लोकप्रियता कमाउँदै आमा समूहको नौमती बाजा
गाउँघरमा हिजोआज नौमती बाजा लोप हुँदै जान थालेकाले सरोकारवालाहरूलाई चिन्तित तुल्याएको छ। अहिले धार्मिक कार्य र सभा समारोहमा नौमती बाजा बिरलै देख्न सकिन्छ। पाका पुस्तामा लोकप्रिय नौमती बाजा बजाउने कला तन्नेरी पुस्ताले सिको नगर्दा कला लोप हुन थालेको छ। प्रायःजसो पुरुषले मात्र बजाउने नौमती बाजा अहिले महिलाले पनि बजाउन थालेपछि बाजाको महत्व बढेको छ।
-original-thumb.jpg)
उपन्यास ‘ब्रुहान’ उत्कृष्ट पठनीय कृति
बाँकेका वरिष्ठ साहित्यकार महानन्द ढकालको उपन्यास ‘ब्रुहान’लाई २०७९ सालको उत्कृष्ट पठनीय कृति सम्मान प्रदान गरिएको छ । विश्व नेपाली साहित्य महासङ्घको लुम्बिनी प्रदेश शाखाले सो सम्मान गरेको हो ।
तीनवटा भाषाका साधक
गोपाल ‘अश्क’ नेपाली, भोजपुरी र हिन्दी भाषाका सक्रिय साहित्य साधक हुनुहुन्छ । तीनवटै भाषामा समान रूपमा कलम चलाउनु हुने ‘अश्क’का ती भाषामा लेखिएका तीन दर्जनभन्दा बढी कृति प्रकाशित छन् । लेखनयात्रा दिनप्रतिदिन अझै सक्रिय बनिरहेको अवस्था छ । साहित्यका प्रायः सबै विधामा समान रूपमा उहाँको कलम चलेको छ । मेहनत, परिश्रम र लगनशीलता उहाँको परिचय हो ।
‘ओखलढुङ्गा सुन्दर’ गीत सार्वजनिक
व्याकुल माइलाले लेख्नु भएको ‘ओखलढुङ्गा सुन्दर’ गीत सार्वजनिक भएको छ ।
किसनपुरको बाढी (कथा)
“लौ न कहाँ जाने होला ? के गर्ने होला ? कोसी नदीको ड्याम फुटिसक्यो ?” गाउँलेहरूले भने । गाउँलेहरू ड्याम फुटेपछि सबै जना आफ्नो महत्वपूर्ण सामान, गरगहना, पैसा लिएर भाग्न थाले । मानिसहरू “छिटो भाग नत्र डुबानमा परिएला ” भनेर कराइरहेका थिए । सबै मानिसको मनमा डर थियो । सबै जना यताउता भागिरहेका थिए । किसनपुर गाउँ डुब्न आँटी सकेको थियो । हरियाली रमणीय किसनपुर गाउँ एउटा खोलाको किनारमा परिणत हुँदै थियो । गाउँ पानीले डुबेर जलथल भइसकेको थियो । गाउँमा रहेका घरहरू डुबानमा परिरहेका थिए । गाउँलेहरू रुँदै ‘किन यस्तो ठाउँमा घर बनाएँ होला ? हे दैव यो के गरेको ? मैले जिन्दगीभरि मेहनत गरेर कमाएको पैसाले बनाएको घर आज पानीले बगाएर लग्यो ।’ भनेर सबै जना रुँदै थिए ।
अष्टावक्रको दार्शनिक चिन्तन
‘अनात्मनस्तु शत्रुत्वे वर्तेतात्मैव शत्रुवत्’ अर्थात् जो आफूलाई जान्दैन त्यो आफ्नै शत्रुतुल्य छ । आफूलाई जान्न, आफू आफ्नै शत्रु हुनबाट बच्न, आफूले आफूलाई चिह्न तथा म को हुँ ? भनी बोध गराउन धेरै महापुरुष तथा सद्गुरुहरूले जन्म लिनुभयो । हामीले उहाँहरूलाई चिन्न सकेनौँ र अहिले त्यस्ता कति सन्त, योगी, महात्माहरूको नाम–परिचय नै छैन । उहाँहरू चतुराक्षर शब्द इतिहासकै भएर पनि अस्तित्वको इतिहासमै मात्र अट्नुभयो, हाम्रो इतिहासमा अट्नु भएन । तैपनि हामी भाग्यमानी छौँ र गर्व गरौँ कि हाम्रो इतिहास र हाम्रो दर्शनमा दर्शन प्राप्त द्रष्टा अष्टावक्र हुनुहुन्छ । जो एक्लैको छहारीमा सबैले शीतलता प्राप्त गर्न सक्छाैँ । जसका वाणीका वाणले अज्ञानता र अन्धकारको जालो छेडी ज्ञानको आभामा प्रवेश गर्न सक्छौँ । जसको सामीप्यमा नबलेको दीपले ज्योति प्राप्त गर्छ भने मन्द ज्योति प्रज्वलित भई बल्छ ।
