नागरिकलाई घरदैलोमै सुविधा
स्थानीय सरकारको रूपमा चिनिने स्थानीय तह सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र संस्थागत हुँदै गएपछि थप बलियो समृद्ध र स्वायत्त बन्दै गएको छ । स्थानीय तहको अधिकार क्षेत्र फराकिलो छ । स्थानीय तहले जनताको जीवनलाई समृद्धिको यात्रामा जोड्न महìवपूर्ण भूमिका खेल्ने दिशामा अग्रसर छ । नेपालमा भएको १० वर्षे जनयुद्धको जगमा निर्मित यो व्यवस्थामा मजदुर, किसान, दलित, महिलामा आएको ठूलो जागरण र उनीहरूमा नेतृत्वको पनि विकास हुनु हो । जनयुद्ध एक युगान्तकारी परि
प्रकाशित सामग्रीको प्रस्तुति र गुणस्तरमा सुधार
गोरखापत्र राष्ट्रिय दैनिकले आज प्रकाशन थालनीको १२३औँ वर्ष प्रवेश तथा संस्थान स्थापनाको ६१औँ वार्षिकोत्सवको सुखद अवसरमा गोरखापत्र तथा गोरखापत्र संस्थानमा कार्यरत सञ्चारकर्मी तथा सबै कर्मचारीलाई बधाई ज्ञापन गर्दछु । नेपालको पहिलो प्रकाशनका रूपमा वि.सं. १९५८ सालको वैशाख २४ गतेबाट ‘गोर्खापत्र’ को प्रकाशन प्रारम्भ भएको हो । वि.सं. १९९१ वैशाख ९ गतेदेखि गोर्खापत्र प्रत्येक हप्ताको शुक्रबार प्रकाशित भएको थियो । अर्धसाप्ताहिकको वि.
भाषा, साहित्य र पत्रकारिताको धरोहर
सर्वप्रथम गोरखापत्र दैनिकको १२३औँ तथा गोरखापत्र संस्थानको ६१औँ वर्ष प्रवेशका अवसरमा म गोरखापत्र तथा गोरखापत्र संस्थानमा कार्यरत सञ्चारकर्मी, प्राविधिक र सबै कर्मचारीलाई बधाई दिन चाहन्छु । विक्रम संवत् १९५८ वैशाख २४ गते गोरखापत्र प्रकाशन भएको दिनलाई नेपाली पत्रकारिताको आरम्भिक दिन मानेर नेपाल सरकारले २०७३ देखि वैशाख २४ लाई राष्ट्रिय पत्रकारिता दिवसका रूपमा मनाउन थालेको छ । यस उपलक्ष्यमा आठौँ राष्ट्रिय पत्रकारिता दिवसका अवसरमा म समस्त नेपाली पत्रकार र सञ्चारकर्मीलाई हार्दिक बधाई तथा शुभकामना व्यक्त गर्दछु ।
कृषिलाई पहिलो प्राथमिकता
संसद्को वर्षे अधिवेशन आइतबार आरम्भ भएको छ । हिउँदे अधिवेशन केही दिनअघि मात्र समापन भयो । सामान्यतया हिउँदे अधिवेशनलाई विधयेक अधिवेशन भनिन्छ भने वर्षे अधिवेशनलाई बजेट अधिवेशनका रूपमा चिन्ने गरिन्छ । बजेट अधिवेशन आरम्भ भएकै दिन सरकारद्वारा बजेटका सिद्धान्त र प्राथमिकता प्रस्तुत गरिन्छ । त्यसमा विधायकबाट गहन छलफल हुन्छ । सोही सिद्धान्त र प्राथमिकताका आधारमा सरकारले आगामी आर्थिक वर्षको नीति र कार्यक्रम प्रस्तुत गर्छ । संसद्मा प्रस्तुत हुने नीति र कार्य
समाचारको बदला टाउकोमा गोली
डडेलधुरामा जन्मेको भए पनि मेरो परिवार २०२१ सालमा कञ्चनपुर बसाइँ स¥यो। मैले त्यही साल एसएलसी (अहिले एसईई) परीक्षा पनि डडेलधुराबाट नै उत्तीर्ण गरेँ। डडेलधुरामा एसएलसीको परीक्षा केन्द्र स्थापना भएको पनि त्यो पहिलो वर्ष थियो। म नेपाली कांग्रेसका सभापति तथा पूर्वप्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाभन्दा दुई वर्ष तल्लो कक्षा
भर्चुअल दुनियाँमा गोरखापत्र
