घर घरमा मन्द विष
नेपाली बालबालिका सुरक्षित खेलौना खेल्ने अधिकारबाट वञ्चित मात्र छैनन् उनीहरूमा अनेक खालका हानिकारक तत्वको असर पनि परिरहेको छ । बालबालिकाकै हकहित संरक्षण गर्नका लागि गठन भएका मन्त्रालय, विभाग, आयोग र आयोजनालाई बालबालिकाले खेल्ने खेलौना वा खाने पूरक आहारामा पाइने घातक रसायनका बारेमा कुनै चासो नै छैन । साथै यससम्बन्धी प्राविधिक जनशक्ति एवं प्रयोगशाला जस्ता आवश्यक पूर्वाधारको त कमी नै छ ।
दसैँ र नवदुर्गा
विसं २०७८ को जनगणना अनुसार नेपालमा एक सय ४२ जातजाति, एक सय २४ भाषाभाषी र १० धार्मिक समूह रहेका छन् । यसरी हेर्दा दसैँ नेपालको सबैभन्दा धेरै मानिसले मान्ने चाडपर्व हो । यो छोटो लेखमा नवदुर्गाको नाम र ती देवीका बारेमा केही जानकारी दिइएको छ ।
कलेजोको क्यान्सर
कलेजोका कतिपय क्यान्सर कलेजोबाटै सुरु हुन्छन् । कलेजोको क्यान्सर कलेजोमै सुरु हुनेलाई प्राथमिक खालको मानिन्छ भने अन्य अङ्गमा लागेको क्यान्सर फैलिएर कलेजोमा पनि असर ग¥यो भने त्यसलाई द्वितीय प्रकारको भनिन्छ । अधिकतर अन्यत्रबाट फैलिएर कलेजोमा असर परेर कलेजोको क्यान्सर देखिन्छ । विश्वमा कलेजोको क्यान्सर रोगीको सङ्ख्या दिनानुदिन बढ्दै छ । प्राथमिक खालको कलेजोको क्यान्सर विश्वमा छैटौँ मुख्य क्यान्सर हो भने यो
रहस्यमय अङ्गच्छेदन
शताब्दीयौँदेखि गाईबस्तुको रहस्यमय अङ्गच्छेदनको घटना भइरहेका छन् । आमसिकारीदेखि अज्ञात उडनतस्तरी यी घटनाका जिम्मेवार रहेको व्याख्या हुने गरेको छ । वास्तविकता के हो ? मुर्दा गाईबस्तुको अवस्था देखेर तिनका पालक स्तब्ध हुन्थे । पशुका आँखा, कान, पेट, मलद्वार, यौन अङ्ग र जिब्रो चतु¥याइँपूर्वक काटिएको देख्दा यस्तो लाग्थ्यो धारिलो र सफा उपकरणले तिनलाई काटिएको हो । मरेका गाईबस्तुको शरीरमा रगतको थोपा हुँदैनथ्यो । घटनास्थलमा न त कसैको पदचिह्न देखिन्थ्यो न त त्यहाँ मौकाको फाइदा उठाउने मुर्दाखोर नै फेला पर्दथे ।
दसैँमा गरम मसला
मांसाहारी मानिसलाई दसैँको छुट्टै महत्व पनि रहन्छ । मासुका थरीथरीको परिकार बनाएर परिवारका साथ बसेर खानुको मज्जा छुट्टै हुन्छ । मासुका परिकार बनाउँदा ‘गरम मसला’ चाहिन्छ नै । मात्रा मिलाएर उपयोग गर्न सके शाकाहारी परिकारमा पनि गरम मसलाको सुगन्ध र स्वाद बढाउन सकिन्छ । ‘गरम मसला’ बिना
त्यो जाडो
