उपत्यकाका फल्चा संस्कृति अनि जीवनशैली
सडक यातायातको पर्याप्त विकास र यात्रामा बासको उचित प्रबन्ध हुनुअघि नेपाली जनजीवनमा पाटी, ठाँटी, फल्चा र फलैँचाको महत्व ज्यादा थियो । तिनका अवशेष सहर तथा ग्रामीण क्षेत्रका मूलबाटो, बजारमा अझै देख्न पाइन्छ ।
बुढो दले (कथा)
मेरो त भए जत्ति रियाल सक्कियो । यो हात पनि लागेन भने गएर सुत्छु ।” रक्सीको अन्तिम घुट्को पिउँदै बुढो दलेले भन्यो । त्यो कोठामा जम्माजम्मी पाँच जना छन् । सबै जना तासको खालमा नारिएका छन् । सबैका अगाडि थोरै रक्सीसहितका गिलास उभिएका छन् ।
भ्यागुतोको अभिव्यक्ति (कविता)
एउटा कुवा छ सदियौँअघि बाजे/बराजु/जिजु/च्याब्जुले बनाएको वरिपरि लेउ छ
उद्यमी बन्ने उत्प्रेरणा
माग अनुरूपको कुनै पनि वस्तु वा सेवाको उत्पादन सामान्यतया आर्थिक प्रक्रिया हो । यस्तो उत्पादन आफैँ अगाडि बढ्दैन । उत्पादनका निम्ति साधन आवश्यक हुन्छ । पुँजी, श्रम, कच्चा पदार्थ, प्रविधि आदि उत्पादनका साधन हुन् ।
हतार (निबन्ध)
प्रायः हतारमा हुन्छौँ हामी । हतार पनि जीवनको सिलसिला हो । हाम्रो जीवनशैली हो । केही समयदेखि म पनि अलिक हतारोमा छु । म मात्रै कहाँ हो र ! हतार हतारमै हुन्छन् मेरा सपना/आकाङ्क्षा/आग्रह/रहर/अपेक्षा/आक्राेश...!
खोप्न छाडिए गोदना
माघीका बेला साथीसँग गाउँमा मघौटा नाचिरहेकी थिइन्– रुन्ची चौधरी ।
पर्यटक लोभ्याउने ‘गौमुखी’
जगत पोखरेलको कविताका यी पङ्क्ति जस्तै प्युठान जिल्लाको गौमुखी गाउँपालिकालाई झिमरुकले सिञ्चित गरिरहेको छ । टार, फाँट, बेँसीलाई हरियाली बनाइरहेको छ । दक्षिणतिर झिमरुक र यसका सहायक नदी सिञ्चित गौमुखीको
निसी राज्य : मगरातको निसानी
प्राचीन आर्याव्रत भूमि अफगानिस्तानमा ‘मगरान्’ क्षेत्र छ, यता नेपालको पूर्वमध्यकालीन इतिहासमा ‘मगरात’ क्षेत्र रहेको इतिहास प्रमाण फेला पर्छ । भेरीपूर्व र मस्र्याङ्दीपश्चिमको भूभागलाई त्यस बखत मगरात भनेर सम्बोधन गरिन्थ्यो ।
साथीको आत्महत्या (कथा)
यात्रीगण कृपया ध्यान दिजिए ! गाडी सङ्ख्या– पटना से चलकर जयनगर को जाने वाली एक्सप्रेस कुछ ही देर मे प्लेटफर्म नम्बर १ से चल्ने वाली है ।” यो उद्घोषसँगै म ट्रेन समात्न दौडिएँ । पटना घुमेर पटनाबाट जयनगर जाने ट्रेन राति ११ बजे चढेको थिएँ । ट्रेन आफ्नो निर्धारित समयभन्दा ढिलै चलिरहेको थियो । बिहान ८ बजेसम्म पु¥याउनुपर्ने थियो तर दुई/तीन घण्टा ढिलै हुन्छ जस्तो लाग्यो ।
मलाई फर्मालिनमा राखियोस् (कविता)
बचेरा हुर्काउन गुँडबाट बाहिर निस्कँदै कहिले पोथी बेँसी झर्छे कहिले भाले सहर पस्छ
आनन्द संहिताको अन्तर्य
ब्रह्म संहिता (५.१) मा ब्रह्माजीले भगवान् सत्, चित् र आनन्दले परिपूर्ण भएको कुरा व्यक्त गर्नुभएको छ । जीव भगवान्को सूक्ष्म अंश भएकाले उसको स्वभाव पनि सूक्ष्म रूपमा यही नै रहन्छ ।
सूर्यमुखी फूलमाथि भ्यानगग
विश्वप्रसिद्ध डच चित्रकार भिन्सेन्ट भ्यानगगको खुसी र ‘सूर्यमुखी फूल’ को सौन्दर्य एकअर्काका पर्याय जस्तै हुन् । सूर्यमुखी फूल अर्थात् ‘सनफ्लावर’ उनको लोकप्रिय ‘फ्लावर सिरिज’ को सिर्जना हो । यसमा प्रकृतिको प्राण कलामय भाव र भाषामा अभिव्यक्त छ ।
दोलखाको कुमारी जात्रा
दोलखाको प्रमुख जात्रामा कुमारी जात्रा पर्दछ । गाईजात्राको भोलिपल्ट वा भाद्र कृष्ण द्वितीयादेखि सुरु भई षष्ठीसम्म पाँच दिन यो जात्रा मनाइन्छ । यस जात्रामा ढोलक र झ्याम्टा बजाउने दुई र सनई बजाउने १२ गरी १४ जना
