प्रज्ञाप्रतिष्ठानको गरिमा
नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठानको रूपमा स्थापित नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठान राष्ट्रको भाषा, साहित्य, कला, संस्कृति, नाट्य सङ्गीतको खोज, विस्तार, मूल्याङ्कन र सम्मानमा विश्वास गर्ने प्राज्ञिक थलो हो। यथार्थमा राष्ट्रको समृद्धि र विकासका द्योतक राष्ट्रिय धरोहरका रूपमा यस्ता संस्थाहरूको गणना हुन्छ। स्थापनाकालदेखि प्रज्ञाप्रतिष्ठानले केही मात्रामा राष्ट्रिय गरिमाको संरक्षण र संवद्र्धनमा योगदान नपु¥याएको होइन। यस संस्थाको प्राज्ञ परिषद् र प्राज्ञ सभामा सहभागी हुने केही व्यक्तित्वहरू अवश्य पनि साँच्चैका प्राज्ञ थिए र देशका सम्मानित आभूषण पनि थिए। प्रज्ञाप्रतिष्ठानको इतिहासमा त्यस्ता मूर्धन्य व्यक्तित्वले गरेको कार्यकै बिरासतमा यो संस्था जीवित रहेको छ।
चुनिएपछिको तात्त्विक कर्म
अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयद्वारा प्रकाशित पुस्तक ‘डेमोक्रेसी एन्ड डाइभर्सिटी : पोलिटिकल इन्जिनियरिङ इन द एसिया प्यासिफिक’ मा लेखक बेन्जामिन रेइली एसिया प्रशान्त क्षेत्रका राष्ट्रमा भइरहेको सामाजिक, आर्थिक, र राजनीतिक परिवर्तन आफैँमा द्वन्द्वोत्पादक हुनुलाई स्वाभाविक ठान्छन्। उनी लेख्छन्, ‘कैयौँ एसिया–प्रशान्त क्षेत्रका राष्ट्र परम्पराबाट आधुनिकतातर्फ, ग्रामीणबाट सहरी समाजतर्फ, निर्देशितबाट बजार अर्थतन्त्रतर्फ, अनि अधिनायकवादबाट लोकतान्त्रिक सरकारतर्फ व्यापक सामाजिक, आर्थिक, र राजनीतिक परिवर्तनको कष्टबाट गुज्रिरहेछन्।’ अनेक विविधतायुक्त मुलुकमा साझा हितका मुद्दामा आधारित भएर एसिया प्रशान्त क्षेत्रका राष्ट्रमा मिलीजुली सरकारको संस्कृति मौलाउँदो रहेको तथ्य पनि लेखक रेइलीले आफ्नो पुस्तकमा उल्लेख गरेका छन्। नेपाल पनि परिवर्तनको लय समात्न खोजिरहेछ। यसै सन्दर्भमा, लोकतान्त्रिक स्पिरिटमा रहेर आगामी पाँच वर्षका लागि जनमुखी एजेन्डा, नीति र कार्यान्वयनको मोडालिटी विकास गरी मिलीजुली सरकारले नतिजामुखी ढङ्गले काम गरोस् भन्ने जनताको अपेक्षा छ।
युद्धको त्रासमा बाँचेको वर्ष
सन् २०२२ समग्रमा सुखद रहेन। रुस र युक्रेनबीचको युद्धले विश्वको सबै क्षेत्र प्रभावित भयो। यसले विश्वव्यापी रूपमा महँगी र बेरोजगारी बढायो। रुसले फेबु्रअरी २४ देखि युक्रेनमाथि आक्रमण सुरु गरेसँगै युद्ध चर्केको हो । रुसको तुलनामा युक्रेन सानो र कमजोर भए पनि आत्मसमर्पण गरेन । रुसविरुद्ध कडा नाकाबन्दी लगाउँदै अमेरिकालगायतका पश्चिमी मुलुकले युक्रेनलाई हतियार र आर्थिक सहयोग गर्दा युद्ध लम्बियो । यो युद्धमा सेना र सर्वसाधारण गरी ५० हजारभन्दा बढीको ज्यान गइसकेको छ भने अर्बौं डलरको भौतिक क्षति भइसकेको छ । युद्ध अन्त्य हुने लक्षण छैन ।
