निर्वाचनमा सिक्किमको चासो
युरोपको झझल्को दिने सिक्किमको राजधानी गान्तोकको प्रख्यात महात्मा गान्धी (एमजी) रोडबाट पाँच मिनेटको पैदल दूरीमा पर्छ– रन्देबु होटल। गान्तोकमा रहेको सोही होटलमा २५ वर्षदेखि वेटर छन्, गणेश बस्नेत। सिक्किमका पूर्व प्रमुख सचिव सोनाम वाङ्दीको रन्देबु होटलको नाम फ्रेन्च भाषाको हो, जसको अर्थ हुन्छ भेटघाट। भाषा, संस्कृति, रहनसहनजस्ता हिसाबले नेपाल र सिक्किमबीच धेरै कुरामा समानता पाइन्छ।
साझा पर्व छठ
हिन्दुहरूको महान् चाड छठ पर्वको विशेष महत्त्व छ। तराईबाट सुरु भएको शताब्दीयौँदेखि मनाइँदै आएको यो पर्वको विशेषता खासमा सूर्य उपासना हो। हिन्दु धर्मावलम्बीले प्राचीनकालदेखि नै सूर्य उपासनाको व्रत गर्दै आएका छन्। वैदिक साहित्यमा सूर्य उपासनाको विशद वर्णन गरिएको छ। ऋग्वेदमा सूर्यलाई नै सबै देवताको स्रोत मानिएको छ, त्यहाँ भनिएको छ, ‘सूर्य आत्मा जगतस्य, स्थुपश्च।’ अथर्ववेदमा त सूर्यलाई ब्रह्मको साकार रूप नै मानिएको छ। ‘ॐ आशाव्यदिव्यौ ब्रह्म,’ त्यस्तै सूर्यलाई भगवान् भनिएको छ– ‘भग एवं भगवाँ अस्तु देवः सर्वो भगपुर एताभ मेव।’
नागरिकमा समर्पित नेतृत्व
कुनै पनि वस्तुको प्रयोग मानवीय चाहना परिपूर्तिका लागि गरिन्छ भने त्यसलाई उपभोग गरेको मानिन्छ। त्यही वस्तुको शक्तिलाई प्रयोग गरी व्यवहारमा ल्याउने काम या लाभ या फाइदा लिनुलाई उपयोग भनिन्छ। नेपालमा भने उपयोगका सिद्धान्तलाई तिलाञ्जलि दिएर उपभोगको सिद्धान्तलाई मात्रै उपयोगमा ल्याएझैँ देखिन्छ। कुनै पनि चिजको उपयोग अझ भन्नुपर्दा सदुपयोग गर्नुभन्दा पनि दुरुपयोग या उपभोग गरेको मात्रै देखिनु समग्र मुलुककै लागि दुर्भाग्य बन्न पुगेको छ।
सिद्धान्तकेन्द्रित राजनीति
राजनीतिशास्त्रका आधारभूत सिद्धान्तको राम्ररी ज्ञान धेरैलाई हुनुपर्छ। अझ राजनीतिका खेलाडीमा ज्यादा अनुभव र परिभाषा गर्ने क्षमता हुनपर्छ। नेताहरूसँग देश जनतालाई कता लाने भन्ने लामो अनुभव छ। इतिहास बोकेका राजनीतिक पार्टीका आफ्नै राजनीतिक सिद्धान्त छन्। कहिलेकाहीँ चाहिँ दलहरू अर्कै खालका देखिन्छन्। पार्टीहरू पसल जस्तै खोलिएका छन्। किन राजनीतिक दलसँग जनताको चरम निराशा
सुन्दरीजलपछि बीपीका आठ वर्ष
झन्डै आठ वर्षको लामो कारावासपछि २०२५ साल कात्तिक दोस्रो साता बीपी कोइराला र नेता गणेशमान सिंहलाई सुन्दरीजल बन्दीगृहबाट रिहाइ गरियो। बन्दी जीवनको सदुपयोग गर्दै बीपीबाट कालजयी उपन्यास त सिर्जना भयो तर देखिने खालको राजनीतिक उपलब्धि हुन सकेको थिएन । आठ वर्षको अवधिमा राजा महेन्द्रले पञ्चायती व्यवस्थाको जग मजबुत बनाउँदै लैजानुभएको थियो। लचिलो हुने तर नझुक्ने स्वभाव
