सम्मेलन एसियामा, अभिरुचि अमेरिकाको
मलेसियाको राजधानी क्वालालम्पुर अघिल्लो साताको आरम्भमा चहलपहलको केन्द्र थियो । दक्षिण–पूर्वी एसियाका १० देशका सरकारको उच्चस्तरमा प्रतिनिधित्व गर्दै गण्यमान्यहरू भेला भएका थिए । धेरैजसो राजनीतिक तहका र केही प्रशासनिक स्तरका ।
राष्ट्रिय कार्यभार निर्वाचन
जेनजी विद्रोहपछिको सङक्रमणकालमा विभिन्न विचार बाहिर आएका छन् । आआफ्ना चाहना र स्वार्थबिच द्वन्द्व चर्कने र सङ्कट गहिरिएर गृहयुद्धसम्म पुग्ने आकलन पनि भएका थिए । षड्यन्त्र सिद्धान्तका आधारमा गरिएका यी अनुमान र अदृश्य विदेशी शक्तिखेल भइरहेको तर्क बग्रेल्ती सुनिन्थे । विभिन्न शक्ति राष्ट्र र समूहको चलखेल र घुसपैठ भएको अड्कल पनि गरिका थिए तर दुई महिना पुग्दै गर्दा यी आकलन कपोलक
जीवनसँग जोडिने शिक्षा
शिक्षा मानव जीवनको सबैभन्दा अमूल्य सम्पत्ति हो, जसले चेतना, संस्कार र समाजप्रतिको उत्तरदायित्व निर्माण गर्छ । आजको सामाजिक परिदृश्यमा शिक्षालाई पैसासँग जोडेर मूल्याङ्कन गर्ने प्रवृत्ति बढ्दै गएको छ । महँगो शुल्क लिने विद्यालय, आकर्षक भवन, आधुनिक प्रविधि र विदेशी नामले सजिएका संस्थालाई गुणस्तरीय शिक्षाको प्रतीक मान्ने चलन व्यापक छ । अभिभावकले पनि शुल्कको परिमाणलाई शिक्षाको स्तरसँग तुलना गर्ने र ‘महँगो शिक्षा नै राम्रो शिक्षा’ भन्ने धारणा धेरैको मनमा स्थापित हुँदै गएको छ ।
सम्पत्ति छानबिनको दबाब
मन्त्रीहरूको सम्पत्ति विवरण सार्वजनिक हुन थालेको प्रजातन्त्र पुनस्र्थापनापछि मात्र हो । पञ्चायतकालमा तिनको सम्पत्ति विवरण सार्वजनिक गर्ने अभ्यास थिएन । छयालिस सालमा प्रजातन्त्र पुनर्बहालीपछि सार्वजनिक पद धारण गरेका व्यक्तिको सम्पत्ति विवरण सार्वजनिक गर्नुपर्ने आवाज उठ्यो । विसं २०४८ को आमनिर्वाचनपछि गिरिजाप्रसाद कोइराला नेतृत्वको सरकारले पहिलो निर्णयमै ‘प्रधानमन्त्री र मन्त्रीहरूले १५ दिनभित्र सम्पत्ति सार्वजनिक गर्ने’ भनेको
भ्रष्टाचारविरुद्ध नागरिक निगरानी
मुलुकमा भ्रष्टाचार नियन्त्रण गरी सुशासन कायम गर्ने कार्य वर्तमान सरकारको प्रमुख प्राथमिकतामा रहेको छ । भ्रष्टाचार नियन्त्रण नभई सुशासन कायम हुन नसक्ने भएकाले सरकारले यस कार्यलाई प्राथमिकतामा राखेको हो ।
सहिष्णुताका प्रतीक गुरु नानक