दूरसञ्चार सेवा विस्तारले इन्टरनेट र स्मार्टफोनको पहुँच बढ्दा अनलाइनमा आधारित सामग्रीको प्रयोग व्यापक बनेको छ । सूचना, मनोरञ्जन, शिक्षा र कार्यालयको काममा समेत मोबाइल सेवाको प्रयोग अहिले सामान्य लाग्छ । खासगरी सूचना ग्रहणको परम्परागत शैलीलाई मोबाइलले अकल्पनीय परिवर्तन गराइदिएको छ ।
पण्डित अर्थात् सम्पादक
पण्डित नरदेव पाँडेले श्री ३ महाराजा देवशमशेरबाट विसं १९५८ मा गोर्खापत्र प्रकाशनको जिम्मेवारी पाउनुभयो । उहाँको व्यवस्थापनमा पशुपत छापाखानाबाट प्रकाशन भएको गोर्खापत्रको पहिलो अङ्कमा नै ‘एडिटर्को राय’ छापियो तर राय लेख्ने ‘एडिटर’ को थियो भन्ने खुल्दैन । गोर्खापत्रका पहिलो सम्पादकको खोजी गर्ने जो कोहीले यतिसम्म लेख्छ, भन्छ तर सम्पादक र ‘एडिटर’ को सम्बन्ध खोजेर त्यसको लेखाजोखा भएको देखिँदैन । त्यो ‘एडिटर्को राय’ अहिलेको जस्तो पत्रकारितामा प्रयोग हुने सम्पादकीय
त्यो बेलाको समाचार सङ्कलन
धेरैलाई पत्यार नलाग्न सक्छ, मुलुकको जेठो अखबारमा आजभन्दा ३५ वर्षअघिसम्म आफ्नै समाचारदाताबाट समाचार सङ्कलन गर्ने चलन नै थिएन तर यो यथार्थ हो । त्यतिबेला गोरखापत्रका सम्पादकहरूले कहिलेकाहीँ समाचार बनाउँथे तर कार्यालयमै आएका विभिन्न मन्त्रालय, विभाग, संस्थानलगायत विभिन्न सङ्घसंस्थाबाट प्राप्त भएका विज्ञप्तिमा आधारित रहेर । त्यसैले होला, त्यस्ता समाचारमा कार्यालय प्रतिनिधि भनेर लेखिएको हुन्थ्यो । कहिलेकाहीँ राजाको सवारीमा, मन्त्री तथा प्रधानमन्त्रीको टोलीमा समावेश भएर स्वदेश वा विदेश भ्रमणमा जाने अवसर मिलेका बेला भने सँगै गएका सम्पादकहरूले हाम्रा प्रतिनिधि, विशेष प्रतिनिधि भनेर केहीमा समाचार लेख्नेको नाम (बाइलाइनमा)समेत भएका समाचार छापिन्थे ।
अँध्यारोमा एउटा दियो
प्रस्तुत कविता आजभन्दा १२२ वर्ष पहिले अर्थात् वि.सं. १९५८ वैशाख २४ गते प्रकाशित साप्ताहिक ‘गोर्खापत्र’ (गोप) को पहिलो अङ्कमा रहेको कविता हो । देशकै पहिलो समाचारपत्रका रूपमा गोप प्रकाशित गर्नुको उद्देश्य र औचित्य यस आठ पङ्क्तिको कवितात्मक रचनामा स्पष्ट गरिएको छ तर यसका रचनाकारको नाम उल्लेख छैन । यद्यपि गोरखापत्र (गोर्खापत्र) प्रकाशन गर्ने ऐतिहासिक जिम्मेवारी पाउनु भएका, त्यसअघि नै (वि.सं. १९५५ मा) स्वदेशबाट पहिलो पत्रिका ‘सुधासागर’ प्रकाशित गरी साहित्यिक पत्रकारिताको अनुभव प्राप्त गरिसक्नुभएका र ‘युवक कवि’ मोतीराम भट्टको निकट सङ्गतमा रहनुभएका नरदेव पाँडेले नै यसरी कवितात्मक शैलीमा गोरखापत्रको परिचय दिएको हुनुपर्छ भनी सहजै अनुमान गर्न सकिन्छ । पत्रकारिताका विद्वान् रामराज पौड्यालले आफ्नो पुस्तक ‘पत्रकारिता’ मा गोरखापत्रबारे
मेरो प्रथम सरस्वती
