मुद्रा : पुरातात्त्विक प्रमाण
सङ्घीय राजधानी काठमाडौँको छाउनीस्थित राष्ट्रिय मुद्रा सङ्ग्रहालय नेपालको मौद्रिक इतिहास झल्काउने सङ्ग्रहालय हो । यो नेपालको मुद्रासम्बन्धी एक मात्र सङ्ग्रहालय हो । सभ्यता, संस्कृति र इतिहासको विषयमा मुद्राले प्रमाणिक काम गर्छ । यसैले पुराताìिवक एवं ऐतिहासिक महìवका मुद्राहरूको सङ्कलन, संरक्षण एवं संवद्र्धन गरेर सङ्ग्रहालयमा राखिन्छ ।
मन परेका तस्बिर
काठमाडौं, भदौ २५ गते । रात्रिकालीन लेकसाइडको झिलिमिली : पोखरास्थित लेकसाइडको शुक्रबार साँझ देखिएको झिलिमिली दृश्य ।पर्वत र बागलुङ जोड्ने बन्जी पुल : पर्वत र बागलुङलाई जोडेर निर्माण गरिएको बन्जी पुल । यसको लम्बाई ५२५ मिटर र उचाइ कालीगण्डकी नदीबाट २२८ मिटर रहेको छ । बुलबुल ताल : कर्णाली प्रदेशका राजधानी वीरेन्द्रनगरमा रहेको बुलबुले ताल । मर्मत सम्भार अलपत्र पर्दा यस तालको सुन्दरता खस्किँदै । अहिले तालको एकतर्फ मात्र पानी जमेको छ । तालभरि पानी नजम्दा तालको सौन्दर्यता खोसिएको जस्तो देखिएको छ । सिम्ले गाउँ : बागलुङ जिल्ला सदरमुकाम नजिक रहेको सिम्ले गाउँ । बागलुङ–सिगाना, बरेङ हुँदै गुल्मीको शान्तिपुर जोड्ने मोटरबाटोले बीच भागबाटै चिरेर गएपछि यहाँ विकासको ढोका खुलेको छ ।भोटेचौर बजार : सिन्धुपाल्चोकको मेलम्ची नगरपालिका–१ मा रहेको भोटेचौर बजार । यहाँबाट दोर्जेलाक्पा र जुगल हिमाल देख्न सकिन्छ । ढ्याङ्ग्रोमा फलाक्दै झाँक्री : न्वागी पर्वको दिन मध्यरातमा एकपाखे ढ्याङ्ग्रोमा फलाक्दै धादिङ वेनिघाट रोराङ–३ माथिल्लो ओर्वाङका ८३ वर्षीय झाँक्री जीतबहादुर चेपाङ । यो पर्वमा विशेषगरी घैया धान, गाभा, निबुवा, घिरौँलालगायत कन्दमूल पितृलाई बुझाउने र अन्न फलाउने भूमिलाई पूजा गर्ने चलन छ ।स्याडा गाउँ : हरियालीले ढपक्क ढाकेको हुम्लाको सिमकोट गाउँपालिका–८ रहेको स्याडा गाउँ । शिविरमा आँखा परीक्षण : नार्पा भूमि गाउँपालिकामा इन्द्रदल गुल्म मनाङद्वारा आयोजित निःशुल्क स्वास्थ्य शिविरमा आँखा परीक्षण गराउँदै वृद्धा । ग्रामीण सडकको दुरावस्था : सिन्धुपाल्चोक र काठमाडौँको सिमाना शङ्करपुर नगरपालिकाको सेल्फिडाँडामा निर्माण भइरहेको सडकको हिलोमा फसेको सवारीसाधन । पानी पर्ने बित्तिकै सडक अवरुद्ध हुने गरेकाले मेलम्ची–काठमाडौँ चल्ने यातायातका साधन रोकिने तथा फस्ने गरेका छन् । इन्द्रजात्रामा कैद गरिएका तस्बिरहरु ।तस्बिरः मनोजरत्न शाही र रासस
मिर्गौला प्रत्यारोपणमा हुँदैछ स्वदेशकै भर
नेपालमा मानव अङ्ग प्रत्यारोपणको इतिहास धेरै लामो छैन । सन् २००८ मा वीर अस्पताल र त्रिभुवन विश्वविद्यालय शिक्षण अस्पतालमा मिर्गौला प्रत्यारोपण भएपछि नियमित रूपमा अङ्ग प्रत्यारोपण हुन थालेको हो । वीर अस्पतालमा एक सय जनाको मिर्गौला प्रत्यारोपण भएपछि सरकारले मानव अङ्ग प्रत्यारोपण गर्ने उद्देश्यले भक्तपुरको दूधपाटीमा ‘मानव अङ्ग प्रत्यारोपण केन्द्र’ ( हाल ः शहीद धर्मभक्त राष्ट्रिय प्रत्यारोपण केन्द्र) को स्थापना ग-यो ।
