झिलिमिली तिहार
चाडपर्वको मुलुक हो नेपाल । बहुजाति, भाषा, धर्म र संस्कृति भएको नेपालमा हरेक महिना चाडपर्व परेकै हुन्छ । दसैँपछि तिहार र छठले नेपाली समाजको मनोविज्ञान पर्वमय बनेको छ । तिहार नेपालको मौलिक चाड हो ।
न्याउलेको उत्खनन : रसरङ्गको सौगात
सुदूरपश्चिम र मध्यपश्चिमतिर खेलिने गीतिखेल र गाइने गीत न्याउलेको सैद्धान्तिक र व्यावहारिक पक्षको खोजमूलक कृतिका रूपमा नेपाली वाङ्मयमा भित्रिएको पुस्तक हो– ‘रसरङ्गको सौगात’ । न्याउलेको जन्म मानव सभ्यताको उत्पत्तिसँगै भएको हुन सक्छ ।
हेर्दाहेर्दै हराएको (कविता)
हेर्दाहेर्दै हराएको, याद खोजी रैछु सलाई कोरी सल्काएको, साथ खोजी रैछु
‘पीर’ (कविता)
सम्झन्छौँ अति गर्व लाग्छ मनमा यो देश जो सुन्दर हेर्दा नै पनि मिल्छ तुष्टि यसले होस् पेट भोको तर यो सौन्दर्य छ दिव्य अव्यय यहाँ नेपालको प्राण जो
धर्तीमा नै फुलेको छ (कविता)
धर्तीमा नै फुलेको छ, सुन्दर एउटा फूल दाग लाग्यो फूलमहाँ, पुछ हे युवा हो सब ।।
महाकवि देवकोटाको अन्तर्राष्ट्रिय छवि
नेपाली भाषा र साहित्यलाई समृद्धि प्रदान गरेर सफलताको उच्च शिखरसम्म पु¥याउने महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटालाई नेपाली साहित्यको एक अमर विभूतिका रूपमा लिइन्छ । यस सन्दर्भमा नेपाली साहित्यप्रति उहाँको अगाध आस्था, असीम समर्पण र उत्सर्गता अविस्मरणीय छ ।
चिनियाँ चियाको स्वाद !
विशाल चिनियाँ पर्खाल नजिकमा बाटावारि र बाटापारिका बस्तीका दृश्य भिन्न भिन्न किसिमका देखिए । सडकका एकातिरका बस्ती पुराना गाउँ जस्ता र अर्कातिरका आधुनिक सहर जस्ता । खाली ठाउँमा चाहिँ हरियाली दुवैतिर ।
अलौकिक अनुभूति बटुल्दै बडीमालिका
कैयौँ पटक योजना बनाएर पनि जान नसकिएको बडीमालिका जाने मौका मिल्यो । तीर्थयात्राका लागि सधैँ समय हुँदैन । केही यात्रा पर्वमा त केही निश्चित समय मिलाएर गर्नुपर्ने हुन्छ । स्थान, समयविशेष यात्रा, तीर्थविशेषको छुट्टै समय र महत्व रहिआएको हुन्छ ।
पृथ्वीनारायण शाहले चलाएको पैसा
एउटा सानो पहाडी भेगको र त्यसमा पनि एक निर्धन राज्यका रूपमा थियो गोरखा । निर्धन राज्यको राजा भएकैले धनी राज्यका राजाहरूले गोरखाली राजालाई आफ्नी कन्या दिनसमेत आनाकानी गर्थे । यस्तो समस्या भोग्नेमध्ये गोरखा राज्यका संस्थापक द्रव्य शाहका नाति चर्चित राजा राम शाह पनि पर्छन् । आफ्ना लागि कन्या माग्न जाँदा पर्वतका राजा राज मल्लले अपमान गरी उनलाई खाली हात फर्काइदिएका थिए । उनको यस्तो अवस्था देखेर राजपाठ छाडी धर्मकर्ममा लागेका राज मल्लका बुवा नारायण मल्लले आफूद्वारा पालेर राखिएकी भान्जी
इजोतिया (कथा)
अहिले विवाहको मौसम चलिरहेको छ । जहाँ पहिले ठिकसँग हिँडडुल गर्न सम्भव थिएन, त्यहाँ अहिले बाटाघाटा बनेका छन् र बरात सजाउनेका लागि पौ–बारह जस्तै भइसकेको छ । डिजेसँगै रथ छ । रथमा दुलहा, दुलहाको छेउमै खुसीमा मग्न दुलहाकी आमा–इजोतिया ।
स्वाभिमानको रक्षा (कविता)
मेरा लालीगुराँस र लालुपाते नफुलेका भए तिम्रा गाला र ओठमा लाली चड्थ्यो कसरी मेरा छाँगा र छहरा नसुसाएका भए तिम्रो सुरिलो स्वरले भाका पाउँथ्यो कसरी ?
