लोपोन्मुख ग्रामीण मौलिकताको जगेर्ना
खुसीको कुरा स्थानीय सरकार आएपछि गाउँमा पनि विकासको गति बढेको छ। धेरैजसो स्थानीय जनप्रतिनिधिका आफ्नै डोजर भएपछि कच्ची नै भए पनि आवाजका साथ बाटो खनिन थालेका छन्। हिउँदमा पहिलो पटक खनिएका बाटा बर्खामा भत्किन्छन्, पहिराले पुरिन्छन्। ती ठाउँमा फेरि डोजरले काम पाएपछि विकास भएकै देखियो। बाटोसँगै विद्युत्को पनि विस्तार हुँदै छ। खानेपानीका मुहान सुक्न थालेपछि उल्लेख्य लगानीका साथ खोला–नदीबाट पानी ‘लिफ्टिङ’ गरी जनताका घरघरमा पु¥याउने योजना पनि यत्रतत्र सञ्चालन हुँदै छन्। चिटिक्क परेका र टिन टल्केका ‘भूकम्पे घरहरू’ जताततै देखिन्छन्। अस्पताल तथा विद्यालय भवन पनि बन्दै छन्। वैदेशिक रोजगारले नपुगेपछि देखावटी रोजगारीका नाममा भए पनि ‘प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रम’ले पनि धेरैलाई ‘नगदी राहत’ दिएको हो। गाउँको स्वच्छ, सुन्दर, शान्त र कोलाहलमुक्त प्राकृतिक वातावरणमा विकास पनि थपिएपछि निश्चय नै गाउँले जीवन थप रमाइलो हुन थालेको छ।
आमनिर्वाचनको मर्म
आज (मङ्सिर ४) नेपालको संविधानलाई दोस्रो पटक प्रयोग गरेर सुदृढ पार्ने दिन हो। कुनै पनि देशको संविधान परिपक्व हुन आमनिर्वाचनको महìवपूर्ण भूमिका हुन्छ। यही निर्वाचनको माध्यमबाट संविधान कार्यान्वयन र परिमार्जनसमेत हुन्छ। तसर्थ आमनागरिक मतदाताको कर्तव्य हो कि संविधानको कार्यान्वयन र परिमार्जनका लागि आफ्नो मताधिकार प्रयोग गर्ने हो। मत दिने होइन, दान गर्ने हो। दान व्यक्तिगत स्वार्थरहित हुन्छ। संसारका पुराना संविधान जो आज पनि क्रियाशील छन्, ती संविधान पनि निर्वाचनका माध्यमबाट परिमार्जित भई कार्यान्वयन भएका हुन्। उदाहरण
अपरिहार्य स्वास्थ्य शिक्षा
कुनै पनि व्यक्ति सक्रिय जीवन जिउन शारीरिक र मानसिक रूपमा स्वस्थ हुनुपर्छ। हरेक व्यक्ति निरोगी बन्न सक्यो भने मात्र असल नागरिक बनिन्छ। सचेत नागरिक बनिन्छ। आफ्ना कर्तव्य पूरा गरेर अधिकारका लागि आवाज उठाउन सकिन्छ। स्वास्थ्य नै अमूल्य धन हो। व्यक्ति निरोगी हुँदा उसले परिश्रम गरेर सबै कुरा कमाउन सक्छ। प्राप्त गर्न सक्छ। सिङ्गो मुलुकको आर्थिक विकासदेखि मानव विकाससम्म टेवा पु¥याउन सकिन्छ। त्यसैले भनिन्छ, “सम्पत्ति गुम्दा केही गुम्दैन तर स्वास्थ्य गुम्यो भने सबै कुरा गुम्छ।”