अकल्पित (कविता)
जस्तो कि तिमीलाई कुनै भूगोल थाहा छैन किन कविता लेख्छौ, संवेदनालाई नचिनेर किन खेल्छौ कुस्ती शब्दसित,
गीत
निद्रासँगै कल्पनामा आफू पनि भागेँ तिम्रो याद आयो अनि मध्यरातमा जागेँ । बादल ओढी मस्तसँग आकाश निदा’को छ झ्यालबाट जून छिरी मलाई गिज्या’को छ
श्रीगणेश ‘ज्ञान–पुष्प’बाट ‘ऋतंभरा’मा इतिश्री
२०७९ भदौ १८ गते आइतबार राति ९ः३५ मा साझा प्रकाशनका महाप्रबन्धक प्रह्लाद पोखरेलले एउटा फोटोसहितको सूचना फेसबुकमा सार्वजनिक गर्नुभयो । फोटो थियो आफू, राष्ट्रकवि माधवप्रसाद घिमिरेकी पत्नी महाकाली घिमिरे र साझाकै कर्मचारी होमनाथ भट्टराई तीन जना एउटै सोफामा बसेको र अगाडिको टेबुलमा रातो डायरीले थिचेर एउटा पाण्डुलिपि राखिएको । मैले हेर्न झण्डै १० मिनेट ढिला भएछ । कुरो थियो, “राष्ट्रकवि माधव घिमिरेको चिरप्रतीक्षित महाकाव्य ‘ऋतंभरा’ साझा प्रकाशनबाट छापिने भयो । आगामी असोज ७ गतेसम्म प्रतीक्षा गर्न‘होला ।” त्यो छोटो सन्देश पढिनसक्दै के गरौँ कसो गरौँ भयो अझ कुराएको छ आधा महिनाभन्दा बढी । मैले हेर्दा बधाइ तथा शुभकामनाका केही टिप्पणी आइसकेका थिए । सामाजिक सञ्जालको धर्मकर्म बेग्लै छ । मैले पनि कर्मकाण्ड पुरा गरेँ ‘गजब भयो । बधाइ !’ लेखेर । लेख्दा ९ः४३ बजेको रहेछ ।
असल मान्छेको सार्थक जीवन वृत्तान्त
विश्वका कतिपय राष्ट्रले राम्ररी चिनेको तर नेपालले भने अझै पनि योगदानको राम्ररी मूल्याङ्कन र समुचित रूपमा कदर गर्न नसकेको एउटा अत्यन्त महान् र असल मान्छे हुनुहुन्थ्यो जयपृथ्वीबहादुर सिंह । खासगरी विश्वशान्ति र मानवअधिकारको सुनिश्चितताका दिशामा उहाँले जीवनभर परिचालित गर्नुभएका सत्प्रयास आजपर्यन्त संस्मरणीय र प्रेरणादायी रहेका छन् । अन्धकार हटाएर प्रकाश छर्ने कार्यमा उहाँका मानवतावादी दर्शन र विचार कालजयी छन् । प्रत्येक मानिसमा मानवतावादी विवेकले अन्तर्हृदयलाई राम्ररी स्पर्श गर्न नसकेमा कुनै पनि समाजमा शान्ति, समझदारी, सद्भाव, सामाजिक मैत्री, विश्ववन्धुत्व, सदाचार, सहिष्णु प्रवृत्ति आदि सद्गुणहरू विकसित हुन सत्तैmनन् । यसको अभावमा कुनै पनि देशमा प्रजातन्त्र वा लोकतन्त्रको मूल्य, मान्यता र आदर्शले सही गन्तव्य पहिल्याउन पनि सत्तैmन ।
बीपीको दार्शनिकतामा ‘मानिस’