शरद ऋतु थुप्रै सुखद प्रसङ्ग र मृदु–अनुभूतिहरूको कोसेली लिएर हरेक वर्ष हाम्रो घरदैलोमा टुप्लुकिन्छ । यसले दसैँ–तिहार, छठ, उधौली पर्वजस्ता उमङ्गले भरिएका चाडपर्वको स्वागतार्थ दैलो उघारिदिन्छ । यही समयकालमा बालीनाली मस्तसँग बयली खेल्न थाल्छन् । प्रकृतिको यस्तो अनुपम दृश्यले सबैलाई प्रफुल्लित तुल्याउँछ । अर्कोतिर घामपानी केही नभनी बर्खाभरि दस नङ्ग्रा खियाएर लाएको बाली भित्र्याउँदाको सुखद अनुभूति त आफ्नो ठाउँमा छँदै छ ।
प्राचीन इजिप्टको पहिलो महिला शासक नेफेरुसोबेक
इजिप्टका महिला शासकको चर्चा हुँदा सबैले रानी क्लियोपेट्रालाई सम्झने गर्दछन् तर क्लियोपेट्राभन्दा अघि पनि इजिप्टमा महिला शासक थिए । क्लियोपेट्रा झैँ उनीभन्दा अगाडि इजिप्टमा शासन गर्ने महिला शासकमा नेफेरुसोबेक (सोवेकनेफेरु), मर्निथ, ह्यात्सेपसट, नेफेर्टिटी र तावोस्रेटको नाम अग्रपङ्क्तिमा आउँछ । पछिल्लो अध्ययनले उल्लिखित महिला शासकमध्ये नेफेरुसोबेक इजिप्टमा शासन गर्ने पहिलो महिला फारो (शासक अर्थात् रानी) रहेको तथ्य पुष्टि गरेको छ ।
परमाणु संयन्त्र नजिक देखिने उडनतस्तरी
यसको सुरुवात सन् १९४० को दशकमा भयो, परमाणु बम विकास गरिँदै गरेको स्थल नजिक । परमाणु संयन्त्रहरू नजिक अज्ञात उडनतस्तरी (युएफओ) देखिने घटना बढी किन भएका छन् ? किन अमेरिकी सरकारले सम्भावित राष्ट्रिय खतराको गहिराइ आकलन गर्न अधिक तत्परता देखाइरहेको छैन ? यी प्रश्न गरिरहेका छन् अमेरिकी सुरक्षा र गुप्तचर निकायका पूर्वउच्च अधिकारीहरू, ‘एयरोस्पेस’ उद्योगका अग्रजहरू, विद्वान्हरू तथा ‘टु द स्टार्स एकेडेमी अफ आर्ट्स एन्ड साइन्स’ सँग आबद्ध व्यक्तिहरूसहितको एउटा टोलीले । यस टोलीले युएफओ देखिएको सम्बन्धमा भएका अनेक घटनाको अनुसन्धान गरिरहेको छ तथा यसले सरकारको गम्भीर भएर ध्यानआकर्षण गराउन वकालत गरिरहेको छ ।
छन् कि छैनन् छैरोतन
छैरोत्तन जातिका बारेमा विवाद छ । आदिवासी जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठानले आदिवासी जनजातिमा सूचीकृत गरे पनि अन्य सरकारी दस्ताबेजमा यो जातिको अस्तित्व पाइँदैन । मुस्ताङ जिल्लाको पाँचगाउँ क्षेत्रस्थित छैरोमा बसोबास रहेकाले यिनीहरूलाई छैरोत्तन भनिएको विश्वास गरिन्छ । कतिपयले छेरोतन वा छैरोत्तन भन्ने गरे पनि यो सामान्य उच्चारणको भिन्नता मात्र हुन सक्छ ।
पानीसहितको बाह्य ग्रह
अमेरिकी अन्तरिक्ष अनुसन्धान एजेन्सी (नासा) ले पानीसहितको बाह्य ग्रह फेला पारेको छ । पृथ्वीबाट एक सय २० प्रकाशवर्ष टाढा रहेको केटु–१८ बी नामको सो बाह्य ग्रहमा पानी फेला परेकाले त्यहाँ जीवन हुन सक्ने नासाका वैज्ञानिकको अनुमान छ । नासाका अनुसार सो ग्रहमा जीवनको सम्भावना रहेकोतर्फ सङ्केत गर्ने एक रसायनसमेत फेला परेको छ ।
