बूढो ल्याम्पपोस्ट
एउटा बूढो ल्याम्पपोस्ट कुनामा चुपचाप उभिएको छ ऊ हेरिरहन्छ– सडकमा खेलिरहेका बच्चाहरू चोकमा गफ गरिरहेका थकित भरियाहरू पल्लो घरको बरन्डामा गृहिणीहरूको गन्थन चिया पसलमा साथीभाइको भेटघाट ।
शुभकामना (कविता)
तिम्रा ऊर्वर जोसिला पग चढून् आदर्शका शैलमा तिम्रा उन्नत चेतना कुसुमका गुच्छा बनून् लेकमा तिम्रा सोच बनून् सहस्र युगका आशा निराला अब फाली बेथिति बार बन्धन सबै ढोका उघारी नव
असारे अमर फूल
खेतको रोपो मनको धोको जीवनको जुहार पसिना झुल्छन् धानका बाला मङ्सिरको मुहार खोलाको पानी आँखाका नानी बाउसे, रोपार ब्याडे र बाउसे खेताला खेतका सहकाल ओसार
मृत्युको शैली
मृत्यु फरक शैलीमा आइरहेछ मनिर ऊ मभित्र गहिरोसँग रोपिइसकेको छ न म उसलाई उखालेर फ्याक्नु सक्छु न ऊबाट भाग्न तथापि म रोप्न सक्छु फूल जसले
दरिद्रता : दस प्रकरण
१. यति दरिद्र पनि के हुनु ? एकदुई तोला लज्जा पनि नहोस् आफूसँग यति दरिद्र पनि के हुनु ? तीनचार मासा इमान पनि नहोस् आफूसँग यति दरिद्र पनि के हुनु ? पाँचछ लाल निश्छलता पनि नहोस् आफूसँग
शिक्षक (कविता)
बन्ने ज्ञानी छिनछिन यहाँ खोजका वात गर्दैबोल्ने भाषा असल हितका लोभहिंसा लघार्दै को होला त्यो ? पद जगतमा भन्छ अध्यापकै त्यो बूढो माझी तटतिर बसी तार्छ डुङ्गा सधैँ जो । १उल्ले आफ्नो अनुभव कला सार्न सक्दा त रम्ने गल्ती गर्दा अमुक जनमा ज्ञानका बात छर्ने बस्ने–रम्ने हरबखत नै छात्रछात्रा पढाई शिक्षा बाँड्ने बुझ मनुज हो बाँच्छ बाधा हटाई । २चुम्ने माटो सहज छरितो बोट नौलो लगाई पुज्नेरम्ने हरतरहले देश आफ्नो सजाई इन्द्रेणीका मधुर धुनले दिन्छ आभा वसन्त आफ्नै चेला युवकयुवती देश हाँक्ने अनन्त । ३छक्कापञ्जा कुटिलपनका वात यिन्को हुँदैन गर्ने कोही यदि जब भए मान्नता नै हुँदैन सोझो आफ्नो सरल गतिमा मार्ग राम्रो त दिन्छ हो त्यो ज्ञानी सरर बहँदै ज्ञानको भाव बोल्छ । ४शिक्षा यौटा असल गतिलो मेरुदण्डै बनेको नौला–नौला हरतरहका खोज राम्रो गरेको मान्छे हाम्रो सहज सजिलै हिँड्छ अध्यापकै त्यो आँफू जल्दै वरपर सधैँ मैन बत्ती बनेको । ५शिक्षा अर्को हृदयभरमा ज्ञान आगो छ बाल्ने राम्रो कस्तो गहन–गरिमा छिद्रमा भित्र पस्ने दीक्षा छर्ला मन–मगजले दीर्घजीवी ऊ बन्ने मर्ला डढ्ला शरीर तन त्यो आत्मा कैले नमर्ने । ६चित्तै दुख्ने जब अनुजले देश ताक्दा त अर्को लोभी–पापी विकसित भनौँ गर्छ ढाट्ने जमर्को सार्नेचोर्ने अनुभव कला ज्ञानको स्रोत मान्छ जे जो राम्रो गहन गरिमा सार्छ सक्दै लघार्छ । ७चेलाचेली परपर गए ज्ञान शिल्पी छ सिक्नैफर्की आए वर–घर छिटो बीज नौलो छ रोप्नैसुर्कासुर्की, थरघर सबै जोत्न बाँकी बलौटा रोपे फल्लान् हर–तरहका अन्नबाली अनौठा ।
यात्रा हाइकु
जीवन यात्रा उत्साह र उमङ्ग बल्छीमा माछा । सपना पनि यौटा यात्राको बिन्दु
व्यङ्ग्य कविता पढेपछि...
