एकलव्य अभ्यासमा (कविता)
चारैतिर कति रङ्गीचङ्गी वातावरण, परिस्थिति कति मनोरम दृश्य, मनमोहक उपस्थिति आहा ! डुबूँ भनेको मनको दहमा तरङ्ग नतैरिएर र नउब्जिएर हो कि सुस्ताएँ, अल्छी भएँ चेत समाल्न छोडेर त्यसै फाल हानेँ
एकलव्य अभ्यासमा (कविता)
चारैतिर कति रङ्गीचङ्गी वातावरण, परिस्थिति कति मनोरम दृश्य, मनमोहक उपस्थिति आहा ! डुबूँ भनेको मनको दहमा तरङ्ग नतैरिएर र नउब्जिएर हो कि सुस्ताएँ, अल्छी भएँ चेत समाल्न छोडेर त्यसै फाल हानेँ
तिम्रो सम्झना (कविता)
म बाटो हेरिरहेँ तिमी आयौ बाआमाको आँखा छल्दै मुई खाँदै रुन थाल्यौ त्यसबेला मधुरो सूर्य नारायणीमा बाफिरहेको थियो नुहाउनेहरूको भीड चिसोमा रमाउँदै थिए
कसरी बिर्सिन सक्छु ? (कविता)
तिमीले त कति सहजै भन्यौ सबै कुरा बिर्सिदिनुस् है ! –– तर कहाँ बिर्सिन सकिन्छ र सम्झनाहरू/सँगै विताएका पलहरू
मायाको बस्तीमा (कविता)
हे पापी माया मारिदियौ मलाई नछुनु थ्यो आगो जलाइदियौ मलाई म चाहन्थेँ फूल झाँगिएको हेर्न किन कोपिलामै चुँडिदियौ मलाई !
भाषा : सरल बाँच्छ, जटिल भन्न सकिन्न
भाषा संरक्षण तथा प्रवद्र्धन गर्नु हरेक देश तथा नागरिको कर्तव्य हो । भाषा मौलिक हक हो, राष्ट्रियता हो र पहिचान पनि पनि । देश भन्नु भूगोल, जनता, भाषा, पहिचान र संस्कृतिको समुच्च रूप हो । करिब १० हजार वर्ष पहिले, जतिखेर भाषा प्रयोगमा थिएन र पनि मानिसका विचार विनियम भएकै थिए भनेर अहिले भाषाबिनाको मानव र उसको समाज परिकल्पना गर्न सकिँदैन ।
झर्रो नेपालीका साक्षी
आउँदो चैतदेखि ८७ मा टेक्दैछु । स्वास्थ्यले त्यति साथ नदिएकाले लेख्ने, गोष्ठी कार्यक्रममा जाने काम गरेको छैन । घरमै बस्छु, अलिअलि लेख्ने काम गर्छु, आएकासँग बसेर कुराकानी गर्छु, फोनमा पनि कुरा भइरहन्छ । उमेरले ८४ लागिसकेकी श्रीमती वेदकुमारी रेग्मी अहिले गम्भीर बिरामी परेकाले उसैको उपचारमा लागिपरेको छु । यस्तै छ अहिलेको जीवन । केटाकेटी उमेरमै बिहे भएको हाम्रो उसले कुन बेला संसार छाड्ने हो टुङ्गो छैन भन्दै भावुक बन्नुहुन्छ उहाँ ।
प्रेम र पैसा
