जीवनको यथार्थता झल्किने कला
पाँचदिवसीय बागमती प्रदेशस्तरीय ललितकला प्रदर्शनी–२०८० मा कलाकार टासी सलका शेर्पाको स्थापना कलाले धेरैको ध्यान खिच्न सफल भएको छ । प्रदर्शनीमा ट्याटु कला र स्थापनाको अद्वितीय मिश्रण मिसिएको छ । ‘मरी लानु के छ र ? के साथमा लिएर जाने छौँ ?’ उक्त श्मशानमा सुताइएको व्यक्तिले स्थापना, मृत्युदर र भौतिक सम्पत्तिको नश्वरताको विश्वव्यापी विषयवस्तुलाई समाहित गर्ने कोसिस गरेको छ । ट्याटु र घाउको दागले सजिएको उक्त लास ओछ्यानमा आराम गरेको चित्रको मार्मिक चित्रणको माध्यमबाट कलाकृतिले दर्शकलाई जीवनको क्षणिक प्रकृति र अमूर्त विरासतको स्थायी महत्वलाई चिन्तन गर्न चुनौती दिन्छ ।
भाषा र संस्कृतिले जोड्दै नेपालीमन
हाल दुबईमा एरोनोटिकल इन्जिनियर रहेकी सिक्किमकी गीता क्षेत्रीले आफू सानो छँदा दसैँ, तिहार मनाएको अनुभव सुनाउँदा हलमा उपस्थित सबैको आँखा रसाएको थियो ।
ए फूल !! (निबन्ध)
तिमी फूल हौ । साँच्चै फूल हौ, तिम्रो पहिचान नै फूल । यस अर्थमा तिमी फूलको अलावा अरू केही होइनौ । कदाचित, तिमीले आफूलाई काँडा हुँ भन्यौ भने पनि म तिमीलाई फूल नै भन्छु । काँडाका रूपमा देख्न सक्तिनँ, काँडा भनेर सम्बोधन गर्न सक्तिनँ । भन्ने त्यही नै होइन र, जो देखिन्छ ! हो, दृष्टिकोण फरक हुन सक्छ, हेराइ अलग हुन सक्छ तर यसको अर्थ यो कदापि होइन कि हेर्नेले आफ्नो दृष्टिकोण बनाएर हेर्दा यथार्थ नै बदलियोस् ! वास्तवमा सत्य त त्यही हो, जो देखिन्छ ।
नेपाल–अङ्ग्रेज युद्धको बखान
युद्ध चलिरहेको समयमा केही नियम हुन्छन् वा बनाइन्छन् । युद्ध कुन विषयबाट र कसरी सुरु हुन्छ भन्ने विषयको अनुमान पहिल्यै नभए जस्तै अन्तिम समयसम्ममा कति क्षति हुन्छ भन्ने यकिन गर्न गाह्रो हुन्छ । अक्टरलोनीले हेटौँडामा चन्द्रशेखरलाई भने जस्तै आज के कुरा मान्न सकिन्छ, भोलिको दिनमा त्यो मान्न नसक्ने अवस्था आउन सक्छ । युद्धको समयमा हरेक समय र रणनीति महìवपूर्ण हुन्छ र जित्नकै लागि लडाइँ लडिन्छ । खोजपत्रकार मोहन मैनालीको लेखनमा प्रकाशित पुस्तक ‘मुकाम रणमैदान’ मा नेपाल अङ्ग्रेज युद्धकै बखान गरिएको छ । यस पुस्तकमा नालापानीबाट १८७१ साल कात्तिक १० गते सुरु भ
सोलढुङ्गा (लघुकथा)
तल खोला बगिरहेको थियो । दुमालीछालाई आफ्नो घर गोठ पहिरोले लाने हो कि ? सधैँ त्रास मनमा थियो । कहिलेकाहीँ पहिरो हेरेर आफैँ तर्सन्थ्यो । बेहोस भएको अनुभव गथ्र्यो । वारिपारि ठुला भिरपहरा देखेर बेचैन हुन्थ्यो । आफ्नो प्राणभन्दा प्यारो छोराछोरीलाई केही नहोस् भनेर माटोलाई ढोग्दै अनुनय गथ्र्यो । प्रायः सधैँ घरको आँगनमा निस्केर माथि देखिने अग्लो पहाडलाई हेर्दै निरस हुन्थ्यो । वर्षायाममा झन् उसले त्रासमा दिनरात काट्थ्यो । अनि ! दोवां नोक्छौँसँग याचना गथ्र्याे । याचना गरेको पल आत्मा शान्त हुन्थ्यो । विश्वासले मनको त्रास भागेको हुन्थ्यो । जब आकाशमा कालो बादल मडारिएर आउँथ्यो । पानी झर्ला जस्तो हुन्थ्यो । आफ्नो घर पहिरोले बगाएर लाने हो कि ? भयले आक्रान्त हुन्थ्यो । वर्षौदेखि दुमालिछाको जीवन यसरी नै बित्दै गयो । समयहरू फेरिँदै आयो ।