एक जना व्यङ्ग्यकारको कविता पत्रिकामा पढेपछि नेताजीको एक्कासि पारा चढ्यो उनले उत्निखेरै फोन गरेर व्यङ्ग्यकारको सातो खाए– “कोही नपाएर मलाईं तपाईंले
एक झिल्को
हरे, कति गारो रहेछ अमेरिकामा ! नेपालमा बस्नेहरूले हेर्दा छोराछोरीलाई अमेरिका पठाएपछि त आकाशबाटै बर्सन्छ भन्ठान्छन् । यहाँ भने हेर कस्तो ! बेलुका एघाह्र बजेसम्म काम गर्दा पुग्ने ठाउँमा रातको एक बजिसक्दा पनि घर फर्केकी होइन । छोरीलाई कति गाह्रो !
![लटरी [कथा]](https://gorkhapatraonline.com/storage/media/19951/conversions/223-original-thumb.jpg)
लटरी [कथा]
बोर भएको बेला ट्रान्सपर्थको बसलाई दुई डलर तिरेर हामी रेड क्लिफबाट बेलमोन्ट फोरम पुग्थ्यौँ– बहाना हुन्थ्यो सस्तोमा बस यात्रा, हिँड्दै गरेको बसबाट बाहिरको सुन्दर दृश्य । सस्तोमा बस यात्रा गर्न पाएकोमा म निकै खुसी हुन्थेँ; मीना म्याम जाँदा दुई आउँदा दुई गरेर चार डलर खर्च गर्न परेकोमा रिसाउनु हुन्थ्यो । भन्नु हुन्थ्यो,’ सधैँ किन जानुप¥यो घुम्न ? कसरी पुग्छ ?’ कसरी पुग्छ ? यो बडो जटिल प्रश्न हो । कोसँग होला र यसको उत्तर ? धेरै भयो मेरो मौन शक्तिले उहाँसँग कुनै प्रतिवाद गर्ने इजाजत दिन छोडेको ।
कवि कटुवालको पुण्य स्मृतिमा
शब्द ओकल्न कविलाई आज सखारै समयले ओकली दिएछ । एक्लो कवि, आफ्नै शøयामा छटपटिँदै अहोरात्र बिहानीपख एक्कासि कविता बनेर कहिल्यै नब्युँतने निद्रा सुतेछ
लामो दारी लामो कपाल
घटना–दुर्घटना केही त हुन सक्थ्यो त्यहाँ । मानिसहरू गुरुप्प उभिएका थिए । चुरोटको पातलोपातलो धुवाँ पनि उडिरहेको थियो । गन्ध यहाँसम्म आइरहेको थिएन । चुरोट नखाएर खैनी माड्नेहरू पनि देखिए टाढैबाट, हात चलाइराखेका । नजिक पुगेपछि खार पनि लाग्यो । बिहानबिहानै यसरी जमघट हुनुको कारण के होला ? जिज्ञासा जाग्नु थियो । ऊ त्यहाँ पुग्यो र देख्यो, एउटा मानिस मन्द स्वरमा गीत गाइरहेको थियो । मानिस यस्तो जाडोको बिहानीमा भुइँमा बसेर गीत गाइरहेको थियो भन्नाले ऊ निकै मानसिक अवस्था बिग्रेको एक भावुक व्यक्ति थियो जसलाई जाडोको परवाह थिएन न मानिसहरूको भीडको । गीत त गाइरहेको थियो मन्द स्वरमा तर उसले गीतको बोल बुझेन । व्यक्ति यो चाहन्थ्यो होला, गीत अरूले नबुझुन् ।