“मलाई तह–तह, मान्छेको पल्लो भित्ता छुने कलाकृति मन पर्छ । सात्र्र, क्यामुका कृतिमा त्यो तत्व पाइन्छ अस्तित्वबोधक ।”– बीपी बीपी कोइरालाको व्यक्तित्वलाई मूलतः दुई आयामका आधारमा चर्चा र विश्लेषण गर्ने गरिएको पाइन्छ । ती दुइटा आयाम हुन्, राजनीतिक र साहित्यिक । उहाँले राजनीति र साहित्यमा आफ्नो अलगअलग दृष्टिकोण रहेको बताउनुभएको छ । उहाँ राजनीतिलाई बन्धनयुक्त र साहित्यलाई बन्धनमुक्त मान्नुहुन्छ । बीपीको व्यक्तित्वमा राजनीतिक र साहित्यिक आयामबाहेकका अन्य पक्षका बारेमा सघन खोजी र अध्ययन भएको भने त्यति पाइँदैन । उहाँले आफ्ना विचारहरू मूलतः राजनीतिक सन्दर्भमा नै बढी लेख्नुभएको र बोल्नुभएको छ । साहित्यमा कथा, उपन्यास, केही कविता उहाँले लेख्नुभएको छ । साहित्यकै सन्दर्भमा उहाँका केही निबन्ध, केही लेख, केही अन्तर्वार्ता र मन्तव्य उपलब्ध छन् ।
पर्यटकीय गाउँपालिका
पदयात्रा पर्यटनका लागि प्रसिद्ध अन्नपूर्ण वेस क्याम्प, मर्दी हिमाल र घान्द्रुक कास्कीको अन्नपूर्ण गाउँपालिकामा पर्दछन् । अन्नपूर्ण हिमशृङ्खलाको दक्षिणी मोहडामा ४०७ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको यो गाउँपालिकाको नामकरण विश्वको दसौँ अग्लो अन्नपूर्ण हिमालको नामबाट गरिएको हो । यो हिमालको उचाइ ८,०९१ मिटर रहेको छ । यो गाउँपालिकाभित्र पर्ने अन्नपूर्ण हिमालमा अन्न र पोषणकी देवी अन्नपूर्ण माताको वासस्थान रहेको धार्मिक मान्यता रहिआएको छ ।
इन्द्रजात्रामा आकाशभैरव
नेपालका भैरवहरूको आ–आफ्नै विशेषता छन् । भैरवसँग सम्बन्धित जात्रा र पर्वहरू पनि निकै छन् । काठमाडौँ उपत्यकामा भैरवको रूपलाई उत्तिकै श्रद्धा र भक्तिका साथ पूजाआजा गर्ने परम्परा छ । आकाशभैरवलाई विशेषतः इन्द्रजात्राको दिन फूलैफूलले सजाएर राखिने गरिन्छ । काठमाडौँको इन्द्रचोकस्थित आकाशभैरवको टाउकोलाई नेपालभाषामा आजुद्यः भनिन्छ । नेपालभाषामा बाजेबराजुलाई ‘आजु’ र देवतालाई ‘द्यः’ भन्ने प्रचलन छ । तसर्थ भैरवलाई पुख्र्यौली देवताका रूपमा लिइने गरिन्छ । ‘त्रिरत्न सौन्दर्यगाथा’ नामक ग्रन्थमा आकाशभैरवबारे यसरी लेखिएको छ ः हुनाले शिवको अंश बनी आकाशभैरव,
सांस्कृतिक वैभव गौरा
वैदिक सनातन धर्मावलम्बीहरू प्रकृतिको पूजा गर्छन् । प्रकृतिका उपजहरूमा भगवान्का स्वरूप देख्छन् । गौरा पर्वमा पनि प्रकृतिका उपजहरूको पूजा गरिन्छ । गौरा सुदूरपश्चिम क्षेत्रको महìवपूर्ण धार्मिक एवं सांस्कृतिक पर्व हो ।गौरा पर्वमा व्रतालु तथा श्रद्धालु महिलाहरूद्वारा गौराघरमा गई गरिने शिव र गौरीको पूजाअर्चनामा बिरुडालाई अक्षता र प्रसादका रूपमा प्रयोग गरिन्छ । बिरुडा भिजाएको तेस्रो दिन महिलाहरूले सामूहिक रूपमा धान, साउँ, तिल, अपामार्ग आदि बिरुवाका बोटबाट गौराको प्रतिमा बनाइ गौराघरमा भिœयाउँछन् । धार्मिक अनुष्ठान एवं पूजाआजाका साथै गौरालाई गौराघरमा भित्र्याइसकेपछि श्रद्धालु महिलाद्वारा शिव र गौरी (गौरा) को पूजाआजा गरि
छायो देउडाको लहर...
