निर्वाचनमा फेक मिडिया
अघिल्लो चार वर्ष अमेरिकी मिडियाले ‘फेक मिडिया’ को उपाधि पाए। सायद विश्वको शक्ति सम्पन्न देश अमेरिका र त्यहाँका पनि राष्ट्रपतिले नै प्रयोगमा ल्याएकाले होला यो वाक्यांश संसारमा नै प्रयोगमा आयो। खासमा अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले यो वाक्यांशको प्रयोग गर्नुभएको थियो, अमेरिकी मिडियाहरूका लागि। उहाँले नै अमेरिकाका सबै (एकाधबाहेक) का मिडियालाई यो नामले बोलाउनुहुन्थ्यो। भाषण गर्न गयो कि उहाँले ‘फेक’ मिडियाबाट सुरु गर्नुहुन्थ्यो। पछि पछि त उहाँले फेक मिडिया अवार्ड नै स्थापना गरेको घोषणा पनि गर्नुभयो। र जसले बढीभन्दा बढी फेक (गलत समाचार) सम्प्रेषण गर्न सक्छ उसैलाई सो अवार्ड दिने घोषणा पनि गर्नुभएको थियो।
सार्वजनिक शिक्षामा गुणस्तरको प्रश्न
गुणस्तरीय शिक्षाको गुणस्तर सार्वजनिक वृत्तमा ठूलो बहसको विषय बन्दै आएको छ। यो विषयले नीति, निर्माता, राजनीतिज्ञ, शिक्षक, अभिभावक, विद्यार्थी र आमजनमानसमा ठूलो चिन्ता बढाएको छ। लोकतान्त्रिक मुलुकमा सार्वजनिक शिक्षा पहिलो प्राथमिकतामा पर्नु पर्छ तर त्यसो हुन सकेको छैन। शिक्षाको सुधारका नाममा प्रयोग भइरहने गुणस्तरीय शिक्षाको कहिल्यै सम्मान हुन सकेन। सार्वजनिक शिक्षाको गुणस्तर वृद्धिबाट मात्रै चेतनाको स्तर बढ्नेछ र लोकतन्त्र पनि सुदृढ हुनेछ।
व्यावहारिक धरातलमा घोषणापत्र
आगामी मङ्सिर ४ गते प्रदेश सभा र प्रतिनिधि सभाको निर्वाचन हुँदैछ। त्यसको लागि निर्वाचन आयोगले सबै तयारी पूरा गरेको विषय सार्वजनिक गरिएको छ। राजनीतिक दल र उम्मेदवार निर्वाचनलाई आफ्नो पक्षमा पार्न लागिपरेका छन्। निर्वाचन आयोगले निर्वाचनको लागि चाहिने मतपेटिका चीनबाट आयात गरेको छ भने अन्य सबै सामग्री भारतबाट आयात गरेको छ। एकातिर निर्वाचनका लागि चाहिने सबै सामग्री विदेशबाट आयात गर्नुपरेको अवस्थाले नेपालको परनिर्भरतालाई प्रतिविम्बित गरेको छ भने देश चरम आर्थिक सङ्कटमा जाँदैछ भन्ने सबालमा बहस हुन थालेका छन्। पत्रपत्रिका, विद्युतीय एवं छापा माध्यममा समेत निर्वाचनको विषयमा बहस तथा पैरवी हुन थालेको छ।
चुनावी आर्थिक मुद्दा
मङ्सिर ४ मा हुन लागेको प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभा निर्वाचनलाई लक्षित गर्दै सबैजसो राजनीतिक दलले आआफ्नो चुनावी घोषणापत्र सार्वजनिक गरेका छन्। मतदाताहरूलाई आश्वासन दिलाउन तयार पारिएका यी घोषणापत्रमा राजनीतिक, सामाजिक मुद्दाका साथसाथै आर्थिक मुद्दालाई पनि प्राथमिकताका साथ अगाडि सारिएको देखिन्छ। त्यसो त नेपालमा अब राजनीतिक सङ्क्रमणकालको अन्त्य भएको र आर्थिक क्रान्तिको सुरुवात गर्नुपर्छ भन्ने विषयमा प्रमुख दलका नेताको
परराष्ट्र नीतिमा दलीय दृष्टिकोण
