मनास्लु पदमार्गको रौनक
सागरसँग समेटिन आतुर बूढीगण्डकी बग्दै छिन्, एकतमासले सुसाउँदै तलतिर । सुसाइ यति बेस्सरी छ कि नजिकैबाट बोलेको पनि प्रस्टसँग सुन्नै सकिँदैन । बूढीगण्डकीलाई ठाउँको ठाउँ छेक्न/थुन्न दाउ हेरेजस्तो गरेर माथि भने अक्करे पहाड अजङ्गको छाती फुकाएर उभिएको छ । कठोर र डरलाग्दो देखिने पहाडले भने निक्खर हरियो बर्को ओढेको छ । यस्तो हरियालीबाट आँखालाई पनि अथाह आराम र शीतलता मिलिरहेछ । तिनै हरिया रुखबिरुवाका हाँगाहाँगा पातपातमा चराचुरुङ्गी चहार्दै छन् । चिरबिराउँदै छन् । पखेटा फट्फटाउँदै छन् । प्राकृतिक सुन्दरतामा यसले सुगन्ध थपिदिएको छ । यो सुन्दर मनास्लु मार्गमा अर्को आकर्षण थपिएको छ– साहस र कौशलले चट्टानी पहरा खोपेर बनाइएको पृथक् पुल जसलाई अङ्ग्रेजीमा ‘क्यान्टिलिभर फुटब्रिज’ भनेर चिनिन्छ ।
कतारमा फुटबलको कुम्भमेला
विश्वकै सबभन्दा लोकप्रिय खेल फुटबलको कुम्भमेला सुरु हुन एक दिन मात्र बाँकी छ । त्यसैले विश्वकपको ज्वरोबाट सबै रन्किएका छन् । विश्वभरका फुटबल समर्थक अहिले नै आफूलाई मनपर्ने टिमको टिसर्ट लगाएर विश्वकपको चाडमा मस्त भइसकेका छन् । लोकप्रियताको हिसाबले विश्वकप फुटबल सबभन्दा ठूलो खेल आयोजना हो । प्रत्येक चार वर्षमा आयोजना हुने विश्वकप यस पटक पनि विश्वका उत्कृष्ट टिमबीच प्रतिस्पर्धा हुँदैछ । आयोजक कतारले आइतबार इक्वेडरसँग खेलेर यो खेल सुरु हुँदैछ । ३२ टिमले २९ दिनमा कुल ६४ खेल खेलेपछि विश्वकपको समा
भग्नावशेषमा एकाग्र मान्छे (कविता)
नीलकाँडा, केत्तुके–सिउँडी, सिस्नु झाङ्गिएको ठाउँ नजिकै भग्नावशेष मन्दिरको छेउमा एक थोत्रो पाटी छ, त्यसकै पेटीमा ध्यानमग्न जस्तो लाग्ने, तपस्वी जस्तो देखिने चिन्तक, दार्शनिक जस्तो अनुभूत हुने
गजल
महँगो भएछ बजार खुद्रा यहाँ चल्दै चलेन मोटो गोजी नहुनेहरूको चुलो बल्दै बलेन । मल भित्र्याउने बेला पद जोगाउन चटारो थियो त्यसैले यो वर्ष पनि बाली सोचेझैँ फल्दै फलेन ।
भाषिक विभूतिको सन्दर्भ र यथार्थ
राष्ट्रिय विभूति (नेसनल पायोनियर) को सन्दर्भ र परिचर्चा कुनै पनि देशको गौरवशाली यथार्थ हो । पृथक् थलो, राज्य र परिवेशमा समय समयमा के कस्ता मान्छे जन्मे तथा अन्य के कस्ता छन्, विषयगत र विधागत रूपमा त्यससम्बन्धी प्रसङ्ग विशिष्ट एवं श्रवणीय हुने गर्छ । राष्ट्रिय र सामाजिक जीवनको विविधाङ्गी मानवीय क्रियाकलाप विश्लेष्य मानिन्छ । राजनीतिक, सामाजिक र सांस्कृतिक जीवन गत्यात्मक हुन्छ तथा अनेकानेक पद्धति एवं प्रवृत्ति (एट्टिचुड) ले ऐतिहासिक अंश र एकाइको निर्माण गर्छ । जीवन प्रणालीमा समुदाय, समाज, राज्य र अन्तरबाह्य पक्षको विश्लेषण हुन्छ । महापुरुष र अद्वितीय प्रतिभा कुनै पनि ठाउँमा सीमित जन्मिने र देखिने हुन्छ । वस्तुतः प्रवृत्तिसापेक्ष, संस्कृतिसापेक्ष, समयसापेक्ष र मानवतासापेक्ष तिनको आविर्भाव हुन्छ । यस क्रममा उत्तर आधुनिकतावाद (पोस्ट मोर्डनिज्म) को वैचारिक मन्थनले नेपालमा दिशा चिन्तनको नवीनता थपेको यथार्थ हो ।
