एकेडेमी साझा बनाइनुपर्छ
खोटाङको खोटेहाङ गाउँपालिका स्थायी बसोबास भएका डा. विष्णु राई नेपाली साहित्यका चर्चित स्रष्टा हुनुहुन्छ। उहाँका दर्जनौँ कृति प्रकाशित भइसकेका छन्। भर्खरै उहाँको ‘खियामा ब्लु स्काई’ नामक अङ्ग्रेजी भाषामा लेखिएको कविता/गीत सार्वजनिक भएको छ। मानवशास्त्रमा त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट विद्यावारिधि (पीएचडी) गर्नुभएका डा. राई प्राध्यापन पेसामा रहनुभएको छ। साहित्य, लेखन, अध्ययनमा धेरै नै रुचि राख्नुहुने उहाँसँग साहित्यिक गतिविधिमा केन्द्रित रहेर गोरखापत्रका लागि सुकृत नेपालले गरेको कुराकानी :
भाषा, संस्कृतिको संरक्षण गर्नुपर्छ : राजदूत राजभण्डारी
विश्व मगर सङ्घ बेल्जियमद्वारा आयोजित माघेसंक्रान्ति २०२३ कार्यक्रम बेल्जियमस्थित क्यासेल्लो सहरमा सम्पन्न भएको छ ।
स्रष्टा समाजद्वारा वरिष्ठ कवि र वरिष्ठ हास्यव्यङ्ग्यकारलाई सम्मानको घोषणा
नेपाल स्रष्टा समाजले यस वर्षका लागि सुभद्रा विश्वराज स्रष्टा र रमेशगङ्गा स्रष्टाले दुई जनालाई सम्मन गर्ने घोषणा गरेको छ । समाजले वरिष्ठ कवि हरि फुयाँललाई सुभद्रा विश्वराज स्रष्टा र वरिष्ठ हास्यव्यङ्ग्यकार नरनाथ लुइँटेललाई रमेशगङ्गा स्रष्टा प्रदान गर्ने घोषणा गरेको हो ।
समालोचनामा आचारसंहिता : बहस कि बाध्यता
साहित्यमा आचारसंहिताबारे सार्वजनिक बहस चलाउन सकिन्छ । यस्तो बहस उठाउँदा धेरैलाई लाग्छ, साहित्यलाई समाज, समुदाय र परिवारमैत्री बनाउनु व्यक्तिगत लेखकीय नैतिक जिम्मेवारी हो, औपचारिक संहिता आवश्यक छैन । कुरो ठिकै पनि लाग्छ । साहित्यलाई केहीले अराजक विधा भनेका छन्; जस्तो, साहित्यकार विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाले भन्नुभयो– “म राजनीतिमा समाजवादी र साहित्यमा अराजकतावादी हुँ ।” यदि यसो हो भने अराजक विधालाई किन चाहियो संहिता ? तर कोइराला कहिल्यै अराजकतावादी हुनुभएन । वैकल्प्यवादी मात्र हुनुभयो । उहाँका विचार स्थापित मान्यताभन्दा पृथक् मात्र होइनन् विपरीत पनि पाइन्छन् । स्थापनाविरुद्ध उहाँले विकल्प देख्नुभयो । लेख्नुभयो तर प्रस्तुति शिष्ट छ उहाँको । उहाँ विचारमा स्वतन्त्र र शैलीमा श्लील हुनुहुन्छ ।
कवितासँगै जोडिएको जीवन
८४ वर्षे उमेर टेकिसक्दा पनि अझै कविता लेखिरहेको छु भनेँ भने त नयाँ पुस्ताले गाली गर्छन् । कति लेख्नु ? जति लेख्नु थियो लेखियो । अब त कनिकुथी लेख्ने हो, यसले पनि अझै लेखिरहेको छ भन्नका लागि मात्र । जेजसो भए पनि अलि भिन्न हुन नयाँ नयाँ विम्बहरूको प्रयोग गरेर कविता लेखिरहेको छु । काठमाडौँको चुनदेवी महाराजगञ्जमा आफ्नै घरको कोठामा बसेर कविताका बारेमा, लेखनका बारेमा उहाँका कुरा सुनिरहेको छु । यत्रतत्र औषधिका सिसी, बट्टा, पिसाबको समस्याले शरीरमै जोडिएको पाइप देख्दा लाग्थ्यो कुनै अस्पतालको कोठामा पुगेको छु । कवितासँगै जोडिएको उहाँको जीवन बाँच्ने शैली र समयले ल्याएको परिवर्तन, रोगले दिनप्रति दिन गल्दै गएको ज्यान अनि सेलाउँदै गएको जाँगरका बारेमा पुस महिनाको चिसोमा संवाद गरेर फर्केको धेरै भएको छैन ।
