स्वनिर्भर बन्न कृषिमा लगानी
नेपाल कृषिप्रधान देश हो । पेसामा उत्तम कृषि, मध्यम व्यापार र जागिरलाई निम्न भन्ने प्रचलन सानैदेखि सुनिँदै आएको हो । अहिले स्पष्ट हुँदै आयो कृषि पेसाको महत्व, साँच्चै उत्तम रहेछ । हामीले विद्यालय शिक्षा पढ्दा यहाँका ९४ प्रतिशत जनता कृषि पेसामा आधारित छन् भन्ने थियो । कृषि कर्म परम्परागत प्रणालीमा आधारित छ । केही प्रतिश
विराट सर्किट : सभ्यता संवादको अनुपम क्षेत्र
मानस खण्डको सम्मेलन सुदूरपश्चिमको धनगढीमा सम्पन्न भएसँगै महाभारतकालीन इतिहाससँग जोडिएको विराट राजाको राजधानीका रूपमा मान्यता पाएको विराटनगरमा पनि विराट सर्किटका बारे भेटघाट र बहस प्रारम्भ भएको छ । अयोध्या र जनकपुरलाई समेटेर रामायण सर्किटको अभ्यास भइरहेको तथा भगवान् बुद्धको महìवपूर्ण स्थानलाई समेट्दै बुद्ध सर्किट चर्चामा रहेकाले मानस खण्ड सर्किट तथा विराट सर्किट नौलो प्रयास चाहिँ भने होइन ।
अनौपचारिक अर्थतन्त्र समृद्धिमा तगारो
कुनै पनि राष्ट्रका लागि औपचारिक अर्थात् छाया अर्थतन्त्र बहुआयामिक र बहुमुखी चुनौती हुने गर्छ । विश्वका प्रायः सबै राष्ट्रलाई औपचारिक (छाया) अर्थतन्त्रले कुनै कुनै रूपमा समस्या पारेको हुन्छ । धेरै राष्ट्रले अनौपचारिक अर्थतन्त्रलाई गम्भीरताका साथ लिने गर्छन् । हाम्रो राष्ट्रको सरकारले जुन रूपमा गम्भीरता देखाउनु पर्ने हो त्यो रूपमा देखाउन सकेको छैन । पछिल्ला घटनाक्रम हेर्दा सरकारको ध्यान अनौपचारिक अर्थतन्त्रका छिद्रलाई पत्ता लगाई चोरी, ठगी, अपराध, भ्रष्टाचार गर्ने जो कोहीलाई कानुनको कठघरामा ल्याउनेतर्फ केन्द्रित हुन थालेको छ । यो सकारात्मक कदम हो । यसले निरन्तरता पाउनु पर्छ ।
दिगो विकासको लक्ष्य
नेपालले दिगो विकास लक्ष्य हालको अवस्था तथा कार्यान्वयनको दिशाले तत्कालको आवश्यकता मूल्याङ्कन, तथा स्रोत र वित्तीय रणनीति अनि दिगो विकासको लक्ष्य स्थानीय स्तरमा मूलप्रवाहीकरण गर्ने काम भएको छ । जसले प्रत्येक दिगो विकास लक्ष्यका लागि आधारभूत, लक्ष्य तथा कार्यान्वयन र वित्तीय रणनीतिहरू परिभाषित गरेको छ । प्रभावकारी कार्यान्वयनका लागि आवश्यक संस्थागत संरचना पनि छन् । हाल आएर राष्ट्रिय रूपमा आर्थिक मन्दीको अवस्था बढ्दै गए पनि राष्ट्रिय रूपमा दिगो विकासको लक्ष्यलाई नेपालको राष्ट्रिय विकास ढाँचामा सकेसम्म एकीकृत गर्ने प्रयास गरिएको छ ।
कानुन निर्माणको कसीमा संसद्