गौतमको समृद्धि सपना
सन् २०३० भन्दा अगावै नेपालले थुप्रै ठूला जलविद्युत् परियोजना तयार गरिसक्नेछ भने १० हजार मेगावाट स्वच्छ ऊर्जा निकाल्न सक्ने हैसियत बनाइसक्नेछ जुन अर्को १० वर्षमा दोब्बर हुनेछ । सन् २०५१ मा प्रवेश गर्नु अगावै हाम्रा ऊर्जाका स्रोत विस्तार हुँदै जान सक्नेछ जसमध्ये सूर्यको तापबाट उत्पन्न हुने विद्युत् मुलुकको कुल स्वच्छ ऊर्जाको एक चौथाइ भाग ओगट्ने छ .......। (पृष्ठ ४३७)
पानाथेनाइक रङ्गशालामा एक फन्को
टेकेको छु, एथेन्सको धरतीमा । ठिङ्ग उभिएको छु, छब्बीस सय वर्ष पुरानो रङ्गशालाअगाडि । नजर दौडाइरहेछु, आधुनिक ओलम्पिक खेल सुरु भएको रङ्गशालामा । घरि आँखा ठोकिन्छन् रङ्गशालाको ठीक अगाडिको व्यस्त सडकमा । त्यहाँ देखिरहेछु म्याराथुन धावकझैँ दौडिरहेका गाडीका ताँती ।
मानुङ्गकोटको मोहनी
एकाबिहानै उजाड डाँडाको टुप्पोमा मान्छेको भीड देखेपछि पहिलो पटक पुग्ने धेरैलाई लाग्नसक्छ, “त्यहाँ जात्रा वा पर्व लागिरहेको छ ।” तर त्यतिखेर त्यहाँ कुनै पर्व वा जात्रा लागेको भने होइन । हरेक दिन बिहान झिसमिसेमै मान्छेको भीड भने लाग्ने गर्छ । झट्ट हेर्दा आममानिसले गाउँघरतिर देख्दै भोग्दै आएका उजाड पहाडजस्तो देखिने यो ठाउँको नाम हो– मानुङ्गकोट ।
खियाको बजार
सभा चलिरहेको थियो । एक जना मानिस उठे र भन्न थाले– इन्जिनियरिङ आचारसंहिताले खिया लागेको डण्डी प्रयोग गर्नु हुँदैन भन्छ । मैले काठमाडौँ उपत्यकाभरि प्रायः पसल घुमेर सफा डण्डी खोजेँ तर कहीँ पाइएन, के गर्ने ? यसको जावाफमा विद्वान्ले भने– तारब्रसले सफा गरिदिनू । फेरि अर्का विद्वान्ले टोरकारी–साकारी डण्डीको गुणस्तरीयता र सावधानीबारे भन्न थाले– यो डण्डी धेरै बलियो छ तर ढलानभित्र सानो–सानो चिरा मात्र भयो भने त्यो चिरामार्फत जलयुक्त हावा प्रवेश भई सफा डण्डी पनि चाँडै खियायुक्त हुन जान्छ ।
समुन्नत नेपालको यात्रा
निर्वाचन लोकतन्त्रको मेरुदण्ड हो तर सही अर्थमा निर्वाचन हुन सकेन भने लोकतन्त्रमाथि खतराको घण्टी बज्न थाल्छ । त्यसैले निर्वाचन स्वच्छ, स्वतन्त्र, भयरहित वातावरणमा विश्वसनीय पनि हुनुपर्छ । निर्वाचनलाई सफल बनाउन सरकार, निर्वाचन आयोग, राजनीतिक दल, उम्मेदवार, दलका कार्यकर्ता, सञ्चारमाध्यम, सरोकारवाला निकाय सबैको साथ र सहयोग आवश्यक पर्छ ।