ओ हेनरी (वास्तविक नाम विलियम सिड्नी पोर्टर, सन् १८६२–१९१०) विख्यात अमेरिकी कथाकार हुन् । प्रेम कथाका अमर शिल्पी हेनरीले ‘म्यामन एन्ड द आर्चरी’ शीर्षकमा यो कथा सर्वप्रथम सन् १९०६ मा प्रकाशित गरेका थिए । रकवाल साबुनको उत्पादन र बिक्रीमार्फत दसौँ लाख डलर आम्दानी गरेका वृद्ध एन्थोनी रकवाल न्युयोर्कको आफ्नो भव्य फिफ्थ एभेन्यु घरको झ्यालनिर उभिए । उनी आफ्ना छिमेकी जी भान सुइलाइट सुफोल्क–जोन्सलाई हेरिरहेका थिए । ती छिमेकी प्रतिष्ठित रैथाने न्युयोर्क परिवारका एक सदस्य थिए । सुफोल्क–जोन्सले सधँैझँै पुलुक्क एकपल्ट एन्थोनी रकवालको घरमा नजर लगाए । त्यो हेराइले सुफोल्क–जोन्स एक अत्यन्त प्रभावशाली मान्छे दर्साउँथ्यो, जसका सामुन्ने साबुन निर्माता नवधनाढ्य रकवाल केही पनि होइनन् ।
सम्पत्ति (लघुकथा)
हरिकृष्ण र मलाई देख्नेबित्तिकै अमिरधनले भने, ‘कता हिँडेका हौ केटा हो ?’ मैले भनेँ, ‘काम खोज्न । खानै नपाएर मरिने भइयो यो कोरोना कहरमा ।’ उनले भने, ‘नागरिकता छैन तिमीहरूको ? अफिसै नगई महिना मर्नेबित्तिकै सरकारी भत्ता आउँछ नि । के गर्ने तिमीहरू यो अवस्थामा ब्ल्याक गर्न जान्दैनौँ । म त कोरोनाकै निहुँमा कृत्रिम अभाव देखाएर तेब्बर मोलमा सामान बेच्ने गर्छु । ठिकै छ । चलेकै छ ।’
आखिर प्रेम के हो ? (कथा)
अचम्म लाग्छ उसको कुरा सुन्दा । मभन्दा सातै वर्ष कान्छी त हो मेरी बहिनी । तर त्यही सात वर्षले उसमा कत्ति साहस र आत्मविश्वास भरिदिएको छ । ऊ आफ्नो जीवनको हरेक निर्णय आफैँ गर्दछे । तर मैले मेरो जीवनको महìवपूर्ण निर्णय पनि गर्न नसकेर दिदी मरेको ४८ दिनमै मभन्दा १७ वर्ष जेठो दुई छोराको बाबु भइसकेका भिनाजुको कान्छी श्रीमती भएर भित्रिनु प¥यो ।
निर्वाण (कथा)
विगत पाँच वर्षदेखि म सन्ध्याको खोजीमा थिएँ । म उसको हत्या गर्न चाहन्थेँ । मेरो जीवन त्यस्तो प्रतिकूल यात्रा थियो जसको अगाडि केवल भीर थियो । पछाडि फर्कन मेरो स्वभावले दिँदैनथ्यो । म बारम्बार एउटै कुराले उत्पीडित थिएँ । त्यो मेरो जन्मसँगै अभिन्न रूपमा टाँसिएर आएको जातीय पीडा थियो । जातकै कारण म लगभग एक दलित युवकको नियति भोगिरहेको थिएँ । गरिबी त्यसको अभिन्न अङ्ग थियो । प्रेममा
बघेनी (कथा)
निद्राबाट आँखा खुल्नासाथ कथावस्तु खोज्ने क्रममा मैतीदेवीका वरिपरि घुमेँ । सबै बासी पात्र भेटिए । केको कथा लेख्नु ? मभित्र निराशा चल्मलाउँदै थियो । यसै अन्यमनस्क भाव बोकेर सेतो पुल मुन्तिर पुगेको थिएँ । ‘म छु, यहाँ म छु ।’ आवाजसँगसँगै फोहोरको डङ्गुर मास्तिर केही चल्मलाएको पनि देखियो ।
मङ्गलीको जेनेभा यात्रा (कथा)
