रमणीय निग्रोधराम
कपिलवस्तुको सदरमुकाम तौलिहवा बजारदेखि करिब दुई किलोमिटर दक्षिणमा रहेको छ– प्राचीन कुदान वा निग्रोधराम । यो स्थल आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकका लागि रमणीय स्थल बन्दै आएको छ । सिद्धार्थ गौतमले बुद्धत्व प्राप्त गरेपछि पहिलो पटक कपिलवस्तु आउँदा यही स्थलमा पिता शुद्धोदनसँग भेट भएको थियो । यो भेट सात वर्षपछि भएको थियो ।
कर्मसित के लाग्ने रैछ र...
विक्रम संवत् २००१ मा ‘औद्योगिक व्यापारिक समाचार अड्डा’ खडा गरियो । तत्कालीन पूर्व १ नम्बर भनिने काभ्रे र सिन्धुको सामाजिक, आर्थिक र भौगोलिक अध्ययनको सुझावलाई कार्यान्वयनमा लैजान यो अड्डा खडा गरिएको थियो । यसको काम ‘औद्योगिक सर्भे’ थियो । औद्योगिक अड्डाका लागि पाँच जना अधिकृत माग गरियो । अड्डामा सत्यमोहन जोशी पहिलो पटक सरकारी जागिरे हुनुभयो । सरकारी जागिरे भएपछि ‘औद्योगिक सर्भे’कै लागि झिटीगुन्टासहित केही सहयोगी लिएर सत्यमोहन तनहुँ, लमजुङका गाउँबस्तीतिर पुग्नुभयो । समय थियो, २००१ सालको मध्य जाडो ।
तिहारको रहस्य (कविता)
फिरन्ते मान्छे प्रतीक हाम्रो कागको तिहार सञ्चारकर्मी हुनाले पायो मान्छेको पियार । सुरक्षाकर्मी मान्छेको थियो सिकारी कुकुर जीवन धान्थे सिकार खेली मृग र ढुकुर ।
पर्व हाम्रो प्रकाश (कविता )
जलधर सब हट्दै नीलिमा भो अकास । हिम शिखर खुलेका दिव्य छर्दै प्रकाश ।। धवलित नद झर्ना, वृक्षमा छन् बहार । अवनितल सिँगारी झुल्दछन् पुष्पहार ।।
युगस्रष्टा महाकवि देवकोटा
प्रतिभापुञ्ज महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा नेपाली वाङ्मयका प्रज्वल आलोक हुनुहुन्छ, विश्वकै एउटा महान् प्रतिभा हुनुहुन्छ । आफ्नो सम्पूर्ण जीवन उहाँले नेपाल र नेपालीको सेवा तथा नेपाली साहित्यको श्रीवृद्धिका लागि समर्पित गर्नुभयो । साथै शान्ति, एकता र विश्वबन्धुत्वको भावना विश्वभरि फैलाउन प्रयत्नशील रहनुभयो ।
हराउँदै मारुनी नाच
सामान्यतया नेपालमा असारदेखि नै पानी पर्न सुरु हुन्छ । झरीका कारण मानिस कतै जान सक्दैनन् । खोलामा बाढी आएको हुन्छ । ठाउँ–ठाउँमा पहिरो गएको हुन्छ । बाटो चिप्लो र हिलाम्मे हुन्छ । खेतीपातीको चटारो पनि हुन्छ । जब वर्षा सकिन्छ, तब मानिसमा उत्साह भरिन थाल्छ । खेतमा धान पहेँलै भएर पाक्न थाल्छन् । आँगनमा सयपत्री, मखमली, गोदावरी फुल्न थाल्छन् । दशैँ, तिहारको आगमनसँगै हाट बजारमा चहलपहल सुरु हुन्छ । मानिसमा हर्ष र खुसीको सञ्चार हुन्छ । समूहमा भेला भएर भाका हालेर मारुनीका गीत गुनगुनाउँदै नाच्न थाल्छन् ः वारि तुँवालो कमै पारि तुँवालो
उतिबेलाको तिहार
तिहार उतिबेलाको, सम्झना यतिबेलाको । नोस्टाल्जिया भनिने पूर्वस्मृतिको सम्मोहनले कहाँ कहाँ पु-याउँदै छ यो पङ्क्तिकारलाई । जीवनको लामो कालखण्ड बितिसक्दा पनि बाल्यकालमा देखे–भोगेको त्यो रमझम पर्व झन्झन् ताजा झन्झन् नयाँ बनेर बेलाबखत सम्झनामा आइरहन्छ । चङ्गा बनाएर कता कता कावा खाँदै उडाइरहन्छ मनलाई ।