नरेशवीर शाक्यको कृति ‘ललितविस्तर शोधग्रन्थ’ विमोचन
लेखक नरेशवीर शाक्यको ११ औँ कृति ‘ललितविस्तर शोधग्रन्थ’ आनन्दकुटि विहार स्वयम्भूमा विमोचन भएको छ ।
सोनमको नयाँ विद्यालय (कथा)
रोल्पाको खुङ्ग्रीमा सोनम र उनको परिवार बस्थे । उनको परिवारमा उनको आमा, बुवा, भाइ र उनी थिए । उनको बुवा काम गर्नका लागि विदेश जानुभएको थियो । उनको आमासँग भन्दा बुवासँग राम्रो सम्बन्ध थियो । सोनम पढ्न र लेख्न रुचाउँथिन । गाउँमा राम्रो विद्यालय थिएन । त्यसैले केही समयपछि उनीहरू बसाइँ सरेर सहर गए । सहरमा गएपछि सोनमको आमाले उनलाई र उनको भाइलाई नयाँ विद्यालयमा भर्ना गरिदिनुभयो ।
दुई पुस्तक लोकार्पण
लेखक डा. दिलीपकुमार मल्लद्वारा लिखित ‘सेतो धर्तीमा सप्तरङ्गी फूल’ र ‘रुइसे दरबार’को लोकार्पण भएको छ। गत शनिबार समाज सेवी तथा सांसद डा. आरजु राणा देउवाको आतिथ्यमा उक्त दुई पुस्तकको लोकार्पण गरिएको हो।
नाटक 'महाभारा' मञ्चन हुने
वसन्त बस्नेतको उपन्यास महाभारामा आधारित नाटक ‘महाभारा’ बुधबारदेखि मञ्चन हुने भएको छ । चेतना नाट्य समूहले नारी विकास सभागृह इलाममा पुस २० देखि ३० गतेसम्म नाटक मञ्चन गर्न लागेको हो ।
‘योगदानी व्यक्तित्व’प्रकाशित
साहित्य, भाषा, कला, संस्कृति, शिक्षा, समाजसेवालगायत विभिन्न कर्ममार्फत समाज परिवर्तनका लागि योगदान दिइरहनुभएका व्यक्तित्वहरूको अनुभव र अभियानलाई पुस्तकका रूपमा प्रकाशित गरिएको छ। लेखक पद्म श्रेष्ठले सङ्गीत, चित्रकला, सरसफाइ, कृषि, शिक्षा, धर्म, योग, घोस्ट राइटिङ र सामाजिक संस्थामार्फत महिला श्रमिकका लागि काम गरिरहेका व्यक्तित्वहरूले नेपाली समाजका लागि आफ्नो तर्फबाट सहयोग र प्रेरित गरेर पु-याएको योगदानलाई ‘योगदानी व्यक्तित्व’ समाजका कुशल अभियन्ता शीर्षकको पुस्तकमा समेटेर प्रकाशित गर्नुभएको हो।
बसन्तपुरमा घाम ताप्दै सर्वसाधारण
जाडो बढेसँगै सोमबार बसन्तपुरमा घाम ताप्दै सर्वसाधारण ।
बौद्धिक क्षमता विकासका लागि 'राष्ट्रिय बाल नाटक महोत्सव'
शैली थिएटरले १४ औँ राष्ट्रिय बाल नाटक महोत्सव आयोजना गर्ने भएको छ ।
घमण्डको परिणाम (कथा)
कुनै एक गाउँमा एक धनी ब्राह्मण परिवार थियो । धनले सम्पन्न त्यस परिवारमा कृपा नामक एक ब्राह्मणी बस्थिन् । उनी निकै सुन्दर भएकाले उनलाई आफ्नो रूप र धनको निकै घमण्ड थियो । उनको नाम मात्र कृपा थियो, दया र माया भने उनमा अलि कति पनि थिएन । धनी परिवारकी भएकाले कृपा केही काम गर्दिनथिन् । दिनभरि गाउँ डुलेर बेलुका घर फर्किन्थिन् । उनको घरमा आमा र भाइ मात्र थिए । धनले पुलपुलिएकी कृपालाई कुनै कुराको मतलब पनि थिएन ।