मङ्गली चेपाङ । गाउँबाट सहर जानका लागि काउलेका भीरको बाटो ओह्रालो झर्नुअघि उसको परिचय त्यसमा नै सीमित थियो– मङ्गलबार जन्मिएकी हुनाले न्वारानका दिन चेपाङ समुदायको नाइकेले उसको नाम त्यही राखिदिएको थियो । तर जब ऊ प्रजा विकास कार्यक्रमअन्तर्गत भरतपुर पुगेर हेर्न सकेभन्दा पनि फराकिलो संसार देखी, त्यसको जीवनमा आमूल परिवर्तनका अनेकौँ रेखाहरू कोरिँदै जान थाले ।
प्रेमगीतका समकालीन आयामहरू
नेपाली गीतमा प्रेमका अनेक स्वरूपहरू पाइन्छन् । प्रेम अत्यन्त तरल भाव हो । यसको विशालता शब्द र व्यवहार दुवैका माध्यमबाट प्रकट हुन्छ । यो जति वैयक्तिक छ, त्यति नै सार्वजनीन पनि छ । प्रकृतिमा प्रेमका अनेक आयामहरू छन्, रतिरागात्मक भावमा जागृत हुने प्रणय प्रेमलाई मानव समाजले विशिष्टीकृत गरेको छ, यस
प्रेम प्राप्तिमा हैन, अपेक्षामा जीवन्त रहन्छ
मैले राधा उपन्यासमा कतै लेखेको थिएँ एउटा संवाद, जुन कृष्ण पात्रले बोलेको थियो– “राधा ! आपूmलाई सम्पूर्ण रूपमा नबिर्सीकन अर्कालाई प्रेम गर्न कहाँ सकिन्छ ? प्रेम भन्नु नै आफूले आफैँलाई बिर्सी आफूलाई अरूमा पाउनु हो । मैले आपूmलाई सम्पूर्ण रूपमा तिमीमा पाउनु र तिमीले आपूmलाई ममा पाउनु प्रेमको पूर्णता हो । .... शारीरिक प्रेम र आत्मिक प्रेमको अन्तर बुझ राधा । शारीरिक प्रेम यौनको वरिपरि हुन्छ, त्यसले शरीरको भोग गर्छ र सन्तान जन्माउँछ । आत्मिक प्रेम शरीरतì
प्रेमको आदर्श गाथा
बालकृष्ण समको प्रेमपिण्ड प्रेमविषयक चिन्तनप्रधान नाटक हो । यसको मूल घटनाका साथै अनेक अवान्तर प्रसङ्गहरू पनि प्रेमसँग सम्बन्धित छन् । ती सबैले आदर्श प्रेमको गाथा बोल्छन्, प्रेमका लागि आत्मोत्सर्ग गर्ने पात्रहरूको झझल्को दिलाउँछन् । यस नाटकमा प्रेमको अधिरचना ‘नियमित आकस्मिकता’को दर्शनको जगमा उभिएको छ । प्रेम आकस्मिक रूपमा जागृत हुने भावना नै त हो तर त्यो अनियमित हुँदैन । त्यो विपरीत विद्युतीय भार भएका ऋणात्मक र धनात्मक शक्तिका बीच परस्पर आकर्षण पैदा भए जस्तै नारी र पुरुषका बीच परस्पर ऋणात्मकता र धनात्मकताले हुने आकर्षण आकस्मिक क्रिया हो । सायास वा हठपू
प्रेममा पागल भ्यान गग
विश्वप्रसिद्ध कलाकार भिन्सेन्ट भ्यान गग प्रेममा देखाएको पागलपनले विश्व परिचित छ । एक पटक उनले प्रेमिकालाई आफूलाई प्रेम गर्ने भए जे पनि गर्न तयार भएको अभिव्यक्ति दिन्छन् । उनले भन्छन्, ‘साँच्चिकै तिमी मलाई प्रेम गछ्र्यौ भने म तिम्रा लागि जे पनि गर्न तयार छु ।’ भ्यान गगले प्रेम गर्ने ती महिला (वेश्या)ले आफूप्रतिको अनुराग देखेर ‘साँच्चि हो ! तिमी मेरा लागि जे पनि गर्न तयार छौ ?’