पुरस्कार (लघुकथा)
“सर, नमस्कार । हाम्रो पब्लिकेसनको वार्षिकोत्सवमा मैले उत्कृष्ट रिपोर्टरको पुरस्कार पाएँ । हजुरले हिमाली जिल्लाहरूको समाचार, अन्तर्वार्ता र विविध लेखरचना तयार पार्न मलाई धेरै सहयोग गर्नुभयो । कहिले झर्नुहुन्छ त तलतिर ? आउँदा भेट्नुहोला है” फेसबुक म्यासेन्जरमा पत्रकार बहिनीको म्यासेज आयो । “ल बधाई छ नानी, म धेरै खुसी छु” मैले जवाफ पठाएँँ । हिउँ पर्न थालेपछि तल अर्थात् छिमेकी जिल्ला झरियो र उनलाई भेटियो । उनले क्याफेमा गएर कुरा गर्न खोजिन । गाह्रो मानी मानी म उनीसँगै गएँ । “सर, तपाईं त इन्जिनियर भएर पनि साहित्य र पत्रकारितामा यति राम्रो दखल राख्नुहँुदो रहेछ । अरू जिल्लामा पनि यो काम गर्नुभएको थियो ?” उनले जिज्ञासा राखिन् । “हो, मैले ताप्लेजुङदेखि दर्चुलासम्मका नौ जिल्लामा यस्तो काम गरिसकेको छु
मैनाली र कथा दिवस
आज देवीरमणको गति त्यस बालक छात्रको जस्तो थियो, जो पहिलो दिनको पाठ बिर्सेर अबेला गुरुकहाँ पुग्दछ अर्थात् कथाकार गुरुप्रसाद मैनालीका यी सुन्दर अभिव्यक्ति ८६ वर्षअघि नासो कथाको माध्यमद्वारा नेपाली साहित्य समाजका पाठकसामु सार्वजनिक भएको हो । ऐतिहासिक साहित्यिक पत्रिका शारदामा संवत् १९९२ सालमा ‘नासो’ शीर्षकको कथा प्रकाशित भएपछि मैनालीको साहित्ययात्रा प्रारम्भ भएको थियो । उनले जीवनमा थोरै मात्र कथा लेखे तर ती सबैले उत्कृष्टताको मापन कायम गरे । उनका सबै कथा–सिर्जनाले उच्चताको शिखर चुमेका छन् । कुनै पनि विषयवस्तुमा कथा सिर्जना गर्नुपूर्व कथानक घटनाको क
मित्रताले बाँधेको कलाको गाँठो
गत महिना नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठान गुल्जार थियो । नेपाली र युरोपेली मुलुक जर्मनीका कलाकारका कलाले प्रतिष्ठानको ग्यालरी पुग्ने दर्शकलाई आफूतर्फ आकर्षित गरिरहेको थियो । कला कार्यशालामा सृजित कला र कलाकारको स्टुडियोमा गरिएका कलासमेत गरेर ग्यालरीका सम्पूर्ण भित्ता सिँगारिएका थिए । नेपाल र जर्मनीका नागरिकबिचको मित्रतालाई सो कार्यशालाले अझ प्रगाढ बनाउन खोजिरहेको थियो । गत माघ २२ गते अन्तर्राष्ट्रिय कला कार्यशाला सम्पन्न भयो । सो कार्यशालामा नेपालका प्रतिष्ठित साथै उदयीमान कलाकारहरू र जर्मनीका आठ जना ख्यातिप्राप्त कलाकार गरी ४० जनाको सहभागिता थियो । कार्यशालालाई नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानले आयोजना र व्यवस्थापन गरेको थियो ।
नेपालगन्ज उर्दु साहित्यको उर्वर भूमि