कर कट्टी प्रणाली
कर कट्टी मूल्य अभिवृद्धि कर (मूअक)को सबभन्दा महìवपूर्ण पक्ष हो; जसको आधारमा मूअकलाई सुधारिएको बिक्री करका रूपमा हेरिन्छ। यस करअन्तर्गत करदाताले आफ्नो कर लाग्ने कारोबारसँग सम्बन्धित खरिद तथा पैठारीमा तिरेको कर बिक्रीमा असुल गरेको करबाट कट्टी गर्न पाउँछ। यसले गर्दा करदाताको लगानीमा करको भार पर्दैन र कर आर्थिक दृष्टिकोणले सक्षम मानिन्छ। यसले गर्दा मूअकलाई आर्थिक समृद्धि उन्मुख करका रूपमा पनि हेरिन्छ र यो कर विश्वभर फैलिएको छ। नेपालले पनि मुलुकको विकास गर्न आवश्यक अत्यधिक राजस्व न्यूनतम लागतमा सङ्कलन गर्ने उद्देश्यले वि.सं. २०५४ मङ्सिर १ गते मूअक लागू गरेको थियो र हाल यो कर लागू भएको २५ वर्ष पुगेको छ।
समाजवाद र शिक्षा
समाज विकासको मेरुदण्ड हो शिक्षा। सुव्यवस्थित, मर्यादित र अनुशासित समाजका लागि शिक्षा नै पहिलो प्राथमिकता हो। नागरिकको हक सुरक्षित गर्दै हरेक नागरिकलाई समाजप्रति उत्तरदायी बनाएर आदर्श समाजको परिकल्पना असल र व्यावहारिक शिक्षाबिना सम्भव छैन । सबैलाई समान व्यवहार गर्दै म को सट्टा हामीको अवधारण विकास गर्ने सोच र चिन्तन हो समाजवाद। प्रतिस्पर्धा नभई एक अर्काप्रतिको आदर, विश्वास र सहयोगबाट सफलताको उचाइमा सँगै पुग्ने यात्रा हो समाजवादी यात्रा। व्यावहारिक तथा सीपमूलक शिक्षाबिना र शिक्षालाई सीप र श्रमसँग नजोडी समाजवादको यात्रा अघि बढ्न सक्दैन।
अल्टिच्युट थेरापीको फाइदा
नेपाल विश्वको सानो मुलुक तर धर्म र कर्मले भरिपूर्ण छ। पर्यटकीय गन्तव्यका दृष्टिले प्रथम र अति रहस्यै रहस्यले भरिपूर्ण पनि। सम्पदा÷प्रडक्टले भरिपूर्ण भएर होला, नेपाल पर्यटन बोर्ड ‘न्याचुरल्ली नेपाल, वान्स इज नट इनोफ’ भन्ने शब्दले ब्रान्ड गर्छ। व्यवस्थापकीय कमजोरीका कारण हामी र हाम्रो पर्यटकीय गन्तव्य/प्रडक्टस् ओझेलमा र पहिचान र अन्वेषण एवं अध्ययन अनुसन्धान हुन बाँकी छन्। अन्यथा नेपाल ६० मिटर समुद्रको सतहबाट आठ हजार ८४८ मिटर उचाइ रहेको भूबनोटको मुलुक भएकाले विश्वमा अन्य मुलुकमा नभेटिने उचाइको अनुभव र वातावरणमा मानव क्रियाकलाप गर्न सकिन्छ।
निर्वाचनमा किन भोट हाल्ने ?