‘हाम्रो शान, हाम्रो मान र हाम्रो पहिचान’
मेरो टोपी कैलाशको शिर जस्तो, हिमाली भीर जस्तो कहिले पनि झुक्न नजान्ने, कहिले पनि लुक्न नमान्ने... गोपाल योञ्जनको यो गीतले भनेझैँ टोपी पहिरिएपछि छाती चौडा भएको अनुभूति हुन्छ। टोपी सौन्दर्यको साधन मात्र होइन राष्ट्रको पहिचान पनि भएकाले गौरवको महसुस हुने गरेको छ।
नेपालीपन अन्त्यको चिन्ता
इतिहासकार ज्ञानमणि नेपाललाई नेपालीपनको अन्त्य हुने चिन्ताले अचेल निद्रा लाग्न छाडेको छ। राष्ट्रिय धरोहर संरक्षण प्रतिष्ठानले आइतबार आयोजना गरेको कार्यक्रममा उहाँले पछिल्लो समय नेपाली पोसाक, विक्रम संवत् र नेपाली झन्डाबारे विभिन्न तर्क गरी तिनलाई विस्थापित गर्ने होड चलेको बताउँदै भन्नुभयो, “यो होडले नेपालीपनको अन्त्य हुन्छ। यो चिन्ताको विषय हो। यही चिन्ताले मलाई निद्रा नलाग्ने समस्या देखिएको छ।”
काठमाडौंमा स्रष्टा समाजको बहुभाषिक कविगोष्ठी
नेपाल स्रष्टा समाजले आफ्नो १६ औँ स्थापना दिवसको अवसरमा आइतबार बहुभाषिक कविगोष्ठी सम्पन्न गरेको छ । कवि गोष्ठीमा करिब २५ जना कविहरूले विभिन्न भाषाका कविता वाचन गरेका थिए ।
सीमावासीको समस्या बुझ्न साहित्यिक यात्रा
कैलालीको सीमावर्ती गाउँवासीका समस्या बुझ्न साहित्यिक यात्रा गरिएको छ । दाङका नीमबहादुर थापा, छविलाल कोपिला, नेपालगञ्जका खगेन्द्र गिरी कोपिला, सुर्खेतका ललित केसी र कैलालीका सागर कुश्मी ‘सङ्गत’ सो यात्रामा भाग लिनुभयो ।
‘गीत सङ्गीतमा नयाँ प्रयोग हुनुपर्छ’
मौलिक लोक शैलीका गीतमा छुट्टै परिचय बनाउनुभएकी गायिका लक्ष्मी आचार्य यो क्षेत्रमा प्रवेश गर्नुभएको १२ वर्ष भयो। आचार्यको करिब सयभन्दा बढी गीत बजारमा आइसकेका छन्। गायिका आचार्यसँग गीत सङ्गीतमा केन्द्रित रहेर गोरखापत्रका लागि सुकृत नेपालले गर्नुभएको कुराकानी :
जन नाटककार तिवारी
नाटककार भीमनिधि तिवारीको जीवनकालको समयमा पार्सी थिएटर, हिन्दी उर्दू नाटक मञ्चनको प्रभाव नेपालमा अझ विशेष गरेर राजधानीका पूर्वज नाटककारमा व्याप्त थियो । नाटक र नाटक मञ्चनमा नेपाली माटोको सुगन्धभन्दा विदेशीको अत्तर छर्कने काम भइरहेको थियो । नाटककार तिवारीले दरबारिया नाटक मञ्चनको प्रचलित चलनबाट सर्वसाधारण जनताको भाषा, समाज, अभिव्यक्ति र नाटकीय मञ्चनको मूलधारमा प्रवेश गराएर आफ्नो नाटकीय सिर्जनशीलतालाई एउटा अतुलनीय क्रान्तिकारी रूपमा मोडिदिनुभयो । नाटक लेख्ने शास्त्रीय परम्परा अथवा भनौँ पश्चिमी, भारतीय, उर्दू, पार्सी प्रकारका आयातित शास्त्रीय नाटकीय परम्परालाई स्वदेशी नमानेर नाटक लेखनमा एउटा नयाँ मोड ल्याउनुभयो । उहाँको सिर्जनशीलताको क
सेल्फ डिफेन्स कला (कथा)
