कृषि अनुसन्धानमा चासो
संयुक्त राज्य अमेरिकाले एउटा नयाँ प्रजातिको स्याउ निकालेको छ । यसको नाम हो, क्रिम्सन क्रिस्प । वासिङ्टन स्टेट युनिभर्सिटीका प्राध्यापकद्वय ब्रुस ब्यारिट र केट इभान्सले यसका लागि अनवरत अनुसन्धान गर्नुभएको थियो । अनुसन्धानको अन्त्यतिर अथवा प्रतिफल आउनुअघि नै ब्यारिट सेवा निवृत्त हुनुभयो तर अनुसन्धान जारी राख्नुभयो ।
सुधारको थालनी शिक्षकबाटै
संविधान देशको मूल कानुन हो। नागरिकका अधिकार र कर्तव्यका साथै शासन व्यवस्था सञ्चालन गर्न सरकारलाई संविधानले नै मार्गदर्शन गरेको हुन्छ। नेपालको संविधानको भाग ३ मा व्यवस्था गरिएको मौलिक हकअन्तर्गत धारा ३१ मा शिक्षासम्बन्धी हकको व्यवस्था छ। धारा ३१ को पाँच वटा उपधारामा शिक्षालाई नागरिकको आधारभूत अधिकारको रूपमा सुनिश्चित गरिएको छ।
राष्ट्रपतिमा आदिवासी महिला
दक्षिणी छिमेकी भारतको १५औँ राष्ट्रपतिमा द्रौपदी मुर्मू निर्वाचित हुनुभएको छ। भारतको यस सर्वोच्च नागरिक पदमा पुग्ने उहाँ पहिलो आदिवासी र दोस्रो महिला राष्ट्रपति हुनुभयो। मुर्मूलाई जितको निम्ति पाँच लाख ७७ हजार भोट सजिलै प्राप्त भयो जबकि उहाँका निकटतम प्रतिद्वन्द्वी भारतका भूतपूर्व विदेशमन्त्री यशवन्त सिन्हालाई दुई लाख ६१ हजार भोट प्राप्त भयो। विश्वको सबैभन्दा ठूलो लोकतान्त्रिक देश भारत आफ्नो स्वतन्त्रताको ७५औँ वर्ष (अमृत महोत्सव) मनाइरहेको छ। यस्तोमा एक आदिवासी महिला राष्ट्रपतिको पदमा निर्वाचित हुनु सामान्य उपलब्धि होइन। वर्तमान राष्ट्रपति रामनाथ कोविन्द दलित समुदायबाट आउँछन्। विगत साढेसात दशकमा भारतले तीन–तीन मुस्लिम राष्ट्रपति, दुई महिला, दुई दलित, एक आदिवासी र एक धार्मिक अल्पसङ्ख्यक शिख समुदायबाट राष्ट्रपतिको पदमा विराजमान गराएको छ। तमिलनाडुदेखि लिएर पश्चिम बङ्गालसम्मकालाई पनि प्रतिनिधित्वको अवसर प्राप्त भएको छ।
स्थानीय तह समृद्धिका सर्त
विगत तीन दशकलाई हामीले नियालेर हे-यौँ र मूल्याङ्कन ग-यौँ भने यसबाट भेटिने तथ्य धेरै होलान्। तीमध्ये देशको विकास भनेको सडक निर्माण, व्यक्तिगत समृद्धि भनेको निजी सवारीसाधनको उपयोग भन्ने बुझाइको बाहुल्यता, हरेक तहका नागरिकका लागि वैकल्पिक उर्वर गन्तव्य विदेश अनि राज्यका लागि विप्रेषण एक प्रमुख आर्थिक स्तम्भका रूपमा स्थापित हुन पुगेको छ। आजको दिनमा उभिएर मूल्याङ्कन गर्ने हो भने माथि उल्लेख गरिएका सबैजसो परिस्थिति चुनौतीपूर्ण बन्दै गएका छन्। राज्यका तीन तहका सरकारले हरेक वर्ष विनियोजन गर्ने बजेटमध्येको उल्लेख्य अंश विभिन्न खाले सडकको अध्ययन, निर्माण, मर्मत र सञ्चालनमा छुट्याउनु परेको छ। कुनै पेसा र व्यवसाय बनाएका हरेक नागरिकले आफ्नो आम्दानीको उल्लेख्य अंश दैनिक यातायात व्यवस्थापनमा छुट्याउनु परेको छ।
अबको अभियान ‘स्मार्ट कृषि’
