हस्तकलामै जीवन लेख्ने मछिन्द्र
भाषा, कला, संस्कृति र परम्परा पहिचान हुन् । पहिचानसँग जोडिएका पुराना संस्कार संस्कृति आधुनिक प्रविधिको विकासले संकटमा छन् । जसका कारण मौलिक पहिचाननै गुम्ने खतरा बढाएको छ ।
मेहनतको फल (कथा)
अजय सामान्य परिवारमा जन्मिएको थियो । उसका बुवा खेतीपाती गर्थे भने आमा नजिकैको एउटा आधारभूत तहको विद्यालयमा पढाउनु हुन्थ्यो,। खेतीपाती र शिक्षण पेसाबाट आएको आम्दानीले नै घर व्यवहार चलाउन र अजयको विद्यालयको शुल्क तिर्न जेनतेन पुग्दै थियो । नभन्दै अजयको कक्षा ८ को परीक्षाको रिजल्ट पनि आयो । अजयको रिजल्ट देखेर जसरी पनि उसलाई सहर पठाउने कुराको बाबाले सङ्कल्प गरे । भोलि पल्ट बुबाले भने, “छोरा ! तिमीलाई राम्रो वातावरणमा राम्रो शिक्षा दिनलाई एउटा ठूलो विद्यालयमा राखेर पढाउने सोचमा छौँ ।”
देउडामार्फत जनचेतनाको जमर्को
विद्यालयका छात्राहरू स्थानीय वेशभूषामा जनचेतना फैलाउन देउडा गीतमार्फत लाग्नुभएको छ । उहाँहरू सार्वजनिक रूपमा आयोजना हुने हरेक कार्यक्रममा यो शैलीमा जनचेतना जगाउन लागिपर्नुभएको छ । खार्पुनाथ गाउँपालिका–४ को सीता माविका छात्रा पार्वती रोकायाले विद्यालयमा अध्ययनरत छात्राहरू मिलेर गाउँपालिकाभरि आयोजना हुने हरेक कार्यक्रममा देउडा गीतमार्फत जनचेतना फैलाउने अभियान सुरु गरेको बताउनुभयो । उहाँले यो कार्यक्रमका लागि विद्यालयका प्रधानाध्यापक जुनराज हमालको अगुवाइमा स्थानीय वेशभूषाका पोसाक (दौरा र घाग्रो)को व्यवस्था गरिएको बताउनुभयो ।
लोकप्रिय बन्दै चर्या नृत्य
बौद्ध धर्मको वज्रयानी वज्राचार्य गुरुहरूले परम्परादेखि पूजा कोठाभित्र अभ्यास गर्दै आएका चर्या नृत्य स–साना बालबालिकादेखि युवापुस्तामाझ लोकप्रिय भएको छ । युगौँदेखि अभ्यासमा रहेको यो नृत्य यसरी बाहिर प्रस्तुत हुन थालेको धेरैपछि हो । काठमाडौँभित्रका नेवार समुदायको पनि बौद्ध धर्म मान्ने समुदायमा प्रख्यात चर्यालाई विश्वव्यापी रूपमा प्रचार गर्नुपर्छ । हाम्रो संस्कार संस्कृतिलाई हामीभित्र मात्र राख्न हुँदैन भन्ने उद्देश्यका साथ अहिले बालबालिकादेखि युवापुस्ताले सिक्दै गरेका छन् । चर्या नृत्य गुरु तथा प्रशिक्षक सञ्जय राजोपाध्याय भन्नुहुन्छ, “नेपालको मौलिक शास्त्रीय नृत्य भनेकै चर्या हो । यसका गीत संस्कृत भाषामै गाइन्छन् । मुख्यतया मुद्राका आधारमा यो नृत्य गरिन्छ ।”
मङ्सिरको धान (कविता)
कात्तिक मैना पार गरी मङ्सिर मैना लायो । किसानले खेतीपाती भिœयाउने दिन आयो ।
बुद्धिसागरको उपन्यास कृति ‘एक्लो’ सार्वजनिक
लेखक बुद्धिसागरद्वारा लिखित उपन्यास कृति ‘एक्लो’ लोकार्पण भएको छ।
भूकम्प (कथा)
वि.सं २०७२ को घटनाले थुप्रै घर भत्किए, थुप्रै मानिस घाइते भए, थुप्रै बिते । ठूलो आवाज आयो । एकै छिनमा पूरा नेपाल हल्लियो । के भइरहेको छ ? कसरी, हाम्रो घर हल्लिरहेको छ ? बाबाले भन्नुभयो । भूकम्प आयो, भूकम्प आयो छिमेकीहरूले भन्न लागे । बाबा छिटो कुदेर सुनील, मामु, आमालाई लिएर बाहिर भएको खाली मैदानमा लग्नु भयो ।
