सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग
हाल विश्वको सबैभन्दा धेरै सूचना सम्प्रेषण गर्ने माध्यम बनेको सामाजिक सञ्जाल अहिले कतिपयका मानिसका लागि मायाजाल बन्न पुगेको छ । निकट भविष्यमा यो बहुजनका लागि महाजाल अर्थात् चक्रव्यूहमा परिणत हुने निश्चित छ । मानव जीवनको अभिन्न अङ्ग बन्न सफल सामाजिक सञ्जालले कैयौँ मूल्य र मान्यता स्थापित पनि गरेको छ जस्तैः सूचना सम्प्रेषण गर्ने, सूचनामाथिको पहँुच, विविध ज्ञान आर्जन गर्ने, सीपको विकास, नाता सम्बन्ध जोड्ने, व्यापार प्रवद्र्धन, नवप्रवद्र्धन, ज्ञानमा आधारित समाजको निर्माण र गुणस्तरीय सेवा प्रवाह आदि । सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गरेर विश्वले नयाँ नयाँ कुरा सिकेको छ र व्यवहारमा लागू पनि गरेको छ ।
नयाँ आयाममा फोटो पत्रकारिता
कुनै राम्रो तस्बिर वा फोटो देख्नेबित्तिकै धेरैले आहा भनेर सकारात्मक प्रतिक्रिया दिन्छन् । राम्रो कुराले धेरैलाई आकर्षित गर्छ नै । त्यही भएर एउटा तस्बिरले हजार शब्दको वर्णन गर्न सक्छ भन्ने मान्यता राखिन्छ । खासमा फोटो जीवन, जगत् र संस्कृतिसँग जोडिएको विषय पनि हो । इतिहास बोल्ने विषय पनि हो । प्रत्यक्ष अनुभूति गराउने माध्यम पनि हो । खासमा फोटो मानवीय संवेदनाको अर्को पाटो पनि हो । ठूला ठूला घटनाका प्रत्यक्ष साक्षी पनि हो । त्यसकारण फोटोप्रति आममानिसको चासो उत्तिकै हुने गरेको छ । परम्परागत तवरले खिचिँदै आएको तस्बिरमा आज ठूलो परिवर्तन आउनुका पछाडि पनि सोही कारणले काम गरेको छ । विज्ञान, प्रविधिको विकासले ल्याएको परिवर्तनसँगै फोटो पत्रकारितामा समेत अनेकन नयाँ आयाम विकसित हुन थालेका छन् ।
सामाजिक विभेदको निरन्तरता
समाज मानवनिर्मित अवधारणा हो । समाजमा विभिन्न समूह, वर्ग, जाति, लिङ्ग, धर्म र क्षेत्रबीच आपसी सम्बन्ध हुन्छ । सामाजिक प्रणालीभित्र आर्थिक संस्था, राजनीति र सांस्कृतिक पक्षहरूका बीचमा अन्तत्र्रिmया भइरहन्छ । यस अन्तत्र्रिmयालाई बुझ्न कार्ल माक्र्सको उत्पादन प्रणालीसँगको सिद्धान्त समाजको सामाजिक प्रणालीसँग गहन सम्बन्ध रहेको छ ।
खाद्य सुरक्षाका चुनौती
हरेक महिनाको पहिलो हप्ता प्रकाशित हुने भन्सार विभागको मासिक प्रतिवेदनले नेपालमा दैनिक एक अर्ब रुपियाँभन्दा बढीको कृषिजन्य वस्तुको आयात भइरहेको देखाएको छ । गोलभेँडा, आलु, प्याज, फलफूलदेखि चामलसम्ममा हाम्रो परनिर्भरता बढेको बढ्यै छ । पछिल्लो नौ महिनामा १५ अर्ब २२ करोड रुपियाँको धान र १२ अर्ब ९५ करोड रुपियाँको चामल आयात भएको छ ।
भूकम्प शृङ्खलाका सङ्केत