प्रतिनिधि सभा तथा प्रदेश सभा निर्वाचन पाँच वर्षपश्चात् २०७९ सालमा हुने आमनिर्वाचन हो। नेपाल सरकारले २०७९ को उक्त आमनिर्वाचन भोलि मङ्सिर ४ गते हुँदै छ। अहिले निर्वाचन आयोगका अनुसार एक करोड ८९ लाख ८८ हजार ५७० जना जम्मा मतदाता छन्। यसैका लागि लाखौँ कर्मचारी खटाइनु तथा हजारौँ मतदान स्थल कायम गरिएका छन्। दर्जनौँ राजनीतिक दल र अनेकन स्वतन्त्र उम्मेदवार चुनावी मैदानमा छन्। मतदाता रिझाउने कामसमेत सकिएको छ। थुप्रै नयाँ र केही पुराना अनुहार देशभरिको निर्वाचन क्षेत्रमा देखिन्छन्। अब शान्तिपूर्ण मतदान र योग्य तथा अनुभवी जनप्रतिनिधि चुनिएको हेर्ने अपेक्षा मात्र बाँकी छ।
फुटबलको लोकप्रियता
फुटबल खेल खेलाडीले वैयक्तिक कला उद्घाटन गर्ने रङ्गमञ्च हो। त्यही भएर होला, फुटबल विश्वका धेरै मानिसलाई मन पर्ने खेल बनेको। विश्व कप र विश्व बरीयताको मानकबाट हेर्ने हो भने फुटबलको वर्चस्व ल्याटिन अमेरिका र युरोपले मात्र ओगटेका छन् तर यसको लोकप्रियताको मापन गर्ने हो भने फुटबल मोह विश्वव्यापी भइसकेको छ। कलामिश्रित सपाट खेल भएरै होला, फुटबल बुझ्न कुनै भाषाको जरुरी छैन।
युवाको मत देशको भविष्य
नागरिकको भावना र चाहनाअनुसारको शासन व्यवस्था मानिएको सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापनापछिको दोस्रो प्रतिनिधि सभा तथा प्रदेश सभा निर्वाचन भोलि हुँदै छ। निर्वाचनसँगै पछिको नेपाली राजनीतिक परिवेश र राष्ट्रिय आकाङ्क्षाका विषयमा बहस बढेको छ। राष्ट्रिय सङ्कल्प पूरा हुने विषयमा आशा बढेका छन्। आमनागरिकमा निर्वाचनसँग जोडिएका चासो र सरोकार बढ्नु लोकतन्त्रका लागि सुखद हो।
भ्रष्टाचारमुक्त समाज निर्माण
देश प्रतिनिधि सभा तथा प्रदेश सभाका प्रतिनिधि छनोट गर्ने प्रयोजनार्थ आमनिर्वाचनको सँघारमा छ। नागरिकले निर्वाचनपश्चात् असल जनप्रतिनिधि चयन होलान् र देशमा सुशासनको माध्यमबाट भ्रष्टाचार नियन्त्रणमा लिई देशको सर्वाङ्गीण विकासको गति अगाडि बढाउलान् भन्ने अपेक्षा राखेका छन्। राजनीतिक दलहरूले पनि आ–आफ्ना घोषणापत्रमा सुशासन कायम गर्ने र भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्न आवश्यक पाइला चाल्ने बताएका छन्। मतदातको मानेविज्ञान भने अलि फरक छ। उनीहरू दल र राजनीतिक व्यक्ति वाचा र प्रतिज्ञा त गर्छन् तर कार्यान्वयनमा चुक्दै आएकाले भ्रष्टाचारमा कमी आउन सकेको छैन, बरु यसमा विस्तार र विकेन्द्रीकरण भएर स्थानीय तहसम्म यसको जालो फैलिएको बुझाइ राख्छन्।
शिक्षाको सोचपत्र अव्यावहारिक
