उज्यालो मार्गतिर पर्यटन
विभिन्न देशका नागरिक विभिन्न उद्देश्य लिएर रमाइलो गर्नका लागि देश विदेश घुमफिर गर्छन् भने तिनीहरूलाई पर्यटकको रूपमा सम्बोधन गरिएको हुन्छ । विशेषत पर्यटकको विभिन्न उद्देश्यमा हिमाल चढ्ने, प्राकृतिक रमझमको दृश्यावलोकन गर्ने, कोही अनुसन्धान तथा अन्वेषण गर्न, धार्मिक क्षेत्र अवलोकन गर्ने विचारले घुमफिर गर्न नेपाल आउने गरेको हुन्छ । बहुल विविधताले भरिपूर्ण नेपाल विश्वभरिकै पर्यटन क्षेत्रका लागि आकर्षणको केन्द्रबिन्दु रहिआएको छ । भौगोलिक, जातीय एवं सांस्कतिक, धार्मिक, जैविक, भाषिक विविधताले पनि नेपाल विश्वका लागि भ्रमणका लागि मनमोहक स्थानको रूपमा रहेको छ । हाल यहाँ विदेशबाट आउने पर्यटकको सङ्ख्या दिनानुदिन बढ्दै गइरहेको छ ।
कठोर हुन्छ सत्य
जङ्गबहादुर राणा (कुँवर) २९ वर्षको उमेरमा प्रधानमन्त्री र प्रधानसेनापति भए । त्यसपछि उनका परिवारका सदस्य, नातागोता एवं प्रियजनले विभिन्न पद पाए । कोतपर्व भनिएको हत्याकाण्डमा आफ्ना प्रमुख विरोधीलाई मारेर सर्वशक्तिमान बनेका जङ्गबहादुरको आत्मवृत्तान्त लेख्ने उनका छोरा पद्मजङ्गले जङ्गबहादुरको कालखण्डको सजीव चित्रण गरेका छन् । जङ्गबहादुरले गरेका कर्मको विश्लेषण गर्दै केही इतिहासकारले सही र गलत कर्मका कारण कुनै व्यक्ति इतिहासको पात्र बन्न सक्छ भनेका छन् ।
खाद्य सुरक्षाका लागि कोदो
गरिबको खानाका रूपमा हेला गर्ने र सामाजिक प्रतिष्ठासँग पनि जोडेर हेर्ने गरेको कोदोलाई सन् २०२३ भरि कोदोजन्य वर्षका रूपमा विश्वभरि मनाइरहेका छन् । भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले गर्नुभएकोे प्रस्तावमा संयुक्त राष्ट्रसङ्घ साधारण सभाको ७५औंँ सेसनले पारित गरेबमोजिम सन् २०२३ लाई अन्तर्राष्ट्रिय कोदोजन्य बाली वर्ष (इन्टरनेसनल इयर अफ मिलेट्स २०२३)का रूपमा मनाइरहेको छ । भारत सरकारले सन् २०२१ मा गरेको सो प्रस्तावमा विभिन्न ७२ वटा देशले समर्थन गरेका थिए । त्यसमध्ये एक नेपाल पनि हो । नेपालले पनि ‘खाद्य पोषण, सुरक्षा र वातावरण तथा ग्रामीण रूपान्तरणका लागि कोदोजन्य बाली’ मूल नाराका साथ सन् २०२३ लाई कोदोजन्य वर्षका रूपमा विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाइरहेको छ । भारत–नेपालबीच कृषि सहकार्य सन् २०१८ मा सुरुवात गरिएको थियो । दुई देशबीचको कृषि सहकार्यलाई निरन्तरता दिँदै नेपालस्थित भारतीय दूतावासले नेपालमा सन् २०२३ को वर्षभरि नै विभिन्न कार्यक्रम गरी कोदो दिवस मनाउने भएको छ । विश्वमै भारत सबभन्दा बढी कोदो उत्पादन गर्ने देशमा
लोकतन्त्रको दीर्घजीवनप्रति भरोसा