दलित सहभागिता
मङ्सिर ४ गते सम्पन्न प्रदेश सभा र प्रतिनिधि सभा निर्वाचनको सम्पूर्ण मतपरिणाम घोषणा भइसकेको छ। परिणाम हेर्दा प्रदेश र प्रतिनिधि सभा निर्वाचन २०७९ मा दलित समुदायको प्रतिनिधित्व विगत भन्दा घटेको छ। प्रतिनिधि सभाको २७५ सदस्यमा दलित समुदायको प्रतिनिधित्व १६ जनाको छ। जुन ५.८१ प्रतिशत हो। १६ जनामध्ये एक जना नेकपा (एमाले) का छविलाल विश्वकर्मा रूपन्देही क्षेत्र १ बाट प्रत्यक्ष निर्वाचत हुनुभयो। यसअघि प्रतिनिधि सभामा १९ जना दलित समुदायको प्रतिनिधित्व थियो।
पर्यटन विकासका सम्भावना
पर्यटन उद्योग, निर्यात व्यापार, वैदेशिक रोजगार, अन्तर्राष्ट्रिय स्तरबाट प्राप्त हुने द्विपक्षीय र बहुपक्षीय ऋण तथा अनुदान सहयोग वैदेशिक मुद्रा आर्जन गर्ने स्रोत हुन्। नेपालको निर्यात व्यापारमा निम्न मूल्यका वस्तु र कम परिमाण भएकोले पर्याप्त वैदेशिक मुद्रा आर्जन भएको छैन। निर्यातको तुलनामा आयातको मूल्य र परिमाण दुवै बढी भएकोले व्यापार सन्तुलन हाल घाटाको अवस्थामा छ। बाह्य ऋण, अनुदान र वैदेशिक रोजगारलाई विश्वसनीय वैदेशिक मुद्रा आर्जनको स्रोतका रूपमा लिन सकिँदैन। नेपालको यस पृष्ठभूमिमा तुलनात्मक लाभको पर्यटन क्षेत्रलाई वैदेशिक मुद्रा आर्जनको एक प्रभावकारी माध्यम बनाउन सकिने पर्याप्त सम्भावना छन्।
सामाजिक सञ्जालको प्रयोग
एक्काइसौँ शताब्दीमा स्मार्ट फोन र सोसियल साइट्सको प्रयोग अब प्रायः सबै उमेर र हरेक क्षेत्रका पेसा व्यवसायमा जरुरी भइसकेको छ। यसमा भएका एप्स र सोसियल साइट्स, जिन्दगीका महत्वपूर्ण हिस्सा भइसकेका छन्। विशेषतः सोसियल साइट्स (सामाजिक सञ्जाल) लाई मनोरञ्जन र समाचार संयन्त्रका रूपमा मात्र होइन, स्ट्याटसको रूपमा समेत हेर्न थालिएको छ। कसका कति फलोवर छन्, कति लाइक आउँछन् के कमेन्ट आउँछ, कस्तो कमेन्ट आउँछ, यो होडमा अहिलेको जेनेरेसन अभ्यस्त भइसकेको छ। यसैको फाइदा उठाएर सोसियल साइट्सले आफ्नो व्यापारलाई अगाडि बढाइरहेका छन्।
शासन प्रणालीमा मूलप्रवाहीकरण
