डलरको मूल्यवृद्धिले समस्या
विश्व बजारमा अमेरिकी डलरको मूल्य बढ्दै गएको छ। त्यसैले डलरको महìव झन् बढ्दो छ। नेपालजस्ता अति कम विकसित मुलुकको अर्थतन्त्र आत्मनिर्भर नहुने र खाद्यान्न, लत्ताकपडालगायत औषधि र कच्चा पदार्थसमेत आयात गर्नुपर्ने बाध्यताकै कारण अमेरिकी डलरको सञ्चितिमा चाप पर्छ। हाम्रो अर्थतन्त्र आत्मनिर्भर छैन र अधिकांश वस्तु आयात गर्नु परिरहेको छ। आयातमा वृद्धि र निर्यातमा कमी हुँदा शोधनान्तर घाटा बढिरहेको छ। २० खर्बको आयात हुँदा केवल दुई खर्ब मात्र निर्यात गर्छौं कसरी देशको अर्थतन्त्र आत्मनिर्भर हुन सक्छ ?
चुनावी घोषणापत्रको अन्तर्य
आगामी मङ्सिर ४ गते प्रतिनिधि सभा सदस्य र सातवटै प्रदेशमा प्रदेश सभा सदस्यको दोस्रो कार्यकालका लागि निर्वाचन हुँदैछ। यसका लागि सबै राजनीतिक दल आ–आफ्नो राजनीतिक हैसियतअनुसार चुनावी मैदानमा प्रतिस्पर्धा गर्दैछन्। लोकतन्त्रमा आवधिक निर्वाचनको महìवपूर्ण भूमिका रहन्छ।
सार्वजनिक सेवामा प्रश्न
सरकारी निकायप्रतिको विश्वसनीयता जोगाउनु मुलुकको वर्तमान चुनौती हो। सेवा प्रवाहका माध्यमले सरकारले जनतासमक्ष आफ्नो चिनारी दिएको हुन्छ। सेवा प्रवाह गुनासारहित हुँदा मात्र सरकार जनताप्रति जिम्मेवार र जवाफदेही भएको मान्न सकिन्छ। सेवा केन्द्रमा रहेका कर्मचारीले आफ्ना सोच, व्यवहार र प्रवृत्तिलाई इमानदारितासँग तादात्म्यता कायम गर्न सकेको अवस्थामा मात्र सरकारी निकायको विश्वसनीय
हरिबोधनी एकादशी
यसपालि शुक्र अस्तसँगै सूर्य र चन्द्र दुई ग्रहण यसै कात्तिक महिनामा र हरिबोधिनी एकादशी आज (शुक्रबार) परेको छ। तुलसी विवाह र चार नारायणसँग जोडिएको यो पर्व हाम्रा लागि निकै पावन दिन मानिएको छ। गत आषाढशुक्ल हरिशयनी एकादशी तुलसी रोपणसँगै सुरु भएको चतुर्मास व्रत समापन पनि यसै हरिबोधिनी एकादशीमा गरिन्छ।
सफल निर्वाचनका आधार
आगामी मङ्सिर ४ गतेलाई तय भएको प्रतिनिधि सभा तथा प्रदेश सभा निर्वाचनको प्रचारप्रसार तीव्र हुँदैछ। चुनावी रौनक व्यापक, उल्लासमय र प्रभावी बन्दैछ। यो केवल व्यवस्थापकीय मात्र निर्वाचन होइन। हामीले संसदीय प्रजातन्त्र र संसद्बाट निर्वाचित हुने कार्यकारी प्रधानमन्त्रीको व्यवस्था अवलम्बन गरेका छाँै। तसर्थ, यो निर्वाचन संसद्सँगै सरकार निर्माण गर्ने पनि निर्वाचन हो। राष्ट्रपतीय प्रणालीमाजस्तो कार्यपालिका र व्यवस्थापिकाको लागि छुट्टाछुट्टै निर्वाचन नभई यहाँ एउटै निर्वाचनले दुवै दायित्व बहन गर्नुपर्छ।
निर्वाचनमा वातावरणीय मुद्दा