गुरु नानकको जन्म सन् १४६९ को कात्तिक पूर्णिमाका दिन भारत वर्षको तालबन्डी भन्ने स्थानमा भएको हो । हाल यो स्थानमा भव्य गुरुद्वारा बनेको छ । यस गुरुद्वारालाई नानकना साहेब भनिन्छ । यो स्थान पाकिस्तानको पन्जाब प्रान्तमा भारत–पाकिस्तान सीमानजिकै पर्छ । भारतबाट लाखाैँ सिख धर्मावलम्बी हरेक वर्ष यस पवित्र स्थलमा दर्शनका लागि पुग्ने गर्छन् ।
अर्थतन्त्रले गति लिने सङ्केत
अहिले अप्रत्याशित रूपमा अर्थतन्त्रमा शिथिलता आएको होइन । २०७२ सालको भूकम्प, आर्थिक नाकाबन्दी, कोरोना भाइरस, अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा इन्धनमा भएको मूल्यवृद्धि जस्ता कारणले नेपालको अर्थतन्त्रलाई शिथिल बनाएको हो । भदौ २३ र २४ मा भएको जेनजी आन्दोलनले थप शिथिल बनाउन सहयोग पु¥यायो । आन्दोलनबाट महत्वपूर्ण सरकारी कार्यालय, राजनीतिक दलका कार्यालय, नेता तथा व्यवसायीका आवासगृहलगायत अन्य
साइबर सुरक्षाका जटिलता
साइबर अपराध कम्प्युटर तथा कम्प्युटर नेटवर्क प्रयोग गरेर हुने जुनसुकै प्रकारका अपराध हुन् । विज्ञान र प्रविधिको विकाससँगै अपराधको संसार पनि विकसित भएको छ । साइबर अपराध पनि विज्ञान र प्रविधिसँग जोडिएको अपराध हो ।
गौरवशाली इतिहासको संरक्षण
नेपाली कांग्रेस रूपान्तरणको अनुष्ठान महाधिवेशनको सम्मुखमा छ । केन्द्रीय समितिको कार्यकाल सकिनै लागेको छ । जेनजी विद्रोहपछि विकसित घटनाक्रमपछि महाधिवेशनको दबाब बढ्दो छ । ५४ प्रतिशतभन्दा बढी महाधिवेशन प्रतिनिधिले हस्ताक्षरसहित विशेष महाधिवेशन माग गरेका छन् । संस्थापनका केही नेता र महामन्त्रीद्वयबिच महाधिवेशन चुनावअघि कि पछि भन्ने विषयले मूर्त रूप पाउन सकेको छैन । नेपालको ठुलो लोकतान्त्रिक शक्तिको दाबा ग
शैक्षिक सुधारबाटै स्थिरता
समाज डोर्याउने भनेकै शिक्षाले हो । कुन देशको शिक्षाको अवस्था कस्तो छ भन्ने विषयले त्यस देशको स्तर मापन गर्छ । नेपालमा अस्थिरताको कारण शैक्षिक गुणस्तर कमजोर भएकैले हो । शिक्षा भन्नेबित्तिकै शिक्षक सँगसँगै आउँछ । समाजलाई बाटो देखाउने शिक्षक आफैँ पीडित छन् । पटक पटक आन्दोलन गर्दै आए पनि शिक्षकका माग पूरा हुन सकेका छैनन् । शिक्षा सुधारका महत्वपूर्ण आधारस्तम्भ भनेकै शिक्षक हुन् । उनीहरूप्रति राज्य उदार हुनु पर्छ ।
शासकीय स्वरूपको बहस
विसं २०८२ फागुन २१ गते प्रतिनिधि सभा निर्वाचन गराउने मूल उद्देश्यका साथ वर्तमान सरकारले आफ्नो कार्य प्रारम्भ गरेको छ । मतदान नामावली ऐन, २०७३ लाई अध्यादेशमार्फत संशोधन गरिएको छ । निर्वाचनसम्बन्धी अन्य ऐनसमेत संशोधन गर्ने गरी गृहकार्य भइरहेको छ ।
