै कात्तिक महिनामा र हरिबोधिनी एकादशी आज (शुक्रबार) परेको छ। तुलसी विवाह र चार नारायणसँग जोडिएको यो पर्व हाम्रा लागि निकै पावन दिन मानिएको छ। गत आषाढशुक्ल हरिशयनी एकादशी तुलसी रोपणसँगै सुरु भएको चतुर्मास व्रत समापन पनि यसै हरिबोधिनी एकादशीमा गरिन्छ।
सफल निर्वाचनका आधार
आगामी मङ्सिर ४ गतेलाई तय भएको प्रतिनिधि सभा तथा प्रदेश सभा निर्वाचनको प्रचारप्रसार तीव्र हुँदैछ। चुनावी रौनक व्यापक, उल्लासमय र प्रभावी बन्दैछ। यो केवल व्यवस्थापकीय मात्र निर्वाचन होइन। हामीले संसदीय प्रजातन्त्र र संसद्बाट निर्वाचित हुने कार्यकारी प्रधानमन्त्रीको व्यवस्था अवलम्बन गरेका छाँै। तसर्थ, यो निर्वाचन संसद्सँगै सरकार निर्माण गर्ने पनि निर्वाचन हो। राष्ट्रपतीय प्रणालीमाजस्तो कार्यपालिका र व्यवस्थापिकाको लागि छुट्टाछुट्टै निर्वाचन नभई यहाँ एउटै निर्वाचनले दुवै दायित्व बहन गर्नुपर्छ।
निर्वाचनमा वातावरणीय मुद्दा
नेपाली कांग्रेसले आफ्नो नेतृत्वमा अबको सरकार शीर्षकमा ५६ पेज लामो चुनावी सङ्कल्पपत्र जारी ग¥यो। यसलगत्तै नेकपा माओवादी, नेकपा समाजवादी र राप्रपाले समेत आ–आफ्ना घोषणापत्र जारी गरे सदाझैँ। साइजमा सबैभन्दा ठूलो ८० पेजको प्रतिज्ञापत्र माओवादीको छ भने सबैभन्दा सानो २० पेजको राप्रपाको। समाजवादीको कांग्रेसको जत्रै ५६ पेजको छ।
चुनौती सङ्कटग्रस्त अर्थतन्त्र
पूर्वअर्थमन्त्री ऋषि सुनक पहिलो ब्रिटिस–एसियाली प्रधानमन्त्री बन्नु भएको छ। यो वर्षको पहिलो टोरी नेतृत्व प्रतिस्पर्धामा लिज ट्रससँग पराजित भएको डेढ महिनापछि यसपालि विजयी भएर उहाँ बेलायतको प्रधानमन्त्री बन्नु भएको हो। अहिले बेलायतले ठूला आर्थिक र राजनीतिक चुनौती सामना गरिरहेकाले देशलाई निकास दिन उहाँलाई सजिलो छैन। मुलुक चलाउन नसकेरै उहाँका दुई पूर्ववर्ती प्रधानमन्त्री बोरिस जोन्सन
सम्पदा संरक्षणमा गुठी
गुठी संस्थानले कात्तिक १७ गते स्थापनाको ५९ औँ वर्ष पार गरेको छ। नेपाली समाजको सभ्यता र परम्पराको आधार स्तम्भको रूपमा रहेको गुठी प्रथाको संरक्षण एवं संवद्र्धन गर्नका लागि हाम्रा पूर्वजहरूले मठ मन्दिर, धर्मशाला, पाटी–पौवा आदि स्थापना गरी सोसँग सम्बन्धित जात्रा पर्व एवं नित्य नैमित्य पूजा सञ्चालन गर्न तथा अन्य परोपकारी कार्य सञ्चालन गर्न छुट्याइ राखिदिएका चल अचल सम्पत्ति नै गुठी हुन्। गुठी कला, संस्कृति, परम्परा र धर्मको समग्र रूप हो, राष्ट्रको पहिचान हो, जीवन पद्धति पनि हो।
सेवा प्रवाहको प्रभावकारिता
नेपालको संविधान २०७२ लागू भएपश्चात् नेपाल सङ्घीय, समावेशी, लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक राज्यमा रूपान्तरित भएको छ। नेपालको संविधानले सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको मूल संरचना सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय तह गरी तीन तहको हुने तथा राज्यशक्तिको प्रयोग तीनै तहले संविधानको अनुसूचीमा व्यवस्था भएबमोजिम गर्ने व्यवस्था गरेको छ। सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय तहका एकल अधिकारहरू संविधानको क्रमशः
राजनीति र प्रशासनको अन्तरसम्बन्ध
हरेक राज्यले आफ्ना जनताको हित र कल्याणको अपेक्षा राखेको हुन्छ। त्यसलाई मूर्त रूप दिने काम प्रशासन र राजनीतिको हो। यी दुईबीचको सुमधुर सम्बन्धले राष्ट्रलाई उन्नत, आधुनिक र विकसित तुल्याउन ठूलो भूमिका खेलेको हुन्छ। यस्तो महत्वपूर्ण भूमिकामा रहेका राजनीति र प्रशासन विषयको जानकारी हुनु सान्दर्भिक हुन आउँछ।