नेकपा (माओवादी केन्द्र) का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल पहिलो पटक प्रधानमन्त्री भएपछि पहिलो विदेश भ्रमणस्वरूप सन् २००८ मा चीनमा भएको ग्रीष्मकालीन ओलम्पिक खेलकुद प्रतियोगितामा जानुभयो। नेपालका प्रधानमन्त्री पहिलो विदेश भ्रमणका रूपमा दक्षिणको छिमेकी मुलुक भारत जाने क्रम चलिरहेकोमा दाहालले चीन गएकोमा परराष्ट्र वृत्तमा ठूलो खैलाबैला नै मच्चियो। कम्युनिस्ट प्रधानमन्त्रीले साम्यवादी राष्ट्र चीन नै पहिलो भ्रमणका रूपमा रोजेको विषयलाई एकथरीले स्वाभाविक ठानेको र हाम्रो स्वतन्त्र परराष्ट्र नीतिको बखान गरिरहेकै बेला उनी स्वदेश फर्केपछि सञ्चारमाध्यमसित “मेरो पहिलो राजनीतिक भ्रम
घोषणापत्रमा नागरिकका अपेक्षा
मानव सभ्यताको विकास क्रममा जब राज्यको स्वरूप निर्माण हुँदै गयो, तब शासनको पनि विकास र विस्तार हुँदै आयो। राज्यको रूपान्तरण र सबलीकरण भए वा हुने गरेको भए तापनि यसको भौगोलिक सिमानामा भने सामान्यतया सीमितता रहन्छ। यसको विपरीत शासनचाहिँ एउटा निरन्तर चलिरहने प्रक्रिया हो। यो आफैँमा सापेक्ष हुन्छ। विशेषतः शासक वा नागरिक दुईमध्ये एकको चाहनामा शासन परिवर्तन हुने गर्दछ। शासकको इच्छाबमोजिम परिवर्तन हुने शासनमा निरङ्कुशता झल्किन्छ, जुन परम्परागत मान्यता र अभ्यास पनि हो। नागरिकको शासनप्रतिको बुझाइले गर्दा शासन व्यवस्थामा परिवर्तन हुन्छ भने त्यसलाई लोकतान्त्रिक शासन भनिन्छ। जसलाई शासनको आधुनिक अवधारणाको रूपमा पनि लिन सकिन्छ। आजको युगमा एउटा असल शा
आचारसंहिताको कसीमा निर्वाचन
आगामी मङ्सिर ४ गते प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभाका सदस्यको निर्वाचन हुन गइरहेको छ। सो निर्वाचनलाई स्वच्छ, निष्पक्ष, पारदर्शी तथा भयमुक्त वातावरणमा गराउन निर्वाचन आयोगले आचारसंहिता लागू गरेको छ। सामान्यतः आचारसंहितालाई एउटा नैतिक बन्धनका रूपमा बुझिन्छ तर यसलाई पछिल्ला दिनमा राजनीतिक संस्कारको विकास र कानुनी दण्ड सजायका रूपमा पनि बुझिन थालेको छ। आयोगले मतदानको नजिकका १७ दिन मात्रै उम्मेदवारले आम
वैदिक शिक्षाबाट आदर्श समाज
वैदिक शिक्षाको आधारमा नै आधुनिक शिक्षाले निरन्तरता पाइरहेको छ। वेदको रचना हजारौँ वर्षअघिदेखि ऋषिमुनिहरूले भन्दै आएका कुरा हुन्। यिनै भनाइलाई वेदव्यासले लिपिबद्ध गरेका थिए। आर्यावर्त, हिमवत्खण्ड उद्गम रहेको चार वेद आर्यका ज्ञानका स्रोत थिए। वेदमा आर्यलाई ज्ञानी समुदाय वा सिद्धान्त भनी व्याख्या गरिएको छ। सबै समुदायका व्यक्ति तिनका बुद्धि र क्षमताको सफलतापूर्वक प्रयोग गर्नेलाई आर्य भनिन्थे। मानव सभ्यताका सबैभन्दा प्राचीन ग्रन्थ वेद हो भने त्यसमा पनि ऋग्वेद सबैभन्दा प्राचीन ग्रन्थ हो। दस मण्डल र १,०१७ सूत्रमा विभाजित ऋग्वेदमा राजनीति, कूटनीति, आचार, विचार, परम्पराको पद्यात्मक व्याख्या गरिएको छ। यसमा समष्ठिगत रूपमा आर्यहरूको जीवनशैली र ज्ञानलार्ई परिभाषित गर्ने प्रयास गरिएको छ।
दलीय राजनीतिको ओज