खप्तड यात्रा : बाइस पाटन त्रिपन्न थुम्का
सन् १९२९ मा बझाङी राजा रामजङ्गबहादुर सिंहको सहयोगमा पहिलो पटक खप्तड टेकेका एक भारतीय चिकित्सकले जीवन त्यतै व्यतित गर्नुभयो । खप्तडमै तपोकुटी (बाबा कुटी) निर्माण गरी ५० वर्षभन्दा बढी
सिन्धु त्रिवेणीघाटको सम्भावना
‘नजिकको तीर्थ हेला’ भने झैँ काठमाडौँनजिकै रहेको सिन्धुपाल्चोकको त्रिवेणीघाटको त्यति चर्चा गरिएको पाइन्न । मेलम्ची नगरपालिकाको सिन्धु उपत्यकामा अवस्थित प्रसिद्ध त्रिवेणीघाटको धार्मिक महत्व ज्यादा छ ।
सङ्कटमा पुस्तकालय
त्रिभुवन विश्वविद्यालय केन्द्रीय पुस्तकालयमा केही समय ढिला भएमा बस्ने कुर्सी पाउन मुस्किल पर्छ । झिसमिसे हुँदै विद्यार्थीको लर्को पुस्तकालय अघिल्तिर सुरु भइसक्छ । भिड कति बढ्यो भने कुनै समय निःशुल्क पुस्तकालयमा अहिले नियमित रूपमा जानेले शुल्क तिर्नु पर्छ ।
बा बितेको दिन (कथा)
शैक्षिक सत्र भर्खरै सुरु भएको थियो । नयाँ किताब बिस्तारै एउटा, दुइटा गर्दै पाइँदै थियो । विद्यालयमा नयाँ विद्यार्थी पनि देखिँदै थिए, हामी आठ कक्षा पढ्ने विद्यार्थी थियौँ । आठ कक्षा पढ्ने विद्यार्थी स्कुलको गहना हुन् भन्दै सुनाइन्थ्यो, किनकि यस वर्षको जिल्लास्तरीय परीक्षामा उत्कृष्ट अङ्क ल्याउने जिम्मेवारीको पोको हाम्रो मस्तिष्कमा झुन्ड्याइन्थ्यो । अनिश र म राम्रै पढ्ने विद्यार्थीका रूपमा हेरिन्थ्यौँ, विद्यालयमा ।
यात्रा (कविता)
यो यात्रा कठिन होस् तर त्यसको नतिजा मिठो होस् दुःखून् खुट्टाहरू, फुटून् पैतालाहरू तर चुम्न सकियोस् गन्तव्य ।
गजल
देख्दै छु मन्द हाँसो सुन्दर अधर छ तिम्रो साँच्चै हो लोभ लाग्ने कर्के नजर छ तिम्रो तिम्रो कला असाध्यै सुन्दर रहेछ प्यारी हेला गरेछ उसले केमा अभर छ तिम्रो ?
शिखरका सतिसाल : नेत्रलाल
लोकप्रिय शिक्षक, किसान आन्दोलनका अगुवा, प्रतिबद्ध कम्युनिस्ट नेता एवं प्रगतिवादी साहित्यकार । विभिन्न आयाममा विस्तारित नेत्रलाल अभागीको साङ्गोपाङ्गो व्यक्तित्वलाई क्यानभासमा उतार्ने जमर्कोका रूपमा प्रकाशित छ– ‘सहिद नेत्रलाल अभागी स्मृति ग्रन्थ’ ।
सत्य निरपेक्ष वा सापेक्ष
हामीलाई हाम्रा पुर्खाले भनेका रहेछन्– सत्यम् वद । अर्थात् सत्य बोल । अर्थात् झुटो नबोल । हुन पनि त्यो त साह्रै मुस्किल काम रहेछ र त हजारौँ वर्षदेखि भनिँदै आयो कि सत्य बोल । तर त्यो त एउटा तपस्या रहेछ । सबैले कठोर तपस्या र पालना गर्न पनि सक्दैनन् । त्यसैले
सुदूरपश्चिमको मन जोड्ने गौरा
डोटी राम्रो डडेलधुरा न्याउल्या, अछाम राम्रो साँफ्या न्याउल्या । मान्छे राम्रो मन मिल्याको न्याउल्या, चरी राम्रो डाफ्या न्याउल्या ।।
मिस्टिन, सालको रुख र सम्झना
बुवा ! तपाईंले छोडेर गएको २०५५ साल जेठ १६ गते तर भर्खरै झैँ लाग्छ । मलाई किन हरेक छुटिजाने आफन्तको झल्को आइरहन्छ हरपल हरक्षण । आज २८ वर्षअघि फर्किएर अनि अलिकता वर्तमानमा बल्झिएर तपाईंलाई सम्झिरहेछु । त्यही अस्पतालमा त हो दुई महिनाअघि आमाको घाँटीको अपरेसन भएको । त्यो बेला तपार्इं हस्याङफस्याङ गर्दै मैलो कुर्था पाइजामा लगाएर आमालाई भेट्न पुग्नुभएको ।
बेथानचोकतिर बरालिँदा
परीक्षा सकिएको भोलिपल्ट नै क्याम्पिङका लागि बेथानचोक निस्कियौँ– हामी आठ साथी ।