नेपथ्य नै प्रिय
चियापान पनि गर्न पाइने, ठूलाठूला साहित्यकार पनि भेट्न पाइने, मौका मिले लेखेका कुरा छोड्न पनि पाइने । यी सबैको केन्द्रबिन्दु थियो मधुपर्कको कार्यालय, प्रमुख हुनुहुन्थ्यो यसका सम्पादक कृष्णभक्त श्रेष्ठ । सानो साँघुरो लाग्ने कार्यालय कक्ष भए पनि अटाई नअटाई साहित्यकार, कलाकार जम्मा भएका हुन्थे सबै खाले । प्रोत्साहनका शब्दका स्वागत आतिथ्य दर्शाउनुहुन्थ्यो उहाँ । गोरखापत्रमा काम गर्ने केही सम्पादक पनि देखापर्थे त्यहाँ । त्यही पहिलो पटक देख्न पाएको थिएँ साहित्यकार कुमार ज्ञवाली, मनु ब्राजाकी आदि आदिलाई । अब यो इतिहास भइसक्यो, नमीठो सत्य भेटिएका ती पात्र अब यो धरामा हुनुहुन्न । त्यतिबेलाका मियोजस्तै बन्नु भएका कृष्णभक्त श्रेष्ठ काठमाडौँको धुम्बाराहीमा बसेर विगत सम्झिरहनु भएको छ, नमीठो वर्तमान टेकेर । लेख्न नसकेको, चित्तबुझ्दो लेख्न नसकेको, उमेर, शरीरले चाहेर पनि लेख्न नसकेको, हात नचल्ने अवस्था, उठेर हिँड्न र उठेर बस्न पनि सकसको अवस्था, मानौँ सबै कुराले दुःख दिएको छ । कविताको क्षेत्रमा अविरल योगदान दिएर अनायास रोकिन पुगेको छ उहाँको कलम । दुई दुई पटक मृत्युलाई जित्न सकेको मान्छे, कविता लेखेर धेरैको मन जित्नु भएका उहाँले आफँैलाई जित्ने लेख्न नसक्ने हो भने लेखिरहनुको अर्थ देख्नुभएन, त्यसैले पछिल्ला समय लेख्नुभएन । उही कुरा लेखिरहने हो भने किन लेख्नु ?
सम्मान र प्रेरणाको निरन्तरता
मधुपर्क सम्मानको यात्रा दुई दशक पुगेको छ । पहिलो पटक यो सम्मान २०५९ मा प्रदान गरिएको थियो, मधुपर्क प्रकाशनको ३५ वर्षपछि । आज २०७९ सम्म आइपुग्दा मधुपर्कको प्रकाशन यात्रा ५५ वर्ष पुगेको छ । एउटा प्रकाशनका लागि ५५ वर्ष धेरै लामो अवधि हो । यस अवधिमा मधुपर्कले नेपाली साहित्यको श्रीवृद्धिमा पु-याएको योगदानको समीक्षा भएका छन् र निरन्तर यस्तो समीक्षा हुनुपर्छ । समीक्षा यात्राको सिंहावलोकन भएकाले पनि वस्तुगत समीक्षाले मधुपर्कको आगामी यात्रालाई दिशा प्रदान गर्दछ ।
म जलेश्वरकी निहारिका...
त्यो, त्यही दिन हो छोरू ! जुन दिन– हाम्रो जिन्दगीको नग्न तस्बिर भाइरल बनाएर फरार भयो रङ्गीन सपना !