सांस्कृतिक सहरका रूपमा समेत परिचित नेपालगन्जमा उर्दु साहित्यिक गतिविधि निरन्तर हुने गरेका छन् । यहाँका साहित्यकारले भने उर्दु साहित्यलाई प्राथमिकतामा नराखेको गुनासो व्यक्त गरेका छन् । यो सहरले उर्दुका गजल घन्किने र मुसायराहरू निरन्तर गुञ्जिने स्थानका रूपमा चिनारी दिँदै आएको छ । यहाँका मानव बस्ती र उर्दु साहित्यको इतिहास केलाउँदा वर्षौंदेखि उर्दु साहित्यको एक राम्रो उर्वर स्थान मानिन्छ । यद्यपि उर्दु साहित्यको विकास राज्यको प्राथमिकतामा नपरेको गुनासो यहाँका उर्दुभाषी कवि र गजलकारको रहँदै आएको छ । हिन्दु, मुस्लिम, सिख र इसाईको साझा सहरका रूपमा परिचित यो ठाउँ सामूहिक संस्कृति र साहित्यका लागि पनि परिचित छ । त्यसैले यहाँ हुने हरेक जसो साहित्यिक गतिविधि र कार्यक्रममा नेपाली भाषाका कविता, गीतसंगै उर्दु भाषाको गजल पनि अनिवार्य सुनिने गरेको छ । उर्दु गजल र सायरीले यहाँका साहित्यिक कार्यक्रमको वातावरण रोमाञ्चक बनाउने गरेको छ ।
प्रा. ठाकुरप्रसाद पराजुली स्मृतिग्रन्थ सार्वजनिक
साहित्यकार प्रा. ठाकुरप्रसाद पराजुली स्मृतिग्रन्थ लोकार्पण भएको छ। राजधानीमा आयोजित एक कार्यक्रममा साहित्यकार प्रा. ठाकुरप्रसाद पराजुली स्मृतिग्रन्थ लोकार्पण भएको हो।
चित्रकला प्रदर्शनी
नेपाली महिला कलाकारको सामूहिक चित्रकला प्रदर्शनी सुरु भएको छ । ललितपुरस्थित क्लासिक ग्यालरीमा आयोजित सामूहिक चित्रकला प्रदर्शनीमा २९ जना महिला कलाकारको धार्मिक, सामाजिक, जीवनशैली, महिलाले निर्वाह गर्नुपर्ने जिम्मेवारीलगायत थुप्रै सन्देशमूलक ४१ वटा कलाकृति प्रदर्शनीमा राखिएका छन् ।
लेखनसँगै साहित्यतर्फ श्रेष्ठ
नेपाली गीत, सङ्गीतमा चर्चा कमाइसकेका ओमशङ्कर श्रेष्ठले २०४६ सालदेखि यो क्षेत्रमा काम गर्न थाल्नुभएको हो । जुन बेला पप गीतको सुरुवात भएको थियो, त्यही समयदेखि गीत लेख्न सुरु गरेको उहाँले बताउनुभयो । श्रेष्ठले मुक्ति एन्ड रिभाइबलदेखि लिएर अनुप्रस्थ ब्यान्डका लागि गीत लेखिसक्नुभएको छ । निमा रुम्बा, सञ्जीव प्रधानलगायतका पहिलो गीत भएको समय त्यसभित्र उहाँको रचना पनि समावेश हुने गरेको थियो । १९९६ मा बबिन प्रधानको सबै गीत आफूले नै लेखेको उहाँले बताउनुभयो । यस्तै १९९४ मा एउटा र १९९९ मा दुई वटा गीत त्यसमा एउटा अङ्ग्रेजी गीत पनि समावेश भएको उहाँ बताउनुहुन्छ ।
साहित्यका पारखी बालकृष्ण
“तिम्रो नाममा पहिलोपल्ट पत्र कोर्दै र्छु, पत्रको उत्तर नआए काँचुली फेर्दैछु”, सहित्यकार वालकृष्ण थपलिया (प्रयत्न) को ‘हृदयका पानाहरु’ नामक गजल सङ्ग्रहबाट लिइएका यी हरफहरुले सूचना प्रविधिको अत्याधुनिक विकास हुुनुअघि पत्र लेख्ने समयको स्मरण गराउँछन् ।
समसामयिक निबन्ध सङ्ग्रह सार्वजनिक
इतिहासकार एवं संस्कृतिविद् प्राडा. प्रेमकुमार खत्रीको ‘समसामयिक निबन्ध’ सङ्ग्रह बुधबार राजधानीमा सार्वजनिक गरिएको छ ।
वरिष्ठ साहित्यकार सुवेदीको निधन
वरिष्ठ साहित्यकार एवम् प्राज्ञ दधिराज सुवेदीको ७८ वर्षको उमेरमा बुधबार बिहान निधन भएको छ।
पैँतिस वर्षको साइनो (इतिश्री)