नयाँ राजनेताको उदय र नयाँ नीति सार्वजनिक हुने अस्त्रका रूपमा चुनावलाई चित्रण गरिन्छ। नयाँ नेताको उदय हुन दल नै अनिवार्य आवश्यकता हो भन्ने पनि छैन। दलबिनाको व्यक्तिको राजनीतिमा प्रतिनिधित्व हुँदा लोकतन्त्र संस्थागत हुन सक्दैन भन्ने ठहर कतिपय विज्ञको छ । विज्ञको निष्कर्ष जे भए पनि कहिलेकाहीँ सार्वजनिक क्षेत्रका मानिसले चुनावमा सफलता हासिल गरेर देशलाई समृद्ध पनि बनाएका छन्। स्वतन्त्र व्यक्तिले अक्सर अभिजात वर्ग (एलाइट क्लास)को ठाउँमा आममानिसलाई प्रतिनिधित्व गर्ने खालको कार्यक्रम ल्याएर विजयी बनेको देखिएको छ।
नागरिकको जिम्मेवारी
सङ्घीय र प्रदेश सभा निर्वाचन नजिकिएसँगै राजनीतिक सरगर्मी बढ्न थालेको छ। नयाँ संविधान जारीपछि २०७४ मा पहिलो निर्वाचन भएको थियो। मङ्सिर ४ मा हुने निर्वाचन दोस्रो हो। यो निर्वाचनको छुट्टै महत्त्व र विशेषता रहेको विश्वास छ। यो पटकको प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभा निर्वाचनपछि नागरिकको स्थानीय आवश्यकताको सम्बोधन हुने आमअपेक्षा छ। अघिल्लो प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभा निर्वाचनमा विभिन्न दलले नागरिकलाई बाँडेका आश्वासन कतिको पूरा भए, भएनन् भन्नेतर्फ सबैको ध्यान जानुपर्छ। शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार, वैदेशिक सम्बन्धका बारे भए–गरेका कार्य, राष्ट्र र राष्ट्रियताको सन्दर्भमा भए–गरेका कार्यको फेहरिस्त मतदाताले माग्नुपर्छ। दलहरूले घोषणा गरेअनुरूपका घोषणापत्रमा उल्लिखित कार्य कतिको पूरा भए, भएनन् सोकोसमेत लेखाजोखा यो
निर्वाचनमा गठबन्धनको सन्देश
आमनिर्वाचन २०७९ अघिल्लो पटकझैँ प्रदेश सभासँगै हुँदैछ। अघिल्लो चुनावभन्दा यस पटकको चुनाव धेरै अर्थमा भिन्न छ। २०७४ को चुनावमा कथित विचार मिल्ने वामपन्थी दलबीच चुनावी तालमेल र एकीकरण गरिएको थियो। तर यस पटक विचार वा अरू केही मिल्ने पार्टी कसैले खोजेको छैन। त्यसबेला स्थानीय चुनाव गर्दै गर्दा कांग्रेस र माओवादीकै सरकार थियो। तर आमनिर्वाचनका बेला एकाएक माओवादीले विजातीयलाई छाड्यो र सजातीय गठबन्धन ग-यो। त्यही गठबन्धनको लाभ लिने माओवादीका नेताहरूलाई यतिबेला लागि रहेको छ विचा
विदेशनीतिमा साझा सहमति
लोकतन्त्र र राजनीतिको आधारस्तम्भ चुनाव भएकोले राज्यको सम्पूर्ण संयन्त्र अहिले कसरी आगामी मङ्सिर ४ को निर्वाचन सफल बनाउन सकिन्छ त्यसतर्फ केन्द्रित भएको छ। प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभातर्फ हुने प्रत्यक्ष र समानुपातिक उम्मेदवारका लागि यो आमनिर्वाचनले तिनलाई विधि बनाउने ठाउँमा पु¥याउनेछ। मतदाताको रोजाइको आधारमा प्रतिनिधि छान्न लोकमतको मापन गर्ने कार्यका लागि सार्वभौम जनता यताका केही दिन उम्मेदवारले गरेको गृहकार्य परीक्षण गरिरहेका छन्।
निर्वाचनका आर्थिक कार्यसूची
