बिउका कारण खाद्य सुरक्षा जोखिममा
कृषिमा आधुनिकीकरण, व्यवसायीकरण र औद्योगिकीकरण जस्ता अव्यावहारिक नाराले नेपालको ५० प्रतिशतभन्दा बढी कृषि जैविक विविधता नष्ट भइसकेको छ । बाँकी रहेको ५० प्रतिशत जैविक विविधता संरक्षणमा नेपालले हजारौँ वर्षदेखि अवलम्बन गर्दै आएको पारिवारिक खेती प्रणाली नै मुख्य कारण हो । विडम्बना गएको सात दशकदेखि राज्य स्वयम् नै स्रोतसाधन जनशक्ति खर्चिएरै प्रकृति पर्यावरणमैत्री आत्मनिर्भरमुखी पारिवारिक खेती प्रणालीलाई भत्काउन लागिपरेको छ । उत्पादन वृद्धि गर्ने नाममा किसानले जोगाएर राखेको रैथाने मात्र होइन अनुसन्धान केन्द्रबाट उन्मोचन गरेका उन्नत बिउलाई समेत ओझेल पार्ने काम भइरहेको छ ।
शान्ति प्रक्रियाका कार्यभार
संविधान जारी भएको आठ वर्ष भएको छ । यस अवधिमा संविधान पालनाको अभ्यासमा केही अस्पष्ट, केही द्वैध अर्थ लाग्ने, केही सैद्धान्तिक विषयमा नै मतभेद, केही कुरा मौन रहेको, विषय बारम्बार आइरहेका छन् । संविधानको धारा २६५ र ५४ ले संविधानको केही विषय अनुगमन गर्ने अधिकार सङ्घीय संसद्लाई दिएको छ । संसारमा संविधान जारी भएपछि
पुस १ को त्यो कालो दिन
एक शताब्दीको निरङ्कुश राणातन्त्रको अन्त्य २००७ सालको जनक्रान्तिबाट भई प्रजातन्त्र स्थापना भएको थियो । संसदीय प्रणाली अनुसार संवैधानिक राजतन्त्र र बहुदलीय प्रजातन्त्रका मूल्यमान्यताको आधारमा शासन व्यवस्था सञ्चालन हुने भावना निहित थियो । यसका लागि त्यस अनुसार नयाँ संविधानको आवश्यकता थियो । संविधान सभाबाट नै नयाँ संविधान तर्जुमा गर्ने भनी राजा त्रिभुवनको शाही घोषणामा उल्लिखित थियो । २००७ साल फागुन ७ गतेका दिन अब उप्रान्त निजहरूले निर्वाचन गरेको एक वैधानिक (संवैधानिक) सभाले तर्जुमा गरेको गणतन्त्रात्मक विधान अनुसार होस् भनी इच्छा भएकाले विधान तयार नभएसम्म कहिले कार्यसम्पादन र सल्लाह दिन मन्त्रीमण्डल गठन गरेका हौँ भनी शाही घोषणामा भएको थियो ।
विकल्पहीन लोकतन्त्र
आजभोलि केही मानिसमा राजतन्त्रको भुत चढेको छ । २०४७ सालमा प्रजातन्त्र पुनस्र्थापना भएपछि र २०६३ सालमा गणतन्त्रको प्रादुर्भावपश्चात् देखिएका सबै विकृतिको अन्त्य राजतन्त्रको पुनस्र्थापनाले गर्दछ भन्ने भ्रम पालेका केही मानिस पछिल्ला दिनमा सल्बलाएका छन् । लोकतान्त्रिक व्यवस्थाका सबल पक्षलाई पूरै ओझेल पारेर विसङ्गतिहरूको प्रचारप्रसार गर्दै जनताको रगत पसिनाबाट आर्जित नागरिक स्वतन्त्रतालाई खुम्च्याउने प्रयासहरू भइरहेका छन् । मानौँ नेपालमा भित्रिएका सबै रोगको उपचार भनेको अरू केही नभएर राजतन्त्रको पुनस्र्थापना मात्र एक विकल्प भए झैँ भान पार्न खोजिएको छ ।
रामसीताको विवाह महोत्सव