घटना १८ असोज २०५८ को हो। तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रले तत्कालीन निर्वाचित प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवालाई निर्वाचन गराउन नसकेको बहानामा अपदस्थ गर्ने निर्णय गरेका थिए। पङ्क्तिकार हिमालय टाइम्स राष्ट्रिय दैनिकमा कार्यरत थियो। त्यो दिन सम्पादकसमेत नभएकाले समाचारको अन्तिम निर्णयकर्ताका हैसियतले जिम्मेवार भएर समाचार लेख्नुपर्ने र छनोट गर्नुपर्ने दायित्व पनि थियो। राजाले निर्वाचित प्रधानमन्त्रीलाई संविधानविपरीत अपदस्थ गरेका कारण प्रजातन्त्रमाथि नै आक्रमण भएकाले प्रेस स्वत
महिलाको डिजिटल पहुँच
नेपाली महिलाले समकालीन विश्वमा मनग्य विकासका अवसर प्राप्त गर्नुपर्छ भन्नेमा असहमत कोही छैन। अहिले उनीहरूलाई प्राप्त वातावरण पर्याप्त छैन भन्ने कुरा स्पष्ट नै छ। उनीहरूलाई द्रुत गतिमा सशक्तीकरण गरी विकासको मूलधारमा तान्नुपर्छ भन्ने सवालले महिला रणनीतिको आवश्यकतालाई इङ्गित गर्छ। व्यवस्थालाई सुदृढ पार्न त्यसकै वरिपरि अल्मलिने किसिमको तदर्थवादी नीति हिजो पनि थियो, आज पनि छ। भएको नीतिको कार्यान्वयन पक्ष पनि अशक्त हुन्छ भने त्यसबाट नेपाली महिलाको सशक्तीकरण नहुने कुरा पूर्व–स्पष्ट हुन्छ। तर पूर्वका कमीकमजोरीबाट पाठ सिकेर रणनीति निर्माण र कार्यान्वयनका दुवै पाटोलाई तात्त्विक रूपमा परिवर्तन गर्न सकिन्छ।
विकासमा नागरिक संलग्नता
लोकतन्त्रले जनतालाई देशको शासन प्रक्रियामा समावेश गर्न सक्नुपर्छ। लोकतन्त्रको सुदृढीकरण र स्वीकार्यता जनताबाट प्राप्त हुने मान्यतामा निर्भर गर्छ। आजको विश्वले जनतालाई नै केन्द्रबिन्दुमा राखी लोकतान्त्रिक शासन गरिरहेको छ। नागरिक संलग्नताको विषयकै कारण देशअनुसार यसको अर्थ र उपयोग पनि पृथक् हुने गर्छ। जनपरिचालन र संलग्नताको सम्बन्धमा शासकीय शक्ति र अधिकारको विकेन्द्रीकरण, पारदर्शिता, लोकतान्त्रिक मूल्य र मान्यताको अवलम्बन, नागरिक समाजको क्रियाशीलता, विकासका प्राथमिकताका क्षेत्र, जवाफदेही आदिलाई यसको आधार स्तम्भका रूपमा लिने गरिएको छ।
भ्रष्टाचारमुक्त न्यायक्षेत्र परिकल्पना
शक्ति पृथकीकरणको सिद्धान्तबमोजिम न्यायपालिकालाई आफ्ना कार्यका अतिरिक्त कार्यपालिकाको गैरकानुनी कार्यलाई समेत नियन्त्रण गर्ने महत्वपूर्ण जिम्मेवारी छ। विकासका लागि छुट्याइएको राज्यको वित्तीय एवं प्राविधिक स्रोतको उचित उपयोगको जिम्मेवारी मूलतः सरकारमै रहन्छ। राज्यलाई प्राप्त हुनुपर्ने कानुनबमोजिमको कर, राजस्व, शुल्क नियमित रूपमा प्राप्त गर्ने–गराउने दायित्वसमेत सरकारमै छ। यस्ता जिम्मेवारीमा रहेका पदाधिकारीबाट हुनसक्ने गैरजिम्मेवारपूर्ण निर्णयका विरुद्धमा अदालतबाट निर्णय सच्याउने र कानुनबमोजिमको कार्य गर्न–गराउन आदेश हुने गरको छ।
समाजवाद उन्मुख अर्थव्यवस्था