छठ पर्वको सामाजिक सद्भाव
आज छठ पर्व । सूर्य देवताको आराधना गरेर मनाइने यो पर्व समतल फाँटदेखि हिमालको फेदसम्म पुगिसकेको छ । पञ्च तत्वमध्ये सूर्य र जल अपरिहार्य हुन्। यी दुई तत्वप्रति श्रद्धा भाव व्यक्त गर्दै यो पर्व मनाइँदै आइएको छ। जीवन, जगत्, प्रकृति, वनस्पति, ग्रह, नक्षत्र, संवत्सर, समय, काल सबैको कारक रहेका सूर्यको आराधना गर्ने छठ पर्वमा आपसी सद्भाव, एकता र सहिष्णुताको सन्देश पनि सन्निहित छ।
नेपाल संवत् र म्हपूजा
नेपालको इतिहासमा चलनचल्तीको रूपमा देखिएको शक संवत्, मानदेव संवत्मध्ये नेपाल संवत् सबैभन्दा बढी चलेको संवत् नै देखिन्छ । यो संवत् विदेशबाट आयातित संवत् होइन । नेपाल देशको नामबाट प्रचलनमा आएको यो संवत् मौलिक संवत् हो ।
नीति बहसको खडेरी
कात्तिक ५ गतेसम्म देशको राजस्व आम्दानी दुई खर्ब ३९ अर्ब रुपियाँ रहेको छ । यो चालू आर्थिक वर्षको तीन महिनामा पाँच दिनको आय हो । यो अवधिमा देशको खर्च भने दुई खर्ब ९२ रुपियाँ भएको छ । यो आर्थिक वर्षमा कुल १७ खर्ब ९३ अर्ब रुपियाँको बजेट विनियोजन गरिएको हो । तीन महिनामा खर्च भएकोमध्ये पनि पाँच प्रतिशत मात्र विकास निर्माणमा गएको छ र बाँकी सबै साधारण बजेट खर्च भएको छ । साधारण खर्च भनेको तलबभत्ता, कार्यालय सञ्चालन हो ।
सहिष्णुताको पर्व तिहार
‘सुखमयपारी सब संसार-आयो रसिलो चाड तिहार’ – कविशिरोमणि लेखनाथ पौडेलका उद्गार हुन् यी । दशैँको तामसी र राजसी प्रकृतिको रमझम आफन्तजन, परिवारिक मिलनको आनन्द र रमाइलोपछिको उल्लासमय उज्यालो पर्व हो तिहार । साìिवक भाव मिठाई, खानेमसला, फलफूलको महक र सौन्दर्य लिएर आउने गर्छ ।
निर्वाचनमा आचारसंहिता
आगामी मङ्सिर ४ गते प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभाका लागि निर्वाचन हुँदैछ। निर्वाचन आयोगले आचारसंहिता जारी गरेको छ। निर्वाचन आफैँमा प्रतिस्पर्धा हो। लोकतान्त्रिक विधिबाट प्रतिनिधि छान्ने आजसम्मको उत्कृष्ट प्रणाली पनि हो निर्वाचन।
मतदाताले अपनाउनुपर्ने सजगता
संविधान जारी भएपछिको सङ्घीय संसद्को चुनाव दोस्रो पटक हुन गइरहेको छ। कम्तीमा पनि चार÷पाँच पटक चुनाव नभएसम्म यो संविधानले उद्देश्यबमोजिमको सही दिशा लिन सक्दैन। संसारमा लोकतान्त्रिक पद्धति भएका मुलुकमा संविधान जारी भएपछि केही वर्ष त संविधानका बारेमा नै अन्योलजस्तो भई व्याख्या र संशोधनको आवश्यकता परेको देखिन्छ। चाहे त्यो अमेरिकी संविधान होस् वा भारतीय संविधान नै
