दशैँ सम्झनाका विविध चरण
सायद म पाँच वर्षको थिएँ, त्यो बेला अहिले जस्तो थरिथरिका खेलौना कहाँ पाउनु ? ऊ बेला बाआमाहरूले नियमित खुवाउन, लगाउन र पुस्तक किनिदिनसमेत सक्दैनथे । खेलौना सर्वसाधारणका लागि उपलब्ध पनि थिएन । त्यतिखेर मैले खेल्ने प्रिय खेलमध्ये एक थियो नर्कटलाई दुई पटक भाँचेर बनाइएको ब्याटले करिब चार इन्चको बिग्रिएको बियरिङको बाहिरी चक्का बाटो र गोरेटामो गुडाउनु । त्यो चक्का गुडाउन पनि राम्रै सीप र ध्यानको जरुरी हुन्थ्यो । गुडाउने बेलामा त्यही चक्का हेरेर गुडाउनुपर्ने हुनाले बाटोमा रहेका अरू मान्छे, गाई, कुखुरासँग ठक्कर पनि खाइन्थ्यो ।
दशैँ, लुम्बिनी र बुद्ध
२०६७ सालको दशैँ पनि उति उत्साहजनक थिएन । तैपनि अघिल्ला वर्षहरूको जस्तै सबै किसिमले रमाइलो बनाउने कोसिस गरिएकै थियो । उत्साह नहुनुमा सीताजीको शारीरिक कमजोरी थियो । उहाँको शरीरमा त्यति घातक क्यान्सर रोग हुर्किरहेको थियो भन्ने हामीलाई थाहै थिएन । बरु पाठेघरको शल्यक्रियाकै कारण उहाँ यति कमजोर हुनुभएको हो र चाँडै नै ठीक हुनु हुनेछ भन्नेमा हामी निर्ढुक्क थियौँ । तर दशैँ सकिएको चार महिनापछि नै उहाँको शरीरमा चौथो स्टेजको क्यान्सर हुर्किसकेको र उपचारभन्दा धेरै पर पुगिसकेको थाहा पाइयो । हामीले टुलुटुलु हेर्दै अरू अढाइ महिना रुँगेर बिदा ग-यौँ ।
पानी छायाँ (कविता)
उसले पहाडमाथि हैकम जमायो उधिन्यो धेरैको घरबास र, आफूलाई सम्पन्न बनायो आलिशान महल ठड्यायो आफ्नै नामको सहर बसायो
ढुङ्गा – म (कविता)
–ए ! प्रिय मान्छे, हृदयहीन ढुङ्गा भनेर विन्ती गाली नगर ।
साध्वी ओसिन
अदालतको कुनामा एउटा मानिस भीडबाट छेलिएर त्यहाँको दृश्य हेर्न खोजिरहेको प्रष्ट देखिन्थ्यो । क्याप र कालो चस्माले आफूलाई लुकाउन खोजिरहेको थियो तर पनि आकर्षक देखिन्थ्यो ऊ । अघिदेखि उसलाई नियालिरहेकी पत्रकार युवतीले उसलाई पछ्याउँदै ! माइक र क्यामरा उनका पछि दौडिहाले । नमस्कार, तपाईं अघिदेखि नै ओसिनलाई लुक्दै हेरिरहनु भएको छ नि किन ?
