मानेक्शको जीवनी ‘साम बहादुर’

काठमाडौँ, मङ्सिर २४ गते । साम बहादुर! पहिलो फिल्ड मार्सल साम मानेक्शको जीवनमा आधारित चलचित्र हो। चलचित्रबारे जान्नुअघि साम को थिए त ? सामले पूर्वी पाकिस्तानलाई पाकिस्तानबाट अलग गर्न बङ्गलादेशको स्थापना र भारतलाई बलियो बनाउन इन्दिरा गान्धीसँगै महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेका थिए। जब इन्दिरा गान्धीले राजनीतिक धुरीमा बलियो निर्णय लिइन्, सेनाका सर्वोच्च अधिकारीका रूपमा सामले गान्धीको निर्णयलाई सफल बनाएर इतिहास रचे। 

युद्धअघि उनले गान्धीलाई युद्ध कहिले सुरु हुन्छ भनेर एउटा पर्चामा लेखेका थिए। सन् १९७१ को युद्धअघि उनले धेरै अवसरमा आफ्नो वीरता देखाए। भारत र पाकिस्तान एउटै राष्ट्र हुँदा र बेलायती शासनकालदेखि नै उनी सेवामा थिए। उनले आफ्नो ४० वर्षको सेवा अवधिमा दोस्रो विश्वयुद्धदेखि १९६२ को भारत–चीन युद्धसम्म देशलाई धेरै ठुला लडाइँमा विजयी गराए। चलचित्रमा बिक्की कौशलले सामको भूमिका निर्वाह गरेका छन्। चलचित्र ‘राजी’ निर्देशक मेघना गुल्जारले ‘साम बहादुर’ को निर्देशन गरेकी हुन्। सामको बाल्यकाल तब सुरु हुन्छ, जब उनी झोलामा झुलिरहेका थिए। आमाबुवाले साइरस नाम राखे पनि उनीहरू छोराको नाम साइरस राखियो भनेर चिन्तित छन्, किनकि गएराति त्यही नाम गरेको चोरलाई पुलिसले समातेको हुन्छ। यसपछि चलचित्रमा सामलाई सिधा सिपाहीका रूपमा देखाइन्छ। साम दोस्रो विश्वयुद्धको हिस्सा बन्छन्। 

चलचित्रभित्र सन् १९६२ मा भएका युद्धका दृश्यहरू देखिन्छन्। जहाँ धेरैले युद्धमा भाग लिएका छन्। चलचित्रको एउटा दृश्यमा सैनिकहरूको मनोबल बढाउन सामले उनीहरूलाई चुरा बोकेर ‘बन्दुक बोक्न नसक्ने भए चुरा लगाऊ’ भन्ने सन्देश दिन्छन्। यो सन्देश सुनेर सेनाको जोस बढ्छ। चलचित्रभित्र अन्य धेरै समान बिन्दुहरू छन् तर कौशल मेघना गुलजारको निर्देशनमा भएका केही कमीकमजोरीहरूलाई आफ्नो अभिनयले ढाकछोप गर्न सफल भएका छन्। 

सामको भूमिकामा कौशल जमेका छन्। चलचित्रलाई उनको अभिनयको शीर्ष बिन्दु भन्नु गलत हुने छैन। उनले भिन्न शैलीको अभिनय गरेका छन्। उनी सामको चरित्रमा पुरै मग्न छन्। सैन्य अधिकारीको अख्तियार, दूरदर्शिता, निर्णय गर्ने क्षमता, आचरण र कुराकानीको शैली सबै कुरामा उनी पोख्त छन्। उनलाई पर्दामा हेर्दा अभिनयका लागि उनले कति मेहनत गरेको हुनु पर्छ भन्ने अनुमान गर्न सकिन्छ। सामले आफ्नो ज्यानको बलिदान दिएर देशको स्वाभिमान बचाए जस्तै उक्त भूमिकालाई उनले आफ्नो तर्फबाट भरपूर राम्रो बनाउने कोसिस गरेका छन्।

चलचित्र अवधिभर दर्शकलाई व्यस्त राख्ने जिम्मेवारी कौशलकै काँधमा रहेको देखिन्छ। उनीबाहेक अन्य कलाकारलाई खासै ध्यान दिइएको छैन। सान्या मल्होत्रा ​​(सामबहादुरकी श्रीमती), फातिमा साना शेख (इन्दिरा गान्धी), नीरज काबी (पण्डित नेहरू) र मोहम्मद जिसान अयुब (याया खान) को अभिनयले पनि निकै राम्रो छाप छोड्छ। राजनीतिको संसारमा पण्डित नेहरू, सरदार बल्लभभाइ पटेल र इन्दिरा गान्धीको कद जति ठुलो छ, चलचित्रमा उनीहरूको भूमिका त्यस अनुरूप कम देखिन्छ। यो निर्देशक गुलजारको कमजोरी हो या उनले केवल साममा मात्र ध्यान केन्द्रित गर्न खोजेकी हुन्। चलचित्रमा यो चर्चाको विषय बन्न सक्छ।