सानैछँदाको कुरो हो, पश्चिमपट्टि बागमती र पूर्वतर्फ मनमती (मनोहरा) तर्न पुल थिएन । पुल नभएपछि वर्षायाममा वारपार गर्न कठिनाइ हुन्थ्यो । त्यो बेलाको कोटेश्वर (हाल : काठमाडौँ महानगरपालिका वडा नम्बर ३२) राजधानीभित्रको अत्यन्त दुर्गम इलाका थियो । जन्म कोटेश्वरमा भए पनि कान्छी छोरी होमकुमारी (मिश्री नानी) को एक मात्र सन्तान भएका कारण मायाममता देखाइ बिहान दहीभात र बेलुका दूधढिंडो वा मोहीढिंडो राम्ररी खुवाउने वाचासहित मेरी हजुरआमा भुवनकुमारी अर्यालले मलाई कौशलटारस्थित
गोरखापत्र प्रकाशन सनदसम्बन्धी मिथ्या कथन
देशको जेठो र जीवित अखबार ‘गोर्खापत्र’ (गोरखापत्र) सँग गाँसिएका यी तीन यस्ता कथन हुन्, जुन पत्रकारितासँग सम्बन्धित पुस्तक तथा लेखहरूमा बेलाबखत प्रयोग हुने गरेको पाइन्छ । यीमध्ये गोरखापत्र प्रकाशनको प्रारम्भसम्बन्धी मिथ्या कथनको निप्टारा भइसकेको छ । प्रयोगमा भने यदाकदा गल्ती पनि हुने गरेकै पाइन्छ । ‘गोर्खापत्र’ को पहिलो अङ्कको ‘मास्ट
राजपत्र होइन गोरखापत्र
अखबारलाई इतिहासको पहिलो मसौदा मान्ने विश्वभरकै प्रचलन हो । अर्थात् छापा माध्यमलाई सर्वत्र नै ताजा समाचारको स्रोत मात्र होइन, इतिहासकारको पहुँचमा रहने अभिलेखालय समेत मानिन्छ । छिमेकी भारतका पत्रकार बी.जी.भर्गीज (सन् १९२७–२०१४) ले आफ्नो संस्मरणात्मक पुस्तकको नाम नै पहिलो मसौदा ‘फस्र्ट ड्राफ्ट’ राखेका थिए । बेलाइत, अमेरिका, अष्ट्रेलिया जस्ता देशहरूमा पनि त्यहाँका केही प्रमुख खबर कागजलाई घटनाहरूको अभिलेखको रूपमा चिनिन्छ । नेपाल
निर्वाचन न्याय
राज्यका कार्यमध्ये न्याय सबभन्दा महत्वपूर्ण कार्य हो । न्यायको अभावमा नागरिकको मौलिक हक, संवैधानिक हक र कानुनी हक अधिकारको संरक्षण हुन नसकी समाजमा विद्रोह र कलह उत्पन्न हुन्छ । न्यायबिना शान्ति, शान्तिबिना विकास र विकासबिना राज्यको अस्तित्व नै रहँदैन । न्याय प्रत्येक सभ्य समाजका लागि आवश्यक पर्ने सामाजिक व्यवस्था हो । राज्यबाट जे जति लाभ र अवसर प्राप्त हुन्छ त्यो सबै व्यक्तिमा समान रूपमा पुग्नु पर्छ । अधिकार र अवसरको प्राप्ति एवं दायित्वको निर्धारण समान रूपमा हुन सकेन भने त्यहाँ विवाद र द्वन्द्वले जन्म लिन्छ र त्यसको समाधानका लागि न्याय प्रशासनको आवश्यकता पर्छ ।
नैतिक आचरणको मूल्य
मानिस सामाजिक प्राणी हो । समाजमा मान्छे भएर जन्मेपछि जीवनभरि ऊ मानवीय आचरणमा रहन सक्नुपर्छ । समाजका असल मूल्य–मान्यतालाई अनुसरण गर्नु हरेक व्यक्तिको कर्तव्य हो । वर्तमान समाजमा हामीभित्र नैतिक आचरणको पाटो कमजोर हुँदै गएको छ । जसले गर्दा सामाजिक विकृति, विसङ्गतिहरू, भ्रष्टाचारजन्य क्रियाकलापहरूको
गोरखापत्रसँगको स्मरण
जतिखेर हामीले पत्रकारिता थालेका थियौँ, मानौँ– हाम्रो एकाधिकारजस्तै थियो । त्यतिखेरको पत्रिका भनेकै गोरखापत्र थियो । अरू पत्रिका पनि छन् भन्ने कसैलाई लाग्दैन थियो । पहिले गोरखापत्रमा एकपल्ट सम्पादक भइसकेका मदन शर्माले पछि स्वतन्त्र समाचार भन्ने पत्रिका चलाएका थिए । एक दिन प्रसङ्गवश त्रिभुवन विश्वविद्यालयका प्राध्यापकसँग कुरा गर्दा मदन शर्माले स्वतन्त्र समाचार चलाउँछु भनेछन् । जवाफमा प्राध्यापकले गोरखापत्र नै हेर भनेछन् । मदन शर्माले स्वतन्त्र समाचार अर्कै हो भन्दा सोभैm जवाफ दिएछन्, स्वतन्त्र समाचार भने पनि गोरखापत्र नै हो । अर्थात् गोरखापत्रबाहेक नेपालमा अरू पनि पत्रिका छन् भन्ने कुरा बुद्धिजीवीले पनि पत्याउँदैनथे ।