कहर वृत्त (कथा)
गोधूलि साँझ । हामी दुवैजना पसलमा छौँ । हामीले खाजा खाइसकेका छौँ । हठात् मेरी श्रीमतीले भनिन्, ‘‘मेरो जीउ कटकटी दुखिरहेको छ । ज्वरो आउलाजस्तो छ ।’’ तत्काल मैले भनेँ, ‘‘केही हुँदैन । सिटामोल एक चक्की खाइदेऊ, निको भइहाल्छ । बरु माथि कोठामा जाऊ, आराम गर्न ।’’ उनी सुस्तरी उठिन् र गइन् । म पसलमै रहेँ । सुनसान छ पसल । कारोबार छैन । निरुपाय म पत्रिका पढ्ने जमर्को गर्दैछु । अन्धकार व्याप्त छ धर्तीमा । अँध्यारोमा सबै–सबै अँध्यारा देखिन्छन् । कहीँ कतै उज्यालो देखिँदैन ।
हार्दिकताभित्र बौद्धिकताको लेपन
‘जीवनको अभिनन्दन’ प्रा.डा. ज्ञानू पाण्डेको नवीनतम निबन्ध सङ्ग्रह हो । एघारवटा निबन्धका सङ्ग्रहले व्यापक विषय उठाएका छन् । निबन्धकार पाण्डेमा आध्यात्मिक भनौँ वा छैटौँ इन्द्रियको क्षितिज उघारिएको देखिन्छ । विषयगत वा वस्तुगत प्रस्तुतिमा हार्दिकता र बौद्धिकताको रङ भरेर निबन्धकार पाण्डेले निबन्ध बुन्नुभएको छ । सङ्ग्रहका आत्मपरक तथा वस्तुपरक ११ वटा निबन्धले भिन्नभिन्न स्वाद दिएका छन् । तर कतिपय निबन्धको सामल फरक, स्वाद समानजस्ता लाग्छन् । ‘निर्बन्ध नायिकाको महाप्रस्थानमा’ निबन्धकार पाण्डले ‘नेपाली साहि
नाट्य महोत्सव उत्साह र आक्रोश
काठमाडौँमा दोस्रो संस्करणको ‘नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय नाट्य महोत्सव’ भर्खरै सकिएको छ । महोत्सवमा नेपालसहित भारत, भुटान, श्रीलङ्का, रुस, इटाली, स्पेन, बेलायत, बेलारुस, इजिप्ट, संयुक्त राज्य अमेरिका, उरुग्वे र अर्जेन्टिनाका नाटक प्रदर्शन गरिएको थियो । महोत्सवका अवसरमा नाटक मञ्चन मात्रै होइन, नाटकबारे बहस, अन्तक्र्रिया र छलफल पनि भए । नाटकको वर्तमान अवस्था र चुनौतीका विषयमा छलफल पनि भयो ।
मिथिला संस्कृतिसम्बन्धी कार्यक्रम सुरु
कर्ण कायस्थ महासभा नेपाल तथा भारत मर कर्ण कायस्थ महिला समाज नेपालद्वारा आयोजित मिथिला संस्कृति तथा कर्ण कायस्थ विषयक दुईदिने अन्तर्राष्ट्रिय कार्यक्रम सुरु भएको छ । ज्येष्ठ नागरिक डा. गौरीशङ्करलाल दासको आतिथ्यमा सुरु भएको कार्यक्रममा पूर्वउपप्रधानमन्त्री विमलेन्द्र निधिलाई सम्मान गरिनुका साथै वरिष्ठ समाजसेवी, मानव अधिकारवादी, चिकित्सक तथा नेपालका विभिन्न पुरस्कारबाट सम्मानित गरिएको थियो
‘मतिना पारु’
नेपालमा पश्चिमेली ‘भ्यालेन्टाइन डे’को चर्चा धेरै हुँदै गर्दा नेवारी समुदायमा पनि यस्तै एउटा दिन छ भन्दा कतिलाई अनौठो लाग्न सक्छ । मतिना पारु नेपालमा बसोबास गर्ने नेवार समुदायको एक लोकप्रिय दिन हो । यो दिन यःमरी पुन्हिको भोलिपल्ट अर्थात् शुक्रबार मतिना पारु परेको छ । मतिना भनेको माया र पारु भन्नाले प्रतिपदा भन्ने बुझिन्छ ।
भजन ‘दाफा पुकार’ सुरु
