मन्दिर परिसर (कविता)
मन्दिर परिसर भरिभराउ छ भक्तहरूको भीड लाइनमा देखिन्छ
युद्ध र मित्रता (कविता)
जतिसुकै ठुलो किन नहोस् युद्धका लागि– रणभूमि त्यसैको कुनामा कतै होओस्
जीवनको उद्दाम वेग
वेग हानी उडेको चरो हेर्न लोभिन्छु म । चराको त्यस वेगले हृदयमा चारुताको भाव पैदा गर्छ । शिशिर र वसन्तको सङ्गम कालमा सुसेलो हाल्दै आउने आँधीले आकर्षित गर्छ । आँधीको आवेग हेर्न पनि म औधी लोभिन्छु ।
साहित्यमा अर्थहीन सदर र आञ्चलिक
नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानद्वारा प्रकाशित प्रज्ञा नेपाली बृहत् शब्दकोशअनुसार अञ्चल भन्नाले किनार, तीर कुनै मुलुक वा प्रदेशको एक भाग, क्षेत्र, प्रदेश, घाटी, फेदी, सारी, पछ्यौरा आदिको छेउ वा किनारा, सप्को भन्ने बुझिन्छ । यसो भएपछि आञ्चलिक भन्नाले अञ्चल वा क्षेत्रसँग सम्बन्धित विषय हुने भए । सदरको अर्थ देश वा प्रदेशको केन्द्रीय स्थल, राजधानी, प्रधान, मुख्य, उचित हो । नगर वा मुख्य सहरदेखि बाहिरको ठाउँ जिल्ला, राजधानीभन्दा बाहिरको स्थललाई शब्दकोशले मोफसल भनेको छ । यो नै जनसामान्यको बुझाइ पनि हो तर कानुनका किताबमा जसरी ‘विषय र प्रसङ्गले अर्को अर्थ नलागेमा’ भने झैँ साहित्यमा अञ्चल, आञ्चलिकता, सदर र मोफसललाई शब्दकोशले जसरी नै बुझ्नुपर्छ भन्ने छैन ।
कवितामै सहज र सन्तोष
स्वदेश फर्कदा होस् वा स्वदेशबाट विदेश प्रस्थान गर्दा उहाँको मन चसक्क हुने गर्छ । हवाईजहाजको बाक्लो सिसाबाट देखिने मातृभूमिको रमणीय दृश्यले उहाँको भावुक मनले यही प्रश्न बारम्बार सोधिरहन्छ– यति विशाल स्थानमा पनि मैले सानो जमिन पनि पाउन किन सकिनँ ? २६ वर्षको उमेरमा भारतीय नागरिकसँग बिहे गरिसकेपछि पनि उहाँको उही दुखेसो छ– मान्छेहरूको यो विधि भीडमा मलाई माया गर्ने र बिहेको प्रस्ताव राख्ने पनि कोही किन फेला पार्न सकिनँ यो भूमिमा ?
चिउरीफूल [कथा]
“त्यो कहालीलाग्दो भिर त काटिएछ नि !” चिउरीका रुखमुनि बसेर आसियाले सुनाइन् । छेउमै बसेका प्रशान्त भन्दै थिए, “त्यो भिर काट्न मात्रै ९ लाख लाग्यो, ज्यानमारा भिर त बिदा भयो अब ।” “गाउँ फेरिएछ, बिजुलीका पोलमा इन्टरनेटका तारहरू पनि तुन्द्रुङ्ग झुन्डिएको देख्न पाइयो, पहिला आफन्तलाई फोन गर्न भण्डारा र लोथर जाँदा त्यही भिरमा लडेर मरिएला भन्ने डर हुन्थ्यो ।” “त्यही त त्यो भिरमा लडेर मर्न बन्द भएर के गर्नु, कहिले
अग्रज महाकवि उदयानन्द अर्याल
गोरखाका शाह वंशीय राजाहरूको राज्य सञ्चालन तथा एकीरणमा अर्याल वंशको ठुलो योगदान रहिआएको छ । गोरखा राज्यका संस्थापक राजा द्रव्य शाहको दरबारका गुरु पं. नारायणदास अर्यालले द्रव्य शाहलाई राजा ब
धुप–आघात