प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभाको मङ्सिर ४ गतेको निर्वाचनले मुलुकी तापमान बढ्दै गएको छ। अब दुई साताभन्दा कम समय रहँदा राजनीतिक दलहरू चुनावी मैदानमा पुगेका छन्। यो पटक ठूला चुनावी कार्यसूची देखिएका छैनन्। चुनाव कसरी जित्ने भन्ने ध्येयले नै राजनीतिक दल र उम्मेदवार मतदातासमक्ष पुगेको देखिएको छ। त्यसनिम्ति अनेक आश्वासन, विकासका सपना र कतिपय झुटका पुलिन्दासमेत मतदातामा राख्न थालिएको
युवा होइन, उत्पादन निर्यात
युवाशक्ति नै देश विकासका संवाहक हुन्। राष्ट्रिय विकासको रथ तान्ने आधारभूत शक्ति भनेकै युवा वर्ग हो। युवाको आँट, जोश, जाँगर र हिम्मतलाई उपयोग नगरेसम्म देशले विकासको काँचुली फेर्न सक्दैन। नेपाललाई दक्षिण एसियाकै धेरै युवा जनशक्ति भएको देश भनिए पनि युवा रोजगारीका लागि विश्व बजारमा श्रम र सीप बेच्न बाध्य छन्। देशमा भएका युवा पनि अवसरको अभावले बरालिएका छन्। कोही राजनीतिक दलमा लागेर अनुत्पादक समय खर्च गरिरहेका छन् भने कोही कुलतमा फँसेका छन्। यसरी हेर्दा राज्यले युवाशक्तिलाई विकास निर्माणमा उपयोग गर्न सकेको छैन। उत्पादनको क्षेत्रमा लगाउन सकेको देखिँदैन।
चुनावी घोषणापत्रको औचित्य
चुनावी घोषणापत्र ल्याटिन शब्द, ‘म्यनिफस्तुम’बाट आएको हो, जसको अर्थ स्पष्ट पार्नु हो। १८४७ को कोट नरसंहारपछि सत्तामा आएपछि जङ्गबहादुर राणाले शासन गर्दा सन् १८४८ मा माक्र्सद्वारा लिखित कम्युनिस्ट पार्टीको घोषणापत्र सार्वजनिक भएको थियो। संसदीय लोकतन्त्रको जन्मभूमि इङ्गल्यान्डमा पहिलो घोषणापत्र सन् १९०० को निर्वाचनमा जोन सालिसबरीले सार्वजनिक गरेका थिए।
विद्यापतिको साहित्य साधना
मैथिली साहित्यका महाकवि विद्यापति साहित्यका महान् साधक थिए। उनको साहित्य साधनाले नै मैथिली साहित्यलाई लोकप्रिय र सर्वव्यापी बनाएको हो। विद्यापति दक्षिण मिथिलाको विस्फी भन्ने गाउँमा पिता पण्डित गणपति ठाकुर र माता गङ्गादेवीको पुत्रका रूपमा जन्मेका हुन्। उनका पिता तत्कालीन मिथिलाका राजा शिवसिंहको दरबारका राजपण्डित थिए।
दानवीर मैयाँदेवी
स्कुलमा कक्षा १२ सम्मको पढाइ हुन्छ । समुदायको व्यवस्थापनमा सञ्चालनमा रहेको मैयाँदेवी कलेजमा अहिले ११ देखि स्नातकोत्तरसम्मको पठाइ हुने गर्दछ। गरिब विपन्न समुदायका छात्राका लागि यो कलेजमा मैयाँदेवीकै लगानीमा निःशुल्क पढ्न पाउने व्यवस्थासमेत मिलाएको छ। लामो समयदेखि कांग्रेसको राजनीतिमा रहनुभएकी श्रेष्ठले कांग्रेसको केन्द्रीय कार्यालयका लागि रवि भवनमा तीनतला भएको घर जग्गा पार्टीलाई दान दिनुभएको थियो। श्रेष्ठले गोरखामा पार्टी कार्यालय बनाउन २० लाख रुपियाँ सहयोग गर्नुभयो। नेपाली कांग्रेस देवघाटका लागि घडेरी दान गर्नुभएकी श्रेष्ठले प्रजातन्त्रवादी पत्रकारहरूको संस्था प्रेस युनियन चितवनको भवन बनाउनका लागि पनि बसेनीमा जग्गा दान दिनुभयो।
यसरी आउँछ सकारात्मक सोच
