दक्षिणकाली हिपिटोल बस्ने ५२ वर्षीय कृष्णबहादुर तामाङ र ३८ वर्षीया श्रीमती लक्ष्मी आफ्नै कोठामा मृत अवस्थामा फेला परे । उनका १३ वर्षीय छोरा र छोरीसमेत अशक्त अवस्थामा फेला परेकाले उपचारका लागि अस्पताल लगिएको थियो । उनीहरू ब्रोइलर कुखुराको चल्लालाई तापक्रम दिन कोइला बालेर सुतेका थिए । बाथरुममा ग्यास गिजर खोलेर नुहाउँदा होटल, घर तथा होस्टेलमा ज्यान गुमाएका उदाहरण पनि धेरै छन् । बाजागाजासहित छाउमुक्त अछाममा कक्षा ९ मा अध्ययनरत रोशनी तिरुवाको बिहान घरछेवैको छाउगोठमा कोठा न्यानो बनाउन खोज्दा मृत्यु भयो । निस्सासिएर एक दर्जन बढीले हरेक वर्ष मृत्युवरण गर्ने गरेको तथ्याङ्क नेपाल प्रहरीसँग छ । रोगी हुने र जटिलता हुनेको सङ्ख्याको तथ्याङ्क नै छैन ।जाडोजन्य स्वास्थ्य समस्याचिसो हावाले रक्तधमनीको पर्खाल बाक्लो हुने वा रक्तनली खुम्चने तब रक्तसञ्चार कमी भई रगत र अक्सिजन नपुगी तथा खुम्चेको नसामा रक्तप्रवाह गर्दा पर्ने अतिरिक्त परिश्रमले मुटुमा असर परी हृदयाघातको सम्भावना बढाउँछ । त्यस्तै रक्तप्रवाहको कमीले स्ट्रोक, मांसपेसी र जोर्नीको पीडा, स्वासनली खुम्ची दम, निमोनिया ६० वर्ष बढी उमेरमा हाड खिइने, एलर्जी, टन्सिल, हातखुट्टा सुन्निने, नीलो हुने गर्छ । सामान्य रक्तचाप भएकामा बढ्ने, नियन्त्रणमा रहेकोमा अनियन्त्रित हुने र पहिलेदेखि नै अनियन्त्रित भएकोमा अचानक बढेर आकस्मिक उपचारमा जाने गर्छन् । जाडोमा रगतको प्लेटलेट बढी सक्रिय भई रगत जम्न सक्छ, सेतो, रातो र प्लेटलेटको सङ्ख्यामा १० प्रतिशतजति वृद्धि हुन्छ । रगतको गाढापनामा २० प्रतिशत बढ्छ । तसर्थ प्रत्येक व्यक्तिमा रगत जम्ने सम्भावना गर्मीको तुलनामा बढी हुन्छ ।चिसोले झाडापखाला, निमोनिया, टाउको र छाती दुख्ने, हातखुट्टाका औँला र कान रातो हुने, चिलाउने, सुन्निने र कहिलेकाहीँ घाउ हुने गर्छ । रुघाखोकी, दम, छालासम्बन्धी समस्या, दाद, अनुहारमा सेतो दाग, ओठ फुट्ने, हातखुट्टा फुट्ने, शरीर चिलाउने, छाला सुक्खा हुने, फुस्रो हुने र फुट्ने, चिसोको एलर्जी हुने, अपच, पखाला, आउँजस्ता पाचनसम्बन्धी रोग र हातखुट्टा र जोर्नी सुन्निने अवस्था पनि त्यत्तिकै निम्त्याएकाले अस्पतालमा भीड छ । मुटु, श्वासप्रश्वास र दमका पुराना बिरामी, कुपोषित बालबालिकालाई बढी आक्रान्त पारेकाले उनीहरूकै भीड बढी छ । मौसम भोजभतेरको भएकाले बढी खाना, बोसो र गरिष्ठ खानाले अपच, ग्यास्ट्रिाइटिस, झाडा, बान्ता, पखाला हुने र जन्डिस, टाइफाइड पनि प्रशस्त पाइन्छ । जाडोमा रगत बाक्लो हुने भएकाले सुगर र रक्तचाप मात्र बढ्दैन, प्रायः सबै दीर्घकालीन रोग बढी गम्भीर बन्छन् ।