यमपञ्चकका पाँच दिन
पञ्चक तीन किसिमका हुन्छन् । नक्षत्रपञ्चक, भीष्मपञ्चक र यमपञ्चक । नक्षत्रपञ्चक र भीष्मपञ्चकको सन्दर्भ अहिले परेन । यमपञ्चक कात्तिक कृष्ण त्रयोदशीदेखि कात्तिक शुक्ल द्वितीयासम्म पाँच दिन मनाइन्छ । यमपञ्चक सुरु हुनु अघिल्लो दिन गाईबस्तुलाई ख्वाउन धान, मकै, गहुँ, जौ आदि अन्न मिसाएर पिँडो भुट्ने चलन पनि कतै कतै छ । भुटेको यो पिँडो गाईपूजा गर्दा ख्वाइन्छ ।
स्वदेशी चाड विदेशी सामान
तिहार सुरु हुँदै छ । यसको चहलपहल बजारमा ह्वात्तै बढेको छ । चाडपर्वहरू मिठो खाने, राम्रो लाउने र पारिवारिक मिलनको अवसर हो । अनि किन नबढोस् त बजारमा चहलपहल तर चाडपर्वमा उपभोग्य अधिकांश वस्तु र सामान भने आयातमै निर्भर छ; जसका कारण तिहारको बेला पनि ठूलो स्वदेशी पुँजी बाहिरिँदै आएको छ ।
राष्ट्रिय खेलकुदको नवौँ मेला
साढे चार वर्षपछि नेपालका हजारौँ खेलाडी राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगिताका लागि गण्डकी प्रदेशको राजधानी पोखरामा भेला भएका छन् । यो प्रतियोगिता नवौँ संस्करण हो । यसको उद्घाटन हिजो शुक्रबार भइसकेको छ । नेपाली खेलकुदका लागि यो प्रतियोगिता सबभन्दा ठूलो मेला हो । यो मेला प्रत्येक दुई वर्षमा आयोजना हुने नियम छ । तर पटक पटक सारिएको नवौँ राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगिताको पनि साइत बल्ल जुरेको छ । जे होस् ३९ वर्षपछि फेरि पोखरामा दोस्रो पटक घरेलु खेलकुदको सबभन्दा ठूलो मेला भइरहेको छ । यसअघि २०४० सालमा पोखरामा दोस्रो राष्ट्रिय खेलकुद आयोजना भएको थियो । यसपालि राष्ट्रिय खेलकुदको बजेट ६० करोड रुपियाँ छुट्याइएको छ । अझ प्रदेश सरकारको पनि लगानी जोड्ने हो भने यस प्रतियोगिताको लागत अझ बढी हुन आउँछ ।
स्रष्टा, द्रष्टा माधव घिमिरेहरूप्रति (कविता)
नेपालीका विपुल मनका मर्मका चेतनाका उच्चोन्मेषी भव र नभका, घस्रिँदो जीवनीका देख्दै बुझ्दै सुदुरपुरको झल्किँदो ज्योतिलार्ई पक्डी, बाँडी अनुपम कला नित्य सिर्जी सजाई ।
विसर्जन (कविता)
प्रत्येक घडी विसर्जन भैरहेछ महायज्ञको पूजा फूलपाती अक्षतासँगै भक्तहरूका त्याग र तपस्या ।
![हाम्रा बा हुन्नन् [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/37928/conversions/22342-original-thumb.jpg)
हाम्रा बा हुन्नन् [कथा]
प्रमाणपत्र तहको अन्तिम सेमेस्टरको परीक्षा दिएर म लामो बिदामा घर फर्कें । दुई वर्ष अध्ययनपछिको मेरो थकान बिसाउने त्यो त्राण थियो । यताउता हल्लिँदै रल्लिँदै र साथीभाइ एवं आफन्तहरूको भेटघाटमा १०–१२ दिन मजासँग बित्यो । त्यसपछिका दिन कट्न मुस्किल हुन थालिसकेका थिए । के गरौँ ? कसो गरौँ ? कहाँ जाऔँ ? भन्ने कुराको छटपटाहटमा म गुम्सिन थालेँ । दुई÷तीन महिनाभन्दा अघि परीक्षाफल आउने कुरा सम्भव थिएन । बाँकी दिन कसरी बिताउने भन्ने समस्याले म त्रसित हुन थालेँ ।