शासन प्रणाली र योगको बारेमा कमै बहस हुने गरेको छ। नेपाल अथाह सम्भावना भएको पवित्र पावनभूमि हो। पूर्वीय दर्शनको ओतप्रोत रहेको यसको संस्कृति विश्वको सर्वश्रेष्ठ संस्कृति हो। हामी वैदिक संस्कृतिका अनुयायी हौँ। यस भूमिमा जन्मन पाउनु नै अहोभाग्य हो। यसै भूमिबाट हामीले मानवको वास्तविक मुक्तिको बिगुल फुक्ने र आफू पनि मुक्त बन्ने हो। यसका लागि देशको शासन प्रणाली पनि सहायक बन्नु पर्छ। वैदिक संस्कृतिमा आधारित शासनले मात्र मानवको समग्र विकासलाई मार्गदर्शन गर्न सक्ने देखिन्छ। विश्वभर नै वैदिक संस्कृतिप्रति आकर्षण बढ्नु यसैको प्रमाण हो। अहिले सबैतिर देश बिग्रिएको र यसको प्रधान कारण कुशासनलाई औँल्याउने गरिएको छ। कुशासन राजनीति, प्रशासन, समाज, बजार, नागरिक समाजलगायतका सबै क्षेत्रमा रहेको दृष्टान्त आमसञ्चारका माध्यमहरूबाट दैनिक रूपमा पाउन सकिन्छ। शासनका पात्ररूपी मानिस इमान, जमान र आत्मिक सत्यबाट टाढिएका छन्। आत्माको शान्ति र सत्यलाई बाहिरी चेतनाले ढाकेको छ। समग्रमा शासन आत्मा हराएर बेहोसी भएको देखिन्छ।
राष्ट्रिय गानमा एकरूपता
सयौँ थुँगा फूलका हामी एउटै माला नेपाली ... सबैलाई थाहै छ, यो २०६४ साल साउन १८ गतेदेखि लागू गरिएको र नेपालको संविधानमा पनि आधिकारिक मान्यता दिएको हाम्रो नयाँ राष्ट्रिय गान हो। व्याकुल माहिलाद्वारा रचित यस गानमा अम्बर गुरुङको सङ्गीत र समावेशी ढङ्गले चुनिएका जम्मा बीस जना गायक÷गायिकाको स्वर छ। आवश्यक विधि–प्रक्रिया पूरा गरेर छानिएको यस गानमा रहेका शब्द, यसले बुझाउने अर्थ र यसले बोकेको राष्ट्रिय भावनामाथि हामी सामान्य नागरिकले प्रश्न उठाउने कुरै भएन। यद्यपि कतिपय विद्वान्ले यसमा प्रयुक्त केही शब्दलाई लिएर फरक मत राख्ने गरेका छन्
विद्युतीय मतदानको बहस
चुनावका मुखमा विद्युतीय मतदान (ई–भोटिङ)को चर्चा हुन्छ तर चुनावी परिणामपश्चात् चटक्कै बिर्सिइन्छ। वास्तवमा यो त नेतृत्व चयन गर्ने संवेदनशील पक्षकै पारदर्शिता र बहुल जनसहभागिताको विषय हो। हालै सम्पन्न आमनिर्वाचन परिणामले विविध कारणले मताधिकारबाट वञ्चित रहेका लाखौँ मतदाताका मनोविज्ञानलाई सम्बोधन गर्न सक्दैन। चाहेजस्तो परिणाम र खोजेजस्तो नेतृत्व नपाउँदा नपाउँदै पनि स्वीकार गर्न विवश जनताका गुनासालाई सम्बोधन गर्न आजैदेखि निर्वाचन प्रणालीमा प्रविधिमैत्री प्रयोगको पूर्वतयारी थालिनुपर्छ। यसर्थ ई–भोटिङको चर्चालाई मताधिकारको सुनिश्चितता, परिणामको विश्वसनीयता र जनचाहनाको बहुपक्षीय सम्बोधनका लागि आधुनिक विकल्प हो भनेर बुझ्नु आवश्यक छ।
चुनावी संयम
भर्खरै प्रदेश तथा प्रतिनिधि सभा निर्वाचन सम्पन्न भयो। मतपरिणामले कुनै पनि राजनीतिक दलको बहुमत देखिएन। आफूले विजय हासिल नगरिञ्जेल विजयी मात्र हुन पाए त भन्ने ध्यान रह्यो। जब मतपरिणाम टुङ्गो लाग्यो, त्यसपछि सरकार कसरी बन्छ र को सामेल हुने, कसलाई सामेल गराउने अर्को परिस्थिति र खेल सुरु हुँदै छ। निर्वाचित सांसदको शपथ ग्रहण पनि ढिला भयो।