नेपाली कांग्रेसले आफ्नो नेतृत्वमा अबको सरकार शीर्षकमा ५६ पेज लामो चुनावी सङ्कल्पपत्र जारी ग¥यो। यसलगत्तै नेकपा माओवादी, नेकपा समाजवादी र राप्रपाले समेत आ–आफ्ना घोषणापत्र जारी गरे सदाझैँ। साइजमा सबैभन्दा ठूलो ८० पेजको प्रतिज्ञापत्र माओवादीको छ भने सबैभन्दा सानो २० पेजको राप्रपाको। समाजवादीको कांग्रेसको जत्रै ५६ पेजको छ।
चुनौती सङ्कटग्रस्त अर्थतन्त्र
पूर्वअर्थमन्त्री ऋषि सुनक पहिलो ब्रिटिस–एसियाली प्रधानमन्त्री बन्नु भएको छ। यो वर्षको पहिलो टोरी नेतृत्व प्रतिस्पर्धामा लिज ट्रससँग पराजित भएको डेढ महिनापछि यसपालि विजयी भएर उहाँ बेलायतको प्रधानमन्त्री बन्नु भएको हो। अहिले बेलायतले ठूला आर्थिक र राजनीतिक चुनौती सामना गरिरहेकाले देशलाई निकास दिन उहाँलाई सजिलो छैन। मुलुक चलाउन नसकेरै उहाँका दुई पूर्ववर्ती प्रधानमन्त्री बोरिस जोन्सन
सम्पदा संरक्षणमा गुठी
गुठी संस्थानले कात्तिक १७ गते स्थापनाको ५९ औँ वर्ष पार गरेको छ। नेपाली समाजको सभ्यता र परम्पराको आधार स्तम्भको रूपमा रहेको गुठी प्रथाको संरक्षण एवं संवद्र्धन गर्नका लागि हाम्रा पूर्वजहरूले मठ मन्दिर, धर्मशाला, पाटी–पौवा आदि स्थापना गरी सोसँग सम्बन्धित जात्रा पर्व एवं नित्य नैमित्य पूजा सञ्चालन गर्न तथा अन्य परोपकारी कार्य सञ्चालन गर्न छुट्याइ राखिदिएका चल अचल सम्पत्ति नै गुठी हुन्। गुठी कला, संस्कृति, परम्परा र धर्मको समग्र रूप हो, राष्ट्रको पहिचान हो, जीवन पद्धति पनि हो।
सेवा प्रवाहको प्रभावकारिता
नेपालको संविधान २०७२ लागू भएपश्चात् नेपाल सङ्घीय, समावेशी, लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक राज्यमा रूपान्तरित भएको छ। नेपालको संविधानले सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको मूल संरचना सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय तह गरी तीन तहको हुने तथा राज्यशक्तिको प्रयोग तीनै तहले संविधानको अनुसूचीमा व्यवस्था भएबमोजिम गर्ने व्यवस्था गरेको छ। सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय तहका एकल अधिकारहरू संविधानको क्रमशः
राजनीति र प्रशासनको अन्तरसम्बन्ध
हरेक राज्यले आफ्ना जनताको हित र कल्याणको अपेक्षा राखेको हुन्छ। त्यसलाई मूर्त रूप दिने काम प्रशासन र राजनीतिको हो। यी दुईबीचको सुमधुर सम्बन्धले राष्ट्रलाई उन्नत, आधुनिक र विकसित तुल्याउन ठूलो भूमिका खेलेको हुन्छ। यस्तो महत्वपूर्ण भूमिकामा रहेका राजनीति र प्रशासन विषयको जानकारी हुनु सान्दर्भिक हुन आउँछ।