पृथ्वी नै चिसो पार्ने त्यो ज्वालामुखी
सन् १८१५ अप्रिलमा इन्डोनेसियको माउन्ट तामबोरामा भएको ज्वालामुखी विस्फोटलाई अहिलेसम्मकै भयङ्कर मानिएको छ, ज्वालामुखीको ज्ञात इतिहासमा यत्तिको ठूलो विस्फोट भएको छैन । यस विस्फोटका कारण दक्षिणपूर्व एसियामा हजारौँ मानिसको ज्यान गएको थियो तथा पृथ्वीको सतहदेखि वायुमण्डलको दोस्रो तह ‘स्ट्राटस्फियर’ मा खरानीको घनघोर बादल मडारियो । खरानीको बादल जसै जसै विश्वमा फैलिन थाल्यो त्यसले सूर्यको प्रकाश नै छेक्यो । जसले गर्दा पृ
जेलमा २० मिनेट कलङ्क जीवनभरको
अमेरिकाको इतिहासमा डोनाल्ड ट्रम्प सबैभन्दा विवादास्पद राष्ट्रपति भएका छन् । उनका हठ तथा घमण्डले संसदीय इतिहासमै नभएका घटना त्यहाँको संसद् भवनमा भयो । राष्ट्रपति चुनाव हारे पनि उनले हार स्वीकार गरेनन् । ट्रम्पले आफ्ना समर्थक, कार्यकर्तालाई उक्साएर अमेरिकी संसद् ‘क्यापिटल हिल’ मा आक्रमण गराए । संविधान मिच्नेदेखि शक्तिको दुरुपयोग गर्ने काम गरेका ट्रम्पले दुई पटक महाभियोग सामना गर्नु प¥यो, यौन दुराचारको अभियोगमा दण्डित भए ।
पृथ्वी नै चिसो पार्ने त्यो ज्वालामुखी
सन् १८१५ अप्रिलमा इन्डोनेसियको माउन्ट तामबोरामा भएको ज्वालामुखी विस्फोटलाई अहिलेसम्मकै भयङ्कर मानिएको छ, ज्वालामुखीको ज्ञात इतिहासमा यत्तिको ठूलो विस्फोट भएको छैन । यस विस्फोटका कारण दक्षिणपूर्व एसियामा हजारौँ मानिसको ज्यान गएको थियो तथा पृथ्वीको सतहदेखि वायुमण्डलको दोस्रो तह ‘स्ट्राटस्फियर’ मा खरानीको घनघोर बादल मडारियो। खरानीको बादल जसै जसै विश्वमा फैलिन थाल्यो त्यसले सूर्यको प्रकाश नै छेक्यो।
मानिस कसरी आँफै जल्छ ?
कैयौँ शताब्दीदेखि मानिसबीच छलफलको विषय बनेको छ– के मानव शरीर आगोको बाह्य स्रोतबिना अनायास जल्छ वा आगोको लप्काले घेरिन्छ ? विदेशी विद्वान्ले भन्ने गरेको ‘स्पन्टेनियस ह्युम्यान कम्बस्टन’ अर्थात् मानव शरीर स्वःस्फूर्त दहन हुने पहिलो ज्ञात घटना सन् १६४१ को छ तर यस्तो घटनाले इस्वी संवत्को १९ औँ शताब्दीमा त्यतिबेला व्यापक चर्चा पायो जब प्रख्यात लेखक चाल्र्स डिकेन्सले आफ्नो उपन्यास ‘ब्लिक हाउस’ मा आफ्नो पात्रलाई मार्न ‘स्पन्टेनियस ह्युम्यान कम्बस्टन’लाई प्रयोग गरे।
घातक छ टाटु
विश्वमा अचेल सबै उमेर समूहमा टाटु लोकप्रिय भएको छ । विकसित देशका युवामाझ प्रचलित टाटुको लोकप्रियता न्यून आय भएका देशका सबै वर्गमा समेत विस्तार भएको छ तर लोकप्रिय टाटु कतिको सुरक्षित छ ?