नीति निर्माणमा नियति
लोकतान्त्रिक मान्यता र संविधानअनुरूप २०७४ मा पहिलो निर्वाचन सम्पन्न भई दोस्रो कार्यकालका रूपमा स्थानीय तहको निर्वाचन २०७९ सम्पन्न भइसकेको छ। मुलुक प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभा सदस्य निर्वाचन २०७९ को चुनावी सम्मुखमा छ। पछिल्लो साठीको दशक संविधान निर्माणको दशक, त्यसपछिको सत्तरीको यो दशकलाई कानुन निर्माण र कार्यान्वयनको दशक भनेर अथ्र्याउने गरिन्छ । कानुनी राज्यको विकासक्रम र अवधार
निर्वाचनमा मतदाता जागरण
जनताका लागि जनताद्वारा गरिने जनताको शासन नै लोकतन्त्र हो। शासकीय मामिलामा जनताको सहभागिता र नियन्त्रण रहने राजनीतिक व्यवस्था नै लोकतन्त्र हो। प्राचीन समयमा नागरिक आफैँ उपस्थित भएर राज्य सञ्चालनका मामिलामा निर्णय लिने गर्दथे। यो प्रत्यक्ष लोकतन्त्र थियो। समयक्रमसँगै राज्यको सीमा र जनसङ्ख्या बढ्दै जाँदा सबैजना एकै ठाउँ भेला भएर निर्णय गर्न नसकिने भयो र उनीहरूले आफ्ना प्रतिनिधिमार्फत शासन व्यवस्थामा सहभागिता जनाउन थाले। यसबाट अप्रत्यक्ष लोकतन्त्रको अभ्युदय भयो। आधुनिक विश्वका प्रायः सबै मुलुकले अवल
भाग्य कोर्ने अवसर
कात्तिक महिनाले नेपाली मौलिक संस्कृतिको पहिचान दिन्छ। ठूला चाडपर्व यही महिनामा पर्ने भएकाले पनि कात्तिकको विशेष महत्व छ। त्यसो त हरेक महिना, दिन, गते, बार वा पलको उत्तिकै महत्व हुन्छ। यो जगत्, मानव जीवन वा सम्पूर्ण जीव र वनस्पतिको उत्तिकै महत्व छ। जगत्, जीव, वनस्पति वा प्रकृतिको चर्चाको सन्दर्भ होइन यो, यससम्बन्धमा अलिक धेरै चर्चा गर्न सक्ने विश्लेषक थिए– प्रदीप गिरी। डेढ/दुई महिनापहिले मा
गाउँ रित्तिने खतरा
नेपालीले महान् चाड दशैँ र तिहार मनाइसकेका छन्। तराईमा बस्ने मुख्य गरेर मैथिलवासीले धुमधामका साथ छठ पर्व मनाए। कोरोनाका कारण दुई वर्ष जसोतसो छठ पर्व मनाएका भक्तालुले यसपालि पानीका मुहान सफा गरेर तन, मन, धनले श्रद्धापूर्वक छठ पर्व मनाए। यसपालि कोरोनाको सङ्क्रमण घटेसँगै आफन्तबीच चाडबाडको बेला मास्क प्रयोग गरिएको खासै देखिएन। देशका धेरैजसो भागमा चाडपर्वको रौनक सकिए पनि सुदूरपश्चिमको बैतडीमा भ
ऐतिहासिक घटनामा केन्द्रित प्रश्नको जवाफ
विचारको झन्डाले मार्गदर्शन गराउँछ र सही मार्गले नयाँ अध्याय खोल्छ। विविध एजेन्डा र विशाल लक्ष्य पूरा गर्दै चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (सीपीसी) को बीसौँ राष्ट्रिय महाधिवेशन कात्तिक ५ गते (२०२२, अक्टोबर २२) बेइजिङमा सफलतापूर्वक सम्पन्न भएको छ । माक्र्सवादी राजनीतिक दलका रूपमा एक सय वर्षको सङ्घर्षबाट गुज्रिएको, चिनियाँ राष्ट्रको महान् उद्देश्य र मानव शान्ति तथा विकासको उच्च उद्देश्यमा समर्पित चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले धेरै
निर्वाचनमा विवेकपूर्ण मतदान
नेपालमा निर्वाचनको सरगर्मी सुरु भइसकेको छ। आगामी मङ्सिर ४ गते प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभाको निर्वाचन एकै पटक हुँदै छ। यस अर्थमा यो चुनाव नेपाल र नेपालीको भविष्य निर्माणका लागि अति नै महत्वपूर्ण मानिएको छ। निर्वाचन आयोग पनि निर्भयतापूर्वक निर्वाचन आचारसंहिता पालना गराउन कम्मर कसेर लागिपरेको छ।