पुनर्निर्माण कि पुनः प्रतिशोध
नेपाली राजनीतिले लघुताभाषको फन्को मारिरहेको छ। ‘यस पटक म भइनँ भने कतै सकिन्छु कि, अब फेरि पालो आउँदैन कि, अर्कैले शिखर चढेर म भुइँमा पो बजारिन्छु कि भन्ने भयले सबै राजनीतिक दलका शीर्ष नेताको मनमा डरलाग्दो डेरा गरेको आभाष नेपाली जनताले गरेका छन्। राष्ट्रपतिले दिएको समयसीमा सकिनै लाग्दासमेत गठबन्धन टिक्छ र टिक्दैन भन्ने वक्तृत्वकलाले जनताका कान पाकिरहे। सहमतिको दाइँ भत्किन्छ कि भनेर नागरिकले शङ्का गरिरहे, गठबन्धन भत्कियोस् भन्ने कामना गर्नेको पनि पीडा सानो थिएन।
सहकार्यमा नयाँ सरकार
सङ्घीय संसद्को प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभाको हालै सम्पन्न चुनावी नतिजाले फेरि एक पटक नेपाली जनताले देशका ठूला दललाई मिलेर सत्ता सञ्चालन गर्न जनादेश दिएका छन्। अब पालो सत्ता चलाउने नेतालाई राष्ट्रका लागि जागृत भएर अगुवा गर्ने बेला आएको छ। साना दल र स्वतन्त्र सांसदहरूको आकस्मिक तवरले संसद्मा देखिने उपस्थितिकै कारण सबैमा यस पटक निकै ठूलो परिवर्तनको सङ्केत देखिन थाल्दैछ। सबैमा अहिले हिजोको अवस्थाभन्दा केही फरक शैलीमा काम गर्ने इच्छा देखिएको छ। मूलधारका राजनीतिक दलभन्दा यो निर्वाचनमा उदाएका राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी र राष्ट्रिय जनमत पार्टी अबका दिनमा कसरी प्रस्तुत हुन्छन्, तिनको गतिविधिले निश्चित गर्छ। संसदीय व्यवस्थालाई स्वीकार्दै जनमत लिएर आएका दललाई अबका दिनमा संसद्मा प्रभावकारी भूमिका खेल्नुपर्ने बाध्यता भएकोले परम्परागत शैलीमा जाने हो भने जनताले फेरि पनि कुनै उपलब्धि महसुस गर्न सक्दैनन्। जनताले यो सं
लोकतन्त्रको जग दरिलो
सिंहदरबारस्थित संसदीय दलको कार्यालयमा मङ्गलबार दिउँसो दलको नेताका लागि नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा र महामन्त्री गगन थापाले आ–आफ्नो मनोनयनपत्र दर्ता गर्दै गर्दा संसद्को दोस्रो ठूलो दल एमाले अध्यक्ष केपी ओली कमलादीको प्रज्ञा भवनमा निर्वाचित सांसदलाई बधाई दिँदै हुनुहुन्थ्यो। कांग्रेस सभापति देउवा र महामन्त्री थापा आ–आफ्ना समूहका सांसदसँग बसेर मतको अङ्कगणितमा घोत्लिरहेका बेला एमालेको कमलादीमा बधाई दिने कार्यक्रममा अध्यक्ष ओलीलाई संसदीय दलको नेतामा सर्वसम्मत चयन गर्ने निर्णय सुनाइयो।
सुर्खेत घोषणापत्रको सन्देश