समयको परिवर्तन सँगसँगै मानवीय जीवनशैली, रहनसहन र आवश्यकता परिवर्तन हुँदै गएका छन्। विशेषगरी विज्ञान र प्रविधिको द्रुततर विकासले मानव जीवनसँग सम्बन्धित हरेक क्षेत्रमा प्रभाव पारेको देखिन्छ। मानिसले दैनिक जीवनमा प्रयोग गर्ने वस्तु तथा सेवादेखि शिक्षा, स्वास्थ्य, विभिन्न उद्योग, कलकारखानामा समेत विज्ञान र प्रविधिको विकासले भारी परिवर्तन ल्याएको छ। यति मात्र होइन, हातमा बोकी हिँड्ने फोनदेखि बसोवास गर्ने गाउँ, सहरसम्मलाई नयाँ प्रविधि र प्राविधिक विकासको सहायताले ‘स्मार्ट’ बनाउने होडबाजी नै चलेको देखिन्छ। उदीयमान नयाँ प्रविधिहरू दिनचर्याको महत्त्वपूर्ण भाग बनिरहेका छन्। जस्तै– स्मार्ट फोन, स्मार्ट सहर, स्मार्ट गाँउ, स्मार्ट पर्यटन आदि। यसको असर कृषि क्षेत्रमा पनि परेको देखिन्छ। कृषि उत्पादन, वितरण, बजारीकरणजस्ता क्षेत्रमा समेत प्रविधिको प्रयोग गरी स्मार्ट कृषिको अवधारणा विकसित हुँदै गएको छ। सामान्यतया स्मार्ट कृषिले परम्परागत कृषि प्रणालीबाट नयाँ आधुनिक प्राविधिमैत्री कृषि उत्पादन प्रणालीत
सिमाना व्यवस्थापनमा तारबार
प्रधानसेनापति प्रभुराम शर्माको असार २३ गतेको एक मन्तव्यले एक प्रकारको तरङ्ग ल्याएको सङ्केत भोलिपल्ट, पर्सिपल्टका छापा र अन्य केही सञ्चारमाध्यमले दिएका हुन्। त्यसयता यो चर्चा बाक्लिएको छ । सीमा व्यवस्थापन दिनानुदिन टड्कारो चुनौती हुँदै आएको परिप्रेक्ष्यमा यो विषय बहसमा आउनु अनौठो होइन । “गतिलो बारबन्देजले असल छिमेकी बनाउँछ,” भन्ने महारथी शर्माको कथन अङ्ग्रेजीमा प्रचलित एक अभिव्यक्ति हो, ‘गुड फेन्सेस मेक गुड नेवर्स ।’ महारथी शर्माले यसै क्रममा थपेको देखियो, “यसो भए तापनि अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धहरूको परिदृश्यमा अन्तर्राष्ट्रिय सीमाका आआफ्नै विशिष्टता र जटिलता रहने गरेको सर्वविदितै छ ।”
नेपाली कम्युनिस्टका गुरु
पुष्पलालको जन्म १९८१ असार १५ गते काठमाडौँमा भएको थियो। वंशका दाजु गङ्गालाल राणाशाहीविरोधी आन्दोलनमा १९८८ देखि लाग्नुभएको थियो। १९९७ सालमा राणाविरोधी आन्दोलनमा लागेका चार जना गङ्गालाल, धर्मभक्त, दशरथ चन्द र शुक्रराजलाई मृत्युदण्ड दिएपछि पुष्पलाल राणा शासन समाप्त नभएसम्म आजीवन लाग्ने प्रतिज्ञा गर्नुभयो। २००३ (१९४७ जनवरी २५) सालमा भारतको कलकत्तामा राणाविरोधी नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस गठन भयो। पुष्पलाल राष्ट्रिय कांग्रेसको कार्यालय सचिव भएर काम गर्न थाल्नुभयो। १४ अप्रिल १९४७ मा राष्ट्रिय कांग्रेसले सत्याग्रह गर्ने निर्णय ग-यो। त्यसमा पुष्पलालसहित २७ जनाले भाग लिएका थिए। राणाहरूले दमन गरे। आन्दोलनमा नलागेमा छोड्ने सर्तमा सबैलाई छोडे। राष्ट्रिय कांग्रेसभित्र दुई धार देखियो, डिल्लीरमण रेग्मी र बीपी कोइरालाबीच। कांग्रेसमा विवाद भएपछि पुष्पलाल पार्टी छोडेर कलकत्तातिर लाग्नुभयो।
बीपी र पुष्पलालको त्यो बाटो
