स्वच्छ ऊर्जाको आय
जलस्रोतमा धनी देश नेपाल यही स्रोतको सदुपयोग गरी आर्थिक समृद्धि हासिल गर्न सक्छ भन्ने सम्भावनाको कथा अब वास्तविकतामा परिणत हुन थालेको छ । ११३ वर्षअघि फर्पिङमा पाँच सय किलोवाट क्षमताको चन्द्रज्योति हाइड्रोपावर स्टेसनको स्थापना हुँदा चीनमा विद्युत् उत्पादन सुरु नै भएको थिएन । त्यतिअगाडि विद्युत् उत्पादन सुरु भए पनि झन्डै एक शताब्दीसम्म नेपालको जलविद्युत् क्षमताका कुरा गरियो, विकासको गति एकदम सुस्त भयो । नेपालका नदी बगेर
एनआरएनएको दायित्व
यस वर्षको दसैँको उमङ्ग सबैभन्दा बढी जन्मभूमि छाडेर विदेशलाई आफ्नो बनाएका गैरआवासीय नेपालीमा छाएको छ किनभने अब उनीहरूले यहाँको पनि नागरिकता पाउन थालेका छन् । कानुनतः विदेशी बनेका गैरआवासीय नेपालीहरूको छाता सङ्गठन गैरआवासीय नेपाली सङ्घ (एनआरएनए) को ११ औँ विश्व सम्मेलनका सिलसिलामा काठमाडाैँमा आएका बखत प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ ले एनआरएनए अध्यक्ष कुल आचार्य र कार्यकारी अध्यक्ष बद्री केसीलाई नेपा
सहुलियत पसलमा आकर्षण
नेपालीको महान् पर्व बडादसैँको रमझम बजार र आवागमन क्षेत्रमा देखिँदै छ । बजारमा भिडभाड छ, सार्वजनिक यातायातका साधनमा यात्रुको चाप छ । घटस्थापनायता काठमाडौँबाट दुई लाख हाराहारीमा मानिस गाउँघरतर्फ लागिसकेका छन् तर तिनले घरपरिवारमा लैँजाने कोसेलीपात किन्न बजारमा जाँदा खल्ती टक्टकिएको छ । खाद्यवस्तु तथा लत्ताकपडाको अचाक्ली मूल्य वृद्धिले दसैँको उमङ्गमा चिसोपानी छम्केको छ । जस्तै महँगी भए पनि मिठै खाने राम्रै लगाउने पर्व चलाउन उपभोक्ताह
मेलम्चीको थप दुःख
चौतिस वर्षअघि दैनिक कुल ५१ करोड लिटर पानी काठमाडौँमा ल्याउन आर्थिक र प्राविधिक रूपमा उत्तम विकल्प भएको निष्कर्षमा विसं २०५५ देखि निरन्तर कार्य जारी रहेको मेलम्ची खानेपानी आयोजना कतै असफल आयोजनाको नाजुक उदाहरण बन्ने त होइन भन्ने संशय बढेको छ । विसं २०६४ मा नेपाल सरकार र प्रमुख दाता एसियाली विकास बैङ्क (एडिबी) बिच आयोजनाको पुनर्संरचना गरी छ वर्षभित्र सम्पन्न गर्ने सहमतिबमोजिम अगाडि बढाइएको निर्माण कार्य अनेक वि
कोशीमा नयाँ सरकार
संविधानको धारा १६८ (५) अनुसार कोशी प्रदेश सरकार गठन भएको छ । आफू निर्वाचित भएको पार्टी नेपाली कांग्रेस र सङ्घीय सत्ता गठबन्धनका शीर्ष नेताको निर्देशन वा सहमति विपरीत नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एमाले)को समर्थनमा प्रदेश सभाका बहुमत सदस्यको हस्ताक्षर जुटाएर सांसद केदार कार्की मुख्यमन्त्री बन्न सफल हुनुभयो । यो परिस्थिति
सबल स्थानीय सरकार
नेपालको संविधानले समानुपातिक, समावेशी र सहभागितामूलक सिद्धान्तका आधारमा समतामूलक समाज निर्माणको सङ्कल्प गरेको छ । विगतमा राज्यको व्यवहारबाट पछाडि पारिएका वा परेका वर्ग, जाति, समुदाय वा सांस्कृतिक समूह वा क्षेत्रको राज्यका सबै प्रक्रियामा अधिकतम पहुँच बढाउने, सहभागी बनाउने, यसका निम्ति उपयुक्त र सहज वातावरण निर्माण गर्ने सङ्घीय राज्य प्रणालीको मूल उद्देश्य हो । समानताको हकबमोजिम सामान्य कानुनको प्रयोगमा उत्पत्ति, धर्म, वर्ण, जात, जाति, लिङ्ग, शा