![प्रतिशोध [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/30311/conversions/4434-original-thumb.jpg)
प्रतिशोध [कथा]
असारका बेफुर्सदिला दिन थिए । सुर्जे बूढाले अन्तिम सास वायुमण्डलमा छाड्दा दिउँसोको एक जति बजेको हुँदो हो । मध्यदिनको मरन भयो । गाउँका धेरै मानिस मेलापातमा थिए । खेतखेतमा भरमार रोपाइँ चलेको थियो । एकोहोरो शङ्खको कर्कश आवाज डाँडाबाट भुँवरी पर्दै कुनाकुनासम्म पैmलियो । गाउँलेले खेतखेतमा नारेका गोरु फुकाए । सबै जना काम गर्दागर्दैको हिलै लुगामा मलामा हिँडे ।
![नङ [लघुकथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/30310/conversions/334-original-thumb.jpg)
नङ [लघुकथा]
एक दिन भगवान् पशुपति दर्शन गरेपछि केही बिस्कुट र फलफूल लिएर पशुपति वृद्धाश्रममा गएँ । घाम तपिरहकेका चार पाँच जना वृद्धवृद्धाहरूको हात खुट्टाको नङ तन्मयसँग काट्दै थिई नीरा बहिनीले । दुई महिनाअघि मात्र मेरो माइतीघरको तल्लो तलामा श्रीमान्, सासू र दुई छोरीसहित डेरा लिएर बसेकी थिई । उनको सेवा देखेर उनीप्रति श्रद्धा भाव पलायो धन्यवाद दिएँ । “हरेक पन्ध्र दिनमा यहाँ यी बुबा आमाको सेवा आउँछु नि दिदी” नीराले सुनाइन् गर्वका साथ ।
लेखनकै बलमा उभिएको व्यक्तित्व
नलेखी बस्नै नसक्ने तर लेखेको कुरा छपाउन रुचि नभएको लेखक हतपत पाइँदैन । काठमाडौँको कमलपोखरीमा विगत एक दशकदेखि यस्तै परिचय बनाएर बस्नुभएको छ उहाँ । सामाजिक सञ्जालमा आफ्ना सिर्जना राख्न भने प्रायः छुटाउनुहुन्न । लेखेर नथाक्ने साहित्यकारमा पर्नुहुन्छ उहाँ । सात वर्षको उमेरमै संस्कृतमा चार पङ्क्ति कविता सुनाएर मोहन समशेरबाट चार सय रुपियाँ नगद पुरस्कार पाएको हो उहाँले । नेपालीमा लेख्न थालेकै सात दशक नाघिसक्यो ।
थुरथुर
छोरो हत्तपत्त घरमा बनाएको खाना खाँदैन । बाहिरबाहिरै केके खाएर आउँछ । म दिनदिनै गाली गर्छु, बाहिर नखा, होटलका खानेकुरा स्वस्थ्यकर हुँदैनन्, रोग लाग्छ । ऊ भन्छ, घरमा के छ र खानु ! त्यै दाल, त्यै भात, त्यै रोटी, त्यै बाबर, त्यै चाम्रे, त्यै गुन्द्रुक, त्यै फर्सी, त्यै घिरौँला, त्यै साग । मेरो त ब्लड पनि हरिऽऽऽयो भइसक्यो होला । म हाम्रा अर्गानिक खानाको महत्त्वबारे सम्झाउने प्रयास गर्छु तर सक्दिनँ । ऊ भन्छ, तपाईंहरू मलाई एक्काइस वर्षदेखि एउटै खानेकुरा कोच्याएको कोच्याइ हुनुहुन्छ । संसारमा खानेकुराका करोडौँ आइटम छन्, तपाईंहरू जम्मा तीनवटा खानेकुरा बनाउनुहुन्छ, दाल, भात, तरकारी । बिहान दाल, भात, तरकारी । बेलुका दाल, भात, तरकारी । सकभर दिउँसो पनि भुटीभात । यो दालभातको पिण्डबाट कहिले छुटकारा पाउने हो !