नेपाली राजनीतिका शिखर पुरुष बीपी कोइरालाको साउन ६ गते र कम्युनिस्ट नेता पुष्पलालको ७ गते स्मृति दिवस मनाइयो। राजनीतिज्ञ, नेता, बुद्धिजीवी, कार्यकर्ता सबैले आआफ्नै तरिकाले यी दुई महापुरुषलाई सम्झिए। नेपाली कांग्रेसले आफ्ना संस्थापक बीपीलाई स्मरण ग-यो भने पुष्पलाललाई विभिन्न चिरामा विभक्त नेपालका अनेकौँ कम्युनिस्ट दलले शीर्ष पुरुषका रूपमा सम्मान प्रकट गरे। सालिकमा ढोगे, माला चढाए, मानौँ उहाँहरूले देखाएको पथमा नै नेपालको राजनीति चलिरहेको छ। यी दुई राजनेताका स्मरणमा अहिलेका नेताले खर्चिएका शब्द सुन्दा वर्तमानका नेता सिद्धान्त, आदर्श र व्यवहारका दृष्टिले अनुकरणीय छन्, प्रशंसनीय छन् र चरित्रका दृष्टिले सम्माननीय छन् भन्ने सबैलाई लाग्दथ्यो। बीपी र पुष्पलालबाट कोही टाढा पुगेजस्तो लाग्दैनथ्यो। जनताको चाहना त्यही नै हो तर वास्तविकता त्यस्तो नहुँदा भने सर्वत्र चिन्ता छाएको पाइन्छ।
प्रश्नपत्रमा खेलाँची
पाँच वर्षअघि त्रिभुवन विश्वविद्यालयका एक प्राध्यापकले पब्लिक युथ क्याम्पसमा अध्ययनरत एमबीएस पहिलो वर्षका १५० जना परीक्षार्थीको उत्तरपुस्तिका हराएपछि नतिजा रोकियो। नतिजा प्रकाशन गर्ने क्रममा मात्रै उक्त घटना थाहा पाएपछि उनीहरूलाई पुनः परीक्षा गरेर नतिजामा सामेल गराइयो। उत्तरपुस्तिकाजस्तो संवेदनशील विषयमा हेलचेक्र्याइँ गर्ने प्राध्यापकलाई विद्यार्थीले थाहा पाउने गरी कारबाही गरेको जानकारी भने गराइएन। त्रिविले दोषी प्राध्यापकलाई कारबाही गरेको दाबी गरे पनि चित्तबुझ्दो जानकारी कतैबाट आएन।
मिडिया उद्योगका सहयोगी
मिडिया उद्योगले आफ्नो व्यवसाय सुसञ्चालनका लागि अन्य उद्योगहरूसँग पनि सहकार्य गर्नुपर्ने हुन्छ। विज्ञापन, जनसम्पर्क, व्यावसायिक अनुसन्धान, मनोरञ्जन, वितरणलगायतका अनेकौँ क्षेत्रसँगको व्यावसायिक अन्तरसम्बन्धले मिडिया उद्योगलाई सफल बनाउने हो। मिडिया उद्योगको व्यवसायलाई सहयोग पु-याउने हुनाले त्यस्ता क्षेत्रलाई सहयोगी प्रणालीका रूपमा लिइन्छ। सहयोगी प्रणालीले मिडियाको सञ्चालन र विकासमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेका हुन्छन् र मिडिया पनि त्यस्ता प्रणालीको स्थापना, सञ्चालन एवं व्यावसायिक गतिविधिमा प्रत्यक्षतः जोडिएका हुन्छन्। यसरी मिडिया र सहयोगी प्रणालीहरू परिपूरकका रूपमा रहेका हुन्छन्।
दीन–दुःखीको भरोसा बनेको अस्पताल
नेपाली जनतालाई अस्पताल हेर्ने मौका राणा प्रधानमन्त्री वीरशमशेरले दिए। वीरशमशेरले वि.सं. १९४७ साउन १३ वीर अस्पताल स्थापना गरेका थिए। अस्पतालले आउँदो साता आफ्नो १३२औँ जन्मोत्सव मनाउँदैछ। केही शय्याबाट सुरु भएको अस्पतालमा अहिले ३५० भन्दा बढी शय्या रहेका छन्। यो हेर्दा अस्पतालले ठूलो फड्को मारेको पाइन्छ। राणाहरूका लागि सिंहदरबार वैद्यखाना पनि वीर अस्पतालभन्दा जेठो होला। अस्पतालको परिभाषा र इतिहासमा रोगीको सेवामा समर्पित भएका हिसाबले वीर अस्पताल नै जेठो ठहरिन्छ। किनकि अस्पताल गरिब नेपाली जनताका लागि प्राण रक्षकका रूपमा खडा भएको थियो। जबकी आजको परिस्थितिमा अस्पताल सङ्ख्याको वृद्धि भएयता पनि उपचार पद्धति महँगो भएकाले गर्दा गरिब सर्वहारा र दुःखले पीडित नेपाली वीर अस्पतालमै आउने गर्छन्। अस्पतालले स्तरीय