मौरी, कमिला र जेन–जी (कविता)
मौरी, कमिला र जेनजी परस्पर... हुबहु अभिन्न समरूपमा हुँदै... हुँदै
गजल
मबाट गल्ती हुँदैन सानु पियार लाएँ धरा सजाई छ देश मेरो असाध्य राम्रो यतै रमाएँ धरा सजाई
पुष्पलालको ‘निर्वासन’
नेतृत्व वर्गले के भन्ला भनी चिन्ता नगरी निर्धक्कसँग आफ्नो विचार राख्ने र मुलुकका लागि प्रगतिशील मार्ग देखाउने राजनीतिक व्यक्तित्व कमै हुन्छन् । ठुला ठुला राजनीतिक परिवर्तनपछि नेपाली समाजले किन तीव्र विकासको गति लिन सकेन, बहुसङ्ख्यक नेपाली जनताको जीवनस्तर किन सुधार हुन सकेन भन्ने प्रश्न यतिखेर जल्दोबल्दो छ । मुलुकको नेतृत्व समालिरहेका प्रमुख राजनीतिक
मूर्त मूर्ति–भव्य आकृति–अमूर्त व्याख्यान !
पुलकित भएँ एकै झ्यापमै । सांस्कृतिक अनुरागले मन्त्रमुग्ध बनेँ । कुलीन सन्तति सांस्कृतिक चेतन चोला
सखियाको रमझम
पश्चिम नेपालका थारू बस्तीमा सखिया अर्थात् सख्याको चहलपहल छ । दसैँको रमझमसँगै करिब एक महिनासम्म थारू बस्तीमा सखियाको रमझमले छाड्दैन । दसैँको एक साताअघि सख्या पैँया नाचेर थारू समुदायले दसैँलाई स्वागत गर्छन् ।
भक्तपुरका दुई उत्सव
दसैँको छेकामा हरेक वर्ष भक्तपुरमा मनाइने दुई उत्सव विशेष उल्लेख्य छन् । एउटा हो, नेपालभाषा साहित्य त मुंज्या र अर्को खमेँ जात्रा । नेपाल भाषामा ‘त मुंज्या’ को अर्थ बृहत् सम्मेलन हो ।
कुलुङका तीन ‘तोस’
नेपालका १४० जातजाति, १२४ भाषाभाषी एवं १० धार्मिक समूहमध्ये प्राचीन किराँत/किराँती जाति हो– कुलुङ । २०७८ सालको राष्ट्रिय जनगणना अनुसार कुलुङ जातिको जनसङ्ख्या ३३ हजार ३८८ छ । कुलुङ मातृभाषा बोल्नेको सङ्ख्या ३७ हजार ९१२ र ‘पूर्खाको भाषा कुुलुङ’ भनी लेखाउनेको सङ्ख्या ४० हजार ४७९ जना रहेको छ । कुलुङ जातिको संस्कार, संस्कृति, परम्परागत कानुन,