मार्ग शुक्ल पञ्चमीमा मनाइने राम–जानकी विवाह महोत्सव आज आइतबार परेको छ । यस दिनलाई विवाहपञ्चमी पनि भनिन्छ । यो उत्सव एक दिनको मात्र होइन, एक हप्ताअघिदेखि नै सुरु हुन्छ । मार्ग महिना हर्ष, उल्लासको समय, धान भित्र्याउने, भकारी भर्ने बेला र खास गरी वैवाहिक गाँठो बलियो पार्ने समय पनि हो । भारतीय क्षेत्र अयोध्या र जनकपुरको सान्निध्य विवाहपञ्चमीले गराएको छ । त्यसो त जनकपुरमा जानकी विवाह हरेक वर्ष भव्यताका साथ मनाइन्छ ।
इन्चोनमा बलेको शान्ति दीप
शान्तिका पर्याय भनेर सिद्धार्थ गौतम बुद्धलाई चिनिन्छ । भगवान् बुद्ध नेपाली भूमिमा जन्मेर विश्वभर शान्तिको दीप उज्ज्वलसित गराउनुभयो । हामी नेपालीको पहिचान र सम्मान त्यही हो, लाग्छ ।
विवाह पञ्चमीको रौनक
मङ्गल आजु जनकपुर हे, घरघर मङ्गल हे ! वध नगरियासे अएलै बरिअतिया हे सोहावन लागे... जनकपुर नगरिया भेलै शोर, हे सोहावन लागे ...!! मिथिलामा हुने बिहेमा गाइने गीत हो यो । सीताराम विवाहपञ्चमी महोत्सवको अवसरमा यो गीत जनकपुरधाममा सुनिन थालिएको छ । लोकलहरीले जनकपुरधामको माहोल विवाहमय छ । विवाह,
फिल्म सम्पादकको धैर्यता
जलवायु परिवर्तनले विश्वव्यापी असर पारिरहेको छ । यो विषय ठुलो चुनौतीका रूपमा आएको छ । साना राष्ट्र मात्र होइन ठुला राष्ट्रका लागि पनि टाउको दुखाइको विषय बनेको छ । यस पटक शक्ति राष्ट्रहरूको सम्मेलन जी–२० मा समेत यो विषयले प्रवेश पाएको थियो । यस विषयमा फिल्म पनि बन्ने गरेका छन् ।
अलबिदा भिक्टोरिया !
क्यानडाको दक्षिण पश्चिम कुनामा प्रशान्त महासागरको ठुलो भँगालो ठोकिने पानीको किनारामा अवस्थित भिक्टोरिया सहरमा एक रात दुई दिन बिताउने गरी निर्मला र म अनि छोरी मृदुसँग संयुक्त राज्य अमेरिकाको पश्चिम उत्तर कुनाको प्रशान्त महासागरकै पानीको किनारामा अवस्थित सियाटल सहरबाट सानो जहाज (फेरि) चढेर २०२३ जुलाई ३१ मा बिहानै हिँड्यौँ ।
साना तथा मझौला उद्यमीलाई ऋणकै चिन्ता
नेपालमा अधिकांश साना तथा मझौला उद्योग व्यक्ति वा परिवारले एकल ढङ्गले सञ्चालन गर्दै आइरहेका छन् । यहाँका साना तथा मझौला उद्योग विभिन्न कालखण्डमा अप्ठ्यारो अवस्थाबाट गुज्रँदै आएका छन् । दस वर्षे लामो सशस्त्र सङ्घर्ष, राजनीतिक उथलपुथल र यसले उब्जाएका चुनौती, भूकम्पले उत्पादन तथा व्यापारमा पारेका प्रभाव, नेपाल–भारत बोर्डरमा हुने ब्लकेड साथसाथै कोभिड–१९ को कारणले पारेको प्रभावले गर्दा नेपालका साना तथा मझौला उद्योग अप्ठ्यारो अवस्थाबाट गुज्रँदै आएका छन् । उनीहरूले घाटा बेहोर्नुपर्ने एवं दिइएको ऋण निर्धारित समयमा तिर्न नसक्ने अवस्था उन्पन्न भएको छ । नेपाल सरकारले विभिन्न समयमा सहुलियत कर्जा पनि दिँदै आएको छ
वास्तु बिर्संदा के हुन्छ ?