शिक्षा आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक रूपमा सन्तुलित समतामूलक समाज निर्माणका लागि प्रमुख साधन हो। समाजमा रहेका विकृति विसङ्गति समूल अन्त्य गर्ने तथा वैज्ञानिक सोच र चिन्तनका जगमा विकासात्मक अवधारणा कार्यान्वयन गर्न पूर्वाधार निर्माण गर्ने काम शिक्षाले गर्छ। यसैले शिक्षालाई सामाजिक एकताको सूत्रका रूपमा समेत स्वीकार गर्ने गरिन्छ। संसारको सबैभन्दा राम्रो मानिएको फिनल्यान्डको शिक्षा नीतिलाई मार्गप्रदान गर्ने काम त्यहाँको राष्ट्रिय आवश्यकता सुहाउँदो शैक्षिक उद्देश्य र नीतिले गरेको थियो। सामाजिक विभेदको अन्त्य गर्दै समसत्ता कायम गर्ने उद्देश्यबाट शिक्षा नीति तय गरिएकाले नै फिनल्यान्ड शिक्षाका लागि विश्वमै उदाहरणीय राष्ट्र बन्न पुगेको छ।
लोकतन्त्रको अनिवार्य सर्त
जननिर्वाचित संविधान सभाबाट २०७२ मा संविधान जारी भएपछि आगामी मङ्सिर ४ गते प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभा सदस्यका लागि दोस्रो पटक आमनिर्वाचन हुन गइरहेको छ। नेपालमा मनाइने मुख्य चाडपर्वको रौनक सकिएसँगै निर्वाचनको सरगर्मीले टोल, गाउँ र बस्ती एकाएक गुल्जार बन्दै गएका छन्। मौसम चिसिँदै गए पनि राजनीति तातो हुँदै गएको छ। कुनै अनपेक्षित घटनाक्रम भएनन् भने तातो मौसम सुरु नहँुदै मुलुकले नयाँ सरकार पाउनेछ। संविधानमा उल्लेख भएबमोजिम आवधिक निर्वाचन हरेक पाँच वर्षको अन्तरालमा गरिने प्रावधान छ।
महिला मताधिकारको इतिहास
पुरुषसरह समान अधिकार प्राप्तिका लागि अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा महिलाले आन्दोलन सुरु गरेको उन्नाइसौँ शताब्दीको मध्यदेखि हो। यस क्रममा संयुक्त राज्य अमेरिकाका महिलाले मताधिकारको मुद्दालाई त्यतिबेलै उठाएका थिए। त्यसैले पुरुषसरह समान मताधिकारको खोजी नै महिला आन्दोलनको पहिलो अध्याय हो। अमेरिकाबाट सुरु भएको उक्त आन्दोलनले अन्य देशका महिलालाई पनि क्रमशः जागरुक बनाउँदै लग्यो। फलस्वरूप विभिन्न देशमा फरक फरक समयमा महिलाले भोट दिने अधिकार पाउँदै आए।
उम्मेदवारको खर्च सीमा
नेपालको संविधान जारी भएपश्चात् दोस्रो पटक प्रतिनिधि सभा सदस्य तथा प्रदेश सभा सदस्यको आवधिक निर्वाचन हुँदैछ। नेपाल सरकारले संवत् २०७९ साल मङ्सिर ४ गते एकै चरणमा सम्पन्न गर्ने गरी निर्वाचन मिति तोकेको छ। तोकिएको समयमा नै स्वच्छ, स्वतन्त्र, निष्पक्ष र भयरहित वातावरणमा निर्वाचन सम्पन्न गर्न गराउन निर्वाचन आयोगलाई सरकार, राजनीतिक दल, नागरिक समाज सबैको सार्थक सहयोग आवाश्यक हुन्छ। स्वच्छ, स्वतन्त्र, निष्पक्ष र विश्वसनीय निर्वाचनका लागि निर्वाचनमा दल र उम्मेदवारले गर्ने खर्च मितव्ययी र पारदर्शी हुनु जरुरी हुन्छ। गत स्थानीय
