सुकृत नेपाल
पुरस्कार लिनै सङ्कोच
आफ्नो जमानामा निरन्तर पुरस्कारको सूचीमा पर्नुहुने सङ्गीतकार शम्भुजित बाँस्कोटा अहिले दिइने पुरस्कार लिन सोधखोज गर्नुहुन्छ । संस्थाको उद्देश्य, आफूलाई पुरस्कार दिनुपर्ने औचित्यलगायतका कुरामा जानकारी लिएर मात्र पुरस्कार थाप्न जाने गरेको बताउनुहुन्छ । पछिल्लो दिनमा नयाँ नयाँ संस्था खोल्ने अनि समाजका विभिन्न व्यक्तिलाई पुरस्कारका लागि मात्र बोलाउने होडबाजी चलेपछि उहाँले जुनसुकै संस्थाले पुरस्कार थाप्न बोलाउँदा नजाने गरेको बताउनुभयो । उहाँले गोरखापत्रसँग भन्नुभयो, “यस्तो प्रवृत्ति देखिएपछि मैले अवार्ड नलिने घोषणा नै गरिदिएको छु ।”
दर्शक तान्न कथा
चलचित्र लेख्ने काम जो कोहीले गर्न सक्दैनन् । त्यसैले पनि चलचित्रको सम्पूर्ण संरचना कथामा नै अड्किएको हुन्छ । चलचित्रमा पात्रले बोल्ने तथा हरेक क्रियाकलाप चलचित्रमा स्क्रिप्टले नै बुनेको हुन्छ । चलचित्र कथाले चल्ने हो । हलमा दर्शकलाई आकर्षित गर्न कलाकार अवश्य चाहिन्छ तर चलचित्रलाई टिकाइराख्न कथा नै मजबुत हुनु पर्छ ।
प्रविधिमा फड्को मार्दै चलचित्र उद्योग
साठीको दशकतिर नेपाली चलचित्रमा पुरानो प्रविधिमा सेल्युलाइड क्यामरामार्फत नेगेटिभमा चलचित्र खिचिन्थे । त्यतिखेर चलचित्रको बजार सानो थियो । चलचित्र पनि कम निर्माण हुन्थे । समय परिवर्तनसँगै चलचित्रको बजार विस्तार भएको छ । पछिल्ला दिनमा डिजिटल प्रविधिमा चलचित्र निर्माण तथा प्रदर्शन हुन थालेपछि चलचित्रको बजार पनि विस्तार हुन थालेको छ । पहिले सेल्युलाइड प्रविधिमा चलचित्र प्रदर्शन गरिँदा उपत्यका बाहिर वा भित्र मात्र प्रदर्शन गरिन्थ्यो । प्रिन्ट तयार गर्न निर्माताको खर्च हुने भएकाले एकसाथ नेपालभर प्रदर्शन सम्भव थिएन । अहिले प्रविधिले गर्दा त्यो अवस्थाको अन्त्य भएको छ । चलचित्रमा प्रविधिले राम्रो फड्को मारेको छ ।
तोडमतोड कथा ‘फाइटर’
बलिउडमा भारतीय वायुसेनाका कथामा आधारित रहेर धेरै चलचित्र बनिसकेका छन् । ठुलो पर्दामा लडाकु विमानको लडाइँ हेर्नु आफैँमा एक रमाइलो क्षण पनि हो । सायद यही कारणले पनि दर्शकले विशेष गरी यस्ता चलचित्र मन पराउने गरेका छन् । त्यसमाथि चलचित्रमा नाम चलेका कलाकारको अभिनय हुने हो भने सुनमा सुगन्ध हुन्छ । चलचित्र ‘फाइटर’ पनि यही श्रेणीमा परेको चलचित्र हो । बलिउडमा यसअघि गत वर्ष मात्र प्रदर्शन भएको कङ्गना रनौतको अभिनीत चलचित्र ‘तेजस’ मा पनि भारतीय वायुसेनाको यस्तै कलाकौशल देखाइएको थियो । अर्को महिना प्रदर्शन हुने तेलगु नायक वरुण तेजको चलचित्र ‘अपरेसन भ्यालेन्टाइन’ र दसैँमा प्रदर्शनमा आउने अक्षय कुमारको ‘स्काई फोर्स’ पनि भारतीय वायुसेनाको मिसनमा आधारित कथा रहेको छ ।
ठिकठाक ‘हनुमान’
दर्शकलाई सकारात्मक सन्देश प्रवाह गर्न बजारमा थुप्रै चलचित्र आउने गरेका हुन्छन् । कति चलचित्र कथावस्तुका कारण धेरैले हेर्न रुचाउँछन् भने कतिपय चलचित्र गीत, सङ्गीत तथा छायाङ्कन गरिएको स्थलले पनि दर्शकको आँखामा पर्ने गरेका हुन्छन् । पछिल्ला दिनमा चलचित्र ‘हनुमान’ ले पनि चर्चा बटुलिरहेको छ । यसले चर्चा बटुल्नुको कारण चलचित्रको कथा, संवाद र सङ्गीत हो ।
