दलीय राजनीतिको अवसर
पार्टी खोल्ने होडबाजी छ, बढी नै छ । धेरैको आकर्षण राजनीतिप्रति नै छ । यसैको भ-याङ चढेर धन, पद र शक्ति प्राप्त हुने गरेकाले सबै वर्ग, समूह, झुन्ड अनि तह र तप्काका जनसमूहबीच नेतृत्व हत्याउन सजिलो छ ।
विमानस्थल सेवा शुल्क
नेपालमा नागरिक उड्डयनको विकास तथा विस्तार गर्न र राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय हवाई सम्पर्कका लागि हवाई उडान, हवाई सञ्चार, हवाई पथ प्रदर्शन र हवाई परिवहन सेवाको सञ्चालन सुरक्षित, नियमित, स्तरीय र प्रभावकारी बनाउने उद्देश्यले नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरण ऐन, २०५३ बमोजिम प्राधिकरण स्थापना भएको
नागरिक नजरमा योग्य उम्मेदवार
प्रतिनिधि सभा सदस्य तथा प्रदेश सभा सदस्यको निर्वाचन २०७९ साल मङ्सिर ४ गते हुन गइरहेको छ । प्रतिनिधि सभामा पहिलो हुने निर्वाचित हुने प्रणालीबमोजिम १६५ सिटमा र समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीबमोजिम ११० गरी २७५ सिटमा र प्रदेश सभातर्फ पहिलो हुने निर्वाचित हुने प्रणालीबमोजिम ३३० र समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीबमोजिम २२० गरी ५५० सिटमा निर्वाचन हुँदै छ । प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभामा गरी ८२५ जनप्रतिनिधिलाई एक करोड ७९ लाख ८८ हजार ५७० बालिग मतदाताले निर्वाचित गरी पठाउने छन् ।
निर्वाचनमा कांग्रेसको कार्यभार
प्रतिनिधि तथा प्रदेश सभा सदस्यका लागि निर्वाचन तय गरिएको मङ्सिर ४ गते नजिकिँदै छ ।
दण्डहीनतासहितको जवाफदेहिता
शिलान्यास र उद्घाटनका कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री, मन्त्री र नेताका भाषण नै समाचारका मुख्य विषय बन्दै आएको नेपालको सन्दर्भमा लुकेको, लुकाइएको र लुकाउन खोजिएको विषयको गहिराइमा पुगेर समाचार खोतल्ने अनि त्यससम्बन्धी पर्याप्त प्रमाण बटुल्ने मुख्य उद्देश्यले २५ वर्षअघि सुरु गरिएको खोज पत्रकारिता एउटा नयाँ अभ्यास थियो । खोज पत्रकारिताको विकासका लागि स्थापना गरिएको खोज पत्रकारिता केन्द्र (खोपके) नेपाल, फिलिपिन्स सेन्टर फर इन्भेस्टिगेटिभ जर्नालिज्म (पीसीआईजे) पछि एसियाकै दोस्रो संस्था हुन पुगेको छ ।
दशैँको पिरलो
दशैँ आयो, खाउँला पिउँला ... । हरेक वर्ष नेपालमा मनाइँदै आएको हिन्दु धर्मावलम्बीको सांस्कृतिक पर्व दशैँ सुरु भसकेको छ । दशैँमा मान्यजनबाट टीका ग्रहण गरी आशीर्वाद लि
दललाई सच्चिने अवसर
जनताको चेतनास्तरमा निकै वृद्धि भइसकेको छ । पञ्चायतकालको बारबन्देजमा हुर्किएका जनता अहिलेका होइनन् । अब हुने चुनाव सूचना र नियन्त्रित समाचार सुनेर आफूलाई सानो दायरामा केन्द्रित राखेका मतदाता मात्र सहभागी हुने चुनाव होइन । अधिकांश जनता शिक्षाको उज्यालोबाट लाभान्वित हुँदै सचेत बनेका छन् ।