बबरमहलदेखि रानीमहलसम्म
कात्तिक महिनाको तेस्रो साताको समय, मुलुकमा चुनावी उत्सवले उत्साहितहरू आ–आफ्नै धुनमा थिए । यही चुनावी उत्सवकै समय पारेर वर्षौंदेखि हुँदै आएको सिर्जना उत्सवले अर्को रौनक थपियो । यही उत्सवमा सहभागी हुन केही स्रष्टा एउटै थलोमा मिसिन पुगे । विगत १५ वर्षदेखि निरन्तर भाषा–साहित्य, कला–संस्कृतिको क्षेत्रमा काम गर्दै आएको नेपाली कला साहित्य डट कम प्रतिष्ठानको यसपालिको कलासाहित्य यात्रा पाल्पामा गर्ने र कास्की र गुल्मीको सद्भाव भ्रमण पनि हुने खब
यात्रा हाइकु
औँला समाएँमैले कान्छी छोरीको दुर्ग यात्रामा ।सजिलो छैन जीवन बुझ्न पनियात्रा दुःखीको ।कस्तो मुस्किल डाँडाको घाम छुनदोबाटो किर्नु ।जताततै छपोखरी जिन्दगीकोडुबुल्की मार्न ।हाँस्नु पनि तयात्राको शुभारम्भउठ मान्छे हो ।
गीत
झरी पर्छ आँखाहरूमा उदाउँदैन जून फर्कन्छु भन्थ्यौ प्रियतम तिमी फर्केनौ किन ? झरी पर्छ.......
नेपाली लोकजीवनका हृदयस्पर्शी कथाहरू
बिक्रमभक्त जोशी उन्नाइसवटा कथा लिएर ‘चोभार ब्लुज’ शीर्षकको पहिलो कथा सङ्ग्रहमार्पmत नेपाली कथा साहित्यको क्षेत्रमा देखापर्नुभएको छ । उहाँको यो पहिलो कथाकृति भए पनि यसभित्र सङ्गृहीत प्रत्येक कथा अतुलनीय अनि अभिनव पनि बन्न सकेका छन् । एक्काइसौँ शताब्दीको समय–सन्दर्भको आजको नेपाली समाजको देश, काल, परिस्थिति, वातावरण आदिका सापेक्षतामा लेखिएका यसभित्र सङ्गृहीत कुनै पनि कथा कृत्रिम र बोझिला लाग्दैनन् ।
बस चढ्नेहरू
धेरै वर्ष भो बस चढ्न थालेको! थाहा छैन, अझै कति वर्ष चढिरहनुपर्छ। थाहा छैन, कहिलेसम्म यो बस यात्रामा जोडिनुपर्छ। थाहा छैन, बस मेरा लागि कुन दिनसम्म साथी–सँगाती भइरहन्छ। बस चढ्न खोज्नेका धेरै अनुहार अचेल निकै सम्झिन्छु। ती अनुहारका पछाडि जोडिएका पेसा, स्वभाव, अड्डी, रहर र व्यवहार सम्झिँदा निकै उल्लासका लहर पोखिन्छन् छातीभरि ।
पुस्तक सम्हाल्न लालमोहर
मानिसको बौद्धिक स्तर कुन किसिमको छ भनेर बुझ्न उसले पढ्ने गरेको पुस्तकबाट थाहा हुन्छ। मानिसमा जुन किसिमको बौद्धिक स्तर छ, सोही किसिमको पुस्तक हुन्छ, उसको कोठामा । दार्शनिक मिचेल फुकोका भनाइअनुसार “सूचनाले सङ्कथन (डिस्कोर्स) सिर्जना गर्छ र सङ्कथनले ज्ञान निर्माण गर्छ।”
चलचित्रमा नालापानीको कथा
पछिल्लो समय नेपाली सिनेमाको क्षेत्रमा एउटा यस्तो सिनेमाले प्रवेश पाएको छ, जुन सिनेमा नेपाली वीरताको यथार्थ घटनामा आधारित छ। सन् १८१४ मा नेपाल र अङ्ग्रेजबीच नालापानी किल्लामा भएको युद्ध र त्यस युद्धमा नेपालीले देखाएको वीरता र साहसको गाथालाई विषयवस्तु बनाएर तयार भएको सिनेमा हो– नालापानी।