राजनीतिमा सम्मान र सम्मानको राजनीति
बहुदलीय व्यवस्था पुनस्र्थापनापछि २०५० तिर सर्वोच्च नेता गणेशमान सिंह र प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाको सम्बन्ध धेरै नै बिग्रँदै गएका समाचार आइरहेका थिए। पत्रपत्रिका हेर्दा उहाँहरूबीचको गम्भीर कटुता स्पष्ट हुन्थ्यो, यस्तो कि उहाँहरूबीच सामान्य बोलचाल पनि हुँदैन। सम्भवतः २०५० को चियापान गणेशमानकै आयोजनामा उहाँकै निवास चाक्सीबारीमा भएको थियो। कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री कोइराला आउनुहुन्छ कि हुन्न भनेर निकै चाख लागेको थियो। आँगनतिरको साइटबाट जेरी, निमकिन ल्याई बिस्तारै खाँदै अगाडि मूल गेटतिर नेत्री मङ्गलादेवी र सर्वोच्च नेता सिंह पाहुनाको स्वागतार्थ रहनुभएको स्थानमा कुरेर बस्यौँ, गिरिजाबाबु आउने हो कि होइन।
कम्युनिस्ट आन्दोलन रक्षात्मक
पुष्पलाल नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको संस्थापक महासचिव हुनुहुन्छ। उहाँकै नेतृत्व र पहलकदमीमा गोविन्द निरञ्जन वैद्य, रामविलास जोसी, नरबहादुर कर्माचार्य र मोतीदेवी श्रेष्ठ पाँच जनाको उपस्थितिमा २००६ साल वैशाख १० गते भारतको कोलकाता सहरमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको स्थापना भएको थियो। त्यति बेला नेपालमा जहानियाँ राणाशासनको चरम दमन थियो। राजनीतिक पार्टीमाथि कडा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो। नेपालमै बसेर राजनीतिक दल खोल्न नपाइने भएको २००३ सालमा नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस पार्टी पनि भारतमै गठन गरिएको थियो र २००५ सालमै राष्ट्रिय नेपाली कांग्रेस पारलाई समेत मिलाएर विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको नेतृत्वमा नेपाली कांग्रेस पार्टीको स्थापना पनि भारतमै गरिएको थियो।
चीन–नेपाल सम्बन्ध
जन–गणतन्त्र चीनका प्रधानमन्त्री चाउ एन लाइको निमन्त्रणमा प्रधानमन्त्री बीपी कोइराला चीन भ्रमणमा जानुभयो। उहाँसित गएको यो टोलीमा–प्रधानमन्त्री कोइरालाको धर्मपत्नी सुशीला कोइराला, सानी छोरी चेतना तथा मन्त्रीहरू–गणेशमान सिंह र सूर्यप्रसाद उपाध्याय हुनुहुन्थ्यो। केही उच्च पदस्थ कर्मचारीहरू, पत्रकारहरू र केही उद्योगपति, व्यापारी पनि यसमा सम्मिलित थिए।
लोकतन्त्रवादी प्रेसकर्मीका ‘एजेन्डा’
कुनै भवितव्य आइपरेन भने लोकतन्त्रवादी पत्रकारहरूको साझा सङ्गठन नेपाल प्रेस युनियनको नवौँ महाधिवेशन आजदेखि बागमती प्रदेशको राजधानी हेटौँडामा सुरु हुनेछ। लोकतान्त्रिक मूल्य मान्यताका पक्षपाती सञ्चारकर्मीका लागि निश्चय पनि आजको दिन निकै महत्त्वपूर्ण हुनेछ। युनियनको नवौँ महाधिवेशनका गतिविधिप्रति अनेक कारणले युनियनकर्मी मात्र होइन आम व्यक्तिको समेत चासो छ। अहिलेका लागि महत्त्वपूर्ण कुरा के हो भने एउटा लोकतान्त्रिक संस्थाको महाधिवेशन, पूर्णतः लोकतान्त्रिक विधि प्रक्रियाको अनुशरण गरी हुने सुनिश्चित भएको छ।