प्रदेश सभा निर्वाचनमा चासो
प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभाको निर्वाचन आउन अब केही दिन मात्रै बाँकी छ। सबैजनाको चासो यही निर्वाचनतर्फ नै छ। चुनावमा आफूले रोजेको उम्मेदवारले जित्छ छ कि जित्दैन भन्नेतर्फ आममतदाताको चासो छ। प्रतिनिधि सभाको निर्वाचन अनि यसको कामकारबाही बारे प्रायजसो सबै मतदाता नै अभ्यस्त छन्।
अमेरिकी निर्वाचनको सन्देश
निर्वाचन नै नेताको लोकप्रियता बढेको वा घटेको देखाउने कसी हो। निर्वाचनमार्फत अभिव्यक्त हुने जनमतले नेतालाई सचेत गराउँछ र सुधारिने मौका दिन्छ। देश र जनताका लागि राम्रो काम गरे जनताले पत्याउँछन् नत्र पत्याउँदैनन्। लोकतन्त्रको सबैभन्दा सुन्दर पक्ष नै निर्वाचनमार्फत प्राप्त हुने जनमत हो। निर्वाचन खर्चिलो भए पनि जनमत नाप्न योभन्दा भरपर्दो विकल्प छैन।
सस्तो आश्वासनको ओइरो
राजनीतिक दल वा उम्मेदवारले चुनावी घोषणापत्र, सामाजिक सञ्जाल, टीभी टक सो वा सभा ¥यालीहरूमा आफूलाई मतदान गरेमा कुनै वर्ग विशेष वा क्षेत्रविशेष वा जाति विशेषलाई मात्र राज्यकोष वा अन्य स्रोतबाट सित्तैमा बिजुली, पानी वा अन्य उपहार बाँड्ने आश्वासन दिनुलाई फ्रिबाइज भनिन्छ । चुनाव जित्नका लागि चुनावको अघि वा पछि राज्यकोषबाट सित्तैमा बाँड्नु पनि फ्रिबाइज हो । मतदानको दिन वा त्यसको केही दिन अघिदेखि भोजभतेर गर्ने, मतदानको दिन हुलका हुल मतदातालाई सवारीसाधनमा राखेर मतकेन्द्रसम्म लैजानेजस्ता मतदातालाई प्रभावित गर्ने कार्यले पनि निर्वाचनको स्वच्छता र स्वतन्त्रतालाई प्रभावित पार्छ । पिछडिएको वर्ग, जाति वा क्षेत्र विशेषलाई लक्षित गरी उत्थान र कल्याणका राष्ट्रिय नीति र कार्यक्रमहरू घोषणा र कार्यान्वयन राज्यले जुनसुकै समय र अवसरमा गर्न सक्छ तर यस्ता कुराहरू चुनावताका भोट राजनीतिका लागि गरिएमा त्यो फ्रिबाइज हुन्छ ।
मतदानमा सहजीकरण
जनताको अभिमतको व्यवस्थापनबाट लोकतन्त्र सुदृढ बनाउन निर्वाचन गर्ने गरिन्छ र आसन्न निर्वाचन नजिकिँदै छ। जनताले पाँच वर्षका लागि आफ्ना जनप्रतिनिधि छान्न आतुर छन्। चुनावको माहोल मतदान गर्ने तयारीमा पुगेको छ। जनताको अपेक्षा र शासकीय प्रभावकारिता बीचमा सन्तुलन कायम गरी जीवनस्तर सुधार गर्न र लोकतन्त्रको लाभ लिन मतदाता मतदान गर्न प्रतीक्षारत छन्। मतदानको व्यवस्थापनका लागि तयारी अवस्थामा राज्य संयन्त्र सक्रिय रहेको छ। आमनिर्वाचनको तयारीको अन्तिम चरणमा रहेको बेला सबैले चुनाव निष्पक्ष र धाँधलीरहित हुनुपर्ने अपेक्षा गर्नु स्वाभाविक हो। चुनावको माहोल मतदान केन्द्रमा पुगेको अवस्थामा आममतदाताले आफ्नो अभिमतलाई निर्भीकता साथ मतदानबाट व्यक्त गरी शासन र सरकारको स्वरूप निर्धारण गर्ने आधार तय गर्नुपर्छ। जनताको सार्वभौम अधिकारको गोप्य मतदानबाट उपयोग गर्नु र गराउन सबैको सक्रियताको अपेक्षा गरिएको छ।