शीताङ्ग शरीरको भित्री तापक्रम ३०० सेल्सियसभन्दा कम हुन गई उत्पन्न हुने समस्यालाई हाइपोथर्मिया वा शीताङ्ग भनिन्छ । यो एउटा मेडिकल इमरजेन्सी हो; जसमा तुरुन्तै उपचारको जरुरत पर्छ । शरीरको तापक्रम ३२० सेल्सियस पुग्दासम्म शरीरले अनुकूल काम गर्छ तर त्योभन्दा कम भए ३० डिग्री सेल्सियसभन्दा कम हुँदा शरीरमा अक्सिजनको परिपूर्तिमा ह्रास तथा कार्बनडाइअक्साइडको मात्रामा वृद्धि भई शरीर काम्नुको साटो मांसपेसी कडा हुने, निदाउने, शिरा धमनी सङ्कुचन हुने र रक्तचाप, मुटुको चाल र श्वासप्रश्वास घट्दै जान्छ । यस्तो बेला हातखुट्टा चिसो हुनुका साथै सास फेर्न असजिलो, मुटुको चाल बढ्ने, रक्तचाप कम हुने र शरीरको तापक्रम कम भएपछि मृत्युसमेत हुनसक्छ । शरीरको तापक्रम ९० डिग्री फरेनहाइटभन्दा कम भए जिउ काम्न बन्द हुन्छ, सोच्न र बोल्न असजिलो हुन्छ । यस्तै शरीरको तापक्रम ८६ डिग्री फरेनहाइटभन्दा कम भए बिरामी हिँडन सक्दैन, शरीरका सबै अङ्गले काम गर्न छाड्छन र मृत्यु हुन्छ । प्रभावित व्यक्तिलाई उपचारका क्रममा प्राथमिक उपचारको अपरिहार्य महìव छ । न्यानोपन नै प्रमुख उपचार हो । चिसो हावाले रक्तधमनीको पर्खाल बाक्लो हुने, रक्तनली खुम्चने, रक्तसञ्चार कमी भई रगत र अक्सिजन नपुगी तथा खुम्चेको नसामा रक्तप्रवाह गर्दा पर्ने अतिरिक्त परिश्रमले मुटुमा असर परी हृदयाघातको सम्भावना बढाउँछ ।चिसोेबाट बच्न खोज्दा जाडो बढेसँगै जताततै आगो तापिरहेको देखिन्छ । आगो ताप्न के टायर, प्लास्टिक, के सडक किनारमा थुपारिएका फोहोर सबै बालेर आगो तापेको देखिन्छ । जसले तत्काल त न्यानो हुन्छ तर उत्पन्न धुवाँले स्वास्थ्यमा तत्कालै तथा वातावरणमा दीर्घकालीन नकारात्मक असर गर्छ । उपत्यकाको हावामा एक दिन पहिले भएको प्रदूषणमा जाडो बढेर आगो ताप्नासाथ दुई गुणा बढ्छ । सरकारी मापदण्ड ४० रहेकोमा कहिलेकाहीँ २०० बढी नाघ्दा सास फेर्न सकस भएको हुन्छ । कचौरा आकारको काठमाडौँबाट धुवाँ हतपत बाहिर जान पाउँदैन । त्यसैमा प्लास्टिक, टायर बाल्दा कार्बन मोनोडाइअक्साइड, प्युरेन डाइअक्सनले क्यान्सरसम्म गराउन सक्छन् । वायु प्रदूषणले तत्काल सामान्य टाउको दुख्ने, आँखा, नाक, कान, घाँटी र श्वासप्रश्वासमा असर र दीर्घकालमा मुटु, मस्तिष्कघात, फोक्सोको क्यान्सर, दम र प्रजनन क्षमतामा ह्रास गराउँछ । जाडोमा शरीर तताउन मद्यपानलाई सजिलो विकल्प ठानी मातेर राति ढलेका भोलिपल्ट बिहान नउठ्न पनि सक्छन् । निस्सासिएर मृत्युजाडोमा बिजुली, कोइला, दाउरा तथा ग्यासको उपयोग