निर्वाचनमा मतदाता शिक्षा
कुनै पनि निर्वाचनका लागि मतदान प्रक्रियाको विशिष्टता र मतदान गर्ने विधि र प्रक्रियाबारे मतदातालाई जानकारी गराउन सूचना सामग्री तथा कार्यक्रमसम्बन्धी जान
स्वतन्त्र ‘थिङ्क ट्याङ्क’
विश्वमा विभिन्न रूपका कट्टरपन्थ, रूढीवाद, ‘पपुलिज्म’ हावी हँुदै गइरहेको सन्दर्भमा राज्यको नीति निर्माणसँग सम्बन्धित ज्ञान उत्पादनका केन्द्र (‘थिङ्क ट्याङ्क’)ले वैज्ञानिक र वस्तु
दशैँको नामकरण
नेपालीको महान् चाड दशैँमा नौ दिनसम्म देवीको पूजापाठ गरी दसौँ दिनमा प्रसाद ग्रहणपछि समापन गरिन्छ । यस चाडले विविध नामले पहिचान बनाएको छ ।
जतनपूर्वक नयाँ नोटको प्रयोग
नयाँ नोट उत्पादन गर्न बर्सेनि राज्यको धेरै खर्च भइरहेको हुन्छ। एक र दुई रुपियाँ दरका नोटको उत्पादन लागत उक्त नोटको ‘फेस भ्यालु’ले नधान्ने भएकाले नेपाल राष्ट्र बैङ्कले केही वर्षअघिदेखि नै छपाइ गर्न छोडिसकेको छ। नेपाली नोटको छपाइसमेत विदेशमा हुने गर्छ। अहिले रु. ५० दरका नोट फ्रान्समा र रु. १०० का नोट बेलायतमा छापिन्छ भने बाँकी सबै दरका नोट चीनमा छपाइ हुँदै आएको छ।
आशीर्वादका चाङ
पौराणिक कालदेखि नै चलिआएको परम्पराको रक्षा गर्नु आजको आवश्यकता हो। कृषिप्रधान हाम्रो मुलुकमा अन्न बाली लगाइसकेर यस बीचमा राम्रो लगाउने, मिठो मसिनो खाने तथा आफन्त र मान्यजनसँग भेटघाट गर्ने एउटा गतिलो माध्यम पनि बन्ने गर्दछ दशैँ !
यसरी सकिन्छ बाँदर समात्न
राष्ट्रिय निकुञ्जको स्वीकृति लिएर एकाध बदमासलाई पक्रेर तह लगाउनबाहेक जङ्गली बाँदर पक्रिन कानुनले वर्जित गरेको छ। पक्रिएकालाई राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु आरक्षमा स्थान्तरण गर्दा समस्या पनि सर्न सक्छ। निकुञ्ज वरिपरिका बस्तीमा त्यही समस्या बल्झिन सक्छ ।
निर्वाचनमा सत्यतथ्य सूचना
निर्वाचनको समयमा मिथ्या सूचना रोक्न सबैभन्दा ठूलो चुनौती थपिएको छ। राजनीतिक दल र तिनका कार्यकर्ताबाट आइरहेका सूचनामा मिडियाको भर पर्ने परम्परा रहेका कारण मिडियाबाटै गलत समाचार सम्प्रेषण भइरहेका छन्। यस्ता सूचनाका कारण लोकतन्त्रका आधारस्तम्भ कमजोर हुने भएकाले सूचना सम्प्रेषणमा ‘क्रस चेक’ अति आवश्यक देखिएको छ।
‘मामाघरको दशैँ सम्झिरहन्छु’
चलचित्र विकास बोर्डका अध्यक्ष तथा अभिनेता भुवन केसी यो वर्षको दशैँ काठमाडौँमै मनाउने तयारीमा हुनुहुन्छ । उहाँका अनुसार दशैँ भनेको परिवार, आफन्त जम्मा भएर टीका लगाउने, सबैसँग भेटघाट गर्ने चाड हो । बाल्यकालमा पिङ खेल्न र चङ्गा उडाउन निकै रमाइलो हुन्थ्यो तर अहिले पिङ र चङ्गा संस्कृति समाजबाट हराउँदै गएको उहाँ बताउनुहुन्छ । सानो छँदा दशैँमा नयाँ कपडा किनेको, कपडा मन परेन भने घरपरिवारसँग घुर्की लगाएको सधैँ याद आइरहने बताउने अभिनेता केसीसँग सम्झनामा दशैँ मन्थन गरेका छौँ ।