म परीसा अधिकारी चितवनमा रहेको एसओएस विद्यालयमा म कक्षा ४ मा पढछु । म मेरो विद्यालयको जति पनि खेलका कार्यक्रममा सधैँ पहिला हुने छात्रा हुँ । दौड मेरो विशेष रुचिको विषय हो । मैले दौडमा जितेर धेरै नै मेडल पाएको छु । हरेक वर्ष विद्यालयमा आयोजना हुने दौड प्रतियोगितामा मैले पहिला भएर पुरस्कार पाएको छु । दौडबाहेक रेस्लिङसम्बन्धी अन्य गेम तथा जिम्न्यास्टिक पनि म खेल्ने गर्छु। मैले सेल्फ डिफेन्स अर्थात् आत्मरक्षाको पनि धेरै कला जानेको छु ।
काँक्रेविहारमा सयर
निर्दयी चिसोले गलेर पिन्चे रोदनका आँसु बगाएर बसेको सुर्खेत उपत्यका कुहिरो हटेर भर्खरै न्यानो घाममा तङ्ग्रिएको छ । पश्चिमी हावाको चिसोले पनि हदैसम्म हिर्काउँछ । मेरो शरीर लुगलुग कामिरहेको छ । ज्ञानको भर्भराउँदो बत्तीको प्रतीक काँक्रेविहारको गरिमामय चहक दृश्यावलोकनको भोकले मलाई आतुर बनाइरहेको छ । त्यही भोक तुर्ने काँक्रे बिहार सयरको तारतम्य २०७४ साल पुस २ गते दिउँसो २ः४५ बजेको प्रहरमा जुरेको थियो । सम्भव भएसम्मको न्यानो कपडामा बेरिएर वीरेन्द्रनगरको केन्द्रबिन्दु मङ्गलगढी चोकमा टुप्लुक्क पुग्छु । ऐतिहासिक महिमा बोकेको सुर्खेतको प्राचीन सम्पदास्थल काँक्रे बिहारमा पुग्दा चञ्चल मनलाई बिहारको चुम्बकीय आकर्षणले स्थिर बनाउँछ । बुलबुले तालको महìव, लाटीकोइली गाउँको ऐतिहासिक विरासत, इत्राम खोलाको रहस्य र देउती बजै मन्दिर दर्शनको रहर हृदयमा अङ्कुराएर झाङ्गिन्छ ।
रगतको नातासँग बिछोडिएकाहरू
नेपाली साहित्यको क्षेत्रमा लक्ष्मी श्रेष्ठ अपरिचित नाम होइन । कविता, संस्मरण आदि विधामा कलम चलाउँदै आउनु भएकी उहाँको वि.सं. २०१७ मा ‘सुन्दरीजल’ र वि.सं. २०२० मा ‘तिम्रो सम्झनामा’ शीर्षकको कविता सङ्ग्रह प्रकाशित छन् । यसपछि वि.सं. २०२१ मा अर्को संस्मरणात्मक कृति ‘न्युयोर्क कोरोना डायरी’ को प्रकाशनपछि उहाँ वि.सं. २०७९ (सन् २०२२) मा आफ्नो चौथो तर पहिलो कथाकृति ‘खुला जेल’ मार्पmत नेपाली कथा साहित्यको क्षेत्रमा देखा पर्नुभएको छ । अत्यन्त व्यस्त जीवनबाट अलिकति समय निकालेर भए पनि नेपाली साहित्यको क्षेत्रमा केही गरौँ भन्ने हुटहुटीले प्रेरित भएर लाग्–छाड् लाग्–छाड् किसिमले नै भए पनि कलम चलाउँदै आउनु भएकी उहाँका केही गीत पनि युट्युबमा प्रसारित छन् ।
‘तमु ल्होसार’को रौनक
महिलाहरू शिरबन्दी, मखमली चोली, घलेक, पटुकी, छिटको गुन्यु र मजेत्रो लगाएर सजिएका थिए भने पुरुष टोपी, भोटोमाथि भाङ्ग्रो लगाई कछाड र पटुकी बाँधी समूह बनाएर घाटु, सोरठी, कौडा नाचमा व्यस्त थिए। गुरुङ समुदायले पुरानो वर्षको बिदाइ गरी नयाँ वर्षलाई स्वागत गर्दै ‘तमु ल्होसार’ चाड शुक्रबार धुमधामसँग मनाएका छन्।
अघौँ अर्चलेमा लेखनाथ पौड्यालको १३९औँ जन्मजयन्ती मनाइयो
कवि शिरोमणि लेखनाथ पौड्यालको १३९औँ जन्मजयन्ती विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाइएको छ। उहाँकै जन्मस्थल कास्कीको लेखनाथस्थित अघौँ अर्चलेमा आज जन्मजयन्ती मनाइएको हो।