आजको विश्वमा पैसाको प्रभुत्व बढेको छ। पैसा कमाउनका लागि प्रविधि र प्रविधि प्रवद्र्धनका लागि पैसा चाहिन्छ। फलस्वरूप प्रविधिको जगत्मा कृत्रिम चैतन्यको विकास गरी त्यसबाट समेत काम लिन थालिएको छ। यसले कामको गति र पैसाको कमाइ दुवै बढे पनि त्यसको लाभको वितरण भने न्यायोचित हुनसकेको छैन, सीमित व्यक्ति र परिवारमा केन्द्रीकृत हुँदैछ। हुन त, देशको अर्थव्यवस्था उपलब्ध साधनको प्रभावकारी प्रयोग, संरक्षण, संवद्र्धन, खोज र व्यवस्थापन गरी नागरिकको आर्थिक
सपनाभूमिमा गरिबी
विश्वका अविकसित वा गरिब देशका नागरिकका लागि मात्र होइन धनी र विकसित देशका नागरिकका लागि पनि उत्तिकै आकर्षणको केन्द्र रहेको छ संयुक्त राज्य अमेरिका। अवसर र स्वतन्त्रताका लागि विश्वका अधिकांश मानिसको सपनाभूमि मानिने अमेरिकमा लाखौँ होइन करोडौँको सङ्ख्यामा मानिस चरम गरिबी, अभाव, भोकमरी र घरवारबिहीन अवस्थामा जीवन गुजारिरहेका छन् भन्दा हामी जो कसैलाई पनि पत्याउन गाह्रो हुन्छ। तर अमेरिकी सरकारका आधिकारिक अध्ययन र सार्वजनिक भएका तथ्यले त्यही यथार्थ स्वीकार गर्छ।
प्रतिरक्षा खर्च बढाउने बाध्यता
कुनै पनि देशका लागि राष्ट्रिय सुरक्षा सबैभन्दा चासोको संवेदनशील विषय हो। बाह्य आक्रमणबाट मुलुकलाई जोगाउन सुरक्षा संयन्त्रलाई बलियो बनाउनैपर्ने हुन्छ। कमजोर मुलुक कुनै पनि बेला बाह्य आक्रमणको सिकार बन्न सक्छ। मुलुकको सार्वभौमसत्ता, राष्ट्रिय अखण्डता र एकतालाई जोगाइराख्न भरपर्दो सुरक्षा संयन्त्र बनाउन ठूलो धनराशि खर्च गर्नुपरेको छ।
विकासका आधारस्तम्भ
युवा भन्नेबित्तिकै ऊर्जाशील जनशक्तिका रूपमा बुझिन्छ। युवालाई राष्ट्रिय विकासको जिम्मेवारी बहन गर्ने, उन्नति, प्रगति अनि विश्वसनीयता आर्जन र सिर्जना गर्ने वर्ग मानिन्छ। युवा नवीन रचनालाई जन्म दिन सक्छन्। विश्वमै युगीन परिवर्तनको विगुल फुक्न सक्छन्। युवा त्यस्तो ज्वार हो, जसले राष्ट्र र राष्ट्रियताका लागि भगिरथ तपस्या गर्न सक्छ। विकास र परिवर्तनका लागि दरिलो र भरिलो आधारस्तम्भ बन्न सक्छन्।
दिगो विकास लक्ष्यको स्थानीयकरण
वर्तमान विश्व विकासका साझा अभियान र साझा कार्ययोजनाका साथ अघि बढिरहेको छ। दिगो विकास लक्ष्य यस्तै साझा प्रयास र प्रतिबद्धताको अवधारणा हो। भावी पुस्ताका आवश्यकताको उपलब्धतामा प्रतिकूल प्रभाव पर्न नदिने गरी वर्तमान समयका आवश्यकता परिपूर्ति गर्ने विकासको साझा प्रयास नै दिगो विकास हो। दिगो विकासको अवधारणाले प्राकृतिक स्रोत, साधन, वातावरण, जनसङ्ख्या र विकास गतिविधिबीचको उचित एवं सन्तुलित तालमेलमा जोड दिने गर्छ। यसले आर्थिक सामाजिक र वातावरणीय विकासबीच सन्तुलनको माग गर्छ। यसमा पनि सामाजिक र वातावरणीय विकास बहन गर्न सक्ने; वातावरणीय र आर्थिक
नारी जागरणको गौरवपूर्ण इतिहास
