‘पाल्पाली हुँ भन्नमा निकै गर्व लाग्छ’
भाइबहिनीहरू ! मुनाको वैशाख अङ्कमा हामी पढ्ने छौँ हामी सबैलाई मन पर्ने कलाकार राजेश हमालका बारेमा । उहाँलाई नेपाली चलचित्र क्षेत्रका महानायक अर्थात् सदावहार नायक भनेर पनि चिनिन्छ ! राजेश हमाल नेपाली चलचित्रका सदावहार नायक भएकै कारण उहाँको चर्चा र लोकप्रियता अहिलेसम्म पनि निरन्तर नै छ । उहाँले सयौैँ चलचित्रमा अभिनय गरिसक्नुभएको छ । शालीन, अनुशासित भद्र र विनम्र स्वभावका कारण राजेश हमाल सबै नेपालीहरूको लोकप्रिय कलाकारका रूपमा रहनुभएको छ । हामी धेरैले चिन्ने, मन पर्ने उनै महान् कलाकारका बारेमा मुनाको यस अङ्कमा हामी धेरै जानकारी पाउने छौैं । उहाँको बालापन कस्तो थियो होला ? कहाँ र कसरी बित्यो ? उहाँकै शब्द लयमाः
जलवायु परिवर्तन (निबन्ध )
बिहान उठ्ने बेला तपाईँले पटक पटक उठाउँदा कोल्टे परि परि सुत्ने म अहिले त आल्रामको एकै आवाजमा जुरुक्क उठ्न सक्ने भएको छु । आमा कति मेहनत गरी मेरो लागि बनाएको खाना, तपाईँले धम्काउँदै नखाने म । अहिले त चिसो, बासी भात पनि मीठा मानी मानी खाने भएको छु । तपाईँले दिएको एक सय रुपैयाँ थोरै हुन्छ भनी झगडा गर्ने म । अहिले त १० रुपैयाँ खर्च गर्न पनि १० चोटि सोच्न सक्ने भएको छु । स्कुल पढ्न जाँदा बिरामी भएको बहाना बनाई स्कुलबाट भागेर आउने म । अहिले त बिरामी पर्दा पनि लगातार स्कुलमा खट्न सक्ने भएको छु आमा ।
शुभकामना (कविता )
आमा बुबा पहिलो गुरु, घर हो पहिलो पाठशाला दोस्रो गुरु स्कुलमा, दस पास गरौँ यसपाला पढ्न, लेख्न, खेल्न सिकाइ, असल ज्ञानी बनायो कला, कौशल सीप भर्दै माया गर्न सिकायो
मुना (कविता)
३२औँ मुना दिवस रमाइलो छ आज सबै जनालाई नमस्कार गर्छु मञ्चको माझ । बालकको प्रतिभालाई मुना अघि सार्छौं प्रतिभाको प्रचार गरी जीवन उज्ज्वल पार्छौं ।
मेरी आमा (कविता)
जन्माई, हुर्काइ ठूलो बनाइन् मलाई आफू नखाई नखाई पेटभरि खुवाइन् मलाई । मलाईभन्दा बढी मेरो चोट उनलाई दुख्छ रुघाखोकी लाग्दा मलाई नसुती उनको रात बित्छ ।।
नयाँ वर्षमा एसईई (कविता)
घुम्दै फिर्दै फेरि आयो नयाँ वर्ष मनमा पनि लागेको छ धेरै धेरै हर्ष यही वर्षमा परेको छ एसईई हाम्रो कसरी गर्ने होला यो परीक्षा राम्रो
आमालाई सम्मान गर्ने दिन ‘मातृ औँसी’
मातातीर्थ औँसी हाम्रो ठूलो चाड हो । यो पर्व हरेक वर्ष वैशाख शुक्लपक्षको औँसी तिथिमा मनाइन्छ । यस वर्ष यो पर्व यही वैशाख १७ गते परेको छ । यस दिनलाई मातृ औँसी पनि भनिन्छ । व्यवहारमा भने आमाको मुख हेर्ने दिनको नामले यो पर्व बढी परिचित छ । यस दिन आफ्नो जन्म दिने आमालाई सम्मान गर्ने, माया–ममता दर्शाउने तथा स्मरण गर्ने गरिन्छ । यस पर्वमा आमालाई मीठो खाना र राम्रो नाना दिएर सम्मान गर्ने गरिन्छ । आमा नहुनेहरूले यस दिन काठमाडौँको मातातीर्थ कुण्ड वा नजिकको कुनै पनि कुुण्डमा गएर पिण्डपानी दान गरी आमालाई तृप्त पार्ने प्रयास गर्छन् । कुुण्ड वा तीर्थ जान नभ्याउनेहरू घरमै भए पनि गुरु–पुरोहितलाई बोलाएर गच्छेअनुसार अन्न, वस्त्र तथा फलफूल दान गरी आमाको सम्झना गर्ने गर्छन् । यसो गर्नाले वर्षभरि आमा खुसी भएर आशीर्वाद दिन्छिन् भन्ने हाम्रो धार्मिक विश्वास छ ।
‘म वसन्तको पालुवा’ (बालनिबन्ध)
‘म वसन्तको पालुवा ।’ नवसिर्जनाको मुना । सुरम्य रचनाको मुस्कान । यत्ति भनेपछि अरू परिभाषा गर्नु पर्दैन मेरो । म वनमा पलाउँछु । पहरामा लहराउँछु । कान्ला, पाखा, भीर, मैदान सबै मेरा आश्रय दिने मावली । समयको कुनै खण्ड प्रहर छैन मेरा लागि । रातमा रमाउँछु दिनमा पनि खेल्छु हावाका ससाना लहरसँग । साउती गर्छन् मन्द समीरका तरङ्गहरू । चिचिलैमा नचपाउनु खसी मामा वन बुट्यान चर्न आउँदा ! मने दाइ तिम्रो उफ्रिँदै हिँड्ने बथान देखेर मैले डराउनु हुन्न । पाखा, पखेरा, कान्ला, चउरको घाँँस चर । हरिया पात खाऊ तर मतिर लोभी आँखा नलगाऊ । कति बेर उफ्रिँदै पात्तिँदै चारैखुट्टा फालेर हिँडेका हुन्छौ, कसैको आज्ञा आदेश गाली सुन्दैनौ ! आफैँ हुत हुत गर्दै छचण्डाएर हिँडेको बेला मने दाइ तिमी हिंस्रक पनि बन्न सक्छौ ! त्यतिबेर तिमी मेरो मुन्टै निमोठेर नचपाऊ है ! तिम्रो पेट भर्ने अरू पनि साधन छन् । मेरो बाँच्ने आधार खै ?