सुन्दर चित्र (लघुकथा)
धेरै बेरदेखि एउटा विद्यार्थी एकोहोरिएर चित्र कोरिरहेको थियो । बडो मग्न भएर चित्र कोरिरहेको देख्दा विशेष प्रकारको हो कि जस्तो भान हुन्छ । चित्र बनाउन सिध्याएर एक एक गर्दै सबैजसो विद्यार्थी उठेर गइसके तर त्यो विद्यार्थी भने अझै चित्र कोर्नमा दत्तचित्त देखिन्थ्यो । चित्र कोर्ने समय सकिए पनि त्यो विद्यार्थी उठेर नआएपछि शिक्षक आफैँ उसको नजिक गयो । त्यत्रो समय लगाएर कस्तो चित्र बनाएछ भनेर कापीमा गहिरिएर हेर्न थाल्यो । चित्र देखेर शिक्षक छक्क प¥यो । चित्रमा खासै त्यस्तो कुनै आकारप्रकार थिएन । केरमेर केरमेरको गुजुल्टो र यत्रतत्र रङको टाटो मात्र थियो । सबैलाई देशको सुन्दर चित्र लेख्न लगाएर
गीतालाई वरिष्ठ सौन्दर्यविद्को सम्मान
नेपालगञ्जकी वरिष्ठ ब्युटिसियन गीता भण्डारीलाई ‘वरिष्ठ सौन्दर्यविद्’ सम्मान प्रदान गरिएको छ। अनुराधा फिल्म्स इन्टरनेसनल प्रालिको आयोजनामा काठमाडौँमा सम्पन्न दोस्रो ओ टु हिमालय नेपाल ब्युटिसियन एन्ड फेसन अवार्ड–२०७९ को अवसरमा ब्युटिसियन भण्डारीलाई वरिष्ठ सौन्दर्यविद् सम्मानबाट सम्मानित गरिएको हो।
आशिषलाई नवप्रतिभा पुरस्कार
राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले राष्ट्रपतिको कार्यालय शीतल निवासमा शुक्रबार नातिकाजी राष्ट्रिय सङ्गीत सम्मान तथा पुरस्कार वितरण गर्नुभएको छ। उहाँले सो अवसरमा मनबहादुर मुखिया, दीप तुलाधर, दीपानारायण झा, प्रदीपराज पाण्डे, फणीन्द्र राई, विके राना, कन्हैयासिंह परियार, शुभ मुकारुङ र अमर बान्तुलाई नातिकाजी राष्ट्रिय विशिष्ट सङ्गीत सम्मान प्रदान गनुभएको हो।
![नियत [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/62415/conversions/ramesh-original-thumb.jpg)
नियत [कथा]
हरेक व्यक्तिको कथा, व्यथा एवं गाथाहरू भिन्न–भिन्न ढङ्गले बितिरहेका हुन्छन् । त्यस्तै मेरो पनि । साङ्गोपाङ्गमा भन्ने हो भने ती सबै कुरा एउटै परिधिमा बेग्लै बेगमा चलायमान भएर सौरङ्गी भेषमा छरपष्ट हुन्छन् । मन परेको कलेवरलाई ग्रहण गरी आफू अगाडि बढ्ने हो । नसोचेका र सोचेका दुवै कुरा आउँछन् र जान्छन् तर जीवनको विशिष्टतामा कुनै फेरबदल हुँदैन । मानिसको सोच, नियत र चित्तवृत्ति मात्र अस्थिर भएर भ्रान्त मनमा विचलन भइरहेका हुन्छन् । जसरी अरूको जिन्दगी चलिरहेको छ, उसरी नै मेरो र साथसाथै हामी सबैको । अरूसँग मेरो पनि यो कथा मेल खान्छ कि ?