अख्तियारको दायरा
सुशासनको नागरिक चाहना अनि राज्यको प्रतिबद्धताभन्दा भ्रष्टाचार बलियो छ नेपालमा । भ्रष्टाचार नियन्त्रण र न्यूनीकरणका वैधानिक एवं नीतिगत प्रबन्धहरूलाई नै भर्याङ बनाएर भ्रष्टाचार हुने गरेको घामजत्तिकै प्रस्ट छ । सदाचार र सुशासनका लागि तय गरिएका नीति पालना नगर्ने, नीतिको अपव्याख्या गर्ने अनि भ्रष्टाचार नै वैधानिक बनाउन नीति बनाउने गलत प्रवृत्ति मौजुदा रहँदा नै भ्रष्टाचार न्यूनीकरण हुन नसकेको जानकारहरूको ठहर छ । ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेसनलको सन् २०२२ को भ्रष्टाचार
देशकै निम्ति युवा
आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा संस्थागत रूपमा मात्रै चार लाख तीन हजार ६४१ जना नेपालीले वैदेशिक श्रम स्वीकृति लिएको वैदेशिक रोजगार विभागको तथ्याङ्क छ । बर्सेनि यो सङ्ख्या बढिरहेको छ । पचासौँ लाख नेपाली कामका लागि विदेश गएका छन् । ती युवा हुन् । देश बनाउने शक्ति हुन् ती । तिनमा ज्ञान, सिप छ । नभए बलिष्ठ पाखुरा छन् । राष्ट्र निर्माणको बलियो स्रोत युवा जनशक्तिलाई विदेशमा श्रमका लागि पठाएर विप्रेषण ल्याए भनी देशले गर्व गरिरहेको अवस्था छ । तीव्र
हुलाक सेवामा सुधार
आधुनिक सूचना तथा सञ्चार प्रविधिको विकास नभएको जमानामा खबर, सूचना र समाचार आदानप्रदान गर्ने माध्यम चिठीपत्र थिए । ती चिठीपत्र आदानप्रदान गर्ने उद्देश्यले तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री रणोद्दीप सिंहको पालामा विक्रम संवत् १९३८ मा नेपाल हुलाक घरको स्थापना भई हुलाक सेवाको प्रारम्भ भएको इतिहास छ । सन् १९७४ मा विश्व हुलाक सङ्घको सदस्यता प्राप्त गरेपछि नेपालमा अन्तर्राष्ट्रिय हुलाक सेवाको पहुँच सम्भव भयो । सञ्चार माध्यममध्ये यस्तो पुरानो इतिहास बोकेको हुलाक सेवालाई नेपालमा थप व्यवस्थित, प्रभावकारी र जनमुखी बनाउन विक्रम संवत् २०१९ मा हुलाक सेवा ऐन बनाइयो । त्यहीबमोजिम हुला
इजरायलमा उद्धार प्रयास
गत शनिबार बिहान इजरायलमाथि प्यालेस्टिनी कट्टरपन्थी इस्लामिक समूह हमासले आक्रमण गर्दा दस जना नेपाली विद्यार्थीको हत्या भयो । सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालय कृषि विज्ञान सङ्कायका दस जना विद्यार्थीको मृत्यु, चार जना घाइते र एक जना हराइरहेकाले आमनेपाली यतिबेला चिन्तित छन् । मित्रराष्ट्र इजरायलमा ‘सिक्दै कमाउँदै’ कार्यक्रम अन्तर्गत नेपालका कृषि विश्वविद्यालयबाट ११९ जना, त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट ९७ जना र सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयबाट ४९ जना गरी
कोशीमा मध्यावधिको विकल्प