गौरा पर्व तिथिअनुसार दुई किसिमका हुन्छन् । शुक्ल पक्षमा पर्ने गौरा पर्वलाई उजेली गौरा र कृष्ण पक्षमा पर्ने गौरा पर्वलाई अनेरी गौरा भन्ने चलन छ । नव विवाहिता महिलाले पहिलो उपवास लिँदा उजेली गौरा परेको वर्षदेखि सुरु गर्ने चलन छ । गौरा पर्वको पहिलो दिन बिरुडा पञ्चमीमा पञ्च अन्नहरू गहुँ, केराउ, गहत, मास, गुरौसलाई तामाको भाँडामा राखी परिवारका सदस्य र नातागोताहरू एक ठाउँमा बसेर मङ्गलगान गाउँदै बिरुडा भिजाएर गौरा पर्वको सुरुवात गरिन्छ । त्यसकै भोलिपल्ट षष्ठीका दिन घर नजिक टोलका सबै मानिसको पायक पर्ने कुवा, पँधेरो वा जलाशयमा बिरुडा धुने काम गरिन्छ । बिरुडा धुने बेलासमेत छुट्टै सगुन फाग गाउने गरिन्छ । धोइसकेपछि आ–आफ्नो घरमा लगिन्छ । गौरा पर्वको तेस्रो दिन अर्थात् सप्तमीमा हरियो धान र तिलको बोटमा अन्य कपडालगायतका वस्तु प्रयोग गरी गौराको मूर्ति तयार पारिन्छ । उक्त मूर्ति डालोमा राखी
जीवन यथार्थ र कल्पनाको सुन्दर संश्लेषण
मेरो हातमा ‘सात जुनी’ उपन्यास छ । स्मृतिविम्बमा मणि नेपाली पनेरू हुनुहुन्छ । मस्तिष्कमा विश्वास र अविश्वासको भुमरी चलिरहेछ । मनमा कुरा खेलिरहेका छन्– यो उपन्यास उहाँले नै लेख्नुभएको हो त ? पैसा कमाउन र नेपालमा भन्दा धेरै भौतिक सुख भोग गर्न अमेरिका पुगेका भनिने मणि नेपाली पनेरू त्यो बाटोभन्दा भिन्न बाटोमा हिँड्दै यस्तो भावपूर्ण सिर्जनामा साधनारत पो हुनुहुँदोरहेछ ! मैले चिनेको, जानेको र व्यवहार गरेको मणि नेपाली पनेरू अचानक उपन्यासकार बन्नु र उहाँबाट ‘सात जुनी’ शीर्षकको यति राम्रो उपन्यास लेखिनु मेरा लागि आश्चर्यजनक घटना हो । नढाँटी भन्छु– उहाँले कुनै दिन यति मिठासपूर्ण उपन्यास लेख्नुहोला भनेर मैले कहिल्यै कल्पना गरेको थिइनँ ।
कलात्मक अभिव्यक्तिको सँगालो
आत्मपरक निबन्धभित्र पर्ने नियात्रा साहित्य नेपाली साहित्यमा लोकप्रिय सिर्जनाका रूपमा विकसित हुँदै आएको छ । नेपाली साहित्यका नियात्रा विधामा सयौँ कृति सिर्जना भइसकेका छन् र सिर्जना हुने क्रम निरन्तर रूपमा जारी नै रहेको छ । विभिन्न स्रष्टाले यस विधामा कलम चलाइरहेका छन् । ती विभिन्न स्रष्टामध्ये पवन आलोक पनि एक हुनुहुन्छ । साझा प्रकाशनद्वारा प्रकाशित उहाँको ‘पहाड र लमतन्न समुद्र’ नियात्रासङ्ग्रह देशदेखि विदेशसम्मका यात्राका हृदय संवेद्य दृश्य र भोगाइहरूको चिन्तनप्रधान अभिव्यक्ति हो । स्वदेश तथा विदेशका विभिन्न रमणीय प्राकृतिक, ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, धार्मिक आदि स्थलहरूको भ्रमणका क्रममा नियात्राकार आलोकले आफूले देखेका, सुनेका र अनुभूति गरेका विषयका कलात्मक वर्णन गर्नुभएको छ । आफ्नै देश, स्थान, समाज, संस्कृतिबारे पनि धेरै कुरा देख्न सुन्न नभ्याएका जिज्ञासु पाठकका लागि देशभित्रकै भिन्न भूगोल, संस्कृति तथा रहनसहनबारे वा आफूले नदेखेका, नसुनेका र अनुभूति नगरेका विषयप्रतिको अनेक जिज्ञासा पू
केटाकेटीहरूलाई
छाडीदिनुस् निस्फिक्री वर्षात्मा केटाकेटीहरूलाई थमाइदिनुस् हातमा एउटा छाता पनि खेलिरहोस् उफ्रँदै गल्ली र चोकहरूमा सिकोस् प्रकृतिसँग रमाउन आफ्नै तालमा र, साथीभाइसित जिस्कँदै रूझ्न पनि । दिनुस् उनीहरूलाई उपहारमा घाम आँगनभरि मगमगाइरहोस् उज्यालो
मन परेका तस्बिर
बिहानीपखको उदाउँदो सूर्य: पर्वतको दक्षिण भेगका स्थानीयबासीलाई सदरमुकाम कुश्मा आउन सहज होस् भनेर बनाइएको त्यो बेलाको नेपालकै अग्लो तथा लामो कुश्मा–ज्ञादी झोलुङ्गे पुल । अविच्छिन्न बगिरहने मोदी खोला देखि १३५ मिटर उचाइमा रहेको यस पुलको लम्बाइ चाहिँ ३४४ मिटर रहेको छ ।
इगो (कविता)
अहम्को बेलुन फुलेको होष नराख्दै जब जलिसक्छ मान्छे इगोको आगोमा तब लेस मात्र पनि रहँदैन बाँकी पश्चताप गर्ने ठाउँ होषमा होस् किबेहोसीमा खेली रहेछ मान्छे इगोको खेलआगोको खेल वाआफ्नै बर्बादीको खेल खेली रहेछ बस खेली रहेछ !