सामाजिकीकरण अमूल्य सिप
विकासको बहुआयामिक अर्थ, महत्व र पक्ष हुन्छन् । विविध क्षेत्र र पक्षबाट आमजनतामा सकारात्मक प्रभाव पार्नु नै विकास हो । यस्तो विकास, सामाजिक जागरण, पूर्वाधार निर्माण, शिक्षा, स्वास्थ्यको सहज उपलब्धता, श्रमको अवसर र सम्मान, धर्म संस्कृति, परम्पराको संरक्षण तथा आममानिसबिच सहिष्णुता भाइचारा कायम हुनु समुन्नत समाजको आधार हो । यी सबैका लागि सामाजिकीकरण आवश्यक छ ।
अर्थतन्त्रमा स्थिरताको खोजी
विश्व अर्थतन्त्र अनेक अस्थिरताबाट गुज्रिएको छ । युद्धको छाया, कर विवाद, आपूर्ति शृङ्खलामा समस्या, अनुदार नीति, जलवायु परिवर्तनलगायतले अस्थिरतामा मलजल गरिरहेको छ । यसबाट विश्वका साना ठुला सबै अर्थतन्त्र गम्भीर रूपमा प्रभावित हुँदै छन् । रुस र युक्रेनबिचको युद्धले संसारलाई नै प्रभावित बनाइरहेको छ । सहज आपूर्तिमा समस्या उत्पन्न गरेको छ । इजरायल र हमासबिच युद्धविरामसँगै अवस्था नयाँ चरणमा प्रवेश गरे पनि मध्यपूर्व ढुक्क हुन सकेको छैन
रोजगारी नहुँदाको पीडा
दर्जनौँ सपनाको उडान भरेर २०२३ मा सुदूरपश्चिमाञ्चल विश्वविद्यालयको फ्याकल्टी अफ एग्रिकल्चरमा अध्ययनरत विपिन जोशीलगायत विद्यार्थी इजरायल पुगे । उनीहरूमा त्यहाँको कृषि ज्ञान हासिल गरेर नेपालमा कृषि क्रान्ति गर्ने सपना थियो ।
लोकतान्त्रिक संस्कारको मार्ग
अन्योल र अनिश्चितताका बिच इतिहासकै एउटा घोर भयानकताका करिब डेढ दर्जन दिन हामीले बिताइसकेका छौँ । यही बिचमा हामीले ठुला सांस्कृतिक र सामाजिक पर्व पनि मनायौँ । उमङ्ग बोकेर आएका चाडपर्वले नेपाल र नेपालीलाई भावनात्मक एकता र आगामी निकासको बाटो पहिल्याउने प्रेरणा पक्कै छोडी गएका छन् । समाज, संस्कार अनि सामाजिक संरचनाले हामीलाई यस्तो विश्वासको आभास गराउँछ ।
निर्वाचन राष्ट्रकै अर्जुनदृष्टि
एउटा विषम परिस्थितिले निम्त्याएको जेनजी आन्दोलन सम्भावित ठुलो दुर्घटना टार्दै जसरी ‘सेफ ल्यान्डिङ’ भएको छ । आन्दोलनबाट सिर्जित परिस्थिति सहज बन्दै अधिकतम परिणाममुखी हुनुपर्ने थियो तर विकसित घटनाक्र
सुरक्षा संवेदनशीलताको मर्म
शासकीय शैली नागरिकमैत्री भएन भने कानुनी वैधताले मात्रै काम गर्दैन । एक सय ३८ को गणितले मात्रै होइन निष्ठा, सामाजिक न्याय र नैतिक मूल्यले पनि ठुलो महìव राख्छ । सार्वजनिक सेवाको समान प्रवाह कानुनी वैधताको आधारस्तम्भ हो ।
मिश्रित ऊर्जा विकास अपरिहार्य
नेपाल ऊर्जा स्रोतमा धनी देशको रूपमा चिनिन्छ ।