मुलुकको सर्वाेच्च विधायिकी निकाय सङ्घीय संसद्ले सात महिनाको अवधिमा एउटै मात्र कानुन निर्माण गरेको र लगातार संसद् अवरोध भएको विषयले सञ्चार माध्यममा महत्वपूर्ण स्थान पाएको छ । गत मङ्सिरमा सम्पन्न निर्वाचनपश्चात् गत पुस २७ बाट सुरु भएको पहिलो अधिवेशन २८ वटा बैठक बसी गत वैशाख १५ मा अन्त भयो । पुनः वैशाख २४ बाट सुरु भएको बजेट अधिवेशनमा हालसम्म ४८ वटा बैठकको कार्यसूची बनिसकेको छ । तथापि धेरै बैठक अवरुद्ध भएका छन् । यस तीन महिनाको अवधिमा अनुचित लेनदेन (मिटर ब्याजी) उपर कानुनी कारबाही गर्ने विषयको मुलुकी संहितासम्बन्धी केही नेपाल ऐनलाई संशोधन गर्ने
बैङ्कको सेयरमा घट्दो आकर्षण
सेयर बजार केही समयअघि १८०९ को बिन्दुबाट उकालो लागेर २२२६ को बिन्दु नजिक पुगेर करेक्सन हुँदै बुधबारको कारोबारमा २०२५.१२ को बिन्दुमा ओर्लिएको अवस्था छ । बजार उकालो लाग्ने व्रmमले निरन्तरता पाउँछ भन्ने मानसिकताबाट उच्चतम बिन्दुमा मनग्य सेयर खरिद गर्ने लगानीकर्ता अहिले निरास छन् भने राम्रो ट्रेडिङ ज्ञान भएकाहरू भने माथिल्लो बिन्दुमा सेयर बेचेर अब कहिले खरिद गर्दा होला भन्ने तरखरमा छन् । त्यसै गरी नेपाली सेयर बजारको ठुलो हिस्सा ओगटेको कमर्सियल बैङ्क समूहको सेयर सूचक पनि ११७० को बिन्दुबाट एकाएक १३९३ को बिन्दुनजिक पुगेर हाल १२७०.९२ मा ओर्लिएको छ । बैङ्कहरूको वार्षिक प्रति
सहयात्रामा खुसी हुने सूत्र
अचम्मको मन भएको प्राणी मानवलाई आफ्नो वशमा कुनै कुरा नहुँदा जसरी पनि पाए हुन्थ्यो भन्ने लाग्छ । र, चाहेको कुरा पाउनका लागि ऊ जुनसुकै मूल्य चुकाउनसमेत तयार हुन्छ । अनेकौँ यत्न–प्रयत्न त्याग–तपस्या, हण्डर–ठक्कर, कठिन परीक्षा र लामो प्रतीक्षा पूरा गर्दै चाहेको फल प्राप्त पनि गरिछाड्छ मानवले । जब अपेक्षित फल प्राप्तिको केही समय व्यतीत हुन्छ, तब मानवले पहिले आफूसँग भएको पीडा, दुःख कष्ट चाँडै भुल्ने गर्छ । प्राप्त उपलब्धिको उपभोगसँगै सो फल प्राप्तिका लागि गरेका कठि
थारू समुदायको तथ्याङ्कमा प्रश्न
‘थारू’ अर्थात् तराईका भूमिपुत्र जाति । विकिपिडियाका अनुसार “थारू जाति नेपालको मेचीदेखि महाकालीसम्म मध्यपश्चिम भूभागमा रहेको सुर्खेत उपत्यका, भित्री तराई भनिने दाङ उपत्यका, देउखुरी उपत्यका, चितवन उपत्यका, माडी उपत्यका, मरिनखोला उपत्यका तथा कमला उपत्यकाका साथै नेपालको समग्र तराई र उत्तर भारतको आदिवासी जाति हो । यो जातिलाई नेपाल सरकारले लोकजातिका रूपमा मान्यता दिएको छ । नेपालको तराई क्षेत्रमा सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको जाति हो ।”
आन्तरिक नियन्त्रण प्रणालीका अवयव