बीपीको प्रजातान्त्रिक समाजवाद
“मानिसको सर्वाङ्गीण विकास अथवा जीवनको सम्पूर्ण पक्षलाई छुने यस्तो कुनै संस्कृति छ, तिनलाई समात्नु, प्राप्त गर्नुलाई नै समाजवाद भन्छन्। समाजवाद कुनै छुट्टै कानुन होइन, आन्दोलन होइन बरु यो एउटा सांस्कृतिक आन्दोलन हो। समाजवादको एउटा मुख्य लक्ष्य हो– समानता। समानता भनेको राजनीतिक तथा आर्थिक समानता हो,” बीपी कोइराला।
नेतृत्वप्रतिको सामाजिक मनोविज्ञान
कुनै पनि समाजको सचेतनाको अवस्था कस्तो छ भनेर बुझ्न उक्त समाजले कस्ता विषय प्राथमिकतामा राख्छ, ती विषय कसरी ग्रहण गर्छ वा कस्तो प्रतिक्रिया देखाउँछ भन्नेमा निर्भर गर्छ । मानवनिर्मित भौतिक र रासायनिक क्रियात्मक परिवर्तन तुरुन्तै देखिन वा अनुभूति गर्न सकिन्छ तर सामाजिक परिवर्तन यति सूक्ष्म रूपले भइराखेको हुन्छ कि सतहमा देखिन र अनुभूति गर्न लामो समय नै चाहिन्छ । यसको अर्थ परिवर्तन रोकिएको हुँदैन।
स्थानीय सरकारको एकल अधिकार
नेपालको वर्तमान संविधानले मुलुकमा सङ्घीय लोकतान्त्रिक प्रणाली अख्तियार गरेको छ । जसअनुसार, सहकारिता, समन्वय र सहअस्तित्वको सिद्धान्तमा आधारित भई सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय सरकारहरू सञ्चालनमा छन् । संविधानको अनुसूची ५ ले सङ्घ सरकारलाई, अनुसूची ६ ले प्रदेश सरकारलाई र अनुसूची ८ ले स्थानीय सरकारलाई एकल अधिकार दिएको छ । जसअनुसार संविधानको अनुसूची ८ मा वर्णित स्थानीय सरकारका २२ वटा एकल अधिकारको चर्चा यस आलेखमा गरिनेछ ।
पर्यटनबाट आर्थिक समृद्धि
नेपाल प्राकृतिक रूपले अनुपम र अद्वितीय सौन्दर्यले भरिपूर्ण देश हो । समुद्र सतहबाट ६० मिटरको उचाइदेखि ८,८४८।८६ मिटरको उचाइमा रहेको विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथाले नेपालको भौगोलिक विविधतालाई इङ्गित गर्दछ । प्राकृतिक सुन्दरताले भरिपूर्ण विश्वको दुर्लभ देश नेपाल सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक, भाषिक, जातीय विविधतामा समेत समृद्ध रहेको छ ।
बीपी–नेहरू उचारचढाव
बीपी कोइराला नेपाली राजनीतिमा अग्लो कद भएको राजनीतिज्ञ हुनुहुन्थ्यो । बीपीकै समकक्षीका हिसाबले भारतमा यस्तो अग्लो कदको राजनीतिज्ञका रूपमा जवाहरलाल नेहरूलाई लिइन्छ । बीपी महात्मा गान्धीबाट प्रभावित हुनुहुन्थ्यो तर राजनीतिक जीवनमा भने नेहरूसित बढी उठबस थियो । लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा पु¥याएको योगदानका कारण नेपालमा बीपी र भारतमा नेहरूलाई उच्च स्थानमा राख्ने गरिन्छ । राणाशासन अन्त्यको उद्घोष गर्दै २००३ सालमा भारतीय भूमिमा नै नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस स्थापना गरी कार्यवाहक स
महासङ्घको भूमिकामा शिक्षकको असन्तुष्टि