नीति निर्माणमा नियति
लोकतान्त्रिक मान्यता र संविधानअनुरूप २०७४ मा पहिलो निर्वाचन सम्पन्न भई दोस्रो कार्यकालका रूपमा स्थानीय तहको निर्वाचन २०७९ सम्पन्न भइसकेको छ। मुलुक प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभा सदस्य निर्वाचन २०७९ को चुनावी सम्मुखमा छ। पछिल्लो साठीको दशक संविधान निर्माणको दशक, त्यसपछिको सत्तरीको यो दशकलाई कानुन निर्माण र कार्यान्वयनको दशक भनेर अथ्र्याउने गरिन्छ । कानुनी राज्यको विकासक्रम र अवधार
निर्वाचनमा मतदाता जागरण
जनताका लागि जनताद्वारा गरिने जनताको शासन नै लोकतन्त्र हो। शासकीय मामिलामा जनताको सहभागिता र नियन्त्रण रहने राजनीतिक व्यवस्था नै लोकतन्त्र हो। प्राचीन समयमा नागरिक आफैँ उपस्थित भएर राज्य सञ्चालनका मामिलामा निर्णय लिने गर्दथे। यो प्रत्यक्ष लोकतन्त्र थियो। समयक्रमसँगै राज्यको सीमा र जनसङ्ख्या बढ्दै जाँदा सबैजना एकै ठाउँ भेला भएर निर्णय गर्न नसकिने भयो र उनीहरूले आफ्ना प्रतिनिधिमार्फत शासन व्यवस्थामा सहभागिता जनाउन थाले। यसबाट अप्रत्यक्ष लोकतन्त्रको अभ्युदय भयो। आधुनिक विश्वका प्रायः सबै मुलुकले अवल
भाग्य कोर्ने अवसर
कात्तिक महिनाले नेपाली मौलिक संस्कृतिको पहिचान दिन्छ। ठूला चाडपर्व यही महिनामा पर्ने भएकाले पनि कात्तिकको विशेष महत्व छ। त्यसो त हरेक महिना, दिन, गते, बार वा पलको उत्तिकै महत्व हुन्छ। यो जगत्, मानव जीवन वा सम्पूर्ण जीव र वनस्पतिको उत्तिकै महत्व छ। जगत्, जीव, वनस्पति वा प्रकृतिको चर्चाको सन्दर्भ होइन यो, यससम्बन्धमा अलिक धेरै चर्चा गर्न सक्ने विश्लेषक थिए– प्रदीप गिरी। डेढ/दुई महिनापहिले मा
गाउँ रित्तिने खतरा
नेपालीले महान् चाड दशैँ र तिहार मनाइसकेका छन्। तराईमा बस्ने मुख्य गरेर मैथिलवासीले धुमधामका साथ छठ पर्व मनाए। कोरोनाका कारण दुई वर्ष जसोतसो छठ पर्व मनाएका भक्तालुले यसपालि पानीका मुहान सफा गरेर तन, मन, धनले श्रद्धापूर्वक छठ पर्व मनाए। यसपालि कोरोनाको सङ्क्रमण घटेसँगै आफन्तबीच चाडबाडको बेला मास्क प्रयोग गरिएको खासै देखिएन। देशका धेरैजसो भागमा चाडपर्वको रौनक सकिए पनि सुदूरपश्चिमको बैतडीमा भ
ऐतिहासिक घटनामा केन्द्रित प्रश्नको जवाफ