इभान बुनिनको जन्म तत्कालीन सोभियत रुसको भोरोनेजमा २२ अक्टोबर १८७० मा भएको थियो । बुनिन् रुसी साहित्यमा नोबेल पुरस्कार प्राप्त गर्ने पहिलो व्यक्ति हुन् । उनलाई यो पुरस्कार १९३३ मा प्रदान गरियो । उनका कथा र उपन्यासमा रुसी ग्रामीण जीवनको चित्रण गरिएको पाइन्छ । उनको निधन ८ नोभेन्बर १९५३ मा पेरिसमा भयो । द मिलेज (१९१०), द जेन्टलमेन फ्रम सनफ्रान्सिस्को (१९२२) द वेल अफ डेज (१९३३) आदि उनका प्रमुख कृति हुन् । धुप आघातलाई समरसेट ममले एउटा उत्कृष्ट कथा मानेका छन् ।
दक्खिनका गावैँगाउँ
“हस्” मात्र भनिरहेँ मैले । “आज ३१ किलोमिटर गुडिन्छ दाजु ।” “दक्षिणका गाउँ धेरै नाघिन्छ ।” “जङ्गल मासिएर अनेक बजार निकै भेटिन्छन् दाजु ।”
चढ्दै र बोक्दै साइकल पुगियो हेलम्बु
साइकल यात्राको हुटहुटी दस वर्षको हुँदा नै भद्रपुर (झापा), राजविराज, सिक्किम, दार्जिलिङ, कालिम्पोङ, गुवाहाटी, सिलिगुडी, काँकडभित्ता, धुलाबारी, बिर्तामोड, विराटनगर आदि ठाउँहरू घुमेको सम्झना छ । आज लगभग ६० वर्ष हाराहारी उमेरको हुँदा पनि त्यस्तै घुम्न जाने कुरामा मन रमाउँछ तर साइकलमा । जे होस् यो उमेरमा यसरी घुम्ने रहर जागेकोमा अनि जोश र बलले अनि खल्तीले पनि साथ दिएकोमा म आफैँ खुसी हुन्छु । कतिपय मेरो उमेरका मानिस अलिकति हिँड्नुपरे खुइय्य गर्ने, बुढो भइयो अब हिँड्न सकिन्न भनिरहेका भेटिन्छन् । मलाई भने साइकलमा हेलम्बु जाने रहर पो जाग्यो त ! यसअघि साइकलमा नै बाग्लुङ, फाप्लु, हेटौँडा, नुवाकोट र धरान घुमिसकेको हुँदा हेलम्बुलाई अर्को गन्तव्य छान्ने आँट आएको थियो ।
समकालीन नेपाली निबन्ध
नेपाली निबन्धको साढे दुई सय वर्षको परम्परामा साहित्यका अन्य विधा जस्तो आत्मपरक निबन्धको इतिहास भने त्यति लामो रहेको देखिँदैन । त्यसमा पनि आत्मपरक निबन्धमा भने स्रष्टाहरूको उपस्थिति कमै देखिएको छ भने अर्कातर्फ आत्मपरक निबन्ध लेख्नु चुनौतीपूर्ण काम पनि हो । आत्मपरक निबन्ध भनेको आफूले आफैँलाई पढ्नु हो । यसभित्र निजात्म
मेरो बिहे (कथा)
मेरो बिहेको दिन बेलुका ओछ्यानमा एक्लै बसिरहेकी थिएँ । ढोका विस्तारै खोलेर मेरो श्रीमान् कोठामा पसे । ढोकाको चक्कुल विस्तारै लगाए । विस्तारै ओछ्यानमा आए र हात अघि बढाउँदै भने “म तिम्रो गाला छुन सक्छु” । मैले उनको हात समातेँ र मेरा गालासम्म पु¥याएँ । उनले मेरो गाला छामे र मलाई सोधे तिमी कस्ती छौ ? मैले उत्तर दिएँ “म एकदमै राम्री छु” । तर म राम्री छैन । मैले उनलाई ढाँटेँ । विवाह अघि हामीले एकअर्कासँग नभेटीकनै बिहे भयो । मेरो भट्ने इच्छा नै भएन र सायद उनको पनि । भनिन्छ श्रीमान् श्रीमतीमा केही कुरा पनि ढाँट्नु हुँदैन । सबै कुरा खुलस्त भयो भने दाम्पत्य जीवन सहजसँग बित्छ । जब शङ्काको सानो ठाउँ रह्यो भने त्यसले भित्रभित्रै जङ्गलमा डडेलो लागे जस्तो सानो झिल्को
चोखो प्रेम (निबन्ध)