बढ्दो वित्तीय असमानता
वित्तीय अपराध समकालीन नेपाली समाजको सबैभन्दा ठुलो समस्या हो । अहिले समाजको भुइँ–तहसम्म वित्तीय अपराध मौलाएको छ । सहकारी क्षेत्र करिब–करिब डुबिसकेको अवस्थामा छ । सहकारी क्षेत्रका बदमास ठगहरूले जनताका निक्षेपको दुरुपयोग गर्दा लाखौँ सर्वसाधारणले खाइनखाई सञ्चित गरेको रकम जोखिममा पुगेको छ । दिनहुँ फलानो सहकारी बन्द भयो, तिलानो सहकारीका अध्यक्ष तथा सञ्चालकले यति करोड कुम्ल्याए, अर्कोले जनताको यति अर्ब रकम निक्षेप फिर्ता गर्न सकेन भनेर समाचार आइरहेका छन् ।
अविचलित यात्रा र अठोट
१२३ वर्षअघि आजैको दिन नेपाली समाजमा चेतनाको एउटा दियो बलेको थियो । तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री देवशमशेरको पहलमा १९५८ वैशाख २४ गते गोरखापत्र प्रकाशन सुरु भएको थियो। अनुदार शासन र पुरातनवादले जकडिएको त्यस्तो असहज परिवेशमा जनतालाई सूचना दिनुपर्छ भन्ने चेतना शासकको दिमागमा जागृत हुनु र राज्यस्तरबाटै पत्रिका प्रकाश
सञ्चार साक्षरताको सार्थकता
वर्तमान मानव समाजमा सूचना तथा सञ्चार क्षेत्रको दायरा निकै फराकिलो भएको छ । मानव स्वयं नै सञ्चारवान प्राणी हो । ज्ञान, गुण र विज्ञानको विस्तार तथा थप विकास गर्ने प्रक्रिया सञ्चार हो भन्ने कुरा स्वतः सिद्ध नै छ । औपचारिक वा अनौपचारिक क्षेत्रमा सम्बन्ध सूचारू राख्ने तथा विस्तार गर्ने औजार सञ्चार भएको छ । त्यसैले त आजकाल सञ्चार विषयक अध्ययन वा प्रशिक्षणलाई सबैजसो क्षेत्रमा समेटिएको हुन्छ ।
नयाँ उचाइमा नेपाल–बेलायत सम्बन्ध
नेपाल–बेलायत सम्बन्धको थालनी कर्नेल विलियम कर्कप्याट्र«ीकको नेपाल आगमनपछि भएको थियो । त्यसभन्दा अघि कप्तान किनलकले युद्धको निम्ति दलबलका साथ सिन्धुलीगढी प्रवेश गरेका थिए । त्यो नेपालसँग बिग्रेको सम्बन्धको अवस्था थियो । १८७१–७२ साल (१८१४–१६) को नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध पछि भएको सुगौली सन्धिपछि वर्तमान नेपालको झन्डै आधा भाग गुम्न पुग्यो ।
घरभित्रबाट निस्कने धुवाँ
बिल एन्ड मेलिन्डा गेट्स फाउन्डेसनले सार्वजनिक गरेको एक रिपोर्टअनुसार विश्वका महिलाले दैनिक औसतमा साढे चार घण्टाको समय घरभित्रै घरधन्दा गरेर बिताउने गरेका छन् । जब कि पुरुष घरधन्दामा त्यसको आधा मात्रै समय बिताउँछन् । त्यस्तै अफ्रिका र एसियाका महिलाले त एक दिनमा औसतमा तीनदेखि पाँच घण्टा भान्सामा चुलोकै अगाडि बिताउनुपर्छ, आफ्ना बच्चालाई सँगै राखेर ।
सामुदायिक विद्यालयको स्तरीकरण