नारी जागरणको यात्रामा राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय इतिहास गौरवमय छ । समय समयका सरकार र सामाजिक संस्थाका प्रयासका कारण विकासका क्रममा आज धेरै सुधार पनि भएका छन् । यो दिन विगत र वर्तमानलाई पुनरवलोकन गर्ने दिन पनि हो । नेपाली महिलाले नालापानीको युद्धमा अङ्ग्रेजी तोप र गोला, बारुदको बदला खुकुरी र ढुङ्गाको भरमा लडी वीरताको प्रदर्शन गरेका थिए । समय समयमा महिलाले आ–आफ्ना क्षेत्रबाट नारी जागरणमा महìवपूर्ण योगदान दिएको कुरा इतिहासमा छ । योगमायादेवीले कविताको माध्यमबाट र जलसमाधिको माध्यमबाट मेलवादेवीले गायनको क्षेत्रबाट, तुलजा शर्माले गान्धी आश्रममा संलग्न भएर र दुर्गादेवीले शिक्षण पेसाको माध्यमबाट नारी जागरणमा मद्दत पु-याएका थिए ।
सरकारी काममा डिजिटलाइजेसन
राज्यले प्रदान गर्ने सेवा–सुविधा डिजिटल माध्यमबाट नागरिकले छिटो, छरितो समय–स्रोत बचत हुने गरी प्राप्त गर्न सक्नुलाई डिजिटल सेवा प्रवाहका रूपमा लिन सकिन्छ। विद्युतीय शासनलाई सुशासनको खम्बा मानिन्छ। नेपालमा सरकारी कामकाजलाई ‘डिजिटलाइजेसन’ गर्ने लहर चलेको छ। सरकारले डिजिटल नेपालको अवधारणालाई अगाडि सारेको छ। चिठीपत्र आदानप्रदानदेखि, जग्गाको मोठ भिडाउने, अनलाइन बैङ्किङ कारोबार, शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, पर्यटन, व्यापार, यातायातलगायत क्षेत्रलाई सूचना–प्रविधिसँग जोड्दै कागजरहित अनलाइन सेवा प्रवाहमा रूपान्तरण हुनु नै वास्तवमा डिजिटलाइजेसन हो।
लाखौँ बालबालिका भर्नाबाट वञ्चित
आजका विकसित देशले सामाजिक, आर्थिक, वैज्ञानिक, राजनीतिकलगायतका क्षेत्रको विकासको आधार शिक्षालाई बनाए। सबैलाई शिक्षा अनिवार्य बनाए। शिक्षालाई गुणस्तरीय, व्यावहारिक र वैज्ञानिक बनाए। देशका शिक्षालयबाट हरेक क्षेत्रमा आवश्यक अब्बल जनशक्ति उत्पादन गरे। दक्ष जनशक्तिको ज्ञान र सीपको उपयोग गरी देश विकास गरे। परन्तु हाम्रो देशको सन्दर्भमा भने अझै पनि एक तिहाइ जनसङ्ख्या शिक्षाबाट वञ्चित भएको तथ्याङ्क छ। लाखौँ सङ्ख्यामा विद्यालय उमेर समूहका बालबालिका पाठशाला भर्ना हुन पाएका छैनन्।
वित्तीय स्थायित्वको बहस
पछिल्लो समय सरकारले सम्पत्ति शुद्धीकरण (मनी लाउन्डरिङ) निवारण तथा व्यावसायिक वातावरण प्रवद्र्धन गर्ने हेतुले केही नेपाल ऐनलाई संशोधन गर्न बनेको विधेयक प्रतिनिधि सभामा पेस गरेको छ । यससँगै ‘स्रोत नखुलेको सम्पत्ति वा अवैध रूपले आर्जित सम्पत्तिको कर तिरेपछि त्यसलाई नियमित गर्न पाउने हो कि’ भन्ने विषयात्मक अन्योल चर्चाको सतहमा आएको छ। सन् २००८ देखि २०१४ सम्म (अवैध रूपले आर्जित सम्पत्तिको शुद्धीकरणलाई निरुत्साहित गर्दै विश्व आतङ्कवादमा हुने लगानीविरुद्ध पहरेदारी गर्ने विचारका साथ स्थापित) अन्तर्राष्ट्रिय संस्था फाइनान्सियल एक्सन टास्क फोर्सको ‘ग्रे लिस्ट’मा परिसकेको नेपालले सम्पत्ति शुद्धीकरणको विषयमा हासिल गरेका उपलब्धि र दुर्गतिसम्बन्धमा ‘फाइनान्सियल एक्सन टास्क फोर्स’को ‘एसिया प्यासिफिक ग्रुप’ले अध्ययन गरिरहेको छ।