महामारीका कारण सिकाइमा क्षति
नयाँ वातावरण र परिवेशमा समायोजन हुन हरेक प्राणीले केही न केही कुरा सिकिरहेको हुन्छ । सिकाइलाई जीवनभर चलिरहने प्रक्रियाका रूपमा समेत अथ्र्याइने गर्दछ । जीवनलाई समृद्ध, सुखी र सफल बनाउनका लागि समयानुकूल सीपहरू सबैलाई नै आवश्यक पर्दछन् । आधुनिकीकरणसँगै सिर्जना भएका सामाजिक, आर्थिक र प्रविधिजन्य जटिलता र समस्याबाट पार पाउन मानिसले अनेकौँ प्रयास गरेको छ । जीवनलाई सहज बनाउने सीप अनौपचारिक र औपचारिक दुवै माध्यमबाट आर्जन गर्ने गरिन्छ । अनौपचारिक सिकाइबाट व्यक्तिले जीवनोपयोगी सीपका साथै मानवीय मूल्य, मान्यता र अन्तर्वैयक्तिक सीप सिक्ने गर्दछ । विद्यालय र विश्वविद्यालयमा आर्जन गरिने औपचारिक सिकाइले भने जीवनमा अँगालिने पेसा र व्यवसायमा दक्षता हासिल गर्न महìवपूर्ण सहयोग पु¥याउँछन् ।
आहा ! नयाँ वर्ष
आहा ! वसन्त ऋतु । चैत र वैशाखलाई वसन्त ऋतु भनिन्छ । चिसो मौसमबाट अब गर्मीको समयतिर लाग्दैछौँ । बगैँचामा आँप फुल्यो । एभोकाडो फुल्यो । बगैँचातिर धेरैथरिका फूल फुलिरहेका छन् । रुख बिरुवामा पुराना पात झर्न थाले । नयाँ पालुवा चढ्न थाल्यो । रुख बिरुवाका हाँगामा नयाँ नयाँ पात लाग्न थाल्यो । यही समय नेपालमा नयाँ वर्ष वैशाख १ मनाइन्छ । अँ ! नेपालको महाभारत लेक र उच्च पहाडतिर यही बेला गुराँस पूmल देख्न पाइन्छ । तपाईंहरूमध्ये धेरैले गुराँस फूल देख्नुभएको पनि होला । विश्वमा पत्ता लागेका एक हजार १५७ प्रजातिका गुराँसमध्ये नेपालमा ३३ प्रकारका गुराँस पाइन्छन् । रातो, सेतो, गुलाबी, पहँेलो, नीलो, सुन्तलालगायत रङका गुराँस नेपालमा पाइन्छ । समुद्र सतहबाट एक हजार मिटरदेखि छ हजार मिटरसम्मको उचाइमा गुराँस पाइन्छ । गुराँस नेपालको राष्ट्रिय फूल हो । विक्रम संवत् २०१९ पुस १ गते नेपालको राष्ट्रिय फूल गुराँस घोषणा गरिएको हो ।
मुख्यमन्त्रीसँग‘मुना’ संवाद
भाइबहिनीहरू, तपाईंहरूको आफ्नै प्यारो ‘मुना’ पत्रिका ३२ वर्षको भयो । मुनाको जन्मोत्सवको अवसरमा हामीले गण्डकी प्रदेशलगायत पोखराका विभिन्न विद्यालयमा अध्ययन गर्ने भाइबहिनीहरूसँग मुनाका विषयमा कुराकानी गरेका थियौँ । भाइबहिनीहरूले गण्डकी प्रदेश सरकारका मुख्यमन्त्री कृष्णचन्द्र नेपाली पोखरेलसँग र मुना पत्रिकाका टिमसँग विभिन्न विषयमा सोधपुछ गरेका थिए । पोखराको फिस्टेल एकेडेमीकी कक्षा ११ मा पढ्ने प्राप्ति लस्सालले मुना पत्रिका दुर्गम ठाउँका भाइबहिनीसम्म पु¥याउन के कस्तो प्रयास गर्नुभएको छ ? भनेर प्रश्न गर्नुभएको थियो । उहाँले पहिले त्यति नपढे पनि अबदेखि मुना पढ्ने प्रतिबद्धता जनाउनुभयो । प्राप्तिले मुनामा समावेश सामग्री हामीजस्तै भाइबहिनीहरूका लागि निकै फलदायी भएकोले यस्तो पत्रिका सबै ठाउँमा पु¥याउन आग्रहसमेत गर्नुभयो ।