नेपाल पत्रकार महासङ्घको साधारण सभा पुस ८ र ९ गते कर्णाली प्रदेशको सुर्खेतमा सम्पन्न भयो। साधारण सभा सम्पन्न भएपछि सो साधारण सभाले ‘सुर्खेत घोषणापत्र–२०७९’ सार्वजनिक गरेको छ। सार्वजनिक घोषणापत्रका सन्दर्भमा केही दृष्टिकोण अहिले छलफलमा छन्। कतिपयले यसलाई स्वाभाविक मानेका छन् भने कतिपयले फगत एउटा कर्मकाण्ड मात्रै मानेका छन्। महासङ्घले आफ्ना विभिन्न बैठकका दौरान पनि यस्ता घोषणापत्र जारी गर्दै आएको छ।
राजनीतिक बाध्यताको गठबन्धन
संसारमा सबैभन्दा वैज्ञानिक, प्रभावशाली र शक्तिशाली जनमत चुनावलाई मानिन्छ। २०७९ मङ्सिर ४ मा सम्पन्न निर्वाचनद्वारा लैङ्गिक तथा समावेशी प्रतिनिधित्वतर्फ स्थानीय तहमा ४१ प्रतिशत, प्रदेश तहमा ३६.३६ प्रतिशत र सङ्घीय तहमा ३३.८३ प्रतिशत महिलाको प्रतिनिधित्व देखिएको छ । सङ्घ र प्रदेशमा व्यक्त भएको जनमत कुनै एउटा दल वा गठबन्धनलाई प्राप्त छैन । आ–आफ्नै आन्तरिक द्वन्द्वले गिजोलिएका राजनीतिक दलले निर्वाचनपूर्वको गठबन्धनभन्दा बाहिर गएर सरकार निर्माण गर्नुपर्नेछ। निर्वाचनले नेताहरूका बहुचरित्रको पर्दाफास गरेको छ। राष्ट्रियस्तरका ठूला भनिएका राजनीतिक दलको आकार खुम्चिएको छ। प्राप्त जनमत कुनै एउटा गठबन्धनले सरकार चलाउन सक्ने छैनन्। केही परम्परागत मतदाताबाहेक सहरिया मतदाता वैचारिक रूपमा पलायन भएको सङ्केत पाइन्छ।
धार्मिक सद्भावको पहिचान
प्रत्येक वर्ष डिसेम्बर २५ का दिन विश्वभरका इसाई धर्मावलम्बीले क्रिसमस मनाउँदै आएका छन्। इसाईको सबैभन्दा ठूलो यो पर्व विविध कार्यक्रमसहित धुमधामका साथ मनाउने गरिन्छ। यो पर्व केवल इसाईले मात्रै नभएर गैरइसाईले समेत विभिन्न मनोरञ्जनात्मक कार्यक्रम गरी मनाउँदै आएका छन्। यो अन्तरधर्मको सम्मानमा देखिएको सद्भाव हो। यो पर्वसँग जोडिने विभिन्न किसिमका चिह्न एवं सङ्केतका कारण पनि यो पर्व सबैको साझा बन्न पुगेको हो।
मेलम्चीको पानी व्यवस्थापन
‘नपाउनेले केरा पायो बोक्रैसमेत खायो।’ यो उखान मङ्सिरको आधाआधीदेखि काठमाडौँ उपत्यकाका केही भेगमा चरितार्थ भएको देख्न पाइन्छ। काकाकुलको उपमा पाएका काठमाडौँका जनताले मेलम्चीको पानी घरघरका धाराधारामा आएदेखि राहत महसुस गरेका छन्। सन्तनेता कृष्णप्रसाद भट्टराईको राजधानीवासीलाई पानी खुवाउने योजना र सफा स्वच्छ पानी पिउने सहरिया जनताको सपना हाललाई पूरा भएको छ। फेरि असार–साउनको वर्षाको पानीले अवरोध गर्ने त होइन भन्ने त्रास पनि उत्तिकै छ। जे होस्, केही समयलाई नै भए पनि राजधानीका जनताले सुखको सास फेरेका छन्। पानीको उपभोगका बारेमा भने खासै सन्तोष गर्ने ठाउँ छैन।