कविज्यू ! म तपाईंको कविता छाप्न सक्तिनँ
श्रीमतीको छाप्नै प-यो नत्र घरमा उधुम मच्चाउँछिन् सालीको छाप्नै प-यो नत्र रिसाएर बोल्नै छोड्छिन् झन् प्रेमिकाको त छाप्नै प-यो नत्र डेटिङमा जानै मान्दिनन्
आओस् अक्कल भ्रान्ति छर्न सकिने
यात्रामा गतिशील बन्न म सकूँ भेट्ने गरी आसन भन्ने भाव, प्रभावमा महकिलो ठोक्ने गरूँ भाषण । नेपाली ममचा बनून् दिनदिनै चम्चा र काँटा बनून् सारा सज्जन सेकुवासरि बनून् राम्रो मलाई भनून् ।।
गणतन्त्रको प्रताप : सिंहदरबार र प्रतिष्ठानहरू
गाउँगाउँमा सिंहदरबार आउने हो भने गाउँघरमा किन प्रज्ञा प्रतिष्ठान नआउने ? किन त्रिभुवन विश्वविद्यालय नआउने ? किन वीर अस्पताल नआउने ? किन रेडियो नेपाल नआउने ? किन नेपाल टेलिभिजन नआउने ? अनि सर्वोच्च अदालत किन नआउने आदि इत्यादि नारा उरालेर गरिएको अर्मले गाउँको आन्दोलन निकै लामो सङ्घर्षपछि सफल भएको छ । परिणाम स्वरूप यस गाउँमा पनि केही प्रतिष्ठानहरू, केही अस्पतालहरू, केही विश्वविद्यालय केही अदालतहरू खोल्ने कुरा चलिरहेकोमा गोलमेच सम्मेलन गरेपछि सबैभन्दा पहिले प्रज्ञा प्रतिष्ठान नै खोल्ने सबैको सहमति भयो । अदालत खोल्ने हो भने फेरि प्रधानन्यायाधीशको लफडा चल्ला । विश्ववि
मोहपाश
बाहिर बादल गडगडाइरहेछ । एकैछिनमा आकाश अन्धकार हुन्छ भने अर्को क्षणमा सूर्यको किरण देखा पर्दछ । उज्यालोपछिको अँध्यारो र अँध्यारोपछिको उज्यालो हुन्छ भन्ने यस्तै होला भन्ने प्रज्ञाको मनमा आउँछ । आज उनलाई पनि कहिले मन प्रसन्न हुन्छ भने कहिले मन विचलित हुन्छ । के भइरहेछ उनी आफैँलाई आफैँसँग प्रश्न गर्छिन् । आफैँ केलाउन थाल्छिन् विगतका सुखद् तथा घटित घटनाहरूलाई । कुसुमको जीवनमा घटेको घटना आज प्रज्ञाको मन मस्तिष्कमा सल्बलाइरहेछ । कुसुम र प्रज्ञा स्कुलदेखि नै मिल्ने साथी । कलेज पनि साथै पढेका । दुवैको समयमा नै विवाह भएको । संयोगवश दुवैका श्रीमान् एकअर्काका मिल्ने
कालाभेरास काउन्टीको प्रख्यात उफ्रिने भ्यागुतो
मार्क ट्वेन (सन् १८३५–१९१०) प्रसिद्ध अमेरिकी लेखक हुन् । उनका लघुकथा तथा उपन्यास बेजोड भाषा तथा व्यङ्ग्यकार मानक मानिन्छन् । सन् १८६५ मा प्रकाशित ‘कालाभेरास काउन्टीको प्रख्यात उफ्रिने भ्यागुतो’ले ट्वेनलाई एक उदीयमान कथाकारको परिचय दिएको थियो । व्यङ्ग्य र परिहासले भरपूर यस कथा ट्वेनका प्रसिद्ध कथाहरूमा सूचीबद्ध छ । यसलाई अङ्ग्रेजीबाट नेपालीमा शेखर खरेलले भाषान्तर गरेका हुन् ।
घरज्वाइँको धन्दा !
ज्वाइँ छोरा बराबर भन्ने जुग आई नै सक्यो आउन त ! तर बाज्या पालाको पुरानो लवजको कवचभने मछिन्द्रनाथको भोटोजस्तै कहिल्यै पुरानो नहुने परेछ कि क्या हो ! हिमवत्खण्डको सिरानमा सजिएको यो देशकै इतिहास पुरानो भएर पनि हुन सक्छ, सधँै उस्तै र उही उखान मीठोमसिनो लागेर मुखमा झुन्डिएको भेटिन्छ नेपालीको ।
वैतरणी तर्दाको यात्रा संस्मरण
अहो ! कसरी तर्नु ? कालो नीलो रै’छ ! वैतरणी कसरी तर्नु ? लौन के गर्नु ? हे भोला ! उपाय के होला ? यसबाट कसरी मुक्त हुने होला ? अर्काे बाटो भए लामै भए नि बरु बिस्तारै हिँडेर भए पनि तर्ने थिएँ । कस्तो भयो नि ? लौन कोही छ यो बाटो हिँड्ने ? लौन प्रभु मलाई वैतरणी तारी दिनु प-यो । कोही छ यहाँ ?