गर्दा निस्कने ग्यास; जुन देख्न, सुँघ्न र महसुस गर्न सकिँदैन, त्यो कार्बन मोनोअक्साइड हो जसलाई अदृश्य हत्यारा वा मौन हत्यारा भनिन्छ । सीओ ग्यास सामान्यतः सही रूपले बल्न नसकेको स्टोभ, हिटिङ सिस्टम, जेनेरेटर तथा चुरोट र मट्टितेल, ग्यासबाट चल्ने हिटर, गिजर तथा स्टोभ आदिको ग्यास तथा धुवाँमा पाइन्छ । ग्यास गिजरमा पानी तातिरहँदा कार्बन मोनोअक्साइड ग्यास उत्पन्न हुन्छ । बाथरुममा झ्याल र भेन्टिलेसन राम्रो नभए गिजर प्रयोग हुँदा ग्यास भुइँमा बस्छ र अक्सिजन कम भएर सीओ ग्यासको निर्माण हुन्छ तब निस्सासिएर नुहाउने व्यक्तिको मृत्यु हुनसक्छ । सीओको सामान्य सम्पर्कमा आउँदा सुरुमा हल्का टाउको दुख्छ । निरन्तर सम्पर्कमा रहँदा तीव्र टाउको दुखाइ, रिङ्गटा, थकान, वाक्वाकी, चिटचिट हुने गर्छ । निर्णय क्षमता, स्मरण शक्ति र अङ्गमा तालमेलको कमी हुन्छ । स्नायुतन्त्रमा दीर्घकालीन हानि, सिक्ने र सम्झने क्षमतामा अभाव हुन्छ । कहिलेकाहीँ बिनाकुनै लक्षण त प्रायः लक्षणपछि बेहोसी हुन्छन् । रोकथाम दाउरा, गुइँठा र ब्रिकेट बाली कोठा तताउँदा, न्यानो पार्दा झ्यालढोका खुला राख्नुपर्छ । कोठामा हावाको उचित ओहोरदोहोर हुने व्यवस्था मिलाउनुपर्छ । बाथरुममा ग्यास गिजर बाहिरै राखी उपयोग गर्दा झ्याल वा भेन्टिलेसन खुलै राख्नुपर्छ । भेन्टिलेसन ठूला र खुला हुनुपर्छ । सिलिन्डर तथा केरोसिन हिटरभन्दा इलेक्ट्रिक हिटर उपयुक्त छ तर एकदम सुक्खा बनाउने भएकाले नजिकै पानीको भाँडो राख्नुपर्छ । राति सुत्दा हिटर बन्द गर्ने, ग्यास लिक भएकोजस्तो लागे अँध्यारोमा पनि बत्तीको स्विच अन गर्न हुँदैन किनभने बत्तीको झिल्काले ग्यासमा लाइटरको काम गर्न सक्छ, सुरुमा झ्यालढोका खोल्नुपर्छ । पानी हालेर वा कपडा पानीमा भिजाएर रेगुलेटरको ठाउँमा चेक गर्दा फोकाफोकी आए लिक भएको बुझ्नुपर्छ । ग्यास गिजरबाट सिधै नुहाउँदा हातमा थापेर चेक गरेर मात्र नुहाउनुपर्छ । कोठा र शरीर तातो बनाउँदै गर्दा टाउको दुख्ने तथा उल्टी होलाजस्तो हुनासाथ उपकरण बन्द गरी झ्यालढोका खोलिहाल्नुपर्छ, ताजा हावामा निस्केर सास फेर्नुपर्छ । लक्षण वा बेहोसी देखिए तुरुन्त अस्पतालमा लग्नुपर्छ ।गर्मीभन्दा जाडोमा जाडो तथा शीतलहरबाट जोगिन तथा शरीर न्यानो बनाउन प्रयोग गरिने विभिन्न प्रकारका आगोले पोलिएका बिरामी बढी आउँछन् । वर्षभर छ सय यस्ता बिरामी हेर्ने एक अस्पतालले जनवरीमा मात्रै एक सय बढी हेर्ने गर्छ । छालादान संस्कृति नेपालमा नभएकाले भारतबाट आयात गर्दा कम्तीमा दुई लाख पर्ने गरेको छ । ६० वर्ष नाघेका वृद्धवृद्धामा शरीरको २० प्रतिशत जल्दा पनि मेजर बर्न मानिन्छ । तसर्थ ज्येष्ठ नागरिकले आगो ताप्दा एकदम नजिकबाट नताप्ने, आगो ताप्दा साडीजस्तो फैलिएको लुगाभन्दा अलि कसिलो लुगा लगाउनुपर्छ ।