‘प्रेम अमर रहेछ । प्रेम दुबोजस्तो हुँदोरहेछ । प्रेम चन्द्रमा जस्तो रहेछ र रहेछ प्रेम समुद्र जस्तो । प्रेमले यो उमेर, त्यो उमेर पनि भन्दो रहेनछ । प्रेम अमूल्य रहेछ रे, अमृत रहेछ प्रेम । प्रेमको कुनै नियम हुँदोरहेनछ र प्रेमको कुनै साँध, सिमाना पनि हुँदोरहेनछ । लाग्छ प्रेम नगरिएको जीवन बाँच्नका लागि केवल बाँच्नका लागि सङ्घर्ष गरिरहेको मेसिन ज
नचिनेको हाकिम (लघु कथा)
एक व्यक्ति आफ्नो कामको सिलसिलामा एउटा सरकारी कार्यालय पुग्छन् । कार्यालयको सोधपुछ फाँटमा गएर आफ्नो कामका बारेमा जानकारी गराउँछन् । कार्यालयमा सहजकर्ताको रूपमा बसेका कर्मचारीले उसलाई एउटा निवेदन लेख्नु अनि ऊ त्यो पल्लो कोठामा हाकिम साहेबलाई तोक लगाउनु अनि सँगैको कोठामा जानुस् तपाईंको काम हुन्छ भनेर सिकाइदिन्छन् । ती कर्मचारीले भनेजसरी ती व्यक्ति निवेदन लेख्छन् र हाकिमको कोठामा पस्छन् । पसेको कोठामा दुई वटा टेबुल राखिएको हुन्छ । एउटा टेबुलमा साधारण पोसाकमा एउटी महिला कम्प्युटरमा काम गरिरहेकी हुन्छिन् अर्को टेबुलमा कुर्सी खाली अवस्थामा हु
क्षितिज जस्तो सम्बन्ध [कथा]
त्रिभुवन विमानस्थलको अन्तर्राष्ट्रिय टर्मिनल भवनमा रहेको आप्रवास काउन्टर अगाडि उभिएर म गमनपत्र भर्दै थिएँ । एक जना युवकले मेरो छेउमा आएर मसँग कलम मागे । आफ्नो गमन–पत्र भरिसकेर मैले कलम दिन खोज्दा उनले गमनपत्र नै भरिदिन आग्रह गरे । उनीसँग आवश्यक जानकारी लिँदै उनको गमन–पत्र भरेर मैले टाउको उठाउन नपाउँदै मलाई आठ–दसजना अरू युवकले घेरिसकेका थिए । सबैको हातमा गमन–पत्र थियो । उनीहरूका आँखाले मलाई गमनपत्र भरिदिन अनुरोध गरिरहेका थिए । मैले उनीहरूको बाध्यता बुझेँ र उनीहरूको गमनपत्र भरिदिन लागे । ती सबै युवा दुबई र दोहा जान लागेका थिए । सबैको पा
म मेरै मृत्यु मर्न चाहन्छु
म मेरै मृत्यु मर्न चाहन्छु– विशुद्ध मेरो आफ्नै अरूकै मृत्यु आफ्नै भन्ठानेर युगौँ युगदेखि थरीथरीको अर्थ लगाएर
लिलियाना कि ग्लोरिया ? (कथा)
स्टारबक्स कफी सपमा छिर्दा भित्र कोलाहल त होइन, अलिकति हल्का, खलबल चाहिँ थियो । मेराअघि कफी अर्डर गर्नेहरूको लाममा तीन जना थिए । दुई जना किशोरी थिए सबैभन्दा अगाडि । गोरो छाला भएका । तिनीहरू हल्का पहिरनमा थिए । एउटी टिसर्ट र हाफ पाइन्टमा थिई । उसको आधा तिघ्रा र झन्डै पूरै पिँडौला सर्लक्क सुडौल टलक्क टल्केका थिए । ती पिँडौलामुनि उसको खुट्टामा नाइकीको स्पोर्टस् जुत्ताका लोगो प्रस्टै
महिनाभर मनाउने पर्व : गुँलाधर्म