मधेशमा चुनावी सरगर्मी
आउँदो मङ्सिर ४ गते प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभा निर्वाचन हुन गइरहेको छ। सबै राजनीतिक दलले उम्मेदवारी घोषणा गरी चुनावी अभियान तीव्र बनाएका छन्। नेपाली कांग्रेस नेतृत्वको पाँचदलीय गठबन्धनले आपसी सहमतिबाट १६५ वटै सङ्घीय निर्वाचन क्षेत्र र प्रदेश सभामा आ–आफ्ना उम्मेदवार चयन गरिसकेका छन्।
अर्थतन्त्रमा ब्याजदरको समस्या
विश्व बजारमा नै ब्याजदर बढेको हुँदा नेपालमा पनि वाणिज्य बैङ्कले ब्याजदर बढाएका छन् र बढाउनु हुन्छ हुंँदैन भन्ने विषयमा बहस प्रारम्भ भएको छ। नेपाल राष्ट्र बैङ्कले आर्थिक वर्ष २०७९/८० को मौद्रिक नीतिमा पनि राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा भएको परिवर्तनलाई दृष्टिगत गरी बैङ्क ब्याजदर बढ्ने सङ्केत गरेको थियो। सोही आधारमा अहिले बैङ्कले ब्याजदर बढाएका छन् र निक्षेपमा क्रमिक रूपले वृद्धि पनि भएको देखिन्छ।
निर्वाचनमा दलित महिला
स्थानीय तहको निर्वाचन सम्पन्न गरी मुलुक यतिबेला प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभाको निर्वाचनमा होमिएको छ। स्थानीय तहको वडामा दुई महिलामध्ये एक जना दलित महिला हुनुपर्ने व्यवस्थाअनुसार छ हजार ६२० जना दलित महिला निर्वाचित भएका छन्। ११ जना दलित महिला नगरपालिका/गाउँपालिका उपप्रमुखमा निर्वाचित भएका छन्। हरेक वडामा दलित महिलाको प्रति
सांस्कृतिक विविधता संरक्षणमा रेडियो
केही दिनअघि भौतिक जीवनबाट विश्राम लिनुभएका संस्कृतिविद् सत्यमोहन जोशीले हरेक पटक भेट भएको समयमा संस्कृति संरक्षणमा सञ्चार क्षेत्रको ठूलो भूमिका हुने बताउँदै हाम्रोजस्तो विविधता भएको देशमा स्थानीय रेडियोले संस्कृति संरक्षणमा महìवपूर्ण भूमिका खेल्नुपर्ने बताउनुहुन्थ्यो। नेपाल सांस्कृतिक रूपले धनी देश हो र सां
फूलमाला र उज्यालो पर्व तिहार
तिहार नेपाली समाजमा ठूला पर्वमध्येमा पर्छ। तिहारको सांस्कृतिक, पारिवारिक एवं सामाजिक महत्व छ। वर्षको एक पटक दिदी बहिनीले दाजुभाइहरूसँग भेटघाट गरी भाइटीका लगाइदिने चलन भएकोले सामाजिक दृष्टिकोणले महत्वपूर्ण मानिन्छ भने किंवदन्तीअनुसार मृत्युदेव यमराज पाँच दिनसम्म आफ्नो सम्पूर्ण कार्यभार चित्रगुप्तलाई सुम्पेर आफ्नी दिदी यमुनाको घरमा गएको र दिदी यमुनाले आफ्नो भाइ आएको खुसीयालीमा दीपावली गरी उनको पूजा गरेकी थिइन् भन्ने शास्त्रीय मान्यता रहेको छ । यसरी हेर्दा तिहारलाई सांस्कृतिक एवं सामाजिक पर्वको रूपमा मान्ने चलन छ।