मार्मिक, सुन्दर र प्रभावशाली कविता
नेपाली साहित्यमा विभिन्न विधामा कलम चलाउँदै आएकी कवयित्री राधा कार्कीको शाश्वत आकृति नामक कविता सङ्ग्रहमा शाश्वत आकृति, प्रतिरूप, मीठो संयोग, समयको कुइँनेटो, कान्छीको संवेदना, श्रमको सवाइलगायत विभिन्न शीर्षकका बाउन्नवटा कविता सङ्गृहीत छन् । यी सङ्गृहीत कविताहरूमध्येको एक कविता हो शाश्वत आकृति यही कविता नै यस कविता सङ्ग्रहको आवरण पृष्ठमा रहेको छ ।
जीवन एक, यात्रा अनेक : मीठो यात्राको संस्मरण...
यात्रा– देशदेशावर भ्रमण गर्नु, जीवनको ध्येय उद्देश्य प्राप्तिका लागि गरिने यात्राहरू प्रत्यक्ष रूपले भौतिक यात्रामा पर्छन् भने भित्री आत्मिक शान्ति र अलौकिक जीवन दर्शनका लागि गरिने अध्यात्मिक यात्राले एकै मान्छेको यात्राहरू फरक फरक हुन सक्छन् । मान्छे सामाजिक प्राणी हो र समाज नै बाँच्ने आधार हो । यसै आधारलाई टेकेर भोगेका देखेका यावत् विषयवस्तुहरू उसले साहित्यमार्पmत अभिप्रेषण गर्दछ । यसै प्रक्रियामा कवि ध्रुवनारायण जोन्छेंले साहित्यिक यात्रा थालनी गरेका हुन् । कवि ध्रुवनारायण जोन्छें, गपली वडा नं. ४ भक्तपुरका स्थायी बासिन्दा हुन् । कवि मन भईकन सुुरुवातदेखि नै साहित्य सेवामा लाग्न नसक्नु उहाँको बाध्यता र विवशता थियो । अन्ततः दैनन्दिन्य गुजाराका समस्याबाट मुक्त भएपछि नयाँ पुराना रचनाहरूको सँगालो ‘जीवन एक ः
गिरीको द जुबिलेन्ट प्ले
जापानी शैलीको छोटो कविता हाइकु नेपालमा पनि लोकप्रिय हुँदैआएको छ । नेपालमा हाइकुलाई भित्र्याउने शङ्कर लामिछाने हुन् भने हाइकु लेखन र प्रकाशनमा क्षेत्रप्रताप अधिकारी, प्राध्यापक अभि सुवेदी, प्रा. रामकुमार पाँडे, पुष्कर लोहनी, रत्नशमशेर थापा आदिको पनि त्यति नै महìवपूर्ण भूमिका छ । नेपाली साहित्य आधा दशकदेखि समर्पित दिव्य गिरी वि.सं. २०२९ सालदेखि नै कविता लेख्न थाले पनि २०३२ साल फागुन २ गतेको संरक्षक साप्ताहिकमा गुलाफ रहेछ कागजको शीर्षकको कविता प्रकाशित भएपछि साहित्य लेखनमा नै समर्पित छन् । हालसम्म उनका आठवटा साहित्यिक कृतिहरू प्रकाशित भइसकेका छन् ।
रित्तो रथ कि रित्तो मन ?