कृषि पेसाले खोजेको सम्मान
कृषि उत्पादन क्रमशः ह्रास हुँदै गएको छ । कृषि पेसाप्रति उत्साह जगाउन तिनै तहका सरकार लाग्नु पर्छ । उत्पादन बढाउन कृषि क्षेत्रमा बजेट वृद्धि गर्नु आवश्यक छ । धेरै जसो खेतबारी बाँझै छ । बाँझिने क्रम बढ्दो छ । जति उत्पादन हुँदै आए
वात दोषको असन्तुलन
मानसिक स्वास्थ्यमा ‘ओब्सेसिभ कम्पल्सिभ डिसअर्डर’ (ओसिडी) एउटा जटिल मानसिक रोग हो ।
सिकार पर्यटनको सम्भावना
मनोरञ्जन एवं सिङ, एन्टलर, छाला, टाउको जस्ता वन्यजन्तुका आखेटोपहार सङ्कलन गर्ने उद्देश्यले वन्यजन्तुको सिकार गर्ने कार्यलाई सिकार पर्यटन भनिन्छ । यसलाई कानुनी सिकार वा ट्रफी हन्टिङ पनि भन्ने गरिन्छ । सिकार पर्यटनको मुख्य उद्देश्य वन्यजन्तु संरक्षणका लागि आर्थिक स्रोत जुटाउनु हो । त्यसका लागि वन्यजन्तुको प्राकृतिक वासस्थानमा गएर बथानको सबैभन्दा ठुलो, बुढो, लामो र मोटो सिङ वा एन्टलर भएको गेम
सङ्गीतलाई जीवन्त राख्ने आधार
आज नेपाली सङ्गीतको स्वरूप फेरिएको छ । हात हातमा मोबाइल, घर घरमा इन्टरनेट र ‘युट्युब’ को विशाल संसारले श्रोता र स्रष्टाबिचको दुरी ज्यादै साँघुरो बनाइदिएको छ । प्रविधिको उपलब्धिसँगै पछिल्ला वर्षमा ‘कभर सङ’ नामक सङ्गीत संस्कृतिले फरक आयाम ल्याएको छ । यो केवल गीतको पुनर्गायन मात्र होइन, नयाँ गायक गायिकाका लागि आफैँलाई प्रमाणित गर्ने, परीक्षण गर्ने र सोझै श्रोताको मनसम्म पुग्ने शक्तिशाली पुल बनेको छ ।
राजनीतिक ‘प्रायश्चित्त’ को मौका
नियतिले हिर्काएको गहिरो चोट बोकेर यतिबेला देश फेरि एउटा अलमलमा फसिरहेको छ, निर्वाचन हुन्छ अनि निर्वाचन हुँदैन । योसँगै गाँसिएको अर्को मलमल हो, संसद् पुनस्र्थापना गर्नु पर्छ/हुनु पर्छ वा नगरौँ/हुनु पर्दैन । इतिहासमा यति धेरै लामो अलमल र अ
सांस्कृतिक पर्व समाचकेवा
नेपालको तराई मधेशमा मनाइने विभिन्न धार्मिक सांस्कृतिक चाडपर्वमध्ये अत्यन्त लोकप्रिय पर्व सामा चकेवा एक हो । यो पर्व छठको समापनको दिन अर्थात् कात्तिक शुक्ल सप्तमीदेखि पूर्णिमासम्म मनाइन्छ । दाजुभाइ तथा दिदीबहिनीको प्रेमको प्रतीकको रू
विद्यालय शिक्षा सुधार मार्गचित्र
सामुदायिक विद्यालयको शिक्षामा सुधार गरी गुणस्तर वृद्धि गर्न कार्यरत शिक्षकको सक्षमता वृद्धि गर्नु पर्छ । विश्वविद्यालयका क्याम्पसले उत्पादन गरेका शिक्षाशास्त्र बिएड र एमएडकै आधारमा शिक्षक नियुक्त गर्दा र शिक्षक हुन सक्ने मापदण्ड बनाउँदा भरपर्दो भएन ।