कोशी प्रदेशका मुख्यमन्त्री हिक्मतकुमार कार्कीले प्रदेश सभामा विश्वासको मत लिने दिनमा पदबाट राजीनामा दिनुभएपछि अब त्यहाँको राजनीतिक मोड कता सोझिने हो भन्ने चासो बढेको छ । संविधानको धारा १६८(३) अन्तर्गत सबैभन्दा ठुलो दलको हैसियतले ३० दिनअघि सर्वोच्चको परमादेशबमोजिम मुख्यमन्त्री बन्नु
भूकम्पपीडितप्रति प्रमको प्रतिबद्धता
बझाङको तलकोट र चैनपुर आसपास केन्द्रबिन्दु भएर असोज १६ गते गएको भूकम्पका परकम्पले सुदूरपश्चिम नेपाललाई हल्लाइरहेको छ । जनजीवन त्रस्त छ । धेरै वटा कम्प गए पनि ६.३ रेक्टर स्केलको अलि ठुलै भूकम्पका कारण ठुलो भौतिक क्षति भएको छ । एक जनाको ज्यान गयो भने २६ जनाभन्दा बढी नागरिक घाइते भएका छन् । सूचना तथा सञ्चार प्रविधिको पहुँच विस्तार भएको वर्तमान अवस्थामा पाँच दिन बित्दासमेत अझै जनधन र भौतिक संरचना क्षति तथा नोक्सानीको पूर्ण विवरण सङ्कलन हुन सकेको छैन । विसं २०७२ को ‘गोरखा भूकम्प’ को अनुभव र सिकाइ रहे पनि विपत् प्रतिकार्य र व्यव
एमसिसी कार्यान्वयनको प्रतिबद्धता
नेपाल–अमेरिका सम्बन्धको इतिहासमा कोसेढुङ्गा मानिएको अमेरिकी अनुदान सहयोग कार्यक्रम मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पाेरेसन (एमसिसी) परियोजना कार्यान्वयन सुरु भएको अवसर पारेर एमसिसीका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत एलिस पिटर्सन ब्राइट नै यतिखेर नेपालमा आउनुभएको छ । बुधबार आयोजित हर्षाेल्लास समारोहमा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’, अर्थमन्त्री डा. प्रकाशशरण महत र अमेरिकाका तर्फबाट एमसिसीका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत एलिस पिटर्सन ब्राइट, नेपालका लागि अमे
एकता र सामाजिक सद्भाव
सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको संविधानले बहुजातीय, बहुधार्मिक, बहुभाषिक तथा बहुसांस्कृतिक विशेषतायुक्त साझा राष्ट्रियताको पहिचान स्थापित गरेको छ । विश्वमा नेपाल यस्तो मुलुक हो, जसले विविधताबिचको एकतालाई शब्दमा मात्र नभएर आस्था, विचार र कर्ममा समेत आत्मसात् गरी सामञ्जस्य र सद्भावपूर्ण सामाजिक एकता प्रदर्शन गर्दै आएको
वैज्ञानिकको योगदान कदर
अहिले पनि कोरोना अर्थात् कोभिड–१९ भाइरसको सङ्क्रमणबाट विश्व पूर्ण मुक्त भइसकेको छैन । चीनबाट सुरु भई विश्वव्यापी भएको कोरोना सङ्क्रमणले तीव्र रूपमा मानवको ज्यान जान थालेपछि विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (डब्ल्युएचओ) ले विश्वव्यापी आपत्काल घोषणा गरेको थियो । यो महामारी सन् २०२१ को जनवरीमा उच्च बिन्दुमा पुग्यो । विश्वव्यापी रूपमा केही दिनमै लाखौँको ज्यान गयो । कोभिड–१९ विरुद्ध औषधी एवं खोप विकास नभएको कारण विश्वभर ‘लकडाउन’ गरी मानव आवागमन प्रतिबन्धित गर्नु परेको थियो । यस कारण जनस्वास्थ्य र विश्व अर्थतन्त्रमै ठुलो सङ्कट पैदा भयो । त्यो अवस्थामा स्रोत र जनशक्ति सम्पन्न मुलुक, वैज्ञानिकहरू कोरोनाविरुद्धको खोप विकास गर्न अनुसन्धानमा लागिपरे र बाजी मारे अमेरिकी वैज्ञानिकले । कोरोनाविरुद्धको खोप निर्माणको पथप्रदर्शन गरेका तिनै दुई वैज्ञानिक–काटालिन कारिको र ड्र वाइस्मानलाई संयुक्त रूपमा यस वर्षको चिकित्सा