एउटा मानिसको घरमा आगलागी भयो र धेरै धन सम्पत्ति जलेर नष्ट भयो। संयोगवश घरका मानिसलाई केही भएन। त्यो देखेर गाउँलेले सहानुभूति व्यक्त गरे। घरका मानिसले सहानुभूतिलाई स्वीकार गरे, तुरुन्तै अरू केही प्रतिक्रिया दिएनन्। बरु भोलिपल्ट गाउँलेलाई बोलाएर मिठाई बाँडे। गाउँले अचम्मित भए – “त्यत्रो सम्पत्ति जलेर खरानी भएको छ, उल्टै केको खुसियालीमा मिठाई बाँडेका होलान्।” घ
आत्मसमीक्षा र दृढसङ्कल्प
नेपाल बन्ने/नबन्ने अनेकौँ कारण छन्। बन्ने कारण आत्मसात् गरी नबन्ने कारण त्याग्दै जानु समयलाई पछ्याउनु हो। समयको लयसँग हिँड्न जानियो भने गन्तव्य असहज छैन । आधुनिक विश्वमा समृद्धि, विकास र आधुनिकता एकअर्काका पर्याय हुन् । विकास, समृद्धि र आधुनिकता एकाएक राता
राजनीतिमा दलितको पहुँच
राज्य सत्तामा दलित समुदायको सहभागिता पञ्चायत कालबाटै सुरु भएको थियो। पञ्चायतले दलित समुदायलाई प्रभावमा पार्न केही नेतालाई सांसद र मन्त्री बनाउने काम ग-यो। २०१६ सालमा सहर्षनाथ कपालीलाई माथिल्लो सभामा राजाले मनोनीत गरेका थिए । २०१९ मा धनमानसिंह परियार राष्ट्रिय पञ्चायत सदस्यमा राजाबाट मनोनीत भएका थिए। राष्ट्रिय पञ्चायतमा छ जना दलित नेता सदस्य भएका थिए। २०३१ साल
डलरको मूल्यवृद्धिले समस्या
विश्व बजारमा अमेरिकी डलरको मूल्य बढ्दै गएको छ। त्यसैले डलरको महìव झन् बढ्दो छ। नेपालजस्ता अति कम विकसित मुलुकको अर्थतन्त्र आत्मनिर्भर नहुने र खाद्यान्न, लत्ताकपडालगायत औषधि र कच्चा पदार्थसमेत आयात गर्नुपर्ने बाध्यताकै कारण अमेरिकी डलरको सञ्चितिमा चाप पर्छ। हाम्रो अर्थतन्त्र आत्मनिर्भर छैन र अधिकांश वस्तु आयात गर्नु परिरहेको छ। आयातमा वृद्धि र निर्यातमा कमी हुँदा शोधनान्तर घाटा बढिरहेको छ। २० खर्बको आयात हुँदा केवल दुई खर्ब मात्र निर्यात गर्छौं कसरी देशको अर्थतन्त्र आत्मनिर्भर हुन सक्छ ?
चुनावी घोषणापत्रको अन्तर्य
आगामी मङ्सिर ४ गते प्रतिनिधि सभा सदस्य र सातवटै प्रदेशमा प्रदेश सभा सदस्यको दोस्रो कार्यकालका लागि निर्वाचन हुँदैछ। यसका लागि सबै राजनीतिक दल आ–आफ्नो राजनीतिक हैसियतअनुसार चुनावी मैदानमा प्रतिस्पर्धा गर्दैछन्। लोकतन्त्रमा आवधिक निर्वाचनको महìवपूर्ण भूमिका रहन्छ।
सार्वजनिक सेवामा प्रश्न
सरकारी निकायप्रतिको विश्वसनीयता जोगाउनु मुलुकको वर्तमान चुनौती हो। सेवा प्रवाहका माध्यमले सरकारले जनतासमक्ष आफ्नो चिनारी दिएको हुन्छ। सेवा प्रवाह गुनासारहित हुँदा मात्र सरकार जनताप्रति जिम्मेवार र जवाफदेही भएको मान्न सकिन्छ। सेवा केन्द्रमा रहेका कर्मचारीले आफ्ना सोच, व्यवहार र प्रवृत्तिलाई इमानदारितासँग तादात्म्यता कायम गर्न सकेको अवस्थामा मात्र सरकारी निकायको विश्वसनीय
हरिबोधनी एकादशी
यसपालि शुक्र अस्तसँगै सूर्य र चन्द्र दुई ग्रहण यसै कात्तिक महिनामा र हरिबोधिनी एकादशी आज (शुक्रबार) परेको छ। तुलसी विवाह र चार नारायणसँग जोडिएको यो पर्व हाम्रा लागि निकै पावन दिन मानिएको छ। गत आषाढशुक्ल हरिशयनी एकादशी तुलसी रोपणसँगै सुरु भएको चतुर्मास व्रत समापन पनि यसै हरिबोधिनी एकादशीमा गरिन्छ।