विश्व अर्थतन्त्र आर्थिक असमानताका कारण दिन प्रतिदिन सङ्कटग्रस्त बन्दै गएको छ। आर्थिक असमानताको तुवाँलोभित्र पुँजीवाद मडारिइरहेको छ। प्रकृतिले विश्वका मानव जातिका लागि जल, जङ्गल, जमिन पूर्ण रूपमा निःशुल्क उपहार प्रदान गरेको थियो तर आज निश्चित मानिसले आफ्नो कब्जामा लिई त्यसको भरपूर उपयोग गरेका छन्।
अवधि भाषा
पोखराबाट जोमसोमतर्फ चालक दलका सदस्यसहित २२ जना बोकेर उडिरहेको तारा एयरको विमान वि.सं. २०७९ जेठ १५ गते दुर्घटनाग्रस्त भएको आठ महिना नपुग्दै मुलुक सबैभन्दा ठूलो हवाई विमान दुर्घटनाको शोकमा डुबेको छ। माघ १ गते आइतबार ६८ यात्रु र चार चालक दलका सदस्यसहित ७२ जना सवार काठमाडौंबाट पोखरातर्फ उडिरहेको यती एयरलाइन्सको एटीआर विमान पोखरा विमानस्थलमा अवतरणको केही क्षणअघि मात्र दुर्घटनाग्रस्त भयो। यो भयानक दुःखद दुर्घटनाबाट चालक दलका चार सदस्यसहित सबै यात्रुको मृत्यु भएको समाचार आए पनि दुई जना अझै बेपत्ता छन्। दुईवटा इन्जिन हुने टर्बोप्रोप विमान तुलनात्मक रूपमा सुरक्षित मानिन्छ। यस्तो विमान नेपालमा पहिलो पटक दुर्घटनाग्रस्त भएको छ। नेपालको उड्डयन क्षेत्रको ५८औं यो दुर्घटनाग्रस्त विमानमा स्वदेशीलगायत विभिन्न मुलुकका नागरिकले यात्रा गरिरहेका थिए। नेपालको पर्यटकीय क्षेत्रमा समेत यो दुर्घटनाले नराम्रो क्षति पुर्याएको छ। मूल कुरा त यती एयरलाइन्सको सो विमान नेपाली नागरिक उड्डयन इतिहासमा सबैभन्दा ठूलो आन्तरिक विमान दुर्घटना हो। सफा मौसम तथा अवतरणको अन्तिम क्षणमा भएको यो विस्मयकारी हवाई दुर्घटनाबाट मुलुक त शोकमा डुबेको छ नै, मुलुकको सफा आकाशमा अनेकौँ प्रश्न सिर्जना भएका छन्। यस्ता प्रश्न उठ्नु स्वाभाविक नै हो। आठ महिनाभन्दा कम समयमा मुलुकले दोस्रो हवाई दुर्घटना भोग्नु वास्तवमै दुःखद तथा विस्मयको विषय बन्यो। यो क्रमसँगै नेपाली हवाई क्षेत्रमा सुरक्षा मुख्य चुनौती भएर उभिएको छ। जहाज कम्पनीको विश्वसनीयता अर्को जिज्ञासा हो। त्यसैगरी विमानको आयु, नियामक निकायको नीति नियम कार्यान्वयनजस्ता विषयमा गम्भीर समीक्षा गर्ने बेला आएको छ र यी सबै कार्य आउँदा दिनमा हवाई सुरक्षाको पूर्ण प्रत्याभूतिका निम्ति हुनेछ।