गजल
उज्यालोले भित्र मुटु जल्छ कसैको समयले नै हुलिया बदल्छ कसैको । जित्छु भन्ने चाहना लिई हिँडेपछि हार्दा भने सारा तन गल्छ कसैको ।
बेलायती समाजमा पब
बेलायत आएको दोस्रो दिन नै यहाँको पबमा जाने मौका मिल्यो । मलाई सँगै लिएर आउने रिचर्डले आफ्ना साथीहरू नभेटेको एक वर्ष भइसकेको रहेछ । भोलिपल्ट बेलुकी नै केही साथीसँग भेट्ने समय मिलाएछन् । मलाई पनि उसको साथीसँग परिचय गराइदिने भनेर सँगै लगे । मलाई भने अचम्म लागिरहेको थियो । साथीभाइ भेट्न त घरमा जानुपर्ने वा बोलाउनुपर्ने हैन र ? पछि पो थाहा भयो घरमा भेट्न आउनेहरू पनि घन्टौँ ढोकाबाहिरै बसेर कुरा गर्ने यहाँको चलन रहेछ ।
जनसमर्पित गायक टुहुरे
सानो छँदा ‘आमा दिदी बहिनी हो...’, ‘सारङ्गी बजाउँदै गाउँदै गीत सुनाउँदै...’, ‘स्नेहका मुहान नारीका मन अचानो बन्दछन्...’ आदि गीत गाउँदै वा गुनगुनाउँदै बजार र गाउँबस्ती हिँड्थ्यौँ । त्यो बेला पञ्चायती व्यवस्था थियो । एक दिन हामी यस्तै गीत गाउँदै बाटोमा हिँड्दै थियौँ, एक जनाले हामीलाई एकान्तमा बोलाएर त्यस्तो गीत गाएको प्रहरीले थाहा पायो भने जेलमा थुन्छ भनेपछि हामीले ती गीत गाउन छाड्यौँ । यसरी नै जेबी टुहुरेसित हाम्रो अनौठो तर अभौतिक चिनजान भएको थियो । सङ्कल्प परिवारले प्रकाशन गरेका जनताका गीत पनि पढ्यौँ । त्यसपछि टुहुरेको थप परिचय मिल्यो ।
प्रकृतिको अनुपम उपहार
नेपालका प्रमुख धाममध्ये एक हो बडीमालिका । श्रावण शुक्ल द्वादशीका दिनबाट श्रावण शुक्ल चतुर्दशीका दिनसम्म धुमधामका साथ बडीमालिकाको पूजा हुन्छ । समुद्री सतहबाट चार हजार दुई सय मिटरको उचाइमा अवस्थित बडीमालिका माईको दर्शनका लागि भक्तजन त्रिवेणी पाटनलाई छिचोल्दै पुग्छन् । एक रात त्रिवेणीमा नै बास बस्नुपर्छ । श्रावण शुक्ल त्रयोदशीका दिन बिहान स्नान गरेर धूपबाती बाल्ने र त्रिवेणीमा रहेका मन्दिरमा पूजा गरेर बडीमालिका माईको जयजयकार गर्दै भक्तजनले उकालो बाटोको यात्रा गर्छन् । यात्रामा त्रिवेणी पाटनमा ढकमक्क फुलेका विभिन्न प्रजातिका फूल, मैदानमा लस्करै लागेका भेडाका बथान, घोडाहरू नियाल्न सकिन्छ । बाजुराका भक्तजनहरू पनि त्रिवेणीमा आएर स्नान गर्नुपर्ने नियम जस्तै छ ।
दिव्यनगरः जहाँ छ प्राचीन कालिका देवीको मन्दिर
चितवन जिल्लाको ज्योतिनगर वडा नं २६ अर्थात यसलाई दिव्यनगर पनि भनिन्छ। यही स्थलमा रहेको छ प्राचीन कालिका देवीको मन्दिर। भनिन्छ, पौराणिककालमा पाण्डवहरुले यहाँ मन्दिर बनाउन लगाएका थिए। यस स्थलमा ४ वटा माटोको ढिस्का अर्थात स्तुपा जस्तो थियो।
बाबुको सम्झनामा गोकर्णेश्वर
हाम्रो देशमा धार्मिक एवं सांस्कृतिक विविधता छ । यहाँ भिन्नभिन्न जातजाति र धर्मका मानिस बस्दै आएका छन् । विभिन्न धर्म मान्ने मानिस विभिन्न चाडपर्व मनाउँछन् । त्यसमध्ये कुशे औँसी तथा बाबुको मुख हेर्ने पर्व पनि एक हो । गोकर्णे औँसीका रूपमा भाद्र कृष्ण औँसी यो पावन तिथिमा काठमाडौँ सहरदेखि उत्तर–पूर्वमा रहेको गोकर्णेश्वर महादेवको मन्दिरमा ठूलो मेला लाग्छ ।
विश्लेषणमा अद्भूत शक्ति