![स्वयंवरको औँठी [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/62183/conversions/sss-original-thumb.jpg)
स्वयंवरको औँठी [कथा]
थाहा छैन किन मलाई यो पूर्णेको रातप्रति यतिविघ्न मोह लागेर आउँछ । रात छिप्पिँदै जाँदा झन् खुल्दै गएको जूनलाई हेरिरहन पाउँदा मनमा एक प्रकारको ऊर्जा थपिएको महसुस हुन्छ । प्रायः म छुटाउँदिन पूर्णेको रातमा कौसीमा बसेर पुराना गीतहरू सुन्नलाई पनि । तर अरू बेलाको पूर्णेको रात र आजको पूर्णेको रातमा धेरै फरक थियो । अघिल्लो पूर्णेको रातमा म एक्लै थिएँ, आज मेरी उनी मेरो साथमा छिन् । हातमा हात समाएर ।
बेग्लै स्वादका काव्यकृति
अमर त्यागीका ‘अदृश्य’ र ‘अक्लान्त’ शीर्षकका दुईवटा बाछिटा सङ्ग्रह र ‘अमानव’ शीर्षकको एक मुक्तक सङ्ग्रहसहित तीनवटा काव्यकृतिहरू गत वर्ष प्रकाशनमा आएका छन् । नेपाली साहित्यमा प्रयोग भएका यी नवीनतम काव्यकृति बेग्लै स्वाद र सन्तुष्टि पस्कन सफल रहेका छन् । नेपाली काव्य विधामा मुक्तकको प्रयोग नौलो होइन । समकालीन मुक्तककारबाट धेरै प्रयोग र प्रस्तुति आइसकेका छन् । यस क्रममा अमर त्यागीले निर्वाह गरेको यो नेतृत्वदायी प्रयोगचिन्तन निकै उल्लेखनीय रहेको अनुभव गर्न सकिन्छ ।
गुन बिर्सियो सुन सम्झियो
“राजा पनि मान्छे हुन्” पर्रर तालीले कोठा तरङ्गित बन्यो । कविता वाचन गर्ने युवकले अझ जोसिँदै कविता टुङ्ग्याए । त्रिचन्द्र कलेजका विद्यार्थीबीच यो कविताले खुबै चर्चा कमायो । त्यो समय थियो, २०३१ सालतिर । राजा वीरेन्द्रको राज्याभिषेक भर्खरै सकिएको समय । एक महिनापछि कविका अघिल्तिर केही मान्छे उभिन पुगे । तिनीमध्ये केही कविका चिनारु नै थिए । एक जनाले भने, “तपाईंलाई अञ्चलाधीशले बोलाउनुभएको छ, हामीसँग हिँड्नुस् ।”
जाडो छेक्न र फेसनेबल देखिन मफलर
के बालक, के युवा, के बूढाबूढी; जाडोमा फेसनसँगै शरीर तताउन नभई नहुने पहिरनका रूपमा स्थापित हुँदै छ मफलर। काममा जान होस् या घुम्न, धेरैको आवश्यकता बनेको छ मफलर। फेसन डिजाइनर अनित भुजेल भन्नुहुन्छ, “म स्कुटर चलाउँदा टोपी र मफलर प्रयोग गर्छु। जाडोमा कहिल्यै छुटाउँदिनँ।” ऊनको टोपी र मफलर मन पर्ने भएकाले प्रायः लगाइरहने उहाँ बताउनुहुन्छ। जाडोमा शरीर तातो बनाउन र जुन लुगामा पनि राम्रो देखिन मफलर प्रयोग गर्ने उहाँले बताउनुभयो। वानपिस लुगा होस् वा कोट, मफलर लगाएमा सुनमा सुगन्ध हुने भुजेलको ठम्याइ छ।
![टिकटपथ १ [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/62020/conversions/Untitled-2-original-thumb.jpg)
टिकटपथ १ [कथा]
असाध्य चासो र चिन्ता छ उनलाई आज टिकट मिल्छ कि मिल्दैन ? उनलाई कतै जानु छैन । घरमा नै बसेर टिकटको जोहो गर्नुपर्ने छ । एक मनले भनिरहेछ : घरमा बसेर कसरी टिकट पाइन्छ होला । यस्तो भीड छ । नवीन यात्रा गर्नेहरूको । लस्कर छ, सबै टिकट स्टेसनहरूमा । यहाँ बसेर अनलाइन पनि होला तर कसले हेर्ने र त्यो अनलाइन ?