सङ्घीय संसद्प्रति अपेक्षा
मङ्सिर ४ मा सम्पन्न प्रतिनिधि सभाका सदस्यले हालै शपथग्रहण गर्नुभएको छ। उहाँहरूले ‘ईश्वर’ वा ‘देश र जनता’को नाममा शपथ खाएर सोहीअनुसार प्रतिज्ञा गर्नुभएको छ। प्रजातन्त्र स्थापनायता बनेका सम्बन्धित कानुन र संविधानमा सार्वजनिक पद धारणा गर्ने व्यक्तिले शपथ लिनुपर्ने विषयलाई बाध्यकारी बनाइएको छ। पदप्रति इमानदार रही वचनबद्ध हुनु शपथ हो। सार्वजनिक जवाफदेहीको पदलाई संस्थागत गर्दै संविधान र कानुनको सर्वाेच्चतालाई मान्यता दिँदै त्यसको पालन गर्न अब हाम्रा सांसद अनुमोदित हुनुभएको छ। जिम्मेवार बन्नुभएको छ।
महिला शक्ति
महिलालाई खोरमा थुनेर संसार बनाउँछु भन्नु निरर्थक सोचाइ हो। नरनारी सँगसँगै हिँडाइयो भने कुनै पनि अमानवीय संस्कारको विकास हुन सक्दैन। यस हिसाबले अब सबै नरनारीले आ–आफ्नो कमीकमजोरी हटाएर विश्वमा नयाँ लहर ल्याउन सक्छन्। महिलालाई समाजमा स्वतन्त्र र निडरका साथ उठ्न, हिँड्न दिइएन भने संसारमा नयाँ सभ्यता र सिर्जनाको आशा गर्नु व्यर्थ छ। विश्वका कैयौँ राष्ट्रमा कैयौँ महिला रानी बने, बनेका छन्। कैयौँ राष्ट्रप्रमुख बने, कैयौँ प्रधानमन्त्री, मन्त्री र निर्णायक ठाउँमा काम गर्ने मौका पाए तर महिलामाथिको शोषण, अत्याचार बलात्कारबाट मुक्त गर्ने कुनै पनि भरपर्दो कार्यक्रम कहीँ कतैबाट आएन। सामाजिक र कानुनी रूपमा महिलालाई स्वतन्त्र र सुरक्षित हुन सक्ने मानवीय कार्यक्रम नै महिला समाजको उन्मुक्ति
दान संस्कार पद्धति
संस्कृत भाषाअनुसार दातव्यम् यद् (वस्तुविशेष) तत् दानम् भनिन्छ। दिनयोग्य वस्तुविशेष दिने काम भन्ने अर्थ लाग्ने दान शब्दको तात्पर्य आफ्नो हकमा रहेको धनमाल अर्काको हातमा गरिदिने काम भन्ने हुन्छ। कुनै वस्तुको अधिकारको हस्तान्तरण गर्ने, दिने वा प्रदान गर्ने काम नै दानको अर्थ हो। धार्मिक भावनाले गरिबगुरुवालाई वस्त्र, द्रव्य आदि दिने कामका साथै तिल, जौ, कुश र जलसहित प्रतिज्ञा सङ्कल्पपूर्वक ब्राह्मणलाई द्रव्य, वस्त्र, अन्न आदि दिने कामलाई पनि दान भनिन्छ। हामी सबैको खोज सुख, शान्ति र आनन्दको प्राप्ति हो। ती तीनवटै कुराको प्राप्तिका लागि दान दिइन्छ। कविहरूको उद्गार ‘खोज्छन् सबै सुख भनी सुख त्यो कहाँ छ आफू मिटाइ अरूलाई दिनु जहाँ छ’ को आशय पनि त्यही हो।
आत्मसम्मानप्रतिको अज्ञानता
