सामाजिक घटनाहरूको दस्तावेज
मान्छेभित्र उम्लिएका कुण्ठा, आक्रोस मिसिएका कथाहरूको सङ्ग्रह हो कथाकार नवराज रिजालको ‘अब उप्राप्त’ कथासङ्ग्रह । साहित्यक पत्रकारितामा दत्तचित्त भएर लागिपरिरहेका रिजालका ‘अब उप्रान्त’ कथा सङ्ग्रहमा १७ वटा कथा सङ्ग्रहित छन् । कथामा नेपाली समाजमा रहेका सामाजिक, रा
प्रवासमा प्रतिविम्बित अनुभूतिहरू
नियात्राकार गीता रेग्मी नेपाली नियात्रा साहित्यमा परिचित नाम हो । नेपाली साहित्यमा कथा, कविता, नियात्रा सङ्ग्रह प्रकाशन गरेर आफ्नो पहिचान बनाइसकेकी साहित्यकार रेग्मीले भ्रमण वृत्तान्तलाई कलात्मक रूपमा ‘प्रशान्तको तीरैतीर’ नियात्रा सङ्ग्रह प्रकाशित गरेकी छिन् । यस सङ्ग्रहमा यस्तै बिर्सन नसकिने परदेश यात्राको दस्तावेज अभिव्यक्त गरेकी छिन् । अस्ट्रेलिया यात्राको छोटो अवधिमा आफैँसँग जम्काभेट भएका कुरा नियात्राका रूपमा प्रतिविम्बित भएका छन् ।
राजेन्द्र सुवेदीका समकालीन समालोचना
राजेन्द्र सुवेदीका समकालीन समालोचना समालोचक प्रा.डा. राजेन्द्र सुवेदीको निधनपश्चात प्रकाशित समालोचना कृति हो । सुवेदीद्वारा पछिल्लो समय लेखिएका
तीन तह आकाशको काव्य स्वरूप
कति नाङ्गो हुन्थ्यो धरतीसिरानीमा एउटा आकाश पनि नहुँदो हो त ?माथिको कविता कवि आर मानन्धरको कविता कृति ‘कवितामा आकाश’मा सङ्ग्रहित रचना हो । चिन्तन र दर्शनको अमृत घोलेर कवितामार्फत् पाठकमाझ पस्कने कवि आर मानन्धरको लेखन शैली प्रचलित अन्य कविहरूको भन्दा केही पृथक् छ । दोस्रो खण्ड : आकाश–काव्यकवि आर. मानन्धरको कृति ‘कवितामा आकाश’ तीन खण्डमा निर्मित काव्य घर हो । जसलाई तीन तलाको काव्य घर भन्न सकिन्छ । हेरौँ पहिलो तलाको काव्याकाश, ‘प्रार्थना’ शीर्षकको कवितांशबाट : हे आकाश !तिमी मलाई आफूजस्तैअनन्त हुन सिकाइदेऊआफूजस्तै व्याप्तिन सिकाइदेऊ ।पहिलो खण्ड, अर्थात् कविता खण्डमा ४९ वटा कविताहरू छन् । लघुतम आकारमा लेखिएका ती कविताको भाव पक्षको लम्बाइ र चौडाइ भने विराट छ । उदाहरणार्थ एउटा कविता प्रस्तुत छ :फैलिएर होइनआकाश विशाल भएकोहो त त्योअनन्त गहिरिएर । दोस्रो खण्ड : चिन्तन–काव्यदोस्रो खण्ड ‘चिन्तन’मा ३६ वटा छोटा रचना समावेश छन् । चिन्तनको आफ्नै छुट्टै साहित्यिक विधा पाइँदैन । तर कवितात्मक शैलीमै लेखिएका यस खण्डका रचनामा कविले जीवन, समाज र भोगाइका यथार्थलाई चेतनाभित्रको संचेतना प्रवाह गरेका छन् । त्यसैले, लेखकले कविता नभने पनि ती काव्य नै हुन्– ‘चिन्तन–काव्य’ ! ‘गद्यमा कविता’ (प्रोज पोइम) शैलीमा जीवनका गम्भीर विषयहरू खोतल्न सफल छन् कवि मानन्धर ।हेरौँ चिन्तन खण्डमा समावेश ‘धारणा’ शीर्षकको एक चिन्तनशील कविता । राम्रो के हो ? थाहा छैन मलाई ।नराम्रो के हो ? त्यो पनि थाहा छैन मलाई ।अरूले भनेपछि मात्रै थाहा पाउँछु म – राम्रो र नराम्रो ।