गत २०७९ कात्तिक २३ गते पश्चिम नेपालको डोटी जिल्लाको खप्तडबाबा आश्रम आसपास केन्द्रबिन्दु भएको ६.६ रेक्टर स्केलको भूकम्प गयो । त्यसका करिब ७९६ परकम्प रेकर्ड भए । सो भूकम्पबाट छ जनाको मृत्यु भयो । त्यसैगरी माघ १० गते बाजुरा जिल्लाको विछिया आसपास ५.९ रेक्टर स्केलको भूकम्प गयो । त्यसका करिब १२६ परकम्प रेकर्ड भए । सो भूकम्पका कारण एक जनाको मृत्यु भयो । पुनः बाजुरा जिल्लाको सोही क्षेत्र आसपास फागुन १० गते ५.२ रेक्टर स्केलको भूकम्प गयो । यी भूकम्पका धक्का भारतका विभिन्न स्थानलगायत राजधानी नयाँदिल्लीसम्म महसुस गरिएको थियो । यी भूकम्पले डोटी, बाजुरा र बझाङमा सयौँ घर भत्किएको समाचार आए ।
संस्मरणका विम्ब
के नियमित आकस्मिकताका रूपमा प्राकृतिक प्रकोप र प्रकोपजन्य दुर्घटना भएका होलान् त ? प्रश्न सधैँ मथिङ्गलमा मडारिइरहन्छ । यस्तै आकस्मिकताको प्रतीक २०७२ वैशाख १२ को भूकम्प उदाहरणीय आततायी नियति भएर गयो । प्रकृतिको दारुणिक नियति अब नदोहोरियोस्, कामना यही गरौँ तर सजगता, विपत् न्यूनीकरणका उपायप्रति आमनागरिकमा सचेतना, पूर्वतयारी तथा विपत् व्यवस्थापनका चक्रीय कार्यको चुस्तदुरुस्त प्रतिकार्य सधैँ प्राथमिक आवश्यकताका रूपमा रहन्छ । प्रकोप प्राकृतिकजन्य वा मानवीय त्रुटिका कारण जेजसरी भए पनि क्षति न्यूनीकरण र उचित व्यवस्थापन पहिलो आवश्यकता रहन्छ ।
राजनीतिक परिवर्तनको अन्तर्य
आज ११ वैशाख । वि.सं २०६३ साल राजाले नागरिकसामु आत्मसमर्पण गरेको दिन । नेपाली नागरिकले तेस्रो पटक लोकतन्त्र बहाल गरेको दिन । माओवादीले १० वर्ष लामो हत्या र हिंसाको राजनीति छाडेर शान्तिपूर्ण ढङ्गमा दलहरूसँग सहकार्य गरेर सफलता प्राप्त गरेको दिन । दोस्रो जनआन्दोलन सफलतापछि १७ वर्ष पूरा भएको दिन । यही जगमा मुलुकबाट २४० वर्ष शासन जमाएको राजतन्त्र समूल नष्ट भएको १५ वर्ष पूरा हुन भने पाँच हप्ता बाँकी छ । बितेका वर्षको गणना नै गर्ने हो भने आफ्ना दाजु वीरेन्द्रको सपरिवार हत्यापछि माहिला भाइ अधिराजकुमार ज्ञानेन्द्रले महाराज हुने अवसर पाएको २२ वर्ष पूरा हुन पनि त्यस्तै पाँच हप्ता बाँकी छ ।
सबैलाई समेट्ने शिक्षा पद्धति
शिक्षाको शाब्दिक अर्थ ल्याटिन भाषाको एडुकाटस शब्दबाट आएको हो, जसको अर्थ आरम्भको अज्ञानको अवस्थाबाट बिस्तारै ज्ञान–प्राप्तिको अवस्थामा लगिने क्रमलाई जनाउँछ । मानिसले जन्मेदेखि नै केही न केही सिकिरहेको हुन्छ । मानव समाजको प्रारम्भिक कालदेखि नै ज्ञान आर्जनको प्रक्रिया कुनै न कुन रूपमा रहेको पाइन्छ । प्राचीन वैदिक समयमा गुरुकुल शिक्षा पद्धति प्रचलनमा थियो भने समयको मागअनुरूप शिक्षा लिने दिने क्रममा परिवर्तन आउँदै गयो तापनि शि
नयाँ बजेटको जग
विक्रम संवत्अनुरूपको नयाँ दशक २०८० आरम्भ भएसँगै अर्थ मन्त्रालय र देशका सबै सरकार यतिबेला नयाँ बजेटको तयारीमा छन् । बितेको दशक नेपाल र नेपालीको अर्थ सामाजिक जीवनमा दूरगामी प्रभाव पार्ने घटनाको रेखा कोरेर मात्र गएन, त्यसले यो नयाँ दशकलाई अनेक चुनौती छोडेर गएको छ । मुलुक अहिले पनि अतिकम विकसित सूचीमै छ । यो दशकको आरम्भमै नेपाललाई विकासशीलमा स्तरोन्नति गर्नु छ । चार पाँच प्रतिशतको आर्थिक वृद्धिको मौजुदा अवस्थाले देशलाई विकासशी