सुशासन प्रजातान्त्रिक शासन प्रणालीको अपरिहार्य अवयव हो । प्रजातन्त्र एउटा साधन र प्रजातान्त्रिक शासन प्रणाली प्रक्रिया हो भने सुशासन यसको अपेक्षित उत्पादन हो । राज्यको हरेक संयन्त्रलाई जनमुखी बनाई जनताको आवश्यकता अनुसार सेवा प्रवाह गर्नु तथा राज्य प्रणालीमा सरोकारवालाको सक्रिय एवं सार्थक सहभागिता गराई राज्यले नागरिकलाई उपलब्ध गराउनु पर्ने सेवाहरू छिटो छरितो सरल एवं न्यायिक रूपमा उपलब्ध गराई आमनागरिकलाई शासनको सुखद अनुभूति दिलाउने प्रक्रिया सुशासन हो । जनमुखी शासन प्रणाली, सार्वजनिक सेवा प्रवाहमा प्रभावकारिता, कानुनी राज्य, जवाफदेहिता, पारदर्शिता, नागरिकका न्यूनतम अधिका
युवाको अगुवाइमा दिगो विकास
संयुक्त राष्ट्रसङ्घले सन् २०२३ को अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवसका लागि ‘दिगो विश्वका लागि सिपयुक्त युवा’ भन्ने मूल नारा तय ग¥यो । यो नाराको भाव यदि विश्वलाई दिगो बनाउने हो भने युवालाई सिपयुक्त र दक्ष बनाउनु पर्छ भन्ने हो । अझ युवाका लागि हरित सिप (ग्रिन स्किल्स) अर्थात् वातावरणमैत्री सिपको विकास गर्नुपर्ने यस वर्षको युवा दिवसको मुख्य कुरो हो भनेर बुझ्न सकिन्छ ।
निर्वाचन सुधारका प्रसङ्ग
कुनै पनि आवधिक निर्वाचन सम्पन्न भइसकेपछि निर्वाचन आयोगले सरोकारवालाहरूको सहभागितासहित यसको विस्तृत समीक्षा गर्दै आएको छ। गत वर्ष सम्पन्न तीनै तहका निर्वाचन र यस वर्षको वैशाख १० गते सम्पन्न प्रतिनिधि सभा सदस्य उपनिर्वाचनको पनि आयोगबाट समीक्षा गरिएको छ। आयोगले २०७९ साल मङ्सिर ४ गते सम्पन्न प्रतिनिधि सभा तथा प्रदेश सभा सदस्य निर्वाचनको प्रदेशगत समीक्षा कार्यक्रम आयोजना गरेको थियो। सो क्रममा प्रदेश १ को ताप्लेजुङ, मधेश प्रदेशको रौत
आवश्यकता जनमुखी सङ्घीयताको
सङ्घीयता कार्यान्वयनमा केही सुस्तता भए पनि अघि बढिरहेकै छ। बहस पनि जारी छ। यसको अभ्याससँगै जनस्तरमा उठेका असन्तुष्टिहरूलाई गम्भीरतापूर्वक सुन्ने र सुधार गर्ने बेला आएको छ। एकाथरी छन्, यो प्रणाली त ठिक हो तर हामीकहाँ सही तरिकाले अघि बढाइएन भनेर चासो प्रकट गर्ने छन्। अर्काथरी यो महँगो प्रणाली हो, धान्न सकिँदैन कि भनेर चिन्ता गर्ने छन्। यहाँ अर्को तप्का पनि छ, जसले प्रतिगामी सोचका साथ राजनीतिक परिवर्तनकै विरोध गर्ने दाउपेचका लागि सङ्घीयतालाई माध्यम बनाउँदै आएका छन्।
शैक्षिक तालिममा समन्वय
प्राचीनकालमा गुरुकुल शिक्षा प्रणाली प्रचलित थियो। जसको उद्देश्य बालबालिकामा शारीरिक, मानसिक र सामाजिक गुणको विकास गराउनु हुन्थ्यो। गुरुको काखमा बसेर विद्यार्थीले भाषा तथा कलाका माध्यमबाट आध्यात्मिक र व्यावहारिक शिक्षा दिइन्थ्यो। मध्यकालमा आएर आध्यात्मिक तथा जीवनपयोगी सिपका अतिरिक्त तन्त्रशास्त्र समावेश गर्न थालियो। पछिल्लो समयमा व्यावसायिक समूह विभाजन गरी गुठीका माध्यमबाट व्यावसायिक शिक्षा दिन थालियो। एकीकरणपश्चात् सैनिकका छोराछोरीलाई सैनिक शिक्षा दिने गरेको पाइन्छ।
जलवायुका अनेक प्रभाव