केशरमहलका सम्पत्ति
सन् १९०९ जनवरी २९ अर्थात् १९६५ साल माघ १७ गते । प्राइमिनिस्टर चन्द्रशमशेरले पालना गर्नुपर्ने नियमका बारेमा छोराहरूलाई सम्बोधन गरी यसै मितिमा ‘इच्छापत्र’ लेख्नुभएको थियो । ५० बुँदाको फेहरिस्त थियो । चन्द्रशमशेरको निधनपछि मात्र त्यो इच्छापत्रलाई कन्तुरबाट झिकेर सार्वजनिक गरिएको थियो । ‘
गीत
यो देशको हावा, यो देशको पानी मिश्रण हो हाम्रो यो जिन्दगानी मरेपछि झनि म काम लागूँ गाड्नु मलाई यही माटोमुनि ।
अठोट (कविता)
बग्दै बग्दै जीवनको सुदूर हिमालबाट बेँसी, टार र पहाडका चाक्ला फाँटहरूमा आइपुगेको हो पसिनाको गन्ध
वृद्धाश्रम भो जन्मघर (कविता)
परदेश गयौ नेपाल छोडेरै वृद्धाश्रमझैँ भयो यता परदेशी भयौ खुसी रोजेरै जन्मभूमि बाँझो भो यता गाउँका घर गोठ सबै छन् रित्तै रित्तै पँधेरा पाखा बाआमा दुःखी मनै उनका रित्ता रित्तै उनका काखा ।
अस्पतालको मन्दिर
नीलो आकाश सबैका लागि एउटै हो तर त्यसका पछाडि लुकेका विश्वास सबैका भिन्दाभिन्दै र निजी हुन् । जति जति माथि उड्यो आकाश उति उति पर भाग्छ, मरुभूमिको तलाउझैँ । यो कस्तो दृष्टिभ्रम हो ? न बतासले उडाउने, न घामले पगाल्ने ? एउटा निकै ठूलो अस्पताल, भवन पनि ठूलो, नाउँ पनि ठूलो; त्यही अस्पतालको आकस्मिक कक्ष बाहिर आँगन भनौँ कि दलान भनौँ, त्यहीँनेर म उदास भएर बसिरहेको थिएँ । मेरो यताउति बसे
समाजको यथार्थ चित्र
जीवन बिताउने थलो स्वदेशै हुनुपर्छ भन्ने कुरामा अब नेपाली समाज पनि चोखो रहेन । गाउँबाट सहर, सहरबाट सदरमुकाम, र सदरमुकामबाट राजधानी हुँदै परदेश स्थानान्तरण हुनुमा कुनै नौलो रहेन । यसै मेलोे र विषयवस्तुमा आधारित भएर कलम चलाउँदै आउनु भएको छ साहित्यकार दीपक प्याकुरेलले ।
जाल्पादेवीलाई नमस्कार
आफूसँग मिल्दो साथीको ओत लागेर तादी–त्रिशूलीको सङ्गम जाल्पादेवीको दर्शनार्थ सुइँकुच्चा ठोक्न भित्री हृदयले मलाई उक्साइरहेको थियो । राष्ट्रनिर्माता पृथ्वीनारायण शाहको पार्थिव शरीर सेलाइएको जाल्पादेवीघाट दर्शनार्थ पुगिछाड्ने मेरो हठी स्वभावले अड्डी कस्यो । कोरोनाले घाइते मन बिसाउने यात्रा २०७८ साल फागुन १९ गते बिहीबार जु¥यो । वासस्थान भक्तपुरबाट जाल्पादेवी यात्राका लागि हाम्रो मोटर छुट्यो ।
नवौँ राष्ट्रिय खेलकुद : प्रशंसाभन्दा आलोचना
राष्ट्रिय खेलकुदलाई घरेलु खेलकुदको ओलम्पिक भनिन्छ, जुन खेलकुद मेलामा देशभरका प्रायः सबै चर्चित खेलाडी एकै थलोमा भेला हुन्छन् । यस महिना राष्ट्रिय खेलकुदको नवौँ संस्करण सम्पन्न भयो । प्रत्येक दुई वर्षमा गरिने भनिएको राष्ट्रिय खेलकुदको दसौँ संस्करण अब दुई वर्षपछि कर्णाली प्रदेशमा हुने