शिक्षा ऐन, २०२८ को दफा १६ (ङ)मा सामुदायिक विद्यालयका शिक्षकको पेसागत हक हितको सम्बन्धमा कार्य गर्न एक शिक्षक महासङ्घ र सो महासङ्घको केन्द्रीय तथा जिल्लास्तरको गठन र निर्वाचनको सम्बन्धमा उल्लेख छ ।यसबाट यो स्पष्ट हुन्छ कि शिक्षक महासङ्घ सामुदायिक विद्यालयमा कार्यरत शिक्षकको पेसागत हकहितको सुरक्षाका लागि स्थापित एक मात्र वैधानिक संस्था हो, जसले सामूहिक रूपमा सामूहिक सौदाबाजीमार्फत उनीहरूको आपसी हितहरूको संरक्षण र संवद्र्धनको प्रत्याभूति दिन्छ ।
सुशासनका लागि महिला
लोकतन्त्रमा प्राप्त अधिकार र शक्तिको सदुपयोग हुनु पर्दछ । शक्ति आर्जन गर्ने र न्यायपूर्ण तरिकाले शक्तिको उपयोग गर्ने दुई वटा महìवपूर्ण उद्देश्य राजनीतिले लिएको हुन्छ । न्यायपूर्ण सहभागिता राज्यका सबै संयन्त्रमा हुनु पर्दछ । महिलाको राजनीतिक सहभागिता गराउँदा सङ्ख्यात्मक प्रतिनिधित्वले मात्र महत्त्व पाउनु हुँदैन । महि
भ्रष्टाचार नियन्त्रणको पहल
समाजमा नैतिक मूल्य, मान्यता र मर्यादित आदर्शहरू रित्तिदै गएर व्यक्तिको आचारणमा भ्रष्ट तìवको प्रवेश भएपछि भ्रष्टाचारले जन्म लिन्छ । भ्रष्ट मनसाय राखेर नैतिक पतन हुने गरी नाजायज मुनाफा आर्जन गर्नका लागि गरिने पक्षपातपूर्ण निर्णय र निकृष्ट कर्म हो भ्रष्टाचार । अरूको देखासिकीको नक्कल र चाँडै धनी बन्न खोज्ने मनसायले व्यक्तिलाई भ्रष्टाचारतिर डोहो¥याउँछ । ट्रन्सपरेन्सी इन्टरनेसनलले १८० देशमा अध्ययन गरेर यही वर्ष निकालेको एक तथ्याङ्कअनुसार बढी भ्रष्टाचार हुनेमा नेपाल ११७ औँ स्थानमा छ ।
बैङ्किङ क्षेत्रमा मर्जर
नेपालमा औपचारिक रूपमा बैकिङ क्षेत्रको बीजारोपण वि.सं. १९९४ मा नेपाल बैङ्क लिमिटेडको स्थापनासँगै मात्र भएको पाइन्छ । नेपाल बैङ्क लि.को स्थापनापश्चात् लगभग दुई दशकको अन्तरालपछि देशमा उद्योग, व्यापार र व्यवसायको प्रवर्धन गर्ने उद्देश्यले वि.सं. २०१६ मा नेपाल औद्योगिक विकास निगम नामक संस्थाको स्थापना गरेको देखिन्छ । केही वर्षको अन्तरालपछि पुनः सरकारी पहलबाटै वि.सं. २०२२ मा राष्ट्रिय वाणिज्य बैङ्क तथा वि.सं. २०२४ मा कृषि विककास बैङ्कको स्थापना गरिएपछि मात्र यस क्षेत्रको विस्तार भएको देख्न सकिन्छ ।
स्वास्थ्य बीमाप्रति बढ्दो आकर्षण
नेपाल सरकारले आम नागरिकको स्वास्थ्य अधिकार सुनिश्चित गर्न विभिन्न उपचारात्मक, प्रतिकारात्मक, प्रवद्र्धनात्मक तथा पुनस्र्थापित स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्दै आइरहेको छ । स्वास्थ्य सेवा प्राप्त गर्ने नागरिकको अधिकार संरक्षण गर्न, पूर्वभुक्तानीको माध्यमबाट बीमितको आर्थिक जोखिम न्यूनीकरण गरी उपचारबाट नागरिकको स्वास्थ्य सेवामा सहज पहुँच र उपभोग बढाउन, सेवा प्रदायकको दक्षता र जवाफदेहिता अभिवृद्धि गरी गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा सुनिश्चित गर्ने उद्देश्यले नेपाल सरकारले स्वास्थ्य बीमा लागू गरेको हो ।