यस वर्ष तराईमा खडेरी परेको छ। मनसुन सुरु भएसँगै पहाडी जिल्लाहरूमा बाढी र पहिरोले विनाशलीला मच्चाउँदा तराईका खेतहरूमा धाँजा परिरहेका छन्। मनसुन सकिन केही दिन मात्र बाँकी रहेको बताइरहँदा तराईका अधिकांश भागमा रोपाइँ हुन सकेको छैन। अन्न भण्डारका रूपमा रहेको तराईको यो अवस्थाले अर्काे वर्ष नेपालमा खाद्य सुरक्षाको चुनौती थपिएको छ।
सरकारको इच्छाशक्ति
नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ प्रधानमन्त्री हुनु भएपछि तीन वटा ठुला काण्डका छानबिनमा सरकार लागेको छ । दुई वटा पुरानै घटना हुन् भने एउटा नयाँ घटना थपिएको छ । यी घटनासँग जोडेर संसद्का गतिविधि स्वाभाविक रूपमा अगाडि बढ्न पाएका छैनन् । प्रतिपक्षका लागि सरकारलाई कमजोर बनाउने मुद्दामा यी घटना सहयोगी बनेका छन् । खासमा बनाइएका छन् । यी घटनाको टुङ्गो सरकारले कसरी लगाउँछ ? वा विगतमा जस्तै केहीलाई दोषी
डेङ्गु सङ्क्रमणमा नियन्त्रण फितलो
कोरोना जस्तै फैलियो डेङ्गु भन्दै डेङ्गुको त्रासले दिउँसै मानिसहरू झुलभित्र बस्न र सुत्न थालेका छन् । हाल देशका धेरै जिल्लामा डेङ्गु सङक्रमण फैलिरहेको र बढ्दै छ । जेठको तेस्रो सातायता धरानमा मात्र परीक्षण गरिएकामा ६० प्रतिशतमा सङक्रमण र सङ्क्रमितमध्ये नौ जनाको ज्यान गइसकेको छ । विशेषत छोराछोरी विदेशमा भएका तथा आफू दीर्घरोगी भएकाहरू दिनभर नै झुलमा बसी राति बाहिर निस्केर दैनिक काम गर्ने, फेरी झुलमा सुत्ने गरेका छन् । सङ्क्रमण फैलिएपश्चात् झुल ५० प्रतिशत, प्यारासिटा
फेरि ब्याजदरकै तनाव
यता केही महिनादेखि ब्याजदरको चर्चा चुलिएको छ । खास गरी गत मङ्सिरमा भएको निर्वाचनपछि बनेको वर्तमान सरकारले ब्याजदरलाई तल ल्याउने प्रतिबद्धता गरेको थियो । सोही अनुसार नीति र कार्यक्रम ल्याउने प्रतिबद्धतासँगै केन्द्रीय बैङ्कलाई लचिलो मौद्रिक नीतिको दबाब पर्दै आएको थियो । विगत सात, आठ महिनामा ब्याजदर क्रमशः तल आउन पनि थालेकै हो तर निजी तथा व्यावसायिक क्षेत्रको चाहना अनुसार अहिले पनि ब्याजदर तल आउन सकेको छैन । बैङ्क तथा वित्तीय क्षेत्रमा झन्डै चार खर्बको तरलता मौजुद रहेको देखिँदै छ तर पनि फेरि ब्याजदरको रेखाचित्र उँभो लाग्ने सङ्केत देखिन थालेको छ । निक्षेप लिन बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाबिच कडा प्रतिस्पर्धा छ । भदौदेखि ब्याजदर दोहोरो अङ्कतिर विचरण गर्ने वातावरणले लगानी चुनौती थपेको छ ।
माओवाद र संसदीय कार्यदिशा