विचारको झन्डाले मार्गदर्शन गराउँछ र सही मार्गले नयाँ अध्याय खोल्छ। विविध एजेन्डा र विशाल लक्ष्य पूरा गर्दै चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (सीपीसी) को बीसौँ राष्ट्रिय महाधिवेशन कात्तिक ५ गते (२०२२, अक्टोबर २२) बेइजिङमा सफलतापूर्वक सम्पन्न भएको छ । माक्र्सवादी राजनीतिक दलका रूपमा एक सय वर्षको सङ्घर्षबाट गुज्रिएको, चिनियाँ राष्ट्रको महान् उद्देश्य र मानव शान्ति तथा विकासको उच्च उद्देश्यमा समर्पित चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले धेरै
निर्वाचनमा विवेकपूर्ण मतदान
नेपालमा निर्वाचनको सरगर्मी सुरु भइसकेको छ। आगामी मङ्सिर ४ गते प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभाको निर्वाचन एकै पटक हुँदै छ। यस अर्थमा यो चुनाव नेपाल र नेपालीको भविष्य निर्माणका लागि अति नै महत्वपूर्ण मानिएको छ। निर्वाचन आयोग पनि निर्भयतापूर्वक निर्वाचन आचारसंहिता पालना गराउन कम्मर कसेर लागिपरेको छ।
निर्वाचनमा सिक्किमको चासो
युरोपको झझल्को दिने सिक्किमको राजधानी गान्तोकको प्रख्यात महात्मा गान्धी (एमजी) रोडबाट पाँच मिनेटको पैदल दूरीमा पर्छ– रन्देबु होटल। गान्तोकमा रहेको सोही होटलमा २५ वर्षदेखि वेटर छन्, गणेश बस्नेत। सिक्किमका पूर्व प्रमुख सचिव सोनाम वाङ्दीको रन्देबु होटलको नाम फ्रेन्च भाषाको हो, जसको अर्थ हुन्छ भेटघाट। भाषा, संस्कृति, रहनसहनजस्ता हिसाबले नेपाल र सिक्किमबीच धेरै कुरामा समानता पाइन्छ।
साझा पर्व छठ
हिन्दुहरूको महान् चाड छठ पर्वको विशेष महत्त्व छ। तराईबाट सुरु भएको शताब्दीयौँदेखि मनाइँदै आएको यो पर्वको विशेषता खासमा सूर्य उपासना हो। हिन्दु धर्मावलम्बीले प्राचीनकालदेखि नै सूर्य उपासनाको व्रत गर्दै आएका छन्। वैदिक साहित्यमा सूर्य उपासनाको विशद वर्णन गरिएको छ। ऋग्वेदमा सूर्यलाई नै सबै देवताको स्रोत मानिएको छ, त्यहाँ भनिएको छ, ‘सूर्य आत्मा जगतस्य, स्थुपश्च।’ अथर्ववेदमा त सूर्यलाई ब्रह्मको साकार रूप नै मानिएको छ। ‘ॐ आशाव्यदिव्यौ ब्रह्म,’ त्यस्तै सूर्यलाई भगवान् भनिएको छ– ‘भग एवं भगवाँ अस्तु देवः सर्वो भगपुर एताभ मेव।’
नागरिकमा समर्पित नेतृत्व
कुनै पनि वस्तुको प्रयोग मानवीय चाहना परिपूर्तिका लागि गरिन्छ भने त्यसलाई उपभोग गरेको मानिन्छ। त्यही वस्तुको शक्तिलाई प्रयोग गरी व्यवहारमा ल्याउने काम या लाभ या फाइदा लिनुलाई उपयोग भनिन्छ। नेपालमा भने उपयोगका सिद्धान्तलाई तिलाञ्जलि दिएर उपभोगको सिद्धान्तलाई मात्रै उपयोगमा ल्याएझैँ देखिन्छ। कुनै पनि चिजको उपयोग अझ भन्नुपर्दा सदुपयोग गर्नुभन्दा पनि दुरुपयोग या उपभोग गरेको मात्रै देखिनु समग्र मुलुककै लागि दुर्भाग्य बन्न पुगेको छ।
सिद्धान्तकेन्द्रित राजनीति