मेरै छायाँको विद्रोह र अस्वीकृत ग्रहण
यो रङ्गमय संसारमा, आकाङ्क्षाका अनेकन रङ्गहरूको भीडमा म किन रङ्गीन हुन सक्तिनँ ! ‘मेरो रङ्ग मात्र कालो किन !’ भन्दै मेरो छायाँ मसँग विद्रोह गरिरहेछ । ऊ भन्दै छ– तिम्रो उचाइसँग मेरो कुनै सरोकार छैन ! म तिम्रो उचाइको सापेक्षमा बाँधिन चाहन्नँ ! तिमी एकै स्थानमा स्थिर उभिरहू; म भने आफ्नो आकार बदलिरहन्छु, बाटो बदलिरहन्छु । उज्यालो मेरो आत्मा हो यसैले उज्यालो रहुन्जेल, जीवन रहुन्जेल जरुर तिमीभन्दा म अधिक जीवन्त छु ।
मोमिला : समकालीन काव्यचेतनाकी प्रतिमान
२०२४ साउन २६ गते आमा सनकादेवी र बुवा सिद्धिप्रसाद जोशीको कान्छो सन्तानको रूपमा धनकुटामा जन्मिएकी मोमिला समकालीन नेपाली कविता र निबन्धको क्षेत्रमा आफैँ एउटा प्रतिमान बनेकी स्रष्टा हुन् । मौलिक सिर्जनाका रूपमा उनका चारवटा कविता सङ्ग्रह– पैँयुँ फुल्न थालेपछि (२०५३), जूनकीरीहरू ओर्लिरहेछन् (२०५५), दुर्गम उचाइमा फूलको आँधी (२०६०), भीमसेन थापाको सुसाइड नोट (२०७०) र एउटा निबन्ध सङ्ग्रह ईश्वरको अदालतमा आउटसाइडरको बयान (२०६३) प्रकाशित छन् ।
भेनाजु, हड्ताल र नासपातीको रुख
मेरो मनले खाएका थोरै भेनाजुहरू हुनुहुन्छ । उहाँहरूमध्ये सन्तबहादुर राईको शालीनता, प्रशासनिक क्षमता, मुगाधन राईको जुझारु भावना र शरदचन्द्र शर्मा भट्टराईको धैर्य, लगनशीलता र प्राज्ञिक चेतनासँग म कायल छु ।
गणेश रसिकका कविताको बेग्लै विधा
हिँड्दाहिँड्दै पैतालाले बाटोसँग सोध्यो म हिँड्दा त दुख्छ भने टेकिनेलाई कति दुख्यो गणेश रसिकलाई हामीले चिनेको धेरै भयो । र, यो परिचय अभेद्य उचाइमा छ ।
फर्काइएका मूर्तिहरूप्रति
शताब्दी–शताब्दीदेखि तिम्रो आँखामा प्रतिविम्बित नेपाल ती कलाकारहरूको सौन्दर्ययुक्त समर्पण देशलाई सभ्यता र संस्कृतिको उत्कर्षमा पु¥याउने विशिष्ट सिर्जनाहरू थिए ।
मृत्युको प्रतीक्षा
आज.... धेरै दिनपछि आज कागज पाएको छु । कलम केही दिन पहिले नै पाएको थिएँ । कलम मात्रले तर केही गर्न सक्तोरहेनछ । कलमसित कागज नभइनहुने रहेछ । यो सबैलाई थाहा भएकै कुरा हो । तर कलम मात्र भएर कागज नभएको स्थितिलाई धेरै दिनसम्म झेलिरहनुपरेकाले यसलाई मैले बेग्लै रूपमा महसुस गरेँ । कलम र कागज यी दुवैको निमित्त मैले ती... प्रति कृतज्ञ हुनुपर्छ । ती... तिनको नाउँ मलाई थाहा छैन । तर उनको अनुहार, जिउ–डाल, लवाइ, हिँडाइ आदि कुनैलाई पनि म कदापि बिर्सन सक्तिनँ । यहाँ गोलघरमा राखिएपछि मैले देखेको मान्छे केवल उनी मात्र हुन् । हरेक दिन सधैँ उनी मेरो ढोकामा लगाइएको ठूलो ताल्चा खोल्न आउँछन् । ताल्चा खोल्दा सायद उनलाई केही समय लाग्छ । त्यसैले ढोकामा केही समयसम्म एउटा आवाज आइरहन्छ । त्यो आवाजसँगै मलाई लाग्छ, अब केहीबेरमै ढोका खोलि नै लागेको छ ।
