सयपत्री मखमलीको चाड
‘गाउँघरका आँगनका डिलमा मखमली र सयपत्री फूल ढकमक्क फुलेपछि तिहार आएछ भन्न चाल पाइन्थ्यो । त्यसको छुट्टै रमाइलो पनि हुन्थ्यो । खेतबारीमा झुलेका धानका बाला, लहलहाएका कोदोका बालासँगै बारीका कान्लामा पहेँलै फुलेका सयपत्री फूल देखेर मन कम्ती रमाउँदैनथ्यो’, स्थायी घर कास्की भई काठमाडौँको रविभवन बस्दै आएकी नब्बे वर्षीया तीलकुमारी सुवेदीले आफ्नो बालापन स्मरण गर्दै भन्नुभयो । “तिहारको बेला अहिले पो सहरमा बढी रमाइलो हुन थाल्यो, उहिलेको तिहार त गाउँमा जति रमाइलो काहीँ हुँदैन्थ्यो,” गाउँघरको र सहरको तिहार पनि तुलना गर्दै उहाँले थप भन्नुभयो ।
चन्द्रमा संस्कृति
प्रकृतिसँग आदिमकालदेखि सन्निकट रहेर नै मानिसले आफ्नो अस्तित्वलाई सुरक्षित राख्दै आउन सकेको हो । मानिसको जैविक विकास नै प्राकृतिक नियमानुसार हुँदै आएको भन्ने वैज्ञानिक मान्यता छ । प्रकृतिसँग सहजीवनयापन गर्दै मनुष्यले आफ्नो भोक, तिर्खा मेटाउन सिक्यो । जाडो, गर्मी आदि अनेकाँै सहनीय, असहनीय परिस्थिति र प्रकोपहरूसँग जुध्दै, समय र प्रकृतिसँग तादात्म्य र अनुकूलन पनि हुँदै आफ्नो चेतनशील अस्तित्वका लाखौँ वर्षको यात्रा मनुष्य जातिले पूरा गरिसकेको छ । यो अस्तित्व यात्रा निरन्तर चलिरहेकै छ ।
महाकविको स्मृतिमा
सङ्ला स्वच्छ सफा नदी र झरना ह्यूँताल छाँगाहरू आभा सुन्दर शारदी किरणका फैलाइ ज्वोत्स्नाहरू धर्ती व्योम दुवै हिमाद्री तटमा भर्खर नुहाएसरी तिम्रो काव्य रसाल मिष्ठ मधुरो मानौँ सुधाको झरी ।
शरद् — सन्देश !
हाम्रा चाडबहाड ‘हाड’ नबनून् उत्प्रेरणाका मसी ढासा ढ्वाङ बनावटीपन हटून् पुर्खाहरूका दसी । गाई श्वान र काग मत्र्य बिरुवा, हुन् ईशकै वंशज माछा वा कछुवा बनेल र चरा हुन् ईशकै अंशज ।
दाजुबहिनी बिनाको तिहार
लायो पञ्चक शीतकाल सुरु भो आयो तिहारै जब टीका लाउन दाजुभाइ बहिनी निम्ता पु¥याए तब रातो पूर्व सँगै बसेर डिलमा कौवा कराए अहो ? दोस्रो चाड तिहारको हरखुसी बाँडेर आयो ल यो ।
देउसी गीत
आएछौँ हामी खेल्नलाई देउसी हजुरको आँगन झिलिमिली बत्ती स्वर्गझैँ घर दिन छ पावन
डोकेनीको मौलिकता
नेपाल बहुसांस्कृतिक देश हो । यहाँका हरेक जातजाति र समुदायले अँगाल्दै आएका संस्कार–संस्कृतिहरू रोचक छन् । भूगोलका हिसाबले पनि विविधतायुक्त यस देशमा हिमालदेखि पहाड हुँदै तराईसम्म र पूर्वदेखि पश्चिमसम्म हरेक क्षेत्रका संस्कृतिहरू एक–अर्काका लागि नौलो हुन्छ । अझ ती संस्कृतिका मिथक तथा सामाजिक र सांस्कृतिक पृष्ठभूमिहरू रोचक छन् । विभिन्न जातजाति र समुदायका सांस्कृतिक सम्पदाले नेपालको विशेष पहिचान मात्र भएको छैन, पर्यटनमार्फत देशको अर्थतन्त्रमा टेवा पनि पु¥याएको छ । यस्तै सांस्कृतिक सम्पदाहरूमध्ये एक हो ‘डोकेनी नाच’ । याक्खा जातिको मौलिक संस्कृति यो नाच यतिखेर पहिचानको खोजीमा छ । डोकेनी नाच याक्खा जातिको मौलिक संस्कृति हो । यो ना
क्रान्तिका निष्ठावान् व्यक्तित्व
नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलनको सूत्रपात गर्ने गोरखाका लखन थापा मगर, शुकदेव गुरुङ र सुपति गुरूङ हुँदै सिन्धुलीका कृष्णप्रसाद कोइराला (बीपी कोइरालाका पिताजी) र कविवर धरणीधर कोइरालासम्मको जागरण अभियानले निरङ्कुश राणा शासक चन्द्र शमशेरको मथिङ्गल खल्बलाइदिएको थियो । यो जागरण अभियानलाई भारतको अङ्ग्रेजी पल्टनका जमदार केशरसिंह गुरू
दसैँले सम्झाएको गाउँ
अब त गाउँ सम्झन दसैँ आउनुपर्ने भएछ । हो, मलाई पनि यस्तै अनुभूति भइरहेछ । दसैँ आउँछ, गाउँ भरिन्छ, गाउँ साँच्चिकै गाउँ जस्तो देखिन्छ । भुरुरुरु उडेर वा मोटरमा गुडेर आएका चार दिने गाउँका पाहुनाहरू त्यसै गरी उडेर वा गुडेर जान्छन् । गाउँ पूर्ववत् शून्य हुन्छ । गाउँ यथार्थमा गाउँ जस्तो रहन्न । गाउँको वर्तमान अवस्था यस्तै छ । दिन दुगुना, रात चौगुना गाउँको रूपरङ्ग यसै गरी बदलिएको छ । पोहोर साल जस्तै मलाई यस पाला पनि दसैँले गाउँ सम्झायो । मातापिताले दसनङ्ग्रा खियाएर आर्जेको भूमिको सम्झना गरायो । उहाँहरूका पौरखले ठड्याएको तीनतले घरले मोहित तुल्यायो । आफैँले चहारेको खेतबारी, पाखोप
देउसीभैलोको त्यो रमाइलो
दसैँपछिको दोस्रो ठुलो चाड तिहार, उज्यालोको पर्व ! पशुपन्छी, प्रकृति र दाजुभाइ पूजा गरिने चाड हो– तिहार । वर्षमा एक पटक खेलिने देउसीभैलो जसको तिहारमा विशेष महत्व रहनु स्वाभाविक हो । संस्कृति धान्न वा मनोरञ्जन गर्न खेलिने देउसीभैलोको तौरतरिका समय अनुकूल बदलिँदै जान थालेको छ । सारङ्गी, मादल, डम्फु र बाँसुरीका साथै हारमोनियमका धुनमा ताल सुर मिलाएर इतिहास र पुराणका कथा सुनाउँदै देउसी खेल्ने पुरानो प्रचलन अहिले धेरै कम देख्न पाइन्छ । आजभोलि ठाउँ अनुसार सबै कुरा परिवर्तित हुँदै गइरहेका छन् । देउसीभैलो भट्याउने भाकाहरू धेरै बदलिएका छन् ।