भर्खरै सम्पन्न माओवादी केन्द्रको केन्द्रीय समिति बैठकमा थुप्रै सवाल उठाइएको छ । पाँच दिनसम्म चलेको बैठकमा पार्टी र आन्दोलन बनाउने सन्दर्भमा विभिन्न कोणबाट छलफल भएको थियो । प्रायः अधिकांश सदस्यको मर्म र भावना भनेको पार्टी आन्दोलन कमजोर भयो भन्ने नै थियो । यसलाई हामी सबै रूपान्तरण भएर सुदृढ गर्नु पर्दछ । हामी सबै बिग्रियौँ नेता पनि बिग्रिएका छन्, भन्नेमा सबैको एकमत देखिन्थ्यो । हाम्रो उठबस, जीवनशैली र कार्यशैली बिग्रियो । पद
महासङ्घको शुद्धीकरण अभियान
पत्रकार आचारसंहिताको पत्रकार र सञ्चार माध्यमले पालना गर्नुपर्ने कर्तव्य अन्तर्गतको बुँदा १५ मा ‘गल्ती सच्याउन तत्परता’ लेखिएको छ । यसको अर्थ पत्रकारिता क्षेत्र सधैँ आफूबाट केही गल्ती भएमा त्यसलाई सच्याउँदै अगाडि बढ्नु पर्छ भन्ने नै हो । पत्रकार आचारसंहितामा यो बुँदा त्यसै राखिएको पक्कै पनि होइन, यसका पछाडि ठुलो दर्शन छ । पत्रकारिता क्षेत्र सधैँ उत्तरदायी रहनु पर्छ र रहन्छ भन्ने कुराका सुनिश्चिततासँग यो बुँदा जोडिएको छ । पत्रकारिता क्षेत्रलाई निरन्तर विश्वसनीय बनाई राख्न यो बुँदाले सहयोग गर्दछ । गल्ती गर्दै जाने र त्यो गल्तीलाई ढाकछोप गर्न अरू १० वटा गल्ती गर्ने हो भने नागरिकले त्यस्तो सञ्चार माध्यमलाई विश्वास गर्दैन ।
सम्मान संस्कृतिको अपेक्षा
अपमानजनक व्यवहार, आफ्नो स्वार्थ समूहमा नरहेको आधारमा अरूलाई होच्याउने, गाली गर्ने, झुटो आरोप लगाउने, खिसी गर्ने, धम्की दिने जस्ता घृणायुक्त मानव अधिकारविरुद्धको कार्य हो । पछिल्लो समयमा उच्च राजनीतिक नेतृत्वमा समेत यस्तो व्यवहारले प्रश्रय पाउँदै गएको पाइन्छ । राज्यको जिम्मेवार राजनीतिक, प्रशासनिक पदमा बसेर यस्तो व्यवहार प्रदर्शन गर्नु आफैँमा एउटा दुःखद अवस्था हो । नेतृत्वको घृणायुक्त अभिव्यक्तिले जागिरे जीवनमा खल्लो, कमजोर र नमिठो बनाइदिन्छ । कति गाह्रो हुन्छ इच्छा विपरीत आदेशको पालना र निर्देशनात्मक मार्गमा हिँड्न ? सङ्गठनमा कार्यस्थलको स्वच्छ वातावरण, समानता, समता, उत्प्रेरणा, मनोबल, रमाइलो कार्यवातावरण, सहयोगी वातावरण हाकिमको भूमिका जहिले पनि रोल मोडल बनी, नेतृत्वले मार्गदर्शन गर्छ ।
आन्तरिक लोकतन्त्रको क्षयीकरण
देशको राजनीतिक उद्देश्य प्राप्तिका लागि नागरिकले राजनीतिक दल निर्माण गरेका हुन् । दलहरूले आफ्नो राजनीतिक दर्शन, विचारधारा, कार्यक्रम र आफूले प्रतिनिधित्व गर्ने वर्गको उद्देश्य पूरा गर्न राजनीतिक प्रतिस्पर्धा गर्दछन् । दलहरूको मूल काम मत र विचार सङ्ग्रह गर्ने, वैकल्पिक नीति प्रस्तुत गर्ने र राजनीतिक नियुक्ति गर्ने हो । यसका लागि दलहरू स्वयम्मा आन्तरिक लोकतन्त्रान्त्रिक अभ्यास कति सफल छ, कति पारदर्शी र उत्तरदायी छ भन्ने कुरामा विशेष ध्यान दिनु पर्छ ।
सुशासनको नारा र व्यवहार