परमाणु बमलाई छक्क्याएका यामागुची
पहिलो परमाणु बम पड्काइँदा यामागुची हिरोसिमाबाट प्रस्थान गर्ने तयारीमा थिए । नौ सैनिक इन्जिनियर २९ वर्षीय यामागुची तीन महिनाको व्यापारिक कार्यका लागि मित्सुबिसी हेवी इन्डस्ट्रीमा आएर त्यहाँबाट फर्कने बेलामा हिरोसिमामा बम विस्फोट भएको थियो । यामागुची र उनका सहकर्मीले इन्धनवाहक नयाँ पानीजहाजको डिजाइनमा दिनरात काम गरे । सन् १९४५ अगस्त ६ मा यामागुची आफ्नी श्रीमती हिँसाको र नवजात छोरा कात्सुतोसीलाई भेट्न जाने तर्खरमा थिए ।
सद्दाम गिरफ्तारीका गुमनाम नायक
सन् २००३ मार्चमा गठबन्धन सैन्य शक्तिले इराकमा हमला गरी त्यहाँको सरकार अपदस्थ गरेपछि अमेरिकी सेनाले व्यापकस्तरमा एक खोजतलास अभियान सुरु गरेको थियो । यसको लक्ष्य थियो– इराकका अपदस्थ तानाशाह सद्दाम हुसेनलाई पक्राउ गर्नु, जो सत्ताच्युत भएपछि बग्दादबाट भागेका थिए । नौ महिनापछि ‘रेड डन’ को
कारोबारको माध्यम क्युआर कोड
साइकल पसल होस् वा ठूला व्यापारिक स्टोर, जताततै क्युआर कोडको प्रयोग बढेको छ । यदि तपार्ईंले स्मार्ट फोन बोक्नुहुन्छ र मोबाइल बैङ्किङका साथमा डिजिटल वालेट प्रयोग गर्नुहुन्छ भने पक्कै पनि क्युआर कोड स्क्यान गरेर अनलाइन भुक्तानी गर्नुभएको हुनु पर्छ । क्युआर कोड एक विशेष प्रकारको बार कोड हो । जसलाई विद्युतीय स्क्यानर उपकरण तथा मोबाइल एप्लिकेसनले स्क्यान गर्दा त्यसमा सङ्ग्रह गरिएका विवरण प्राप्त गर्न सकिन्छ । सानो चारपाटे बक्समा अनौठो आकृतिमा देखिने क्युआर कोड अहिले अनलाइन भुक्तानीका लागि अत्यावश्यक माध्यम जस्तै बनेको छ ।
पृथक् पहिचानका थामी
२०७८ सालको राष्ट्रिय जनगणना अनुसार नेपालमा १४२ जातजातिको बसोबास छ। विभिन्न जातिमध्ये थामी पनि नेपालमा रहेको एक जाति हो । जसलाई सरकारले आदिवासी जनजातिमा सूचीकृत गरेको छ । कतिपय लेखकले थामीलाई किराँत जाति परिवारभित्रको एक उपजाति भनेका छन् तर थामीले भने आफूलाई स्वतन्त्र जातिका रूपमा बुझ्दछन् र आफ्नो छुट्टै पहिचानमा गर्व गर्छन् । थामीहरू आफूलाई किराँती वा सुनुवार होइन ‘थाङ्मी’ भन्न रुचाउँछन्। दोलखा, सिन्धुपाल्चोक, रामेछाप, इलाम जिल्लाका केही क्षेत्रमा बाक्लो बसोबास रहेका थामी नेपालको ७३ जिल्लामै छ तर क्षेत्रगत आधारमा भने उनीहरूको सामाजिक जीवन, सांस्कृतिक रहनसहन तथा पर्व, परम्परामा भिन्नता पाइन्छ ।
जातक कथाको मर्म
पालि त्रिपिटक बौद्ध वाङ्मयको मूल पुस्तक हो । त्रिपिटकको सुत्तपिटक अन्तर्गत खुद्दनिकायको दसौँ पाठमा जातक कथा पनि आउँछ । जातक कथा पढेर पनि धेरैले आफ्नो जीवनशैली र विचारलाई नयाँ मोेडमा ढालेर उन्नति र विकास मार्गमा लागेको देख्न सकिन्छ । जातक भगवान् बुद्धका पूर्वजन्मसम्बन्धी कथा हुन् । यो बुद्धत्व प्राप्त गर्नुभन्दा अगाडि बोधिसत्त्व वा महासत्त्वको अवस्थामा दस पारमिता गुण धर्मको अभ्यास गर्दा घटनाक्रमको कथासङ्ग्रह हो । जातक शब्द
संसारका अनौठा खाना