गीतसङ्गीतलाई अमर बनाउनेहरू
सुगम नेपाली गीत–सङ्गीतको चर्चा–परिचर्चा धेरै पहिलेदेखि हुँदै आएको हो । मूलतः नेपाली सञ्चार माध्यमले गीत–सङ्गीत बजाउने अनि श्रोता आकर्षित हुँदै आफूलाई मन परेको गीत–सङ्गीतमा रमाउने परम्परा पुरानै हो । गीत–सङ्गीतलाई माध्यम बनाएर आफ्नो नाम अमर बनाउनेहरूको सूची पनि लामै छ । छोटा र सस्ता जीवनीलेखन पनि भएकै छन् । प्रतिनिधिमूलक साधकलाई स्थान दिएर गीत–सङ्गीतको क्षेत्रमा समीक्षा–समालोचना गर्ने लेखकहरू अत्यन्त थोरै छन् । थोरै सम्पादक, लेखक, अन्वेषकमध्ये आफूलाई समर्पित गर्ने साधक हुनुहुन्छ– नगेन्द्रराज रेग्मी ।
शिक्षाको झिसमिसे उज्यालो
भर्खर जुम्ला विस्तार क्याम्पसबाट शिक्षक तालिम सकेर घर आएकी थिएँ । त्यो बेलामा म किशोरावस्थामा उक्लँदै थिएँ । “छोरीहरूलाई पनि पढाउने र ?” भन्ने त्यो जमानामा १४ दिनको यात्रा तय गरेर जुम्ला विस्तार क्याम्पससम्म बुवाले मलाई पढ्न पु¥याउनुभयो । म जुम्लाबाट फर्केलगत्तै मास्टर्नी भइहालेँ– श्री सुनीपीपल चौर प्राथमिक विद्यालय, सुबेडामा । मेरो जागिरको पहिलो नियुक्ति नै त्यही थियो । मैले कखराको सुरुवात पनि त्यही स्कुलबाट गरेकी थिएँ । बुवा त्यही स्कुलमा प्रधानाध्यापक हुनुहुन्थ्यो ।
अन्तर्राष्ट्रिय काँच वर्ष
संयुक्त राष्ट्रसङ्घको आह्वानमा ‘इन्टरनेसनल इयर अफ ग्लास’ मनाएर सन् २०२२ भर काँचको उत्सव गर्न विश्व व्यस्त छ । युनेस्कोले यसअघि नै यसै वर्षलाई ‘इन्टरनेसनल इयर अफ बेसिक साइन्स फर सस्टेनेबल डेभलपमेन्ट’ घोषणा गरेर विश्व र विशेषगरी गरिब देशलाई दिगो विकासतर्फ प्रेरित गर्ने कार्यक्रम पनि संयुक्त रूपमै अगाडि बढाउने निर्णय गरेको थियो ।
अरूपण कलाको मर्म
देशभर चुनावी सरगर्मी बढेको छ । यति नै खेर कलाकार कला प्रदर्शनी र कला गतिविधिमा व्यस्त छन् । सिद्धार्थ ग्यालरी, ग्यालरी एम क्युव, ई आर्ट नेपाल, दलाइला आर्ट, पार्क ग्यालरी, नेपाल आर्ट काउन्सिल, क्लासिक ग्यालरी, अरूपण ग्यालरीलगायत ठाउँमा कला प्रदर्शन भइरहेको छ । प्रत्येक ग्यालरीमा विविध शैलीका चित्र झुन्डिने क्रम बढ्दो छ ।
सूचना
विशेष कारणवश आज शनिवारीय परिशिष्टाङ्क प्रकाशित हुन नसकेको जानकारी गराउँछौँ ।
भिजिट भिसा बन्यो मानव तस्करीको द्वार
त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट भदौ ९ गते मध्यरात जजिरा विमानबाट भिजिट भिसामा दुबई जान लागेकी झापाकी ३१ वर्षीया सम्झना लिम्बू (नाम परिवर्तन) लाई प्रहरीले विमानस्थलबाट फर्कायो । हातमा पासपोर्ट, टिकट, बैङ्किङ कागजसहित २५० अमेरिकी डलर बोकेर विदेश उड्न लागेकी सम्झनासहित ३९ जना महिला भिजिट भिसाको आवरणमा इराक पु-याइँदै थिए । रोजगारको प्रलोभन देखाएर नेपाली युवतीलाई खाडी मुलुक पु¥याउने र यौनजन्य क्रियाकलापमा लगाउनका लागि बेचबिखन हुने गरेको छ ।
फेरिएन (कविता)
आफ्नै जिन्दगी फेरिएन देशको के फेरिएला देशकै जिन्दगी फेरिएन आफ्नो के फेरिएला ।