वास्तुको विषयमा हामी कमै चासो दिन्छौँ । करोडौँ खर्चेर बनाउने घरलाई वास्तुसम्मत मिलाउने कुरामा प्रायः थोरैको मात्र ध्यान पुगेको पाइन्छ । सहरको साँघुरो स्थानमा थोरै जग्गा चर्चेर बनाइने घरलाई वास्तुसम्मत बनाउन सम्भव नहुने तर्क पनि सुनिन्छ । वास्तु मिलाउन धेरै नै जग्गा चाहिन्छ भन्ने भ्रमले लगभग सबैलाई छोएको छ । केहीको तर्क छ– वास्तु भनेको अनावश्यक विषय हो । वास्तुका लागि धेरै नै जग्गा चाहिने हो या जति छ त्यतिमा पनि वास्तुसम्मत निर्माण गर्न सकिन्छ ? वास्तुशा
पर्यटकको आकर्षण बन्दै भक्तपुरको रानीपोखरी
बिहान उज्यालो नहुँदै पोखरी परिक्रमा गर्नेहरुको लर्को, दिउँसो आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटक र साँझ उपत्यका बिभिन्न ठाउँबाट आउने पारिवारिक र युवा जोडीको भ्रमण अचेल देखिने यस्ता दृश्य उपत्यकाकै जेठो र ऐतिहासिक एवम् सांस्कृतिक महत्व बोकेको भक्तपुरको रानीपोखरीको हो ।
नेतृत्व, प्रणाली र बाह्य हस्तक्षेप
आजको युग विश्व प्रतिस्पर्धाको युग हो । आफ्नो भविष्य देख्न नसके नागरिक विश्वव्यापी अवसरहरूको खोजी गर्न स्वतन्त्र छन् । पछिल्लो समय हाम्रो देशमा पनि एउटा ज्यादै ठुलो त्रास वा हलचल फैलिरहेको छ, त्यो हो युवा पलायन । युवा देशमा बस्नै चाहँदैनन् । प्रत्येक युवाको मनमस्तिष्कमा छ, विदेशको सपना । दसैँ, तिहार र ज
असल शासनका बहुआयामिक सर्त
शासनले सत्ताको अभ्यासलाई बुझाउँछ । नागरिकको आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक एवं प्रशासनिक जीवनलाई प्रभाव पार्ने निर्णय तथा नीति कार्यान्वयनको अख्तियारी नै शासन हो । असल शासन आमनागरिकको अपेक्षा हो । जनताको अनुभूतिमा शीघ्र सेवा प्राप्ति, शान्ति, सदाचार र बहुपक्षीय विकासको अवसर नै शासन हो ।
राजनीतिको छायामा दलित आयोग
मन्त्रीपरिषद्को गठन आदेशले २०५८ साल फागुन ४ गते दाङका पद्मसिंह विश्वकर्माको नेतृत्वमा दलित आयोग गठन भएको थियो । त्यतिबेला पनि आयोगले दलितको हकहितमा अपेक्षाकृत काम गर्न सकेन । यही क्रममा २०६१ साल माघ ४ गते एमाले नेतृत्वको सरकारले दाङकै भागवत नेपालीको अध्यक्षतामा यो आयोग गठन भयो । स्थापनाकालदेखि नै राजनीतिक दलको छायाबाट दलित आयोग अलग भएन । दलका नेताहरूले यसलाई अलग बनाउन पनि चाहेनन्, जसका कारण दलित आयोगले अपेक्षाकृत काम गर्न सकेन ।
किन मौलाउँदै छ विदेश मोह ?