सार्वजनिक प्रशासनमा परिवर्तन
सामान्यतया परिर्वतनले चालू स्थितिको तुलनामा हुने विचलन वा फरकपनालाई जनाउँछ। परिवर्तन एउटा बिन्दुबाट अर्को बिन्दुतर्फको प्रस्थानको यात्रा हो। परिवर्तनले गतिशीलताको मार्गचित्र तय गर्छ। तसर्थ, परिवर्तनले यथास्थितिबाट सुधारतर्फको यात्राका धारणा प्रस्तुत गर्छ। यथास्थितिको मार्गबाट विकासको खुट्किलासमेत निर्माण गर्नका लागि टेवा पु-याउने गर्छ। यो एक चलायमान अवधारण हो। परिवर्तन सधैँ सकारात्मक हुन्छ भन्ने पनि हुँदैन। कुनै पनि गतिशील समाज, सङ्गठनका लागि परिवर्तन अपरिहार्य तìवको रूपमा रहने गर्छ। तसर्थ, परिवर्तनका लागि आन्तरिक र बाह्य दुई किसिमका शक्ति रहन्छन्। परिवर्तन आमूल र क्रमिक, योजनाबद्ध र प्रतिक्रियात्मक पद्धतिका आधारमा हुने गतिशील तìवका रूपमा लिने गरिन्छ।
देश बनाउने सपना
राजनीतिक पार्टीहरू र नेता देश विकास तथा जनताका सुख–सुविधा प्रवाहका संवाहक अर्थात् माध्यम हुन्। प्रथमतः राजनीतिक पार्टीका कार्यक्रम दीर्घकालीन हुनुका साथै त्यसलाई कार्यान्वयन गर्नका लागि नेताहरूको दृष्टिकोण तथा क्षमता महत्वपूर्ण हुन्छ नै। त्यसमा पनि नेतामाथिको विश्वास र सम्मानको वातावरणलाई पनि बेवास्ता गर्न हुँदैन।
मानव पुँजीको उपयोग
आगामी मङ्सिर ४ को सङ्घीय तथा प्रादेशिक चुनावका सम्बन्धमा आम सञ्चारमाध्यममा अनगन्ती बहस प्रस्तुत भए। ती चुनाव–सम्बद्ध बहसले मुख्यतः भौतिक विकासका पूर्वाधार, शिक्षा, स्वास्थ्य, स्वदेशमै रोजगारी, उद्योग तथा कृषि, सुशासनजस्ता मुद्दा प्रतिविम्बित गरेका छन्। राज्यको चौथो अङ्गद्वारा सहजीकृत चुनाव–केन्द्रित बहसको दौरान गुज्रदा के चीज चहकिलो पारियो वा मधुरो पारियो भन्ने सन्दर्भमा केही न केही महसुस हुनु स्वाभाविकै हो।
मताधिकार प्रयोगमा विवेक
“अक्षम मानिस राजनीतिमा आउनु भनेको अक्षम मानिसबाट मतदाता स्वयं शासित हुनु हो। अक्षम छान्नुको सजाय यही हो,” यी भनाइ महान् युनानी दार्शनिक प्लेटोका हुन्। आसन्न निर्वाचनका सन्दर्भमा मतदानद्वारा प्रकट हुने सम्भावित नतिजाको प्रसङ्गमा यहाँ उद्धृत गर्न आवश्यक ठानिएको हो। मुलुक यतिखेर चुनावी माहोलमा होमिँदै छ। सङ्घ र प्रदेश दुवै तहका सांसद पदका लागि आगामी मङ्सिर ४ गते देशभरि एकैसाथ निर्वाचन हुन गइरहेको छ। कुनै पनि निर्वाचन चुनौतीपूर्ण हुन्छ नै, संवेदनशील पनि त्यत्तिकै हुन्छ । जसको आ–आफ्नै महìव र भूमिका रहन्छ ।