नेपाली विमान कम्पनीको जसरी भए पनि नाफा कमाउने प्रवृत्ति छ भन्ने गरिन्छ। मुनाफाको धुनमा विमानको नियमित प्राविधिक जाँचप्रति लापर्बाही हुने त गरेको छैन ? त्यस्तै दक्ष प्राविधिकको अभाव, रामभरोसे उडान, मौसमसम्बन्धी पूर्ण जानकारीबिना उडान भर्ने आदि कारणले पनि नेपालमा बारम्बार विमान दुर्घटनाप्रति अब जिम्मेवार निकायले समीक्षा गर्नैपर्छ। नेपाली हवाई सुरक्षाका कतिपय कमीकमजोरी जानकारीमा भएकै विषयसमेत हुन्। अब सरकारी तथा नियामक निकायको कार्यभार गम्भीर रूपमा बढेको छ। विमान दुर्घटनाले मुलुकको हवाई सुरक्षा व्यवस्थामाथि अनेकौँ प्रश्न मात्र उठाइरहेको हुँदैन, मुलुकको अन्तर्राष्ट्रिय छविसित पनि सम्बन्धित हुन्छ। अझ प्रत्यक्ष सम्बन्ध मुलुकको आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटन व्यवसायसँग सरोकार हुन्छ। पोखराजस्तो पर्यटकीय गन्तव्यमा भएको यो दुर्घटनाले समग्रमा नेपालको पर्यटन व्यवसायमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्ने आशङ्कालाई नकार्न सकिँदैन। त्यसको प्रभाव न्यूनीकरणका लागि अब धेरै काम गर्नुपर्नेछ।यती एयरलाइन्सको विमान दुर्घटनासँगै सरकारले जाँचबुझ समितिसमेत गठन गरिसकेको छ। नेपालमा हरेक विमान दुर्घटना हुँदा विज्ञसहितका टोलीको सहभागितामा जाँचबुझ समिति गठन गरिन्छन् तर यस्ता समितिले बुझाउने प्रतिवेदन तथा अन्य विषयका सम्बन्धमा खासै ध्यान नदिइने प्रवृत्ति पनि त्यत्तिकै पाइन्छ। यो सनातनजस्तै प्रवृत्तिले गर्दा समितिका प्रतिवेदन तथा सुझाव बिनाअर्थका देखिँदै आएको टिप्पणीसमेत हुने गरेको छ। विगतका यस्ता लापर्बाहीलाई पन्छाउँदै विमान दुर्घटना जाँचबुझ समितिको प्रतिवेदन तथा सुझावलाई सार्वजनिक गरी आवश्यक कार्यान्वयन जरुरी छ। त्यस दिशामा सरकारको अग्रसरता निकै महत्वपूर्ण हुनेमा शङ्का छैन। यस्ता प्रतिवेदन तथा सुझावबाट भविष्यमा नेपाली हवाई क्षेत्रलाई बढी विश्वसनीय तथा सुरक्षित बनाउन निकै मद्दत पुग्ने तथ्यमा आशावादी हुन सकिन्छ। पटक पटकको हवाई दुर्घटनाले विश्वपरिवेशमा नेपाली आकाश कति सुरक्षित भन्ने प्रश्न स्वाभाविक रूपमा सिर्जना भएको छ। यस्ता प्रश्नको निराकरण तथा समाधानका लागिसमेत जाँचबुझ समितिको वस्तुनिष्ठ प्रतिवेदन तथा सुझावको महत्वपूर्ण भूमिका हुनेछ। त्यसको कार्यान्वयनले नेपाली आकाशलाई सुरक्षाको मार्गमा लैजान सघाउनेछ। आगामी दिनमा नेपाली हवाई सेवालाई गुणस्तरीय तथा नेपाली आकाशलाई सुरक्षित बनाउन सरकार, नियामक निकाय तथा हवाई कम्पनीको विशेष प्रयास हुनु जरुरी छ। यस्तो प्रयास अनुभूतिजन्य हुनुपर्छ। यसमा कुनै किसिमको लेनदेन वा सम्झौता हुन सक्दैन। नेपालले बारम्बार हवाई दुर्घटनाको सामना गर्न सक्दैन। नेपाली हवाई सेवा गुणात्मक तथा सुरक्षित बनाउन सके मात्र हवाई दुर्घटनामा ज्यान गुमाएकाका निम्ति सच्चा श्रद्धाञ्जलि हुनेछ।