शालीन विद्रोहबाट राष्ट्रपति बनेकी फरैना
भुइँमान्छेको बाल्यकालदेखि राष्ट्रपतिको भूमिका निर्वाह गर्दासम्मको परिधिभित्र आफ्नो क्षमताले पूर्णाकार प्राप्त गरेको फरैना उपन्यासले कुनै बौद्धिक भूमिका लेखन समावेश नगरी शुद्धरूपमा सत्ताइस खण्डमा विभाजित लेखनलाई दुई सय अट्ठाइस पानामा समापन गरिएको छ । उपन्यासलाई कुनै बौद्धिक भूमिकाको प्रभावमा नपारेर अध्ययन र विश्लेषण गर्न पाठक वर्गप्रति स्वतन्त्रता प्रदान गरिएको छ । यो लेखकको आत्मविश्वास हो ।
![पन्ध्र किलो चामल [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/61783/conversions/dilip-original-thumb.jpg)
पन्ध्र किलो चामल [कथा]
‘यो पनि लैजा ।’ मेरी आमाले करिब पन्ध्र किलो जतिको सानो चामलको थैलो मेरो लगेजको साथमा राखेकी थिइन् । ‘आमा पनि क्या... । त्यहाँ म भोकै मर्छु भन्ठानेको ?’ उमेर नै त्यस्तो । मैले आमाको मायालाई उपेक्षा गर्न खोजेको थिएँ । अर्को कारण के थियो भने हवाई सेवा निगमले प्लेनमा पच्चीस किलोभन्दा बढी सामान लिन दिँदैनथ्यो । मेरो कपडासपडाको ब्यागले बढी तौल भइसकेको थियो ।
साहित्यको सामाजिक उद्देश्य सुधारको एक सहयोगी
यस व्याख्यानले प्रोटोनिज्म सिद्धान्तको परिचयात्मक सिंहावलोकन प्रदान गर्दछ र यसको निम्न पाँच मुख्य आयामहरूको व्याख्या गर्दछ– प्रोटोनिस्मियोटिक्स, पुनस्र्थापना (रिस्टिट्युसन), जाँच (इन्क्वायरी), सत्य (ट्रुथ) र नैतिकता (एथिक्स) । सन् २००५ मा जब मेरो पुस्तक प्रोटोनिज्म : थ्योरी इन प्राक्टिस प्रकाशित भयो, यो अवधारणा बाल्कन सन्दर्भमा तत्काल सान्दर्भिक थियो । कम्युनिस्ट युगको समाप्तीपछिको समयमा भएको राजनीतिक र सामाजिक उथलपुथल र १९९० को युगोस्लाभ युद्धहरूको परिणाम स्वरूप जातीय क्रोधले अक्सर साहित्यि
‘माटो मैयाँ’ सार्वजनिक
माटो वैज्ञानिक डाक्टर सुश्री डा. दिव्यलक्ष्मी वज्राचार्यको जीवनी ‘माटो मैयाँ’ सार्वजनिक भएको छ। माटो विभाग प्रमुख नार्कका डाक्टर श्रीप्रसाद विष्टले माटो वैज्ञानिक डाक्टर वज्राचार्यको पुस्तक ‘माटो मैयाँ’को लोकार्पण गर्नुभएको हो। उहाँले जन्मेदेखि मृत्य नहुन्जेलसम्म माटोसँगै मानिसको दैनिकी जोडिने र यसको महत्वलाई अझै पुस्तकबाट उजागर गर्ने अवसर मिलेको बताउनुभयो।