सुदूरपश्चिममा प्राकृतिक प्रकोप
नेपालका अन्य प्रदेशका नागरिकले भन्दा सुदूरपश्चिम क्षेत्रका नागरिकले बाह्रैमास प्राकृतिक प्रकोपबाट कष्टकर जीवन बिताउनु परेको छ। हिमाली जिल्ला पनि भएकाले दुर्गम बस्तीका रैवारे (खबर ल्याउने–लैजाने मानिस) जिल्ला सदरमुकामसम्म पुग्न सकिराखेका छैनन्। वि.सं. २०७० मा भारतसँगै सीमा जोडिएको महाकाली अञ्चलको उत्तरी सिमानाको जिल्ला दार्चुलामा महाकाली नदीमा आएको बाढीले निकै ठूलो जनधनको क्षति पु¥यायो।
चाडबाडलक्षित साइबर अपराध
उपभोक्ताले साइबर अपराधीबाट हुने गतिविधि बढ्दै जाँदा सुरक्षा खतरालाई पर्याप्त गम्भीरताका साथ लिइरहेका छन् कि छैनन् भन्ने गम्भीर चिन्ता देखिएको छ। इन्टरनेटको पहुँच बढेसँगै विगतका केही वर्षमा
सत्ता र सम्झौता
उत्तरी छिमेकी मुलुक जनवादी गणतन्त्र चीनमा सत्तारुढ चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको २०औँ महाधिवेशन बेइजिङमा सुरु भएको छ। महाधिवेशनले संसारको ध्यान तानेको छ। विश्व राजनीतिलाई दिशानिर्देश गर्न सक्ने आकलन गरिएको यो महाधिवेशनले कस्तो नीति र नेतृत्व चयन गर्ला प्रतीक्षाको विषय बनेको छ। उता, अर्को दक्षिणी छिमेकी भारतमा पनि प्रमुख प्रतिपक्षी दल भारतीय राष्ट्रिय कङ्ग्रेस महाधिवेशनले लामो अन्तरालपछि गान्धी परिवार बाहिरबाट अध्यक्ष
विश्वमा खाद्य सङ्कटको चिन्ता
विश्व खाद्य दिवसको सन्दर्भमा विश्व खाद्य कार्यक्रमले चेतावनीयुक्त सन्देशमा भनेको छ – विश्वमा भोक (अकाल) को मार झेलिरहेका मानिसको सङ्ख्या रेकर्ड स्तरमा पुग्ने जोखिम देखापरिरहेको छ। विश्वव्यापी रूपमा खाद्य सङ्कटका कारणले ठूलो सङ्ख्यामा मानिसका लागि खाद्य असुरक्षाको अवस्था खराबभन्दा अझ खराब हुँदै गइरहेको छ। यो वास्तविकतालाई मध्यनजर राखेर यो यूएन एजेन्सीले गएको १५ अक्टोबरका दिन अर्थात् विश्व खाद्य दिवस १६ अक्टोबरको ठीक एक दिनअघि
दल होइन, दिल बदलौँ
अब्राहम लिङ्कनले भनेका छन्, “निर्वाचन नागरिकको अधिकार हो र त्यो सही उम्मेदवार चुन्ने बुद्धिमत्तापूर्ण अधिकार हो। आफ्नै अधिकार भए पनि गलत उम्मेदवार चुन्नु पाप हो।” स्वार्थका भरमा कुनै व्यक्तिविशेषलाई मात्र देवत्वकरण गर्ने परिपाटी नभई जसले बोलेअनुसार काम गरेर देखाउने खुबी राख्छ, प्रामाणिक छ उसैलाई चुन्नुपर्छ भन्ने सङ्केत हो।
उपकुलपतिविहीन विश्वविद्यालय