समानताका मुद्दा र महिला
‘समान हिस्सेदारी आत्मसात्’ भन्ने नाराका साथ भोलि विश्वव्यापी रूपमा ११२औँ अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाइँदै छ। प्रत्येक वर्ष मार्च ८ मा मनाइने अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस कुनै उत्सव नभई उत्पीडित महिलाको आवाज हो। सन् १९०८ मा संयुक्त राज्य अमेरिकास्थित न्युयोर्क सहरका कपडा कारखानामा काम गर्ने महिला मजदुरले पुरुषसरह ज्याला पाउनुपर्ने भन्दै आन्दोलनमा उत्रिएको स्मरणमा महिला दिवसको सुरुवात भएको हो। सन् १९११ देखि अन्य देशका अधिकारवादी महिलाले पनि निरन्तर ८ मार्चका दिन महिला दिवस मनाउँदै आएका छन्। यद्यपि यस दिवसलाई संयुक्त राष्ट्रसङ्घले आधिकारिक मान्यता दिएको सन् १९७५ देखि हो।
गठबन्धनको सुशासन परीक्षण
तेस्रो पटक प्रधानमन्त्रीमा नियुक्त भएको नौ दिनपछि १९ पुसमा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले नेपाल सरकारका सचिवलाई बोलाएर सुशासनसम्बन्धी ३०बुँदे निर्देशन दिनुभयो । पुस २० मा मुख्यसचिव शङ्करदास बैरागीको संयोजनमा बसेको सचिवहरूको बैठकमा ३० बुँदे निर्देशन कार्यान्वयनका लागि कसले, कसरी, कहिले र के काम गर्ने प्रस्ट मार्गनिर्देशनसहितको खाका बनाएर एक साताभित्र प्रधानमन्त्री कार्यालयमा पेस गर्न सबै मन्त्रालय र विभागीय प्रमुखलाई आग्रह गर्ने निर्णय भयो ।
राजनीतिमार्फत अर्थतन्त्रमा सुधार
मुलुकको अर्थतन्त्र सुधार्न नसक्नुका पछाडि धेरै बहस सतहमा आएका छन् । सरकारले उत्पादन क्षेत्रमा लगानी गर्न सकेको छैन, ढुकुटीमा भएको पैसा बजारमा आएको छैन, बैङ्कको ऋण निकै चर्को छ, सरकारको आर्थिक नीति व्यवसायी मैत्री छैन, राष्ट्र बैङ्कको नीतिका कारण समग्र अर्थतन्त्र समस्यामा छ आदि आदि । तर यी सबै कारण सहायक हुन् । अर्थतन्त्र सुधार हुन नसक्नुमा प्रमुख कारण राजनीतिक सुधार अर्थात् राजनीति स्थिरता नभएर हो । राजनीति के हो, राजनीतिक सुधार कसरी गर्न
सामाजिक दृष्टिमा फागु
विविधताभित्र एकताको भाव रहनु नेपाली समाज तथा संस्कृतिको विशेषता हो, यही विविधताभित्रको एकताले गर्दा हरेक जात–जातिका सामाजिक, सांस्कृतिक चालचलन, रीतिरिवाज, जात्रापर्वहरूले नेपालको पहिचान कायम गरेका छन् । बहुसांस्कृतिक मुलुक भएकाले यहाँ हरेक समयमा विभिन्न जात्रा, पर्व तथा उत्सव मनाइन्छ; जसको ऐतिहासिक–सांस्कृतिक, धार्मिक तथा सामाजिक महत्व छ । यस्ता रीतिरिवाज तथा परम्पराले नेपाली समाज तथा राष्ट्रिय एकता, सामाजिक स
सुदूरपश्चिममा फरक पहिचान