अरूसित बुझ्दैबुझ्दैकालान्तरमा म राम्रो –नराम्रो राम्ररी खुट्याउन सक्ने भएँ ।राम्रो–नराम्रो भन्न जान्ने भएँ ।तर त्यस बेलासम्म मैले हेर्नै बिर्सिसकेको रहेछु !तेस्रो खण्ड : दर्शन–काव्यकृतिको तेस्रो खण्ड ‘दर्शन’मा ३६ शीर्षकमा लेखिएका कवितात्मक रचना छन् । ती रचनाहरू विषयमा दर्शन र शैलीमा कविताले ओतप्रोत छन् । त्यसैले दर्शन खण्डका रचनालाई मजाले ‘दर्शन–काव्य’ भन्न सकिन्छ ।आर मानन्धरका कवितामा सम्यक दृष्टि छ । एउटै कृतिमा उनले तीन फरक शैली र संरचनामा कविता पस्केका छन् । पाठकहरूले पहिलो खण्डमा कविताको सतह टेक्दै बिस्तारै चिन्तन काव्यको भ¥याङ उक्लदैँ दर्शन काव्यमा प्रवेश गर्दा काव्यात्मक रसानुभूति मात्र गर्ने छैनन्, मानव हुनुको सूक्ष्म गम्भीरता र विराट सम्भावना पनि ठम्याउने छन् । मानौं, समथर जमीनबाट विस्तारै उक्लँदै उक्लँदै डाँडा र पहाड हुँदै स्वर्गीय आनन्द र अनुभूति दिने हिमालको चुचुरोमा पुगेसरि ‘कवितामा आकाश’ काव्य कृतिले । कवि मानन्धरले कवितामा कतै पनि शब्द थुपारेका छैनन्, बरु थोरैभन्दा थोरै शब्दमा धेरैभन्दा धेरै कविता थुपारेका छन् । निचोडमा भन्दा यस कृतिमा कवि आर मानन्धरले आफ्नो काव्य शिल्पमार्फत पाठकको लागि तीन तहको आकाश उघारेका छन् । कृति : कवितामा आकाशविधा : कविताकवि : आर. मानन्धरप्रकाशक : मञ्जरी प्रकाशनप्रकाशन : २०७८पृष्ठ : १३६मूल्य : २५०–
भाषाको सरलीकरण (सम्पादकीय)
साधारण अर्थमा मानवबीच विचार, अनुभव र सन्देश सम्पे्रषण गर्ने मौखिक वा लिखित माध्यमलाई भाषा भन्न सकिन्छ । मानवशास्त्रीका अनुसार करिब १० हजार वर्षअघिसम्म भाषा प्रचलित थिएन तर मानिसबीच विचार,
समालोचक रामकृष्ण शर्मा
आफूमाथि गरिएका जस्तै आक्रमण पनि उहाँ ठन्डा मिजासले दूर गर्नु हुन्थ्यो । गुटबन्दीमा रामकृष्ण शर्माको विश्वास थिएन । सबै मानिसले मनमा लागेका
जीवन र साहित्य
रिचर्ड डार्क नामक अङ्ग्रेज लेखकले एक ठाउँमा लेखेका छन्– “कसैले मलाई साहित्य किन अध्ययन गर्छौ भनेर सोधे, ‘खान लाउनका निमित्त सर्वथा अनुपयोगितारूपी अमोल गुणयुक्त हुनाले म साहित्यको अध्ययन गर्दछु’ भन्ने उत्तर दिन्छु । यो निकम्मा छ तसर्थ म यसलाई रुचाउँछु ।
तरुल बनेको दुःस्वप्न
एउटा बहुतै गुह्य कुरा उसले सोचेको छ । छ वा छैन त्यो बाहिरबाट हेर्दा देख्न सकिन्नथ्यो तर ऊ स्वयं मान्थ्यो एउटा छ– केही गुह्य जुन सहजै प्रकट हुन मानिरहेको छैन । प्रकट हुन नमान्ने भएपछि उसले भित्रभित्रै त्यसलाई अनुभूत गथ्र्यो ।
रहजनी (कथा)
भात खाएर बुइँगलबाट ओर्लंदा–ओर्लंदै तल दैलोमा कलवेल दबाएको उसले सुन्यो । मुखै नपुछी हत्तनपत्त ऊ झ्यालबाट नियाल्न पुग्यो । नभन्दै त्यहाँ वारिस भन्ने नजिकैको टोलको टोले झ्यालमा आउनेलाई पर्खंदै मुन्टो माथि उचालेर उभिइरहेको थियो । यो उसको वास्तविक नाम होइन, उपनाम हो । कसै–कसैको उपनामले नामलाई नै निल्छ । ऊ उपनामले चिनिँदै जान्छ र उसको नाम चाहिँ कतै हराउँछ ।