विश्वविद्यालय सञ्चालनको नेतृत्व चयन गर्ने सन्दर्भमा नेपालमा दुइटा विषय सधैँ चर्चामा रहन्छ र कहिलेकाहीँ विवादित पनि। पहिलो विश्वविद्यालयको कुलपति तथा सहकुलपतिको विषय र दोस्रो दलीय भागबण्डामा पदाधिकारी नियुक्ति प्रक्रिया। पछिल्लो तथ्याङ्कअनुसार मुलुकभर ११ वटा विश्वविद्यालय सञ्चालनमा छन्। तीमध्ये त्रिभुवन, नेपाल संस्कृत, काठमाडौँ, पोखरा, पूर्वाञ्चल, लुम्बिनी बौद्ध, कृषि तथा वन, सुदूरपश्चिम, मध्यपश्चिम तथा राजर्षिजनक विश्वविद्यालयमा प्रधानमन्त्री कुलपति र शिक्षामन्त्री सहकुलपति रहने व्यवस्था छ।
परिस्कृत राजनीतिक दल
लोकतन्त्रमा राजनीतिक दल व्यवस्थित हुनुपर्छ। राज्यसत्ता सञ्चालन÷शासन सञ्चालनको जिम्मेवारी निर्वाचनमार्पmत राजनीतिक दलले नै गर्ने हुँदा राजनीतिक दलहरू विधि, प्रक्रिया र विचारधारात्मक रूपमा समृद्ध हुनु जरुरी छ तर नेपालमा अहिले पनि राजनीतिक दलहरूको ध्यान यतातिर जान सकेको छैन। हामीले दिनमा दस पटक गाली गर्ने मुलुक अमेरिकामा मूल रूपमा दुईवटा राजनीतिक दल छन। हरेक पाँच वर्षमा हुने राष्ट्रपतीय निर्वाचनमा उम्मेदवार दर्ता गर्नुअघि झन्डै एक डेढ वर्ष उसले पार्टी
निर्वाचनमा जनभावनाको कदर
प्रजातन्त्र पुनस्र्थापनापछि होस् या लोकतन्त्रपछि नेपालको राज्यसत्ताको सही तरिकाले प्रयोग हुन सकेको छैन। अपरिपक्व र गैरजिम्मेवारपन देखिएको छ। राणाशासनको पतनदेखि पछिल्लो गणतन्त्र घोषणासम्म जनता प्रत्यक्ष आन्दोलनमा लागिरहे तर प्रजातन्त्र पुनस्र्थापना, गणतन्त्रको घोषणा र यताको पन्ध्र वर्षसम्म देशमा खासै केही भएन। जनताको शास
युक्रेनमा रुसको प्रभाव
रुस र युक्रेनबीचको युद्ध लम्बिँदै जाँदा त्यसको प्रभाव विश्वव्यापी रूपमा परेको छ। युद्ध लम्बिनु राम्रो होइन तर युद्ध रोकिने सङ्केत देखिएन । युक्रेनले रुस र क्रिमिया जोड्ने पुल ध्वस्त पारिदिएपछि रुसले थप प्रतिशोधपूर्ण कारबाही गर्दा युक्रेनमा थप मानवीय र भौतिक क्षति भएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय दबाब र आग्रहलाई बेवास्ता गर्दै रुसले युक्रेनको १५ प्रतिशत भू–भाग आफूमा विलय गराएको छ। युद्धका क्रममा रुसले कब्जा गरेका युक्रेनका चार प्रान्त लुहान्स्क, डोनेट्स्क, जापोरिजा र खेअर्सनमा कथित जनमत सङ्ग्रह गराई रुसले एकलौटी रूपमा ती प्रान्तलाई आफूमा विलय गराएको हो। विलय गराएका यी चार प्रान्तको क्षेत्रफल हङ्गेरी जत्रो छ। यो दोस्रो विश्वयुद्धपछिको ठूलो विलय हो। रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले चार प्रान्तका जनताको अभिमत र चाहनाअनुसार नै रुसमा गाभिएको दाबी गर्नुभएको छ।