यस लेखमा विश्वमा प्रचलित केही अनौठा खानाका बारेमा चर्चा गरिएको छ। यात्राका क्रममा स्थान विशेष विभिन्न प्रकारका खानाको स्वाद लिने अवसर प्राप्त हुन्छ । एउटालाई अनौठो लागेको त्यही खाना अरूलाई स्वादिष्ट लाग्न सक्छ । १. ह्यागिस– स्कटल्यान्डमा प्रचलित यो खाना तयार पार्न भेडाको मुटु, फोक्सो र कलेजो पिँधिन्छ अनि बोसो, मसला र दलियासित मोलेर भेडाको भुँडीभित्र हालिन्छ । त्यसलाई केहीबेर उमालेर यो परिकार तयार पारिन्छ ।
आहारामा शुक्रकीट निर्भर
शुक्रकीट गुणस्तर र सङ्ख्याका बारेमा विभिन्न खालका अनुसन्धान रिपोर्ट आएका छन् । यसै शृङ्खलामा आहारमा चिल्लोको मात्रा र प्रकारले शुक्रकीटको गुणस्तर र सङ्ख्यामा प्रभाव पार्ने निष्कर्ष अमेरिकामा गरिएको एक अध्ययनको छ । खानामा स्याच्युरेटेड चिल्लोले स्वास्थ्यमा खराब प्रभाव पर्ने प्रमाणित छ र अनुसन्धानकर्ताले कमजोर प्रजनन क्षमतासँग पनि यसको सम्बन्ध स्थापित गरेका छन् । ह्युम्यान रिप्रोडक्सन जर्नलमा जनाइए अनुसार म्यासाच्युसेट्स जनरल अस्पतालका रिप्रोडक्टिव इन्डोक्रिनोलोजीका अनुसन्धानकर्ता जिल अट्म्यानको टोलीले ९९ जना अमेरिकी पुरुषमा अनुुसन्धान गर्दा धेरै चिल्लो खाने मानिसमा शुक्रकीटको सङ्ख्या कम हुने पत्ता लगाएको थियो ।
थरी थरीका मकै
मकै सबैलाई मन पर्छ । सबैभन्दा बढी खपत हुने मकै मौसमी हरियो हो । पोलेर खाने कि उसिनेर, जसरी खाँदा पनि स्वादिष्ट हुन्छ हरियो मकै । हामीले नेपालमा पहेँला मकै मात्र देखेका छौँ तर मकै अनेक खालका हुन्छन् । यिनका परिकारमा पनि त्यत्तिकै विविधता छ । हामी नेपालीले मकै कि पोलेर खान्छौँ कि उसिनेर वा च्याख्ला बनाएर । कसै कसैले ढिडो, पुवा वा रोटी पनि बनाएर खाने गर्छन् । स्वास्थ्यका हिसाबले पनि यो अन्न अति उत्तम छ । ‘कर्न कल्चर’ अर्थात् मकै संस्कृति ओल्मेक, मेक्सिकोमा विकसित भएको मान्यता छ । पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार अमेरिकामा सबैभन्दा
साहसी महिला विल्मा रुडोल्फ
अदम्य साहस र दृढ सङ्कल्प भएपछि मानिसले जस्तोसुकै कठिन कार्य पनि गर्न सक्छ । पोलियोले हिँडडुल गर्न नसक्ने एक बालिकाले जब “विश्वकै छिटो दौडिने खेलाडी बन्न चाहान्छु” भनेको सुन्दा तपाईं छक्क पर्नुहुन्छ होला । ती चार वर्षकी बालिका, जसलाई पोलियो भएर हिँडडुल गर्न ब्रेस लगाउनु परेको थियो, तिनै बालिकाको सपना साकार बनाउने कुरा यस्ता छन् । उनी थिइन् विल्मा जि. रुडोल्फा । अमेरिकाको टेनेसी राज्यको एक गरिब परिवारमा सन् १९४० जुन २३ मा उनी जन्मिएकी थिइन् । उनी सानो छँदा दुई पटक निमोनिया र कालाजारले थला परिन् । त्यसपछि पोलियोले खुट्टा नचल्ने भयो । डाक्टरले खुट्टामा ब्रेस लगाइदिए । ब्रेस लगाएपछि सामान्य हिँडडुल गर्न मात्र सकिन् । डाक्टरले उनलाई खेलकुदमा कहिल्यै सक्रिय हुन नसक्ने भने ।
दाह्री–जुँगाको सान
हास्यकलाकार चार्ली च्याप्लिन र तानाशाह हिटलर आफ्नो ‘टुथब्रस स्टाइल’ जुँगाबाट चर्चित थिए । यस्तै विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनका नेता भ्लादिमिर लेनिनको झुसे दाह्री अनि सर्वहारा वर्गका गुरु कार्ल माक्र्सको बाक्लो झाँगिएको दाह्री–जुँगाको पनि चर्चा हुने गर्छ । नेपालमा ‘लङ सेप’ जुँगा बढी चलनमा छ । जुन हाम्रै पुर्खाको शैली भएको जुँगा पाल्नेहरू बताउँछन् । पहिलेका राजा महाराजाका तस्बिरमा पनि छेउमा बटारिएका लामा जुँगा देख्न सकिन्छ ।