अख्तियारको साहसिक कदम
अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगले पछिल्ला दिनमा देखाएको सक्रियताले देशमा सुशासन र भ्रष्टाचारविरुद्धको अभियानलाई बल पुगेको छ । खास गरी पशुपतिनाथमा चढाइएको सुनको जलहरी र राष्ट्रिय पेमेन्ट गेटवे प्रणालीमा भएको भ्रष्टाचार काण्डमा अख्तियारले गरेको अनुसन्धानले जनतामा भरोसा दिएको छ । आराध्यदेव पशुपतिनाथमा चढाइएको सुनको जलहरी काण्डले मुलुकको राजनीति लामो समय तरङ्गित भएको थियो । यस प्रकरणमा अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आ
फलदायी भ्रमण
प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ अमेरिका र उत्तर छिमेकी चीनको भ्रमण सम्पन्न गरी स्वदेश फर्केर घरेलु समस्या सम्बोधनमा लाग्नुभएको छ । अमेरिकाको न्युयोर्कमा संयुक्त राष्ट्रसङ्घको ७८ औँ महासभामा भाग लिने सिलसिलामा उहाँले विश्व नेताहरूसँग गर्नुभएको भेटवार्ता, बैठकहरूलाई सम्बोधन अनि सोझै चीनमा पुगेर त्यहाँ भएका उच्चस्तरीय भेटवार्ता, दुईपक्षीय समझदारी र अन्य कार्यक्रमको कूटनीतिक सार हो– फलदायी भ्रमण र यसले नेपालको कूटनीतिक क्षेत्रमा नयाँ इँटा थपेको निष्कर्ष । संयुक्त राष्ट्रसङ्घको महासभामा नेपालले अति कम विकसित मुलुकहरूले भोगिरहेका सङ्कटहरू सम्बोधन गरी उन्नतितर्फ लम्कन अन्तर्राष्ट्रिय स
दुग्ध उत्पादकका दुःख
कृषि गणना–२०७८ अनुसार नेपालमा किसानको सङ्ख्यामा वृद्धि हुँदै गएको छ । विगत ६० वर्षमा २५ लाख ७८ हजार कृषक परिवार थपिएर ४१ लाख १८ हजार परिवार कृषिमा आबद्ध छन् । कृषकमा पुरुषको हिस्सा घटेको छ र महिलाको हिस्सा बढेर ३२.४ प्रतिशत पुगेको छ । गत १० वर्षको बिचमा पशुपालन गर्ने कृषक परिवार ३३ लाख ५३ हजार ८५७ बाट बढेर ३४ लाख पाँच हजार १४ पुगेको छ । पशुपालन मूलतः दुध र मासुका लागि गरिन्छ । पछिल्लो समय व्यावसायिक रूपमा नै गाई भैँसी पालन फ
क्रिकेट कीर्तिमान
चीनमा जारी १९ औँ एसियाली खेलकुद (एसियाड) मा इतिहासमै सबभन्दा धेरै खेलाडी सहभागी गराएको नेपालले पदकको आशा गरिएका तेक्वान्दो, बक्सिङ, जुडो, उसु जस्ता खेलमा पनि निराश बन्नु परेको विडम्बना छ । एसियाडमा नेपालले पहिलो पटक २९ खेलमा २५३ खेलाडी सहभागी गरायो तर खेलका पदक धेरै खेलाडीका निम्ति आकाशको फल भए । प्रतिस्पर्धामा उत्कृष्ट कौशल प्रदर्शन हुनु पर्छ । पर्याप्त राष्ट्रिय लगानी, तयारी, अभ्यासबाट खारिएका अन्य देशका खेलाडीसामु कम
शिक्षकको व्यवस्थापन