नेपालको संविधानअनुसार माध्यमिक तहसम्मको शिक्षाको जिम्मेवारी स्थानीय तहलाई छ । शिक्षा सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय तहको साझा अधिकारको सूचीमा समेत पर्दछ । तथापि कुनै पनि तहका सरकारले शिक्षालाई प्राथमिकतामा राखेको पाइएको छैन । प्रत्येक वर्ष जारी नीति तथा कार्यक्रम र बजेट शिक्षाप्रति उदासीनताको चित्र हो । सरकारले शिक्षाको पूर्णतः जिम्मेवारी लिनुपर्छ भन्ने मान्यता विश्वव्यापी छ । नेपालका सामुदायिक विद्यालय ब्युँताउन सचेतता र सक्रियतापूर्वक नागरिक अ
विकास मोडेलको सिंहावलोकन
गाउँमा सडक पुगेको छ । स्टिलपोलमार्फत विद्युत् घरघरमा छ । लिफ्ट प्रणालीमार्फत एक घर एक धाराको खानेपानी अभियान पालिकाले सञ्चालन गरिरहेको छ । तीन तले विद्यालयको भवन छ । सुन्दा देख्दा लाग्छ गाउँमा पूर्वाधारका आधारभूत आवश्यकता पूरा छन् । यहाँका जनता कति खुसी र सुखी होलान् ? सो जान्ने इच्छा जागृत भयो तर गाउँमा जनताको बसोबास न्यून छ । धेरैजसो घरमा भोटे ताल्चा लागेको छ । भएका घरमा बूढाबूढी वा गरिब मात्र छन् । यो एउटा नमुना मात्र हो, यस्तो अवस्था नेपालभर नै छ । गाउँको विकास गर्न योजना बने तर विकास पहुँचको
बढ्दो बेरुजुको व्यवस्थापन
प्रत्येक वर्ष महालेखा परीक्षकले पेस गर्ने प्रतिवेदनमा बेरुजु बढेको देखिन्छ । बेरुजु बढ्दै जानुमा मूलतः आर्थिक अनुशासनहीनता कार्यमा वृद्धि हुनु हो । हालै मात्र महालेखा परीक्षकले पेस गर्नुभएको ६०औँ प्रतिवेदनमा नियम कानुनको पालन नगरेको हुँंदा करिब १० खर्बको फस्र्योट गर्नुपर्ने बेरुजु उल्लेख भएको पाइन्छ । आर्थिक वर्ष ०७८।०७९ को बेरुजु मात्र एक खर्ब १९ अर्बको छ । १६ खर्ब ४७ अर्ब बजेट विनियोजन भएकोमा करिब १३
प्राचीनतामा गौतम बुद्ध र लुम्बिनी
विश्वमा विभिन्न समयमा फरक फरक धर्म प्रचलनमा आएको देखिन्छ । ती धर्मको संस्कार, संस्कृति र परम्परा पनि भिन्दाभिन्दै छन् । कतिपय त्यस्ता विधि र मान्यतामा परिवर्तन गर्दै वा गरिँदै आएको छ भने कतिले आफ्नै पूर्वमौलिकतालाई जोगाइरहने प्रयास गरेको पनि देखिन्छ । सबैले आफ्नो प्राचीनता देखाउन खोज्नुलाई पनि अन्यथा मान्नु हुँदैन । तर, पछिल्ला समयका केही यस्ता विचारक र सिद्धान्त प्रतिपादकहरू निस्के र त्यसलाई बहुजनले स्वीकारे । आफ्नै नेतृत्वमा वा आफ्नै जीवनकालमा त्यसलाई दैनिक जीवनको कार्यान्वयन पक्षमा लगे । त्यसमा थप परिमार्जन र परिस्कृत गर्दै सर्वस्वीकार्य बनाउने प्रयास गरे । त्यस्ता केही महामानव जसको जन्मदेखि मृत्युसम्मको जीवन लीला, स्थान विशेष र तिथिमितिका साथ प्रामाणिक रूपमा उल्लेख भएको भेटिन्छ । त्यसैमध्येका एक गौतम बुद्ध पनि हुन् ।
समाजवादी क्रान्तिको सान्दर्भिकता
मे ५ वैज्ञानिक समाजवादका अध्येता कार्लमाक्र्सको जन्म जयन्तीको दिन हो । सन् १८१८ मे ५ मा जन्मिएका माक्र्सको निधन सन् १८८३ मार्च १४ मा भएको थियोे । माक्र्सको निधन भएको १४० वर्ष व्यतीत भइसकेको छ तर उनले विश्वका सर्वहारा श्रमजीवी वर्गको मुक्तिका लागि पु¥याएको अतुलनीय योगदानका कारण माक्र्स आज विश्वका करोडौँ मानिसको मानसपटलमा छन् ।