राजनीतिशास्त्रका आधारभूत सिद्धान्तको राम्ररी ज्ञान धेरैलाई हुनुपर्छ। अझ राजनीतिका खेलाडीमा ज्यादा अनुभव र परिभाषा गर्ने क्षमता हुनपर्छ। नेताहरूसँग देश जनतालाई कता लाने भन्ने लामो अनुभव छ। इतिहास बोकेका राजनीतिक पार्टीका आफ्नै राजनीतिक सिद्धान्त छन्। कहिलेकाहीँ चाहिँ दलहरू अर्कै खालका देखिन्छन्। पार्टीहरू पसल जस्तै खोलिएका छन्। किन राजनीतिक दलसँग जनताको चरम निराशा
सुन्दरीजलपछि बीपीका आठ वर्ष
झन्डै आठ वर्षको लामो कारावासपछि २०२५ साल कात्तिक दोस्रो साता बीपी कोइराला र नेता गणेशमान सिंहलाई सुन्दरीजल बन्दीगृहबाट रिहाइ गरियो। बन्दी जीवनको सदुपयोग गर्दै बीपीबाट कालजयी उपन्यास त सिर्जना भयो तर देखिने खालको राजनीतिक उपलब्धि हुन सकेको थिएन । आठ वर्षको अवधिमा राजा महेन्द्रले पञ्चायती व्यवस्थाको जग मजबुत बनाउँदै लैजानुभएको थियो। लचिलो हुने तर नझुक्ने स्वभाव
छठ पर्वको सामाजिक सद्भाव
आज छठ पर्व । सूर्य देवताको आराधना गरेर मनाइने यो पर्व समतल फाँटदेखि हिमालको फेदसम्म पुगिसकेको छ । पञ्च तत्वमध्ये सूर्य र जल अपरिहार्य हुन्। यी दुई तत्वप्रति श्रद्धा भाव व्यक्त गर्दै यो पर्व मनाइँदै आइएको छ। जीवन, जगत्, प्रकृति, वनस्पति, ग्रह, नक्षत्र, संवत्सर, समय, काल सबैको कारक रहेका सूर्यको आराधना गर्ने छठ पर्वमा आपसी सद्भाव, एकता र सहिष्णुताको सन्देश पनि सन्निहित छ।
नेपाल संवत् र म्हपूजा
नेपालको इतिहासमा चलनचल्तीको रूपमा देखिएको शक संवत्, मानदेव संवत्मध्ये नेपाल संवत् सबैभन्दा बढी चलेको संवत् नै देखिन्छ । यो संवत् विदेशबाट आयातित संवत् होइन । नेपाल देशको नामबाट प्रचलनमा आएको यो संवत् मौलिक संवत् हो ।
नीति बहसको खडेरी
कात्तिक ५ गतेसम्म देशको राजस्व आम्दानी दुई खर्ब ३९ अर्ब रुपियाँ रहेको छ । यो चालू आर्थिक वर्षको तीन महिनामा पाँच दिनको आय हो । यो अवधिमा देशको खर्च भने दुई खर्ब ९२ रुपियाँ भएको छ । यो आर्थिक वर्षमा कुल १७ खर्ब ९३ अर्ब रुपियाँको बजेट विनियोजन गरिएको हो । तीन महिनामा खर्च भएकोमध्ये पनि पाँच प्रतिशत मात्र विकास निर्माणमा गएको छ र बाँकी सबै साधारण बजेट खर्च भएको छ । साधारण खर्च भनेको तलबभत्ता, कार्यालय सञ्चालन हो ।
सहिष्णुताको पर्व तिहार
‘सुखमयपारी सब संसार-आयो रसिलो चाड तिहार’ – कविशिरोमणि लेखनाथ पौडेलका उद्गार हुन् यी । दशैँको तामसी र राजसी प्रकृतिको रमझम आफन्तजन, परिवारिक मिलनको आनन्द र रमाइलोपछिको उल्लासमय उज्यालो पर्व हो तिहार । साìिवक भाव मिठाई, खानेमसला, फलफूलको महक र सौन्दर्य लिएर आउने गर्छ ।