साहित्य गोष्ठी र माइतीघर मण्डला
जीवनमा छन्द छ, लय छ, गति छ । यिनैले साहित्य रच्छन् । साहित्यले बिहान ब्ल्याक/ ग्रिन/ लेमन/ हर्बल टीबाट उठाउँछ र भरे भरे ओल्ड दरबारमा सुताउँछ । यसले कतिपयलाई केही नगरी प्राज्ञ बनाइदिन्छ र प्रज्ञा जोडिएका तथाकथित साहित्यिक अड्डाहरूमा जागिर दिन्छ अनि राजनीतिकर्ममा प्रवृत्त गराउँछ । जादू । त्यस स्थितिमा साहित्य मधुर हुँदै मधुरसपूर्ण हुन्छ र विपरीतमा कटु कटुतर हुँदै कटुरसपूर्ण । त्यसैले जीवन कटुमधुमिश्र रसपूर्ण भनिन्छ । यसैका लागि हामीले साहित्य समाउँछौँ तर साहित्यले हामीलाई, समाजलाई पनि मुक्त गर्छ । यी सबैले संसार सुन्दर छ । कतिपय मानिस पुनर्जन्मको कामना गर्छन् । एक जीवनमा संसारको साहित्यले अघाइन्न ।
‘हास्यव्यङ्ग्य एवं स्वतन्त्र अभिनय कलाको त्रिवेणी गाईजात्रा उत्सव’
१. सगरमाथा र शाक्यमुनि बुद्ध जन्मेको देशको रूपमा नेपाल विश्वमा परिचित छ । यस परिचयसँगै अब विदेशीहरूले नेपाललाई रमाइलो, जीवन्त चाड मनाउने देशका रूपमा बुझ्दैछन् । हिमाल, पहाड र काठमाडौँ उपत्यकामा मनाइने प्रमुख चाडको समय पारेर पर्यटकहरू नेपाल आउन थालेका छन् । हाम्रा चाडपर्वलाई राष्ट्रिय, स्थानीयसँगै विविध ढङ्गले वर्गीकरण गरेर विश्लेषण गर्न सकिन्छ । जसमध्ये प्रमुख रूपमा
एकाकार प्रतिमा (कविता)
यो माटोको चमक भोलिको सम्पूर्णतालाई इसारा गरेर टाढा टाढा हेरिरहेछु ईश्वर ! तिमीभित्र म जस्तो मान्छे छ छैन ?
नेपाली नारी–आख्यानमा पहिचान र विद्रोह
साधना पन्त ‘प्रतीक्षा’को समकालीन नेपाली नारी आख्यानमा पहिचान र विद्रोह कुल छवटा परिच्छेदमा संरचित अनुसन्धानात्मक सामग्री हो । यस पुस्तकको पहिलो परिच्छेद मानव समाजमा नारीको स्थान, त्यसको प्राचीनदेखि आधुनिक (वर्तमान) समयसम्मका प्रतिनिधि व्यवहार एवं दृष्टिकोण निर्माणमा निर्णायक मानिएका सामाजिक अभ्यास तथा अध्ययन, तिनलाई सैद्वान्तिकीकरण गर्ने आधारको समीचिन विश्लेषणमा केन्द्रित छ । समालोचनामा नारीवादी
लाखौँ मनकलीको कथा
विमला अधिकारी देवकोटाको मनकली उपन्यासको शीर्षकबाट प्रभावित भएँ । नेपाली समाजको मीठो र मौलिक नाम । पुस्तक पनि पक्कै सुस्वाद हुनुपर्छ भन्नेमा आशावादी भएँ । उपन्यासभित्र भारती गौतम, कृष्ण धरावासी, हेमनाथ पौडेल, कुसुमाकर न्यौपाने, भरत सापकोटाका शुभकामना मन्तव्य थिए भने प्रकाशकीयका तर्फबाट ज्ञानेन्द्र गदालका पुष्पगुच्छा । स्वयं लेखकले आफू २०६२ सालमा इजरायलमा रोजगारीको सिलसिलामा जाँदा ‘मेरा कुरा’मा उपन्यास कसरी सिर्जना गरेँ भनेर स्पष्टोक्ति दिएकी छन् । उनका अनुसार सुदूर पश्चिमकी सहकर्मी साथी इजरायलमा भेटेको र उनको कथा सुनेपछि उपन्यास लेख्न प्रेरित भएको कुरा व्यक्त गरेकी छन् ।