न जायते मृयते वा कदाचिन्नायं भूत्वा भाविता वा न भूय । अजो नित्यं शाश्वत्वयं पुराणो न हन्यते हन्य माने शरीरे ।। श्रीमद्भागवत् गीतामा वर्णित माथिको मृत्यु र शरीरसम्बन्धी श्लोकको आफ्नै तार्किक शक्तिबाट व्याख्या गर्ने समाजवादी चिन्तक प्रदीप गिरी (२००४ कात्तिक – २०७९ भदौ ४) पशुपति आर्यघाटमा भदौ ५ गते चितामा आफै प्रयोग बनिरहनुभएको देखिन्थ्यो । यसो त हामीहरू सबैको अन्तिम गन्तव्य त्यही नै हो । प्रदीप गिरीको दार्शनिक चिन्तन, समाजका बारे, नेपाली राजनीतिका बारे विश्लेषण गर्ने शैली अद्भूत भएकै कारण संसद्मा होस् या राजनीतिक कार्यक्रममा होस्, सबैथरी श्रोता बढी ध्यान दिएर सुन्ने गर्थे । एक किसिमले अजात शत्रुजस्तो विशिष्ट पहिचानको अग्लो व्यक्तित्व भएका कारण गिरी सबैका प्यारा हुनुहुन्थ्यो । उहाँलाई धेरैले वि.सं. २०४६ पछिको सर्वाधिक विचारवान्, चेतनायुक्त र मानवीय गहिरो संवेदनाको गुण भएका दार्शनिक नेताका रूपमा स्वीकार्छन् । हुन पनि गिरीको समाजलाई, राष्ट्रलाई, दिन प्रतिदिन परिवर्तन हुँदै गएको राजनीतिक अवस्था, युवाको विदेश पलायनको बढ्दो क्रम आदिका बारे चित्तबुझ्दो तर्क गर्ने दृष्टिकोण भिन्न थियो ।प्रदीप गिरीको दार्शनिक चिन्तन, समाजका बारे, नेपाली राजनीतिका बारे विश्लेषण गर्ने शैली अद्भूत भएकै कारण संसद्मा होस् या राजनीतिक कार्यक्रममा होस्, सबैथरी श्रोता बढी ध्यान दिएर सुन्ने गर्थे । एक किसिमले अजात शत्रुजस्तो विशिष्ट पहिचानको अग्लो व्यक्तित्व भएका कारण गिरी सबैका प्यारा हुनुहुन्थ्यो ।उहाँले पाँच वर्षपछि देखापर्ने सामाजिक परिवर्तन आफ्ना ज्ञानचक्षु र कर्मचक्षुका माध्यमले बताइरहँदा श्रोता छक्क पर्थे । दसवर्षे जनयुद्धताका तत्कालीन विद्रोही माओवादी समूह होलेरी काण्डपछि एउटा सूत्रमार्फत संसदीय शासन प्रणाली स्वीकार गर्दै छ भनी तर्क गर्नु, तत्कालीन राजा वीरेन्द्रको वंश नाश भएपछि अब देश राजारहित बन्दै छ, शाहवंशीय शासनकाल समाप्त हुँदै छ है भनी समाजलाई सुसूचित गराउनु, २०७४ सालको संसदीय चुनावअघि नै काँग्रेस इतरका राजनीतिक पार्टीहरू एक ठाउँमा जम्मा हुँदैछन्, पार्टीले समयमा नै ध्यान पुर्याओस् भनी सचेतना देखाउनु आदि जस्ता गिरीका सूक्ष्म अध्ययनले पछिल्लो अवस्थामा सोही कुरा देखाएको छ । प्रत्येक मानिसका गिरीसँगका रमाइला र रोचक प्रसङ्ग होलान् । पङ्क्तिकारका पनि केही प्रसङ्ग छन् । जुन अतीतको यादले त्यो विलक्षण प्रतिभा गिरिको वाक्कला, साधारण जीवनशैली, सबैसँग समान रूपमा गर्ने उहाँको कपटरहित व्यवहारले सम्झाइ रहन्छ । महाभारत र रामायणका हरेक पात्रका बारे केस्राकेस्रा केलाउन सक्ने उहाँ घटना–परिघटना किन अगाडि आए भन्नेबारे चित्तबुझ्दो गरी व्याख्या गर्नुहुन्थ्यो । रोचक ढङ्गले उहाँको व्याख्या विश्लेषण जति सुने पनि नअघाइने खालको लाग्थ्यो । वि.सं. २०३८ पछि नेपाली काँग्रेस पार्टीभित्र तत्कालीन राजा वीरेन्द्रले ल्याएको सुधारिएको पञ्चायतमा प्रवेश गरेर विद्रोह गर्ने कि ? बाहिरबाट विचारको क्रान्ति गर्ने भन्ने बहस चलेको थियो । गिरी विचारको क्रान्ति गरेर नै अघि बढ्ने भनेर गणेशमानजीलाई राय दिइरहनुभएको थियो । उहाँ अब पञ्चायतको शासन बढीमा पाँच÷छ वर्ष मात्र टिक्छ भनिरहनुभएको थियो तर यो क्रान्ति केवल काँग्रेस पार्टीले मात्र गरेर सम्भव छैन, वामपन्थी शक्तिलाई मिलाएर लैजानुपर्छ, नेतृत्व काँग्रेस पार्टीले गर्नुपर्छ । उहाँले उक्त कुरा बताइरहँदा त्यसबेला पार्टीका केहीले उहाँको यो भनाइको चर्को विरोध पनि गरेका थिए । नभन्दै २०४६ सालको ऐतिहासिक जनआन्दोलन गणेशमान सिंहको सर्वोच्च कमान्डमा सफल भयो । संसदीय शासन प्रणाली देशमा पुनः लागू भयो । वि.