उपत्यकामा प्रचलित ऐतिहासिक, सांस्कृतिक महत्वको दाफा भजन परम्पराको संवद्र्धन गर्ने उद्देश्यले आयोजित ‘दाफा पुकार’ तेस्रो संस्करण शुक्रबारदेखि सुरु भएको छ । फोक लोकद्वारा विभिन्न संस्थासँगको सहकार्यमा आयोजित दाफा पुकार कार्यक्रमको स्रुवात कीर्तिपुर पाँगाको बालकुमारी दाफा खलःको प्रस्तुतिबाट गरिएको थियो । काठमाडौँ महानगरपालिकाका उपप्रमुख सुनिता डङ्गोलले महानगरभित्रका मूर्त/अमूर्त सम्पदाको संरक्षणका लागि महानगरले काम गरिरहेको बताउनुभयो ।
घमण्ड (कथा)
एउटा ठूलो राज्य थियो मुगल । त्यहाँका जनता खुसीसाथ रहन्थे । त्यस राज्यका राजा निकै नै दयालु र असल स्वभावका थिए । उनी आफ्ना जनतालाई निकै नै माया गर्थे । राज्य चलाउन सहयोगका लागि उनले मन्त्री चयन गर्ने विचार गरे । उनले महिम नामको एक असल मान्छेलाई मन्त्री छाने । असल मानिस मन्त्री छानिएको कुरा सुनेर जनता देशमा केही परिवर्तन हुन्छ कि भन्ने कुरा ठान्थे । दिनहरू बित्दै गए महिम मन्त्री बनेपछि पहिलो २४ महिना राम्रा काम गरे । विस्तारै मन्त्रीको मनमा लोभ लाग्न थाल्यो ।
सुनौलो जीवन (कविता)
रुँदै रुँदै यस धर्तीमा टेक्यौ आफ्नो पाइला दुष्ट पापी धन्दा गरे बस्छ जीवनमा मैला
बालबालिकाका लागि ‘यःमरी पुन्हि सप्ताह’
मीठो परिकार यःमरी र यःमरी पुन्हि (पूर्णिमा)बारे चित्रकलाको माध्यमबाट बुझाउन मङ्सिर १५ गतेदेखि ‘यःमरी पुन्हि सप्ताह’को आयोजना गरिएको छ । उक्त कार्यक्रम यःमरी पुन्हिको दिन २२ गते समापन हुनेछ ।
कचहरी नाटक ‘अभीप्सा’ मञ्चन
हाम्रो समाजमा महिलाले धेरै किसिमका हिंसाको सामना गर्नु परेको छ । आधा आकाश ओगट्ने महिला भनिए पनि अधिकारबाट वञ्चित हुनु परेकाले हिंसा बढेर गएको हो । छोरीलाई स्वतन्त्र अस्तित्व भएको नागरिकका रूपमा नलिने प्रथाले गर्दा सही र न्यायपूर्ण प्रतिनिधित्व अझै हुन सकेको छैन । महिलामाथि हेराइमा, बोलीमा र क्रियाकलापमा हिंसा हुने गरेको छ । यसैलाई आधार बनाएर महिला अब कमजोर छैनन् भन्ने हेतुका साथ समाजलाई देखाउन लैङ्गिक हिंसाविरुद्धको १६ दिवसीय अभियानमा कचहरी नाटक मञ्चन भएको छ ।
‘प्रेमको बाटो सर्तकताका साथ पार गर्नुपर्छ’
‘‘जिन्दगी आफूले सोचेजस्तो हुँदैन, चाहेजस्तो हुँदैन । जिन्दगीको कुनै अर्थ हुँदैन, यसलाई आफैँले अर्थपूर्ण बनाउनुपर्छ ।’’
‘जरत्कारु’ विमोचन
साहित्यकार किरण आचार्यद्वारा लिखित ‘जरत्कारु’ उपन्यास नेपालगञ्जमा विमोचन गरिएको छ ।आचार्यका यसअघि थारू भाषाको ‘सँपरजुवा’ कथासङ्ग्रह, कथासङ्ग्रह ‘क्यान्टोनमेन्ट’ तथा ‘अस्तित्व’ र ‘अनुभूति’ नामका दुई लघु–कवितासङ्ग्रह प्रकाशित भइसकेका छन् । शाश्वत फाउन्डेसनले नेपालगञ्जमा आयोजना गरेको कार्यक्रममा नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका पूर्वसदस्यसचिव सनत रेग्मीलगायतले सामूहिक रूपमा पुस्तक विमोचन गर्नुभयो ।
न्यानोसँगै स्टाइलिस फेसन
एक समय थियो, जाडो मौसममा शरीरलाई न्यानो पार्न जस्तोसुकै लुगा लगाइन्थ्यो । अहिले भने मानिसको रोजाइ, सोचाइ, चाहना र समय परिवर्तन भएको छ । विशेष गरी युवा पुस्तालाई जाडोमा न्यानो कपडा भएर मात्र पुग्दैन । हेर्दा सुन्दर र आकर्षक देखिनु पनि उनीहरूको प्राथमिकतामा पर्ने गर्छ । चिसोबाट जोगिनुका साथै साथीभाइमाझ होस् वा कार्यालयमा, ‘स्टाइलिस लुक’ युवा पुस्ताको चासोमा पर्छ । जाडोमा न्यानो हुने कपडा लगाउने मात्र होइन, हर समय फेसनेबल भएर हिँड्न रुचाउने फेसनपारखीका लागि अहिले धेरै उपाय रहेका फेसन डिजाइनरहरू बताउँछन् ।