असान्दर्भिक ऐनका आधारमा प्रत्यायोजित विधायनको अभ्यास गरी पुनः अधिकार प्रत्यायोजन गरिएको संसदीय समितिको अध्ययनबाट देखिएको छ । प्रशासकीय कार्यविधि (नियमित गर्ने) ऐनमा टेकेर बनाइएका नियमावलीबाट थप अधिकार प्रत्यायोजन गरेको पाइएको हो ।
बेनी–कुस्मा हुँदै कालीगण्डकी कोरिडोरको विद्युत् नवलपरासीको भूमही (बडेरा)को सबस्टेसनसम्म पु-याउनका लागि बन्दै गरेको कालीगण्डकी कोरिडोर विद्युत् प्रसारण लाइन निर्माणको काम अन्तिम चरणमा पुगेको छ ।
बेनीका १३ वर्षीय अप्रिम श्रेष्ठले हनुमानको भेषमा सजिएर ‘हनुमान नाच’ नाच्नुभयो । अप्रिमका लागि हनुमान नाच पहिलो अनुभव थियो ।
आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मा वाणिज्य बैङ्कहरूको कुल सम्पत्ति तथा दायित्व विस्तारको गति कम भएको पाइएको छ ।
सुनसरीमा दुई छुट्टाछुट्टै दुर्घटनामा दुई जनाको मृत्यु भएको छ । धरान–३ पुरानो बजारमा सोमबार सिटी सफारी दुर्घटना धरान–१५ का १९ वर्षीय ठिना लिम्बूको मृत्युभएको प्रहरीले जनाएको छ ।
नाटक ‘देउराली डाँडी’को मञ्चन सुरु भएको छ । नाटकले गाउँको कथालाई उजागर गरेको छ । गाउँमा धेरै वर्षअघि फैलिएको महामारीले सबै पुरुष परदेश पलायन भएका हुन्छन् । गाउँ सबैतिर उजाड हुन्छ । गाउँ उजाड देखिए पनि त्यहाँका महिला भने सङ्घर्ष गरेर बाँचिरहेका हुन्छन् ।
मतदाता नामावलीको अनलाइन प्रारम्भिक दर्ता मङ्गलबारदेखि सुरु हुँदै छ । निर्वाचन आयोगले माघ २ गते सोमबारदेखि नै अनलाइन दर्ता सुरु हुने जनाएको थियो । तर राष्ट्रिय शोक बिदा परेकाले सुरु हुन नसकेको आयोगले जनाएको छ ।
सुनकोसी नदीमा जलयात्रा व्यवसायको बलियो सम्भावना देखिएको छ । राजधानी काठमाडौँलाई तराईका जिल्लासँग जोड्ने छोटो दूरीको बीपी राजमार्ग सञ्चालनसँगै सिन्धुलीको सुनकोसी गाउँपालिकास्थित मूलकोटमा रहेका होटलले सञ्चालन गरेको सुनकोसी नदी जलयात्रा (-याफ्टिङ) गर्न आउनेको सङ्ख्या बढ्दै गएको छ ।
म्याग्दीको मालिका गाउँपालिका–६ स्थित दरबाङ प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रलाई एक सामाजिक संस्थाले ४२ लाख रुपियाँ मूल्यको
हरेक वर्ष शैक्षिक सत्र सुरु भएदेखि वैशाख १५ सम्म ‘भर्ना अभियान’ सञ्चालन हुँदै आए पनि कपिलवस्तुको मायादेवी गाउँपालिकाको चार सयभन्दा बढी बालबालिका विद्यालयबाहिरै रहेका छन् ।
सुदूरपश्चिम प्रदेशको सभामुखका लागि तेस्रो पटक मङ्गलबार निर्वाचन हुँदै छ । सत्ता साझेदार दल नागरिक उन्मुक्ति पार्टीले सत्तापक्षी