सं. २०४२ मा सत्याग्रह आन्दोलन सुरु भयो । जेठ १० गतेबाट सुरु गरिएको सो अहिंसात्मक आन्दोलन नेपाली काँग्रेस पार्टीको अगुवाइमा गरिएको थियो । विद्यार्थीले जिल्ला प्रशासन कार्यालय काठमाडौँ घेरेका थिए । पक्राउ पूर्जीसहित नख्खु कारागार ललितपुरमा १० महिना र केही दिन नजरबन्दमा हामी बस्न बाध्य भयौँ । राजधानीको दरबार मार्गस्थित एक होटल र ठाउँ–ठाउँमा बम विस्फोट भएपछि सत्याग्रह आन्दोलन बीचैमा रोकियो । बम विस्फोटमा परी पाँच जनाको ज्यान गयो । कारागारबाट रिहापछि सर्वोच्च नेता गणेशमानको चाक्सीबारीस्थित निवासमा भेट गर्न भनी पुगेँ । त्यहाँ नेता जगन्नाथ आचार्य, मङ्गलादेवी, प्रदीप गिरी, पत्रकार भारती सिलवाललगायतको उपस्थिति थियो । गीत÷सङ्गीत र साहित्यमा गहिरो अभिरुचि राख्नुहुने गिरीले देख्नेबित्तिकै अब रेडियो नेपालमा तपाईंलाई गीत गाउन बन्देज त गरिँदैन भनी प्रश्न गर्दै गीत सुनाउन भन्नुभयो । हवस् भन्दै रेडियोमा रेकर्ड गरिएका दुईवटा गीत पनि सबैका अगाडि सुनाएँ । अर्थसहित देउडा गीत सुनाउँदा गिरीले “देउडा गीत, संस्कृतिको चर्चा गर्दै यो गीत देउवाजीलाई पनि सुनाउनुहोस्, केवल कर्णाली, सेती, महाकाली अञ्चलको मात्र नभनी नेपालको गीत भन्नुहोस्” भनी सल्लाह दिनुभयो । वि.सं. २०४८ मा प्रतिनिधि सभा सदस्यका लागि उम्मेदवारको सूची घोषणा हुँदा गिरीले किसुनजीले जित्न मुस्किल छ, सुदूरपश्चिममा शेरबहादुर देउवाको वर्चस्व रहन्छ, काँग्रेसमय सुदूरपश्चिम भनी घोषणा गरे हुन्छ भन्नुभएको थियो । आखिर जनमत पनि उहाँले भनेअनुसार आयो । किसुनजीले कसरी पराजय भोग्नुहुन्छ, हावादारी गफ लगाउनुहुन्छ भनी गिरीमाथि खनिनेहरूलाई सरल रूपमा सजिलो उत्तर दिँदै उहाँले भन्नुभयो, “एउटै जङ्गलमा दुइटा बाघ कसरी बस्न सक्छन् र ? किसुनजीको लोकप्रियता र िगरिजाबाबुको प्रधानमन्त्री बन्ने तीव्र चाहना तपाईंहरूले बुझ्नुभएकै छ नि ।” शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री भएको बेला उहाँलाई पार्टीको सामान्य सदस्य पनि नरहने गरी तत्कालीन पार्टी सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालाले पाँच वर्षका लागि पार्टीबाट कारबाही गर्नुभयो । त्यसबेला नेता चिरञ्जीवी वाग्ले र प्रदीप गिरीले देउवालाई कि तपाईं राजनीतिबाट सन्न्यास लिनुहोस्, कि नयाँ पार्टीको घोषणा गर्नुहोस् भनी सुझाव दिनुभएको थियो । नयाँ पार्टी ‘नेपाली काँग्रेस प्रजातान्त्रिक’ स्थापनापछि देउवा पार्टी सभापति र गिरी केन्द्रीय सदस्य बन्नुभएको थियो । माघ १९, २०६० सालमा तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रले सम्पूर्ण राजकीय शक्ति आफ्नो हातमा लिए । सबै दलका नेता नजरबन्दमा परे । गिरीले जनआन्दोलन सुरु हुनुअगावै एक कार्यक्रममा “नेपालमा शाहवंशीय पुरानो इतिहास समाप्त हुँदै छ, जनताले सडकबाट घोषणा गर्न मात्र बाँकी छ । यो कुरा नयाँ राजाले बुभूmन्” भनी आफ्नो धारणा राख्नुभएको थियो । वि.