नेपाली नारी–आख्यानमा पहिचान र विद्रोह
साधना पन्त ‘प्रतीक्षा’को समकालीन नेपाली नारी आख्यानमा पहिचान र विद्रोह कुल छवटा परिच्छेदमा संरचित अनुसन्धानात्मक सामग्री हो । यस पुस्तकको पहिलो परिच्छेद मानव समाजमा नारीको स्थान, त्यसको प्राचीनदेखि आधुनिक (वर्तमान) समयसम्मका प्रतिनिधि व्यवहार एवं दृष्टिकोण निर्माणमा निर्णायक मानिएका सामाजिक अभ्यास तथा अध्ययन, तिनलाई सैद्वान्तिकीकरण गर्ने आधारको समीचिन विश्लेषणमा केन्द्रित छ । समालोचनामा नारीवादी चिन्तनको प्रवेश पश्चात्य समालोचक र ज्ञाननिर्माण प्रक्रियाको प्रतिफल हो भन्ने आधार यिनको छ । पूर्वीय वाङ्मयका कालजयी रचना वेदका मन्त्र रचनामा नारीको योगदान रहेकाले वैदिक सूक्तकाल समतामा आधारित थियो भन्ने ठहर यिनको छ । कृष्ण गौतम, गोविन्दराज भट्टराई, कमला भासिन, वीणा पौड्याललगायतका मान्यतालाई यिनले नारीवादी दृष्टि निर्माणको
आस्था (कविता)
आस्था कुनै पत्थर होइन कतै जडी दिन्छौं कतै उखेली दिन्छौं । आस्था कुनै मूर्ति होइन कतै फोडी दिन्छौं कतै जोडी दिन्छौं ।
कोरोना कथा: घरभाडा
काठमाडौँको आकाश सफा थियो। घनश्याम बरन्डामा काठको मेचमा बसेर खुलेको आकाश हेरिरहेको थियो। बिहानको नित्यकर्मपछि ऊ घर पछाडि गएर केही बेर अल्मलिएर आएको थियो। टोल सुनसान थियो। अलिपरको एउटा रूखमा चराहरू भुर्र भुर्र उड्दै बस्दै गरिरहेका थिए। राधिका स्टिलको थालमा दुई कप चिया लिएर टुप्लुक्क उसको सामु झुल्किँदा घनश्याम झन्डै झस्कियो तर सम्हालियो। सँगैको अर्को मेचमा बस्दै राधिकाले चियाको थाल स्टुलमा राखी।
मिस्टर टर्नर
‘मिस्टर टर्नर’ शीर्षकीय ‘बायोपिक’ (उन्नाइसौँ शताब्दीका सुविख्यात ब्रिटिस चित्रकार जे.एम.डब्लु. टर्नरको जीवनीमा आधारित सिनेमा) दोहो¥याई तेह¥याई हेरियो । सन् २०१४ मा रिलिज भएको यो फिल्म वास्तवमा नै कलात्मक र उत्कृष्ट रहेछ ! टर्नरको भूमिका निर्वाह गरेका टिमोथी स्पालको अभिनयलाई त मान्नै पर्छ ! समीक्षकहरूबाट निकै रुचाइएको यस फिल्मका लेखक एवम् निर्देशक हुन्– माइक लेइघ ।