योजना तर्जुमाको आधार
स्थानीय तह सञ्चालन, व्यवस्थापन र सेवा प्रवाहलाई पारदर्शी र प्रभावकारी बनाउन पर्याप्त कानुन आवश्यक पर्छ। संविधानले परिकल्पना गरेको कानुनी शासनलाई साकार पार्ने हो भने स्थानीय तहले कानुनको आधारबिना कुनै पनि कार्य सम्पादन गर्नु हुँदैन। स्थानीय तहको कानुन निर्माण निकै जटिल र चुनौतीपूर्ण छ। तैपनि स्थानीय तहले आफ्ना लागि आवश्यक कानुन आफैँले बनाउनुपर्छ। सङ्घ र प्रदेश सरकारले नमुना कानुन (ड्राफ्ट) बनाइदिएको छ। नेपालको संविधानको अनुसूची ८ मा उल्लिखित स्थानीय तहको अधिकारको विषयमा (राज्यशक्ति बाँडफाँटबाट प्राप्त) अधिकारको प्रयोग नगर सभाबाट बनाइएको कानुनबमोजिम हुने संविधानले नै परिकल्पना गरेको छ। तसर्थ तीनै तहका सरकारको कार्य, शक्ति र अधिकारको आधार एवं मूल स्रोत संविधान नै हो।
निर्वाचित सांसदसित अपेक्षा
नेपालको संविधान (२०७२) जारीपश्चात् पहिलो प्रतिनिधि सभा तथा प्रदेश सभाको कार्यकाल सकिएर दोस्रो कार्यकालका लागि आमनिर्वाचनको मिति नजिकिँदै गर्दा देशभर चुनावी सरगर्गी बढेको छ। संविधान जारीपश्चात् कार्यान्वयनमा लयबद्ध लोकतन्त्रसहितको सम्मुन्नत लोककल्याणकारी राज्य निर्माणको मार्गदर्शनमा अझै पनि विधिको शासनका विश्वस्त आधारहरू देखिँदैनन्। यो अवधिमा देशको सीमाभन्दा बाहिर बसेर सन्तुलित रूपमा बिना पूर्वाग्रह तथ्य र यथार्थलाई विश्लेषण गर्ने हो भने मुलुकले तय गरेको यात्रा औषत उपलब्धि र अधिक महìवकाङ्क्षामा अल्झिएको जस्ता देखिन्छन्। यस्तो सन्दर्भमा यसै चुनावबाट मुलुकको समुन्नति र सुशासनका आगामी एजेन्डाका लागि आमजनताले कस्ता सांसदको अपेक्षा गरेका छन् त यो नै अहिलेको मुख्य विषय हो।
अपाङ्गमैत्री शिक्षाको प्रबन्ध
अति गम्भीर प्रकृतिको अपाङ्गता भएका, शारीरिक वा मानसिक रूपमा अशक्त र बिरामी अवस्थाका बालबालिका नियमित विद्यालयमा जान सक्दैनन्। उनीहरूको धेरै बसाइ घरमा र बेलाबेलामा अस्पतालमा हुने गर्छ। यस प्रकृतिका बालबालिकालाई घरमा वा अस्पतालमा राख्न चिकित्सकले नै सल्लाह दिएका हुन्छन्। घरमा वा अस्पतालमा बस्ने अवधि छोटो भएको अवस्थामा बालबालिकालाई विशेष शैक्षिक सेवाको आवश्यकता पर्दैन। साधारणतया चार हप्ता भन्दा लामो समय घरमा बस्नु पर्ने प्रकृतिका बालबालिकाका लागि भने विशेष प्याकेजको सहायताबाट शिक्षा र तालिम दिइन्छ। विशेष अवस्थाका बालबालिकालाई घरमै दिइने शिक्षा भएकाले यस प्रकारको शैक्षिक प्याकेजलाई घरमा दिइने विद्यालयीय शिक्षा भनिएको हो। जन्मिएका सबै बालबालिकाले केही न केही सिक्न सक्छन्। उनीहरूमा सिकाइको मात्रा, सिक्ने गति र विधि भने फरक हुन सक्छन्।