रोजगारी तथा उचित अवसरको खोजीमा बिदेसिने क्रम तीव्र छ । जसका कारण गाउँ बस्ती रित्तिँदै गएका छन् । विभिन्न सरकारका योजना तथा परियोजना तिनै रित्तिँदै गरेका बस्तीमा तेर्सिएका छन् । जतिखेर मानिसको बाक्लो बस्ती थियो र विकास खोज्ने मानिस थिए, त्यतिबेला मानिसले सडकलगायतका पूर्वाधार नहुँदा अनेकौँ दुःख कष्ट गरेर जीविका चलाए । जब मानिस विकास तथा अवसरको खोजीमा तराई तथा सहर बजारमा बसाइँ सर्ने क्रममा रहे र क्रमशः विदेश छि
मिथिला कलाको प्रतीकात्मक अर्थबोघ
मिथिला चित्रकलामा प्रतीकहरूको प्रयोगले मिथिलाको सम्पूर्ण सांस्कृतिक जीवन परिलक्षित भएको पाइन्छ । मैथिलहरूले हजारौं वर्ष पहिलेबाट उत्सवका लागि चित्रकलालाई विकसित पारेको देखिन्छ ।
पहिचानको बहुआयामिक प्रश्न
केही वर्षअघि नेकपा एमालेले मधेश जागरण कार्यक्रम गर्दा विरोधको सामना गर्नु परेको थियो । यतिखेर एमाले पुनः ‘सङ्कल्प यात्रा’ को नाममा मध्यपहाडी लोकमार्गबाट पश्चिम पूर्व अभियानमा छ । पश्चिमबाट पूर्वतर्फ हेलिनुमा पनि एमालेको आफ्नै बाध्यता छन् । नत्र सामन्यतया पूर्व पश्चिम कार्यक्रम हुनुपर्ने हो । पश्चिम पूर्व वा दक्षिण उत्तर सहज मेलोमेसो होइन । सुन्दै पनि अनौठो लाग्छ । पूर्व पश्चिम सङ्कल्प यात्रा गर्दा पहिलो गाँसमै ढुङ्गा लाग्ला भनेर नै एमालेले चलाखीपूर्वक पश्चिम पूर्व
बेबारिसे बालबालिकाको व्यवस्थापन
विभिन्न घटना तथा परिस्थितले बाबु, आमा, परिवारका सदस्य, अभिभावक र संरक्षकको संरक्षकत्व गुमाइ जीवन निर्वाहको सहाराबाट वञ्चित बालबालिका नै बेबारिसे बालबालिका हुन् । अपाङ्गता भएर, अवैधानिक तबरले गर्भधारण भई बच्चा जन्मिएर, अभिभावकले बोझको रूपमा लिएर, मानसिक सन्तुलन गुमाएका सडक आश्रित महिलाबाट बच्चा जन्मिएर पनि बालबालिका बेबारिसे भएका घटना भएका छन् । विभिन्न कानुनले बेबारिसे बालबालिकाको वैकल्पिक हेरचाहको व्यवस्था मिलाउने जिम्मेवारी सम्बन्धित स्थानीय तहको हुने व्यवस्था गरेको छ । यद्यपि यस्ता सबै बालबालिकाको उचित र सही तरिकाले हेरचाहको व्यवस्थापन हुन सकेको छैन ।
प्यालेस्टिनी बालबालिकाको के दोष ?