शासनका क्रममा सरकारले राख्ने विभिन्न अभीष्टमध्ये ‘सुशासन’ एक प्रमुख हो । सुशासनबिना सरकारको स्थायित्व कायम हुन नसक्ने भएकाले हरेक सरकारले यो अभिष्ट राख्ने गरेको हुन्छ । सरकारका नीति, योजना, कार्यक्रममा सुशासनको प्रतिबद्धता आउने गर्छ । प्रतिबद्धता अनुरूप कार्य उपलब्धिबाट जनतालाई सुशासनको अनुभूति गराउने प्रयास गरिएको हुन्छ । आफ्ना नारा, घोषणापत्र, आवधिक कार्यक्रम र सो अनुरूपको व्यवहारबाट सरकारले आफ्नो उपस्थितिको औचित्य पुष्टि गर्ने प्रयास गरिरहेको हुन्छ । जनताले शासकसँग निरन्तर सुशासनको अपेक्षा गरिरहेको हुन्छ ।
राष्ट्रपतिको हत्यारा लुकेको घर
अमेरिकाको टेक्सस राज्यको एउटा ठुलो सहर– डालस । अग्ला अग्ला भवनहरू, मिलेको सडक, बाक्लो गाडीहरूको ओहोरदोहोर अनि पातलो मान्छेको हिँडाइ । २०२२ फेब्रुअरी १० तारिखको दिन । हामीहरू त्यहाँ पुग्दा दिनको ३ बजेको छ । हामीहरू तीन जना छौँ । श्रीमती भगवती, बहिनी वीना र म । हाम्रो गन्तव्य छ– तिनै अग्ला भवनमध्ये एउटा भवनको भुइँतला । त्यो भुइँतलाको पसल धनी हुन्– मोहन ज्ञवाली । हामीहरू तीन जना तिनै मोहनजीको निमन्त्रणामा त्यहाँ पुगेका छौँ । उनले मलाई फोनमा भनेका थिए–
युवा शक्ति सुदृढीकरण
भनिन्छ, युवा राष्ट्रका गहना, भविष्यका कर्णधार र उन्नतिका नायक हुन् । उत्साहका परिचायक हुन् । राष्ट्र निर्माणका प्रमुख स्रोत हुन् । राष्ट्रका अमूल्य नीधि हुन् । परिवर्तनका संवाहक र विकासका उत्प्रेरक हुन् । कुनै पनि राष्ट्र कति विकसित, सम्पन्न र शक्तिशाली छ भन्ने कुराको मापन गर्ने एक विश्वासिलो र भरपर्दो सूचक त्यस देशका युवाको क्रियाशीलता, लगनशीलता, मेहनत, अनुशासन र उत्पादनशीलतालाई मान्न सकिन्छ तर नेपाली समाजमा युवाशक्तिको सही पहिचान हुन सकेन, युवाको क्षमताको सदुपयोग हुन सकेन । राष्ट्रले युवाका लागि सही कार्यदिशा र नीति तर्जुमा गरी लागु गर्न सकेन भने व्यक्ति, समाज, राष्ट्र अनि विश्वलाई नै दुर्भाग्य हुन सक्छ । कुनै पनि देशको राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिकलगायत क्षेत्रमा युगान्तकारी परिवर्तन गर्ने सवालमा युवाको भूमिका सदैव अग्रणी रहँदै आएको विगतका इतिहासले पुष्टि गर्छ । चाहे त्यो इतिहास विश्वका हुन् वा नेपालका ।
मानवमैत्री संरक्षण
बाघको सङ्ख्या बढ्दै गएको र बाघ दोब्बर गर्ने लक्ष्य नेपालले बेलैमा पूरा गरिसकेको प्रसङ्ग गौरवपूर्वक उल्लेख गरेर देशैभर विश्व बाघ दिवस (साउन १४ गते) मनाएको १० दिन पनि नबित्दै साउन २१ गते चितवनको खैरहनीमा मानव बस्तीमा बाघ छिरेर ३५ वर्षीय अनिल तामाङलाई मा-यो । बाघ दिवसभन्दा एक साताअघि साउन ८ गते दिउँसो चितवनको कोटेनीमा माछा मार्न गएका २६ वर्षीय आशबहादुर बोटेलाई बाघले आक्रमण गर्दा उहाँको घटनास्थलमै ज्यान गयो ।