ज्ञानको ज्योति दिने गुरु देवतुल्य छन् भन्ने हाम्रो शिक्षा परम्परा हो तर क्रमशः आधुनिक शिक्षा प्रणालीमा अन्यत्र शिक्षकको जति सुनुवाइ, सम्मान, प्रतिष्ठा रहे पनि नेपालमा उनीहरू राज्यको विभेदमा परेका छन् । बालबालिकालाई शिक्षा दिने शिक्षकको भूमिका सामाजिक चेतना विस्तार एवं नेपालको राजनीतिक परिवर्तनमा समेत गहन छ तर पञ्चायती निरङ्कुशताको समयमा मात्र होइन, उनीहरूकै बलमा प्राप्त प्रजातान्त्रिक व्यवस्थामा पनि सत्ताको विभेदमा परिरहेका छन् शिक्षक
हितैषी समझदारी
सन् १९६० यताका ६३ वर्षमा नेपाल चीनबिच राज्य तथा सरकार प्रमुख एवं अन्य उच्च पदस्थका औपचारिक भ्रमणका शृङ्खलाले सम्बन्धका नयाँ दिशा दिइरहेका छन् । यस्ता राजकीय एवं औपचारिक भ्रमणका बेला आपसी हित प्रवर्धन हेतु अनेकौँ क्षेत्रमा सहयोग आदान प्रदानका सम्झौता समझदारी हुँदै आएका छन् । यस्ता सम्झौता समझदारी कार्यान्वयन हुँदाको लाभ सम्भवतः चीनभन्दा नेपालका नागरिकले बढी पाएका छन् । आफ्नै गरिबी, पछौटेपनबाट ग्रसित हुँदा पनि नेपालसँगको सम्बन्धलाई ‘सँगसँगै विकास’ अवधारणाले अगाडि बढाउन अग्रसर भएको बेला नेपालीका आधारभूत
व्यापार असन्तुलनको आयाम
गत वर्ष घट्दो क्रममा रहेको आयात व्यापार चालु आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को भदौसम्ममा बढ्न थालेको तथ्य सार्वजनिक भएको छ । भन्सार विभागले सार्वजनिक गरेको तथ्याङ्क अनुसार गत साउनमा एक खर्ब २९ अर्ब २३ करोड रुपियाँको वस्तु आयात भएकोमा भदौमा मात्रै एक खर्ब ३० अर्ब ५१ करोड रुपियाँको वस्तु आयात भएको छ । अत्यधिक आयातका कारण विदेशी मुद्राको सञ्चिति घट्दा केही वस्तुको आयातमा लगाइएको प्रतिबन्धका कारण आयात घट्दो क्रममा थियो । त्यस्तो प्रतिब
उच्चस्तरीय भेटवार्ताको सन्देश
सन् १९६० अप्रिल २८ मा नेपाल चीन शान्ति तथा मैत्री सन्धिमा हस्ताक्षर भएपछि निरन्तर भरोसापूर्ण मित्रका रूपमा नेपाल र चीनले सहयोग आदानप्रदान गरिरहेका छन् । संयुक्त राष्ट्रसङ्घमा अरूले के भन्लान् भन्ने पर्वाह नगरी एक चीनको पक्षमा उभिँदै उसलाई त्यो विश्व संस्थाका सदस्यता दिलाउन नेपालको भूमिका ऐतिहासिक महìवको छ । यस्तै नेपालको भौतिक पूर्वाधार विकासमा तत्कालीन गच्छे अनुसार, तेस्रो देशसँगको सम्बन्ध बिग्रेला कि भन्ने वास्ता नगरी चीनले सहयोग गरिरहेको छ । नेपाललाई हरेक अप्ठ्यारोका बेला सबभन्दा अगाडि सरेर सहयोगको हात बढाइरहेको छ । यतिखेर यही सहृदयी छिमेक
विश्व मञ्चमा नेपाल
विश्वका १९३ देश सदस्य रहेको संयुक्त राष्ट्रसङ्घको ७८ औँ महासभामा नेपालले अति कम विकसित मुलुकले भोगिरहेका सङ्कटहरू सम्बोधन गरी विकासोन्नति गर्न अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगको खाँचो प्राथमिकतासाथ उठाएको छ । प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले महासभाको उच्चस्तरीय छलफल तथा सँगसँगै भएका अन्य छलफलमा खास गरी जलवायु परिवर्तन र महामारीजन्य विपत्का नकारात्मक परिणामहरूको सामना गरिरहेका देशहरूप्रति विकसित राष्ट्रहरूको दायित्व पूरा गरिनुपर्ने अ