सं. २०६३ असोज १३ गते नेपाली काँग्रेस र नेपाली काँग्रेस प्रजातान्त्रिक एक हुँदै थियो । काठमाडौँ त्रिपुरेश्वरमा उहाँसँग भेट भयो । आज मिठाइ खाएर जानुपर्छ सानेपा भन्नुभयो । एक होटलमा बसी मिठाइ खायौँ । खल्तीको दामभन्दा हामीले बढी खाएछौँ । दुई सय रुपियाँ मात्र बोक्नुभएका गिरीले मलाई तिराउन मान्नु भएन । एक हप्तापछि उहाँ आपैmँले इमानदार भएर तिर्नुभएछ । सानेपा पार्टी कार्यालयमा दुवै पार्टीका सभापतिले मञ्चमा हात मिलाउँदै एक भएको घोषणा गर्नुभयो । मञ्चबाट सङ्क्षिप्त मन्तव्य दिँदै गिरीले किसुनजीको अनुपस्थितिले कार्यक्रम केही खल्लो भए पनि दुवै जना नेता अब इमानदार बन्नुपर्छ भन्नुभयो । महाभारत र रामायणका हरेक पात्रका बारे केस्राकेस्रा केलाउन सक्ने उहाँ घटना–परिघटना किन अगाडि आए भन्नेबारे चित्तबुझ्दो गरी व्याख्या गर्नुहुन्थ्यो । रोचक ढङ्गले उहाँको व्याख्या विश्लेषण जति सुने पनि नअघाइने खालको लाग्थ्यो । यी दुइटै ग्रन्थका बारे सविस्तार बताउन सक्नु सामान्य होइन । संस्कृति र सङ्गीतका बारेमा पनि गहिरो अध्ययन गर्नुभएको रहेछ उहाँले । ‘देउडा त समावेशी संस्कृति पो रहेछ, जातजाति नभनी सबैले अनौठो तरिकाले हात मिलाई, पाइला मिलाई घुमिरहनुपर्ने । त्यसैले पो देउवाजी सुदूरपश्चिममा लोकप्रिय बन्नुभएको रहेछ’, विसु पर्वको कार्यक्रममा उहाँले उक्त विचार व्यक्त गर्नुभएको हो । २०४७ साल मङ्सिरमा स्वर सम्राट् नारायणगोपालको निधनपश्चात् दुःख व्यक्त गर्दै उहाँले भन्नुभयो, “अर्को नारायणगोपाल जन्माउन नेपाल आमालाई धेरै वर्ष लाग्नेछ ।” सत्य, निष्ठा, परोपकारी गुणले भरिनुभएका उहाँ आफ्नै पार्टीभित्रका विपक्षी नेताजस्तै देखिनुहुन्थ्यो । आफ्नो खानपिनमा खासै वास्ता नगर्ने स्वभावका गिरीले सुदूरपश्चिमका पहाडी जिल्लामा घुमी त्यहाँको रहनसहन, खानपिन र भाषाबारे जानकारी लिने इच्छा व्यक्त गर्नुभएको थियो तर उहाँको इच्छा पूरा गर्न सकिएन । फूलले कलात्मक तरिकाले सिँगारिएको उहाँको चिता देखेर भावुक नहुने मलामी थिएनन् पशुपति आर्यघाटमा । अन्तिम श्रद्धाञ्जलि दिनेहरूमध्ये धेरैका आँखाबाट तपतप आँसु चुहेका देखिन्थे । ‘प्रदीप गिरी अमर रहून्’का वाणीहरू सुनिने बेला पनि पवित्र बागमती नदी साक्षी बन्दै गिरीको दुःखद रैवार (खबर) बोकेर बग्दै थिइन् । उहाँको जन्मघर सिराहाको बस्तीपुरबाट आएका एक हुल नरनारी आँसु झार्दै भन्दै थिए– अब प्रदीप दाइसँग हाम्रो भेट स्वर्गमा होला । उहाँलाई सम्झँदै भन्न मन लाग्छ यतिखेर –अमर रहून् प्रदीप गिरी देश रहेसम्म ।म त भन्छु गिरीदाइको होला पुनर्जन्म ।।
नमाे बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटकीय गन्तव्य
संसारमा घटेका दुर्लभ घटनामध्ये दरबारको सुखसयलमा बसेका राजकुमारले एउटा हिंस्रक जङ्गली प्राणी बाघलाई अभयदान दिएको बिरलै होला । पाञ्चाल (पनौती) नगरी (देश) का राजा महारथका कान्छा छोरा राजकुमार महासìव एकजना यसको पात्र बनेका छन् । महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले दुई राजकुमार सिद्धार्थ गौतम र महासìवको जीवनी बुझेरै आफ्ना भाव पोखेका होलान्–