नयाँ सडकको पिपलबोट, विशालबजार दिनहुँ आउजाउ गर्ने थलो जस्तै बनेका थिए । पिपलबोटसँगै विशालबजार सामुन्ने अवस्थित गोरखापत्रको पहेँलो रङको सोतो परेको भवन आकर्षणको केन्द्र थियो । पिपलबोट र विशालबजारमा
‘ललितकला प्रवर्धनमा तीन वटै सरकारको सहयोग आवश्यक’
संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयनमन्त्री हितबहादुर तामाङले मुलुकको अर्थतन्त्रलाई नै टेवा पुर्याइरहेको ललितकला क्षेत्रको प्रवर्धनका लागि तीन वटै सरकारले सहयोग गर्नुपर्ने बताउनुभएको छ । उहाँले राजधानीमा सोमबारबाट सुरु भएको पाँच दिवसीय बागमती प्रदेशस्तरीय ललितकला प्रदर्शनी–२०८० को उद्घाटन कार्यक्रममा सो कुरा बताउनुभएको हो । उहाँले ललितकलाको विकासका लागि स्थानीय तह, प्रदेश, सङ्घको नीतिगत र योजनाबद्ध सहकार्य हुन आवश्यक रहेको पनि बताउनुभयो । मन्त्री तामाङले भन्नुभयो, “नेपालको सबै भू–भागमा बसोबास गर्ने हरेक समुदायसँग फरक भाषा, संस्कृतिका साथै परम्परागत अभ्यासमा समेत कला जोडिएको छ । ललितकलाका हस्तकला, चित्रकला, मूर्तिकलालगायत थुपै्र विधाका माध्यमबाट देशलाई आर्थिक टेवा र पर्यटन भित्र्याउने
पर्यटन प्रवर्द्धनमा जुट्दै इलामका साहित्यकार
इलामका साहित्यकार जिल्लाको पर्यटन प्रवर्द्धनमा जुटेका छन् । इलाम पर्यटकीय जिल्ला भए पनि पछिल्लो समय सुनसान बन्दै गएपछि साहित्यको माध्यमबाट पर्यटन प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्यले यहाँका साहित्यकार जुटेका हुन् ।
‘साहित्यले समाजका आरोहअवरोह बुझन जरुरी’
नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका प्रा.चेतनाथ धमलाले वाचित कविताहरूमाथि टिप्पणी गर्नुहुँदै साहित्यले समाजका आरोहअवरोहहरू बुझ्न जरुरी रहेको बताउनुभयो ।
कवितामा अवैध कथा
कवितामा अवैध कथाको सन्ताप लतपतियो यसरी... कुनै बेला
ल्याब ब्वाइ
बेड नम्बर १०५ मा मेरा आँखाहरू झट्ट पोखिए । कैयौँ वसन्त खेपेको शरीर बेडमा अविचलित छ । शिरमा हिउँ फुलाएर चिसिएका छन् गोडाहरू । टकटकी बाँधेर हेर्दै छु, समयको जाँतोमा पिसिएको उमेरको लीला । दिग्भ्रमित भएकी छु । भ्रा
आज बिहान (कविता)
जुनै समय पनि आफ्नै बिहान हुन्छ तपाईं कहाँ जानुहुन्छ म कहाँ जान्छु या त खुम्चिरहेँ उत्तरार्धसम्म
साहित्यकार लम्साललाई क्षेत्रप्रताप साहित्य पुरस्कार
गाउँवेशीका कवि उपनामले चिनिनु भएका तनहुँमा जन्मनु भएको कवि क्षेत्रप्रताप अधिकारीको सम्झनामा स्थापना गरिएको क्षेत्रप्रताप स्मृति साहित्य पुरस्कार साहित्यकार डा. नवराज लम्साललाई प्रदान गरिएको छ।
पुरानो डसना (कथा)
“अमा, ऐ अमा, गना छि ?” (आमा, ऐ आमा, कहाँ तपाईं ?) “कसी, कसी ऽऽ, तले
ज्योति (कथा)
खाना बनाउँदै, झकाउँदै गर्ने मेरो बानी नै बसिसकेको थियो । म त्यही तालमा थिएँ । मेरो पढाइ देखेर जल्ने काले अचानक स्याँ... स्याँ... गर्दै आएर छेवैमा बस्यो । “निन्द्रा पु-याउँदै छौ ?,” उसले मेरो काँधमा हात राख्यो ।