कामविहीन द्वन्द्व निर्देशक
एक समय ख्याति कमाएका द्वन्द्व निर्देशक राजेन्द्र खड्गीलाई दर्शकले चलचित्रमा पहिले जसरी नदेखेको धेरै वर्ष भइसक्यो । पुराना पुस्ताका नायक भुवन केसी, शिव श्रेष्ठ, राजेश हमाल, निखिल उप्रेती, विराज भट्ट, रमित ढुङ्गानालगायतका चलेका अभिनेतालाई द्वन्द्व सिकाइसक्नुभएको उहाँ अचेल फार्म हाउस (पाउलोनिया)को व्यवसायमा व्यस्त हुनुहुन्छ । अहिले चलचित्र जस्तै आफ्नै व्यवसाय गरेर पनि बाँच्न गाह्रो भएको द्वन्द्व निर्देशक खड्की गुनासो गर्नुहुन्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, “सबै समयको कुरा हो । अहिले नयाँ आएकाले राम्रो नै गरिरहेका छन् । हाम्रो पनि फेरि एक पटक समय अवश्य आउला नि ।” अहिले चलेका दयाहाङ राई जस्तो कलाकारका लागि एक्सन चलचित्र थोरै आर्ट धेरै भएकाले पनि द्वन्द्वात्मक चलचित्र कम देखिएको खड्गी बताउनुहुन्छ । फेरि चलचित्रमा काम गरे पनि अहिले कमाइ खासै नहुने उहाँको अनुभव छ ।
लोकदोहोरीको तरङ्ग
कुनै बेला ‘खोला पारि निरमाया’, ‘पानको पात’ जस्ता लोकदोहोरीले नेपाली साङ्गीतिक फाँटमा हलचल नै ल्याएको थियो । त्यतिखेर बमबहादुर कार्की र उहाँका सहयोगीले गाउँले दोहोरीलाई सहर भित्र्याउने काम गर्नुभएको थियो । त्यसलगत्तै आएको प्रेमराजा महतको ‘सिमसिमे पानीमा’ ले लोकदोहोरीमा अर्को तरङ्ग ल्यायो । गाउँबस्तीमा सीमित लोक तथा लोकदोहोरीका भाका, लयलाई सहर बजारमार्फत देशभर फैलाउने काममा त्यसअघिका कुमार बस्नेत, पाण्डव सुनुवार, राम थापा, लोकबहादुर क्षेत्री, सावित्री शाह, आदिको उल्लेख्य भूमिका थियो । त्यसैले अहिले पनि सङ्गीतले मान्छेको जीवनशैली परिवर्तन गर्न सक्छ भन्ने चलन हटेको छैन ।
मसानघाटमा मायाप्रेमको चर्चा
मञ्चमा आत्महत्या गरेकी युवती (मलिका महत) को अन्त्येष्टिमा चार पुरुष भेला भएको देखिएका छन् । केटीको शरीर चितामा जलिरहेको छ, यता चार पुरुष कार्ड र पेय पदार्थमा लिप्त छन्, ती पुरुषले केटीको मृत्यु कसरी भयो भन्ने रहस्य पत्ता लगाउने प्रयास गर्छन् । यसरी नै अघि बढ्छ नाटक ‘पगला घोडा’ को कथा । मैदानको उदास वातावरणको बिचमा चार जना पुरुषले बिस्तारै आफ्नै प्रेमकथाको जटिलता प्रकट गर्ने विचार गर्न लाग्छन् । कसरी उनीहरूले सधैँका लागि आफ्नो प्रेम गुमाए भनेर पीडादायी कथा सम्झन्छन् ।
राम्रो कथा, न्यून दर्शक
‘बदलापुर’ र ‘अन्धाधुन’ जस्तो रोमाञ्चक चलचित्रबाट दर्शको मन जितेका निर्देशक श्रीराम राघवनले फेरि अर्को बिल्कुलै नयाँ धारको रोमाञ्चक चलचित्र ‘मेरी व्रिmसमस’ दर्शकसामु पस्केका छन् । क्रिसमसको पूर्वसन्ध्यामा भएको अपराधको कथा चलचित्रभित्र देखाउने सक्दो प्रयास गरिएको छ तर धेरै ठाउँमा चलचित्रलाई लम्बेतान बनाइएको हो कि जस्तो दर्शकले महसुस गर्न सक्छन् ।
बढ्दै कविताप्रतिको रुचि
राम्रो कविता लेख्दा कसलाई सुनाउने होला भनेर अब भौँतारिँदै हिँड्नु पर्दैन । अहिले आफूले सिर्जना गरेका कविता पुस्तकमा प्रकाशन नहुँदै सुनाउन सकिन्छ । औपचारिक कार्यव्रmम गरेर नै कविले एकल कविता वाचन गर्ने गरेका छन् । विभिन्न मेला महोत्सवमा समेत चलचित्रका पर्दामा देखिने कलाकारभन्दा कविलाई प्रत्यक्ष हेर्न र सुन्न चाहनेको सङ्ख्या उल्लेख्य रूपमा बढेको छ । केही वर्षयतादेखि श्रोता र पाठकको अभावमा साहित्यकारले मन खिन्न पार्न पर्ने अवस्थाको अन्त्य भएको छ । राम्रा रचना र सिर्जनालाई कार्यव्रmमस्थलले नै ठुलो चौतारी उपलब्ध गराएको छ ।