नेवार समुदायका बौद्ध धर्मावलम्बीहरूले यो पर्व अति श्रद्धा र भक्तिका साथ मनाउँदै आएका छन् । प्रत्येक वर्षको श्रावण शुक्ल प्रतिपदाबाट यो पर्व प्रारम्भ भई भाद्र कृष्ण औँसीमा समाप्त हुन्छ । एक महिनासम्म स्वयम्भू महाचैत्यलगायत अन्य धार्मिक स्थानमा बाजागाजासहित घुम्ने र पूजापाठ गर्ने चलन रहिआएको छ । यस वर्षको गुँलाधर्मको आरम्भ साउन ३२ गतेबाट सुरु भएर भाद्र ३० गतेका दिन समाप्ति हुनेछ । ‘गुँला’ भन्नाले गुरुले वाचन गरेको बुद्धको ज्ञान पालन गरी धर्म गर्न र बुद्धधर्मको शील पालन गरी शीलमा बसिरहनु हो । नेवारी भाषामा ‘गुँ’ को अर्थ ‘नौ’ हो भने ‘ला’ को अर्थ ‘महिना’ भएकाले नेपाल संवत्को नवौँ महिनाको तिथिमा यो पर्व मनाउने गरिन्छ ।
यो प्रेम (कविता)
वेश्या रचेलको हातमा थपक्क आफ्नो कान काटेर राखिदिने म पागल भ्यानगग होइन आफ्नो सेक्सी हात माथि
आमा (लघुकथा)
जोगेन्द्रले मोबाइल गर्दै भित्र पसे । श्यामाले खुसीको स्वरमा भनिन्, “मेरो ठुले आयौ ? अहिले कस्तो छ बाबा ? कहिले मुख देखौँ जस्तो भएको थियो ।” जोगेन्द्रले जङ्गिँदै भने, “नाटक गर्नुको पनि हद हुन्छ नि ! मुख हेर्न मनै थियो भने म डेङ्गु भएर मुर्दा झैँ लड्दा किन आउनुभएन हँ ? अबदेखि मलाई छोरा भन्नुपर्दैन । ‘खोलो त¥यो लौरो बिर्सियो’ यही त भयो नि मेरो जीवनमा पनि । सम्झिनुहोस्, अबदेखि तपाईंको छोरा म¥यो । दुःख, बिमारमा काम नलाग्ने आमा अरू बेलामा किन चाहियो हँ ? म यही भन्न आएको हुँ ।” यति भन्दै जोगेन्द्र हिँडि पनि हाले । श्यामाले रुन्चे स्वरमा भनिन्– “चिया त खाएर जाऊ बाबु !”
बाँँच्ने रहर (कविता)
सबलाई पिरेको छ त्यो लामो दिनले सबलाई अत्याएको छ आफ्नै उमेरले बोकेका छौँ हामीले आफ्नै आफ्नै सडेका उमेरलाई उमेर– घेराभित्र बाफिएको
अनौपचारिक पठनसमीक्षामा कृष्णभक्त श्रेष्ठका कविता
कविताबारे पठन गर्नु जति सरल छ, त्यति नै कठिन कार्य कविताबारे बोल्नु वा लेख्नु हो । त्यसमाथि परम्परित समीक्षाले लेख्य विषयलाई विवेचना गर्दा वा मूल विषयमाथि अनेक सन्दर्भसामग्रीले उदाहरण बनाउँदा लेख्य विषयको मूल कथ्य वा विषय दिग्भ्रमित हुने कुरा त छँदै छ, त्यसमा झन् उदाहरणको थुप्रो थुम्कोले भन्नुपर्ने ‘कुरा’ बिलाइरहेको अवस्था बन्न जा
आख्यानकार पुष्कर लोहनी : एक मूल्याङ्कन
आम पाठकका लागि पुष्कर लोहनी एउटा सन्दिग्धताको नाम हो, जसलाई पढ्दा होस पु-याउनुपर्छ । किनभने उनी ‘वर्जित क्षेत्र’ का स्रष्टा हुन् । समालोचक तथा अध्येताहरूका लागि उनी चुनौती हुन्, किनकि उनको अध्ययनको दायरा ज्यादै फराकिलो छ र अलिकति भुलचुक भयो भने उनीमाथि न्याय गर्नै सकिन्न । एकल लेखनका कृतिहरूमा चहकदार मइन्टोल र पिलपिले लालटिन, धरहराको टुप्पो र अदृश्य मान्छे जस्ता पुस्तक देखापर्छन् जबकि आकाश विभाजित छ, पीपलबोट र केराको थाम जस्ता केही कृति सहलेनखमा प्रकाशित छन् । उमेरले पचासी छोइसकेका लोहनीले एकल कृतिको स
निरन्तर सिर्जनशील
एकनासले यौनकेन्द्रित बनेर नेपाली साहित्यमा दिएको योगदान सम्झने हो भने पुष्कर लोहनीलाई उछिन्ने सायदै भेटिएलान् । यौनकेन्द्रित लेखनले अलग रूपमा चिनाएको मात्र हो, बैँसालु उमेरमा थालेको