कहिल्यै उतारचढाव नभएको एउटा सम्बन्ध: पुरुषोत्तम बस्नेत
सोलुखुम्बुमा जन्मेर काठमाडौँ बसोबास गर्ने वरिष्ठ साहित्यकार पुरुषोत्तम बस्नेतको इमान, शालीनता र उच्च बौद्धिकताको पारखी धेरै छन् । ‘मुकुट’, ‘सिउँडी’ हुँदै गोरखापत्र संस्थानको कार्यकारी अध्यक्षसमेत भएका बस्नेतले धेरै साहित्यिक पत्रपत्रिकाहरूको सम्पादन गर्नुभयो । राजनीति सँगसँगै बस्नेतको साहित्यिक व्यक्तित्व पनि उत्तिकै चम्किलो छ । उहाँ कथा, कविता, निबन्ध र संस्मरणहरूमा अब्बल कलम चलाउनु हुन्छ । साहित्यमा मात्र नभएर राजनीति, पत्रकारिता र समाज सेवामा पनि उहाँको विशेष रुचि छ । उहाँले राजनीति केन्द्रित पुस्तकहरू पनि लेख्नुभएको छ । नेपाली काङ्ग्रेसको इतिहासका दुई भागमा लेखिएको बृहद आकारको ग्रन्थ सबैले पढ्नै पर्ने कृतिका रूपमा हेर्छु म । यो इतिहास मात्र होइन यसको प्रस्तुति र शैली पनि आकर्षक छ । धेरै मिहिनेत गर्नुभएको छ यसमा उहाँले ।
यस युगको सिसिफसको यात्रा
आफूभन्दा बलियाहरूले मिच्दा मिच्दा साँघुरिएर बित्ताभर बाँकी रहेको छ मेरो जीवनको राजमार्ग म त्यही सानो र अप्ठ्यारो बाटोमा नितान्त एक्लै, चुपचाप, ज्युँदो मुर्कट्टाझैँ
डार्क सिनेमा
डार्क सिनेमा अर्थात् फिल्म न्वा अर्थात् सन् १९४० देखि १९५९ सम्म निर्माण भएका विशेष गुणले युक्त अपराध चलचित्रहरू । फिल्म माने चलचित्र अनि न्वा माने कालो । ‘फिल्म न्वा’ नामकरण गरिदिएका थिए फ्रान्सेली चलचित्र समालोचक निनो फ्राङ्कले । कालो चलचित्र नाम यसकारण कि ती सब चलचित्र मानव समाजको, मानव मनको अन्धकार पक्षमाथि केन्द्रित हुने गरेको पाइयो ।
आमिस भिलेजमा एक दिन
वास्तवमा अमेरिका आएपछि थाहा भयो समरको महत्त्व । नेपालमा हुँदा हिउँद मन पराउने मान्छे म । हिउँदका दिनहरू एकदमै मन पथ्र्यो मलाई । तोरी फुलेको फाँटमा हिउँदका गोधुली साँझहरूसँग बिछट्टै लगाव छ मेरो । तर यहाँ आएपछि पो थाहा भयो किन मान्छेहरू ‘आई लभ समर’ भन्छन् भनेर । २०१३ को डिसेम्बरको यौटा घमाइलो दिनमा सियाटल आइपुगेथेँ । पहिलो पटक नेपालबाट अमेरिका आउँदा । त्यतिबेला सबैले भनेको सम्झन्छु ‘महिनामा १–२ पटक घामको मुख देख्न पाउने ठाउँमा आउँदा पनि आइपुगेकै दिन घाम देख्न पायौ । लक्की रहेछौ ।’ सियाटलमा त्यतिबेला ३, ४ महिनासम्म देखेको दिक्कलाग्दो हिउँदेझरी । न्युजर्सी, न्युयोर्क र बोस्टनतिरका चिसा र हिउँ पर्ने दिनहरूले विन्टरप्रतिको वितृष्णा सजिलै थाहा पाउन सकिन्थ्यो । समरका लामा लामा घमाइला, रमाइला दिनहरूप्रतिको प्यार बुझ्न कठिन भएन ।