नेपाली कथामा रत्न प्रजापति नयाँ नाम रहेन । उनका यसअघिका कथासंग्रहहरू ‘बिसन्चो’, ‘सेता बादल’, ‘बदाम बेच्ने केटी’ र ‘स्वच्छन्द साँझ’ले उनलाई नेपाली साहित्यमा स्थापित गरिसकेको छ । उनी नेवार संस्कृति र त्यसका विम्बहरू टिपेर नारीमनका आवाजलाई कथामा मुखरित गर्छन् ।
ठाडो भाकाको इतिहासमा लालबहादुर
‘ठाडो’ शब्दले नेपाली जनमानसमा त्यति राम्रो अर्थ बोक्दैन । जब ठाडो भाकाको कुरा आउँछ यसले ‘ठाडो’का सबै दुर्गण बिर्साउँछ । अर्थात् नाउँ ‘ठाडो’बाट सुरु भए पनि यसले एउटा सुललित लोकलयको स्मरण गराउँछ । गण्डक क्षेत्र नेपाली लोकगीत र साहित्यको क्षेत्रमा गण्डकीको जल जत्तिक्कै पवित्र छ । यहाँको लोकलयमा कठोर हृदयलाई पनि पगाल्न सक्ने सामथ्र्य छ । सालैजो, कौरा, चुड्का, रोइला, घाटु, बालुन आदिको पङ्क्तिमा ठाडो भाका पनि दर्बिलो उपस्थिति लिएर उभिएको छ । यसै सन्दर्भमा ‘ठाडो भाकाको लोक–सांस्कृतिक इतिहास’ नामक पुस्तक लिएर अनुस
नरकमा पुगेको लिफ्ट
पार लागर्कभिस्टको जन्म स्विडेनको भेक्जोमा मे २३ १८९१ मा भएको हो । स्विडिस नाटककार कवि एवं उपन्यासकार पार्क लागर्कभिस्टलाई स्वतन्त्र विचारका कविता रचना गरेबापत सन् १९५१ को नोबेल पुरस्कार प्रदान गरियो । उनी खासगरी उपन्यासकारका रूपमा चर्चित छन् । पार्क लागर्कभिस्टका ६० भन्दा बढी कृतिहरू प्रकाशित छन् । द ह्याङ गम्यान (१९३३), मिड समर नाइट इन द वर्क हाउस (१९४९), द ड्वार्फ (१९४४) लेट म्यान लिभ (१९४९), बारव्वास (१९५१) तथा पिलग्रिम याट सी (१९६४) उनका प्रमुख कृतिहरू हुन् । यिनको मृत्यु ११ जुलाई १९७७ मा स्टकहोममा भयो ।
भञ्ज्याङमाथि भट्टेडाँडा
आहा कति रमाइलो दिन आज खुसीको । प्रकृतिलाई आँखामा भेटेको । आज दिनभरि प्रकृतिमै विलीन भई बिताउने योजना बुनेको । प्रकृतिसँग सन्निकटताको अनुभव गर्न हतारिएको । प्रकृतिको मीठो मुस्कानको स्वागतमा पाहुना बनेर प्रकृतिकै पाखाखेरासम्म चहार्न उत्सुक बनेको । भीर, झोर, झाडी, कुनाकाप्चा, घुम्ती, कुइनेटा आदि सबै छिचोलेर प्रकृतिमै सुन्दरताको रस चाख्ने धोको धेरै पहिलेको । स्थानीयपन र पहिचानको रसास्वादन गरी चखिलो मिठासको आभासमा हराउने लालसा ।
बेड नम्बर पाँच (निबन्ध)
‘बेड नम्बर पाँचको को हुनुहुन्छ ?’ अचानक यो आवाज सुनेर हामी त्यहा“ कुरुवा बसिरहेका तीन जना झसङ्ग भएका थियौँ । हाम्रा वरिपरि कुनै बेन्च थिएन, भएका बेन्चहरूमा पनि अरू बिरामीका कुरुवाले पहिले नै कब्जा जमाइसकेका थिए । पर्याप्त ठाउँ पनि त थिएन । त्यसैले गर्दा हामी कुर्सीमा टेक लगाएर उ“घिरहेका थियौँ । शनिबार रातिको ११ बज्नलाग्दो प्रहर थियो । अचानक बिहानैदेखि सुरु भएको आकासेझरी कहिले दर्किने र कहिले झर्किने गरे पनि थामिन मानिरहेको थिएन । यस्तैमा वीर अस्पतालको नया“ आईसीयू कक्षको प्रवेशद्वार खुलेको थियो र वातावरणमा नारी स्वर गुन्जेर हामीलाई झसङ्ग पारेको थियो ।