अधिकांश दिन हल रित्तै
विश्वमा देखिएको आर्थिक मन्दीको असरले अरू क्षेत्र झैँ चलचित्र क्षेत्रलाई नराम्ररी प्रभाव पारेको छ । कुनै बेला हलमा चलचित्र हेर्ने दर्शकको चाप हुन्थ्यो भने अहिले हल खाली देखिन्छन् । नेपाली चलचित्र होस् वा हलिउड, बलिउड हलमा केवल पाँचदेखि १० प्रतिशत दर्शक मात्र भेटिने गरेको अनुभव चलचित्र हल व्यवसायीको छ ।
समाजको चित्र ‘डुङ्गा चिया घर’
एउटा कलाकारका लागि उसले देखेको, भोगेको र सुनेको कुरा नै सिर्जनाका स्रोत बन्ने गर्छन् । चित्रकार रवीन्द्र श्रेष्ठले डुङ्गामार्फत् समाजमा प्रत्यक्ष भोगेका अनुभव र देखिएका दृश्यलाई समेटेर समाजका अरू मान्छेसामु ल्याउने कोसिस गर्नुभएको छ । नेपालमा २०५२ सालदेखि चलेको माओवादी जनयुद्ध, रोल्पा रुकुमको दलित लाइभ म्याटर, जर्ज फ्लोइडको घटना, ब्लाक लाइभ म्याटर, रसिया–युक्रेनको चलिरहेको युद्ध उहाँका लागि राम्रा विषयवस्तु भएका छन् । रवीन्द्रको औँठाछाप सिरिज यही युद्ध–शान्ति, मानवीय संवेदना, एकतामाथि चल्दै आएका कलाका विषयवस्तु हुन् ।
फड्को मार्दै चित्रकला
एउटा समय थियो, जुन बेला कलाकारलाई आफूले सिर्जना गरेको चित्रकलाबाट जीविकोपार्जन गर्न निकै गाह्रो हुने गथ्र्याे । आफ्नो कलाको प्रचारप्रसार गर्न उपयुक्त माध्यमको अभाव, कला चेतनाको कमी र यसको प्रवर्धनका लागि सङ्गठित निकायको अभावले कलाकार आफ्ना सिर्जना सिरानीमा थन्क्याउन बाध्य हुन्थे । अहिले भने समय बदलिएको छ । चित्रकलाले राम्रो बाटो समातेको छ । अहिले चित्रकला हजारौँ मात्र होइन, लाखौँ रुपियाँमा बिक्री हुन थालेका छन् । कुनै पनि कार्यशालामा होस् या ग्यालरीमा; चित्र किन्न र हेर्न आउनेको जमात ह्वातै बढेको छ, बढ्दै छ । चित्रकला प्रदर्शनीमा ढिला गरी जाँदा धेरै जसो चित्रकला बिक्री भइसकेका हुन्छन् ।
बढ्यो चिसो, घटे नेपाली चलचित्र
चिसो बढेसँगै चलचित्र हलमा नेपाली चलचित्रको खडेरी लागेको छ । दसैँतिहारमा जुन सङ्ख्यामा नेपाली चलचित्र प्रदर्शनमा आएका थिए, त्यसपछि हलमा नेपाली चलचित्र एकदमै न्यून देखिन थालेका छन् । दसैँपछि चलचित्र ‘बासेन्जी’, ‘दिमाग खराब’, ‘जम्प’ र ‘दुई कदम’ प्रदर्शनमा आए । ‘दिमाग खराब’ बाहेक अन्य कुनै चलचित्रले बक्स अफिसमा सोचे जस्तो कमाइ गर्न सकेनन् ।
विदेश जानेको पीडा : चलचित्र ‘डन्की’
बिदेसिनु युवाको रहर होइन, बाध्यता हो । त्यसमा पनि जो कोही युवालाई एक पटक विदेशको यात्रा गर्ने रहर मनभित्र जागेकै हुन्छ । विदेश जाने बाटो जस्तोसुकै किन नहोस्, विदेश जाने लक्ष्य मनमा बोकेपछि त्यसलाई कसैले रोक्न सक्दैन । विदेश जानका लागि अध्यागमन परामर्शदातालाई भेट्न आउनेहरू ‘डन्की’ शब्दसँग पक्कै परिचित होलान् तर सर्वसाधारणलाई भने नौलो लाग्न सक्छ । विदेश जान दुई वटा बाटो छन्, एउटा वैध र अर्को अवैध बाटो, जसलाई डन्की पनि भनिन्छ ।