पुस्तकमा गायिकाको सङ्घर्षको कथा
नेपाली सङ्गीत क्षेत्रमा लागेका कलाकारहरूका बारेमा अध्ययन गर्नका लागि धेरै कम पुस्तक छन्। गायिका सरिता भारतीले नेपाली गायिकाहरूको सङ्घर्षको कथा समेटेर नयाँ पुस्तक ‘नारी स्वरका कथा’ हालै बजारमा ल्याउनुभएको छ। शिखा बुक्सले प्रकाशन गरेको पुस्तकमा १७ जना अग्रज गायिकाको सङ्घर्षको कथा छ। नेपाली सुगम सङ्गीतका बज्यै पुस्ताका ज्ञानु राणा, मीरा राणा, चन्द्रकला शाह, उन्नति बोहरा, हरिदेवी कोइराला, कविता आलेको जीवन सङ्घर्ष र सफलताका कथाहरू यो पुस्तकमा छन्।
कलाकार पल शाहलाई सफाइ
तनहुँ जिल्ला अदालतले कलकार पल शाह विरुद्धको बलत्कारको मुद्दा माथि सफाइ पाउनुभएको छ । पेशी तोकेर स्थगन हुँदै आएको मुद्दामा आज सुनुवाईका क्रममा सफाइ पाउनुभएको हो ।
स्टुडियो थिएटरमा ‘देउराली डाँडी’
नाटक ‘देउराली डाँडी’को मञ्चन सुरु भएको छ । नाटकले गाउँको कथालाई उजागर गरेको छ । गाउँमा धेरै वर्षअघि फैलिएको महामारीले सबै पुरुष परदेश पलायन भएका हुन्छन् । गाउँ सबैतिर उजाड हुन्छ । गाउँ उजाड देखिए पनि त्यहाँका महिला भने सङ्घर्ष गरेर बाँचिरहेका हुन्छन् ।
महोत्सवमा १९ नाटक
गण्डकी प्रदेशस्तरीय विद्यालय नाटक महोत्सवमा १९ नाटक छनोट भएका छन् । महोत्सवका लागि कुल २९ वटा नाटक प्राप्त
शिव प्रकाशको ‘समभोक’ लोकापर्ण
अमेरिकाको बोस्टन सहरमा बस्दै आउनुभएका लेखक शिव प्रकाशको पहिलो उपन्यास ‘समभोक’को लोकापर्ण गरिएको छ । ने
अभूतपूर्व विश्वासको मतले ऊर्जा र गौरवबोध भएको छ : प्रधानमन्त्री प्रचण्ड
प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले पुस २६ गते बसेको प्रतिनिधिसभाको बैठकले आफूलाई अभूतपूर्व विश्वासको मत दिएको बताउनुभएको छ ।
अठार पुराणको अध्यायगत सारांश नेपालीमा प्रकाशित
वेद व्यासले संस्कृत भाषामा रचना गर्नुभएको १८ पुराणको नेपालीमा भाव बुझ्न चाहनेका लागि अध्यायगत सारांश सार्वजनिक भएको छ । लामो समय निजामती सेवामा रहेर २०७१ सालमा सेवा निवृत्त हुनुभएका डा. बद्री पोखरेलले १० वर्ष लगाएर १८ वटै पुराणको नेपाली भाषामा अध्यायगत सारांश लेख्नुभएको हो ।