युद्धको कथा ‘द ब्ल्याकबोर्ड ल्यान्ड’
‘सामाजिक रूपान्तरणका लागि रङ्गमञ्च : विविधताको उत्सव’ नाराका साथ नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय नाट्य महोत्सव–२०७९ (निटफेस्ट–२०२२) मा मञ्चन भएको नाटक हो, ‘द ब्ल्याकबोर्ड ल्यान्ड’ । कार्ज हिमलस्टपले लेख्नुभएको र राजेश सिंह निर्देशित ९० मिनेट लामो भारतको नाटक ‘द ब्ल्याकबोर्ड ल्यान्ड’ युद्धको समयमा कुनै एकान्त ठाउँमा भेटिएका तीन व्यक्तिको वरिपरि घुम्छ । उनीहरूबीचको मतभेद र भिन्नताले द्वन्द्व निम्त्याउँछ । फलस्वरूप उनीहरू शारीरिक हिंसामा उत्रन्छन् । बोर्डमा बस्ने नायकहरू जसलाई यो पनि थाहा हुँदैन कि उनीहरू यही राज्यको मान्छे हो होइनन्; नाटक यही विषयमा आधारित छ ।
खरेल, कोइराला र त्रिपाठी सम्मानित
भारती खरेल प्रतिष्ठानले विभिन्न व्यक्तिलाई पुरस्कृत गरेको छ । समाजसेवी तथा साहित्यकार भारती खरेलको ८५औँ जयन्ती तथा ३०औँ स्मृति दिवसका अवसरमा प्रतिष्ठानद्वारा शुक्रबार यहाँ आयोजित पुरस्कार समर्पण कार्यक्रममा वरिष्ठ गीतकार किरण खरेललाई साहित्य सिर्जना क्षेत्रमा सम्मानपत्र र नगद राशि ५१ हजार रुपियाँसहित ‘भारती खरेल स्मृति पुरस्कार–२०७७’ प्रदान गरियो । त्यसैगरी समाजसेवाका लागि वरिष्ठ समाजसेवी श्रीमती अनुराधा कोइरालालाई ‘भारती खरेल स्मृति पुरस्कार–२०७८’ प्रदान गरियो । कोइरालाको अनुपस्थितिमा उहाँको पुरस्कार माइती नेपालका कार्यकारी निर्देशक विश्व खड्काले ग्रहण गर्नुभयो ।
परम्परागत बाजामा युवा आकर्षण
सङ्गीतलाई माया गर्ने युवापुस्ताको कमी छैन । सङ्गीतलाई माया गर्नुको साथै परम्परागत बाजा सिक्नमा पनि उत्साहित छन् अहिलेका युवापुस्ता । “हामी युवापुस्ताले संरक्षण नगरे कसले गर्छ” लोकन्थली निवासी प्रनेश श्रेष्ठ भन्नुहुन्छ, “नेवारी संस्कृति, बाजा तथा परम्पराको संरक्षण हाम्रो हातमा छ ।” ख्वप कलेज, भक्तपुरमा इन्जिनियरिङ अध्ययनरत उहाँलाई सधैँ पढ्नको चटारो हुन्छ। तैपनि इच्छा भए उपाय अनेक भनेझैँ साइन्सको विद्यार्थी भए पनि उहाँको बाँसुरी बजाउने दृढ चाहनाले पढाइलाई कुनै रोकतोक गरेको छैन। समय मिलाएर उहाँले बाँसुरी सिक्न थालेको वर्षदिन भइसक्यो। विभिन्न गीत र लयमा बाँसुरीबाट धुन निकाल्नुहुन्छ ।
‘मेड इन इल्भा’ इटालीका मजदुरको कथा
इटालीका मजदुरको कथा बोकेर ‘सामाजिक रूपान्तरणका लागि रङ्गमञ्च : विविधताको उत्सव भन्ने नाराका साथ भइरहेको नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय नाट्य महोत्सव २०७९ (निटफेस्ट २०२२) सातौँ दिनमा आइपुगेको छ ।
कला र संस्कृतिमा नेपाल विश्वकै समृद्ध देश : प्रधानमन्त्री देउवा
प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले नेपाल कला, संस्कृतिको दृष्टिले विश्वकै धनी र समृद्ध मुलुक भएको बताउनुभएको छ ।