इजरायल र हमासबिच जारी युद्धमा सात हजारभन्दा बढी निर्दोष र निहत्था प्यालेस्टिनी बालबालिका मारिएका छन् । उनीहरूको बाँच्न पाउने अधिकार खोसिएको छ । युद्धमा दुई हजारभन्दा बढी बालबालिका घाइते र हजारौँ टुहुरा बनेका छन् । इजरायल सरकारले हमासलाई समाप्त पार्ने भन्दै खाद्यान्न आपूर्ति बन्द गरिदिएर गाजा क्षेत्रमा भीषण कारबाही जारी राखेपछि त्यहाँ चरम मानवीय सङ्कट देखा परेको हो ।
सङ्घीयता सबलीकरणमा शिक्षा कार्यालय
नेपालमा विसं १९१० मा दरबार स्कुलको स्थापना भएपछि औपचारिक शिक्षा र विसं १९१५ मा शिक्षा विभागको स्थापनासँगै शैक्षिक प्रशासनको सुरुवात भयो । विद्यालय खुल्ने क्रम बढ्दै गयो । २००७ सालसम्म मुलुकभर ३२१ वटा स्कुल खुलेका थिए । २००७ सालमा प्रजातन्त्रको बहालीसँगै शिक्षाको विस्तारले तीव्रता लिए पनि त्यसपछिका दुई दशकसम्म मुलुकको शिक्षा प्रणाली तदर्थ रूपमै चल्यो ।
बहसमा कर्मचारीको उमेर हद
हाल निजामती सेवाका कर्मचारीको अवकाश हुने उमेर ५८ वर्ष छ । संसद्मा पेस गर्न भनी गत भदौ २१ गते मन्त्रीपरिषद्ले स्वीकृत गरेको प्रस्तावित सङ्घीय निजामती सेवा ऐनमा कर्मचारीको अवकाशको उमेर हद ५८ वर्षबाट बढाएर ६० वर्ष पु¥याउने उल्लेख छ । केही वर्षअघिसम्म निजामती कर्मचारीको अवकाशको उमेर हद ५८ वर्ष नै कायम गर्ने कि ६० वर्ष पु¥याउने भन्ने विषयमा धेरै बहस भयो तर यतिखेर यो विषयमा खासै छलफल भएको सुनिँदैन । तथापि यो विषयमा
लैङ्गिक हिंसाको रोकथाम
लिङ्गका आधारमा गरिने हिंसा नै लैङ्गिक हिंसा हो । लिङ्गका आधारमा शारीरिक, भावनात्मक, सामाजिक, सांस्कृतिक, यौनिक र आर्थिक रूपमा प्रभावित पार्ने कार्यलाई लैङ्गिक हिंसा भनिन्छ । महिला, पुरुष वा अन्य लिङ्गी भएकै कारण हुने हिंसा हो, लैङ्गिक हिंसा । लैङ्गिक हिंसाको कुरा गर्दा महिला उपर बढी नै मात्रामा हिंसा हुने गरेकाले हामीले महिला हिंसा भनेर सम्झन्छौँ । लैङ्गिक हिंसा अन्तर्गत महिला र बालिकामाथि हुने हिंसाका साथै पुरुष र बालकप्रति हुने हिंसा पनि पर्दछन् । विश्वका अन्य
‘कोश टेपा नहर’ को निर्माणले दिएको सन्देश
झट्ट सुन्दा नेपालको पूर्व कोशी प्रदेशमा पर्ने कोशी टप्पुजस्तो सुनिने तर नेपालभन्दा बाहिर सार्क सदस्य राष्ट्र अफगानिस्तानको उत्तरी भेगमा निर्माणाधीन मानव निर्मित नदी वा सिँचाइ नहरको नाम हो ‘कोश टेपा नहर’ ।
कोपका मुद्दा र चुनौती
झन्डै तीन दशकदेखि विश्वका नेताहरू जलवायु आपत्कालमाथि वैश्विक प्रतिक्रिया तयार गर्नका लागि प्रायः हरेक वर्ष कोप (विश्व जलवायु सम्मेलन) मा सहभागी हुने गर्छन् । कोप अङ्गे्रजी भाषाको तीन अक्षर ‘सी, ओ, पी’ को रूप हो, जसको मतलब ‘द कन्फेरेन्स अफ द पार्टिज’ अर्थात् पार्टीहरूको सम्मेलन हो । पार्टी भन्नाले देश भन्ने बुझ्नु पर्छ । ती देशहरू जसले संयुक्त राष्ट्रसङ्घ जलवायु सम्झौता १९९२ मा हस्ताक्षर गरेका थिए ।