प्रतिस्पर्धा (कविता)
हिमालका कापहरूबाट बगेका छर्राहरू तिमीमा आएर ठोक्किँदा मन चसक्क हुन्छ चट्टानका ठोकरहरू अनि तिमीभित्रका ज्वालाहरू
![अन्तिमबाट प्रथम [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/32853/conversions/ppp-original-thumb.jpg)
अन्तिमबाट प्रथम [कथा]
आरोहणले उपन्यास लेखेको थियो । ऊ त्यसलाई प्रकाशित गर्न चाहन्थ्यो । उसले गुगल सर्च गरी प्रकाशन गृहहरूको नाम–नम्बर सङ्कलन ग¥यो । अनि प्रकाशसँग भेटघाट गर्न थाल्यो । प्रकाशक ‘ए’ कहाँ पाण्डुलिपि बुझाउन गएको दृश्यबाट उसको यो यात्रा आरम्भ हुन्छ । प्रकाशक ‘ए’ आफूलाई देशकै सर्वश्रेष्ठ प्रकाशन गृह भएको दाबी गर्दथ्यो । उसले मेल ठेगानामा उपन्यासको पाण्डुलिपि पठाउन सुझाव दियो । आरोहणले त्यसै ग¥यो । पाण्डुलिपि पठाएको महिनौँ बिते । प्रकाशकले हुन्छ÷हुँदैन केही भनेन । तब आरोहणले प्रकाशकलाई टेलिफोन ग¥यो । तर ऊ सम्पर्कमा आउँदै आएन ।
सभ्य समाजका कुरूप चित्रण
वि.सं. २०५७ मा पहिलो कथासङ्ग्रह ‘आस्था’ पछि दोस्रो कथाकृति ‘ग्याब्रियले’ लिएर आउनु भएको छ हरिश कल्पित । कल्पित कथासँगै कविता र नियात्रामा पनि कलम चलाउनु हुन्छ । उहाँको मूल लेखन भने कथा नै हो । साहित्यसँगै कला र मोडलिङमा पनि उहाँको रुचि देखिन्छ । कर्मथलो परदेश बनाएर नेपाली साहित्यमा निरन्तर लागि रहनुभएका कल्पित समाजका सूक्ष्म पात्र परिवेशलाई कथामा बुन्न खप्पिस हुनुहुन्छ । उहाँलाई लाग्छ, हरेक मान्छे कथाको पात्र हो । जीवनका हरेक उहापोहका साक्षी कथाकारलाई सूक्ष्मतम विषयले पनि छुन्छ । कोमल हृदय भएका कथाकार कल्पित, मान्छेसँगै कथाका पात्रलाई पनि कुनै अन्याय पर्न दिनु हुन्न भन्ने धारणा स्पष्ट रहेको देखिन्छ । कर्मभूमि जापानमा सँगै काम गर्ने साथीको पीडालाई कथामा दुरुस्तै उतार्नु ग्याब्रियलेको विषेशता हो । त्यो जापानी समाजको सपाट चित्र यो कथाले बोकेको छ ।
नेपालका ‘बर्ड सेन्चुरी’
नेपालमा प्राकृतिक सम्पदा, जैविक विविधता तथा तिनको समग्र पारिस्थितिकीय प्रणालीको संरक्षण, व्यवस्थापन र दिगो सदुपयोग गर्ने उद्देश्यले वि.सं. २०२९ मा राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐन ल्याइएको थियो । जसले नेपालमा संरक्षण महìवका वन्यजन्तु, तिनको वासस्थान र समग्र जैविक विविधता संरक्षणका लागि मार्गनिर्देशन ग¥यो । यसैको जगमा संरक्षित क्षेत्रको पहिचान, संरक्षण र व्यवस्थापन हुँदै आएको छ ।
किन अप्राप्य छ खुसी ?
मानव जीवनको उद्देश्य भनेकै खुसी हुनु हो । खुसीबिना मानिस बाँच्नै सक्दैन । मानिस जिउनु पनि खुसीकै लागि हो या ज्यादा खुसीका लागि हो । केही नवीन नभई हरेक कुरा उस्तै हुने भए मानिसलाई जिउनुको लालसा हुँदैनथ्यो । खुसीका बारेमा लेखिएका प्राचीन ग्रिकको युडामिनिक्सदेखि अहिलेसम्म हजारौँ किताब होलान् तर खुसीको व्याख्यान गर्दा सबैले मानिस भएर जन्मन पाउनु नै सबैभन्दा ठूलो खुसी हो भनेका छन् ।