होली हिन्दुको प्राचीन पर्व हो । होलिका दहनकै खुसियाली मनाउन आपसमा रङ र अबिर छरेर होली पर्व मनाउने परम्परा चलेको धार्मिक मान्यता रहिआएको छ । अर्को एक प्रसङ्गअनुसार द्वापर युगमा श्रीकृष्णलाई मार्ने उद्देश्यले दूध चुसाउन गएकी कंशकी सेना पुतना नामकी राक्षसनीलाई उल्टै कृष्णले मारिदिएकाले त्यसको शवलाई व्रजवासीहरूले यसै दिन जलाएर आपसमा रङ र अबिर छरी खुसियाली मनाएकाले त्यसैको सम्झनामा अद्यावधिक चीरदाह गरी होली खेल्ने परम्प
अभिभावकीय भूमिकामा राष्ट्रपति
मुलुकले आगामी फागुन २५ गते तेस्रो राष्ट्रपति पाउनेछ । फागुन २९ सम्म राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीकै कार्यकाल रहेको भए तापनि उहाँको पदावधि समाप्त भएपछि पदासीन हुने व्यक्तित्वको निक्र्योल त्यस दिन हुनेछ । कुनै पनि गल्ती नगर्ने मान्यता बोकेको देशको सर्वोच्च पदमा को निर्वाचित होला भन्ने चासो मुलुकभित्र र बाहिर जताततै हुनु स्वाभाविक नै हो ।
शीतल निवाससितको अपेक्षा
अहिले नेपालमा गणतन्त्र स्थापनापछिको तेस्रो राष्ट्रपति निर्वाचनको सरगर्मी सुरु भएको छ । राष्ट्रपतिका लागि नेपाली कांग्रेसका वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेल र नेकपा (एमाले)का नेता सुवासचन्द्र नेम्वाङबीचको प्रतिष्पर्धामा कसले बाजी मार्ने हो ? यो भने फागुन २५ गते टुङ्गिनेछ । निर्वाचनको यो रस्साकस्सीमा धेरै शक्ति राष्ट्रपति आफ्नो अनुकूलको बनाउन लागिपरेका छन् । निर्वाचनमा दुवै उम्मेदवारले पत्राचारसमेत गरेर आफूलाई मत मागिरहेका छन् ।
निरङ्कुशताको स्थायी प्रतिपक्ष
विद्यार्थी सङ्गठन पार्टीहरूका उर्वर नर्सरी हुन् । पार्टीका उर्वर नर्सरीमा यतिबेला ढुसी लागेको छ । अनेकौँ रोग र प्रकोपले नर्सरी तहसनहस छ । विद्यार्थी सङ्गठनका पार्टपुर्जामा खिया परेको छ । सबै पार्टीका भ्रातृ सङ्गठनमध्ये लडाकु र बौद्धिक दस्ता विद्यार्थी सङ्घ, सङ्गठन हुन् । विद्यार्थी सङ्घ, सङ्गठनका आआफ्ना गौरवशाली इतिहास र गाथा छन् । विद्यार्थी सङ्घको राजनीतिबाट स्थापित नेता हरेक पार्टीको केन्द्रीय नेतृत्वमा छन् । आज पार्टी हाँक्ने र हाँक्न ठिक्क परेका नेतागण गौरवपूर्ण विद्यार्थी आन्दोलनका उत्पादन हुन् ।
मानव बेचबिखनविरुद्ध ऐक्यबद्धता
मानव बेचबिखनको विषय झनै जटिल र व्यापक बन्दै छ । यो विषय महिला, बालिका, अशिक्षित र दलित–जनजातिको मात्र सीमित सवाल नभएर विश्वव्यापी जालोले बेचबिखनलाई छपक्कै छोपेको छ । बलियो कानुन छ तर पनि कानुन कार्यान्वयनमा अझै कैयौँ असहजता छन् । प्रभावितको पुनर्मिलन सहज छैन, प्रभावित पुरुष पनि बेवास्ता गरिएका छन् । उनीहरूका लागि सरकारले एउटा पुनस्र्थापना केन्द्र्रसमेत स्थापना गर्न सकेको छैन । वर्षौंदेखिको मानव बेचबिखनविरुद्धमा गरिएको लगानीले सोचेजस्तो प्रतिफल पाउन सकेकै छैन ।