लैङ्गिक हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियान सम्पन्न भएको छ। घर, कार्यालय, सार्वजनिक स्थल, कार्यालयलगायतका क्षेत्रमा हुने महिलामाथिको हिंसा न्यूनीकरणका लागि जनचेतना जगाउने उद्देश्यले यो अभियान चलाइन्छ। अभियानकै अवधिमा पनि अनेक किसिमका हिंसा भइरहेका समाचार बाहिरिएकै हुन्छन्। लैङ्गिक हिंसा हरेक वर्ष कम हुनुको साटो बढ्दै गएको छ।
ज्येष्ठ नागरिक अधिकार
नेपालमा हरेक वर्ष पुस ११ लाई राष्ट्रिय ज्येष्ठ नागरिक दिवसका रूपमा मनाउन थालिएको छ। ज्येष्ठ नागरिक दिवसको यस वर्षको नारा ‘हामी सबैको सरोकार ज्येष्ठ नागरिकको अधिकार’ रहेको छ। यो वर्ष महिला, बालबालिका तथा ज्येष्ठ नागरिक मन्त्रालय, राष्ट्रिय ज्येष्ठ नागरिक महासङ्घ तथा ज्येष्ठ नागरिकका क्षेत्रमा काम गर्ने विभिन्न सङ्घसंस्थाले आ–आफ्नो क्षेत्रमा विभिन्न कार्यक्रम गरेर यो दिवस मनाउँदै छन्।
शासकीय कौशल
निर्वाचन मत परिणामपश्चात्का परिदृश्यले नेपालको राजनीतिक यात्रालाई परिवर्तनको सङ्गीन घडीतर्फ अगाडि बढाउने सङ्केत गरेको छ। निर्वाचनका साङ्केतिक सन्देशका प्रवाहले नेपालमा राजनीतिक रूपान्तरणको जनअपेक्षालाई उजागर गरेका छन्। आमजनता त्यसको सम्बोधनका लागि शासकीय कौशलताको पर्खाइमा छन् । चुनावपछि विभिन्न कोणबाट निर्वाचन मतपरिणामको समीक्षा गरिए पनि अबको कार्यदिशा भनेको एउटै हो, जुन शासकीय सुधारसहित सुशासन, समुन्नति र सङ्कल्पका साथै डेलिभरीको सुनिश्चितता हो।
वायु प्रदूषण न्यूनीकरणमा चासो
विश्व बैङ्कको प्रतिवेदनअनुसार दक्षिण एसियामा वायु प्रदूषणबाट हुने रोगबाट बर्सेनि २० लाखको मृत्यु हुने गर्छ। दक्षिण एसियामा वायु प्रदूषणको अवस्था भयावह छ। संसारका दस प्रदूषित सहरमध्ये नौवटा दक्षिण एसिया क्षेत्रमा रहेको विश्व बैङ्कको २०७९ मङ्सिर २८ गतेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ। विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले तोकेको मापदण्डअनुसार हावामा औषत वार्षिक पी.एम. २.५ एक घनमिटरमा ५ माइक्रोग्राम हुनुपर्छ। २.५ माइक्रोमिटर वा सोभन्दा साना धुलाका कणलाई पी.एम. २.५ भन्ने गरिन्छ। धेरै साना हुने यस्ता कणले फोक्सो हुँदै रक्तसञ्चार प्रणालीमा प्रवेश गरेर मानिसलगायत अन्य जीवित प्राणीमा अस्वस्थ बनाउँछ।
आदिवासीका पीडा
संयुक्त राष्ट्रसङ्घमा सदस्य भएको नेपाललगायतका प्रायः सबै राष्ट्रले अनेकौँ वाचा गरेका छन्। विश्वलाई सुरक्षित राख्न घातक जैविक र रासायनिक शस्त्रास्त्रको प्रतियोगिता रोक्ने, वातावरण, जलवायु र तत्सम्बन्धी विकार बढ्न नदिने, जैविक विविधताको संरक्षण गर्ने, जल–जमिन–जङ्गल बचाएर रैथाने वा आदिवासीको हितमा केन्द्रित रहनेजस्ता विषयमा विश्व–सम्मेलन हुने गरेका छन्।