यौवन
केही दिन मात्र बितेका थिए, उसले आफ्नी श्रीमतीलाई घरमा भिœयाएको । केही दिन भनेको केही दिन नै फेरि । दुवै हातका औँलामा गन्न सकिने दिनहरू ।
स्वीकारोक्ति
सधैँ सधैँ स्वीकार गर्नुपर्ने एउटा बिहानी र एउटा ब्युँझनुको पराधीन उद्दाम मैदानमा लम्पसार सुतिदिएको यस जीवनलाई सधैँ समयको सुइरोले एउटा आघात दिन्छ ।
सागर (कथा)
म चम्पासँग अत्यन्तै रमाएर आफ्ना दिनचर्या अगाडि बढाइरहेको थिएँ । एउटै गमलाका दुई थुँगा फूल बनी जीवन काट्ने चाह थियो । जोडी ढुकुर भई रम्ने तीव्र आकाङ्क्षा
मेरो पहिलो गुरु (अनुवाद कथा)
बाल्यकालको कुरा, पढाइको कुरा चल्यो भने मलाई सधैँ एक जना बूढी बज्यैको सम्झना आउन थाल्छ । किनकि उहाँ मेरो बाल्यकालमा मसँग अति निकट हुनुहुन्थ्यो, उहाँले नै मलाई किन पढ्नुपर्दछ भन्ने कुरा बुझाउनुभएको थियो ।
अन्ततः आफैँमाथि व्यङ्ग्य कस्दै मन्टो (जीवनी)
लेखक सलमान रुस्दीको ठहर छ– ‘दक्षिण एसियाका सर्वश्रेष्ठ कथाकार हुन् सआदत हसन मन्टो ।’ खासगरी उर्दु साहित्यमा त उनको ईष्र्यालाग्दो उपस्थिति छ । पञ्जावमा जन्मेका मन्टोले सक्रिय सिर्जनात्मक समय बम्बईमा कटाए ।
साबुनको कथा
मामाघर आएको छु । नुहाउन उति मन लागेको छैन । जाडो जो छ । ‘आज त अवश्य नुहाउँछु’ भन्दै हिम्मत जुटाउँछु ।
लेख्नु नलेख्नु बराबर
काठमाडौँको धोबीधाराको गल्ली छिचोलेर केही अघि बढ्नासाथ भेटिनुहुन्थ्यो उहाँ आफ्नै घरमा । एक दशकपछि त्यही घरछेउ पुगेर सोधखोज गर्दा छाँगाबाट खसेजस्तै भएँ ।
कस्तो शिक्षा, कस्तो साहित्य ?
यस्ता केही दृश्य कल्पना गरौँ जो हाम्रा दैनिक जीवनका घटना हुन् तर हामीले यिनहरूलाई ‘घटना’ बनाइरहेका हुँदैनौँ । एक विद्यार्थी कलेजमा ढिला आए । ढिला भएबापत उनलाई कारबाही गरियो तर भोलि पनि उसले यस्तै गरे ।
मेलबर्न आएर (कविता)
आफ्नो गाउँका बारीका कान्लाबाट छलाङ मारेर आइपुग्दा मेलबर्न,
आमा ! नेपाल आमा ! (कविता)
आमा ! नेपाल आमा ! आमा, नेपाल म !
अभिशप्त सङ्क्रमित हातहरू (कविता)
अभिशप्त सङ्क्रमित हातहरू कतै एड्स कतै स्वाइनफ्लुका किटाणु
नलेखिएका कविताहरू
गर्जिरहेछन् वर्षाका बादलझैँ मेरा नलेखिएका कविताहरू ।
धेरै कुरा बिर्सन थालेको छु अचेल
क्यालेन्डरको मुलायम पातो त पल्टाउनै बिर्सन्छु र, बनाउँछु कार्ययोजना बितेको महिनाकै दिनहरू हेरेर अहँ, केही पनि मिल्दैन÷मिल्दै–मिल्दैन
चराहरूसँग अन्तरसंवाद (कविता)
चराहरूसँग अन्तरसंवाद ती चराहरू जो कावा खाँदै उडिरहेका थिए
नेपाल होस् कञ्चन !
बस्थ्यौँ रम्मिँदै अहा प्रियतमा ! स्वर्गै थियो झोपडी । उम्दा सुन्दर स्वच्छ वायुजलले, ताजा थिए खोपडी ।।
तीस वर्षअघि
म तीस वर्षअघि फर्कन चाहन्छु