घुमघाममै रमाइलो
जीवन एक प्रकारले यात्रा हो । घुमन्ते, फिरन्ते जीवनशैलीबाटै मानिस उन्नत समाजमा आइपुगेको हो । त्यो गुण मानव समाजमा अहिले फरक ढङ्गले अघि बढिरहेको छ ।
अर्थतन्त्र चलायमान चाड
दशैँ सँघारमा छ । किनमेल, घुमघाम, भेटघाट, मनोरञ्जनदेखि अनेकौँ योजना पूरा गर्ने समय हो यो । अधिकांश हिन्दु नेपालीको प्रमुख चाडका रूपमा स्थापित दशैँलाई नै लक्षित गरेर सार्वजनिक प्रणाली निर्माण पनि भएका छन् । सबैभन्दा धेरै सार्वजनिक बिदा यही समय हुन्छ । दशैँ लक्षित चाडपर्व खर्चका रूपमा अतिरिक्त एक महिनाको तलब कर्मचारीलाई उपलब्ध हुन्छ । सार्वजनिक यातायातको अतिरिक्त व्यवस्थापनदेखि सुरक्षा प्रणालीको परिचालनमा पनि राज्यले थप मेहनत गर्नुपर्छ । दशैँमा हुने व्यापक किनमेलकै कारण अनुगमन प्रणाली पनि यतिबेला बढी सक्रिय हुने गर्छ । सरकार आफैँले पनि सुपथ मूल्य सञ्चालन गर्नेदेखि निजी व्यवसायका दर्जनौँ नयाँ आकर्षक योजना दशैँमा सार्वजनिक हुन्छन् । अर्थतन्त्रका धेरै आयामलाई दशैँले प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने भएकाले वर्षभरमा सबैभन्दा धेरै आर्थिक गतिविधि हुने समय पनि यही बनेको छ ।
आशीर्वाद दिन्न, ज्ञान दिन्छु : सत्यमोहन
शताब्दीपुरुष सत्यमोहन जोशीले सधैँ परम्परा र पर्वको सम्मानमा दशैँ मनाउनु भयो । शताब्दीपुरुषले राजतन्त्र, प्रजातन्त्र र गणतन्त्रकालका दशैँ मनाउनु भयो । १०३ वर्ष पार गर्नुभएका उहाँ अघिल्ला वर्षमा जस्तै यसपालि पनि परिवारसँग सामान्य रूपमा दशैँ मनाउने तयारीमा हुनुहुन्छ । त्यसो त शताब्दीपुरुष जोशी दशैँमा टीका लगाउनु हुन्न । तर उहाँ यो चाडले फुर्सदमा ठूलाबडाको कुरा सुन्नुपर्ने सिकाएको बताउनु हुन्छ ।
शारदीय नवरात्र
सिङ्गो श्रीमद्देवीभागवत महापुराण, मार्कण्डेयपुराण, कालिका पुराण, ब्रह्मवैवर्त पुराणलगायत रामायण र महाभारतमा पनि देवी दुर्गाको महत्वको व्यापक चर्चा पाइन्छ । दुर्गासप्तशतीकै देवीमहात्म्य (अध्याय ५, ११, १२)मा बताइए अनुसार नारीशक्तिको सूक्ष्मताको रहस्य प्रकाशित हुन्छ :
राष्ट्रवाद र देशभक्तिको मुद्दा
नेपालमा आजकल राष्ट्रवाद (नेसन्यालिज्म) र देशभक्ति (प्याट्रियोटिज्म) बहुचर्चित शब्द बनेको छ । जो आफूलाई देशभक्त राष्ट्रवादी होइन भन्छन् ऊ आफूबाहेक अरूलाई देशभक्त, राष्ट्रवादी भन्न हिचकिचाउँछन् । के राष्ट्रवादी, देशभक्त हुन पनि स्वघोषणा गर्न जरुरी छ ? एक देशको, दलको वा व्यक्तिको राष्ट्रवादको परिभाषा अर्को देशलाई, अर्को दललाई वा अर्को व्यक्तिलाई मान्य नहुन सक्छ
प्रशासनयन्त्रप्रति बढ्दो अविश्वास
प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले १९औँ निजामती सेवा दिवसका अवसरमा सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रलायले आयोजना गरेका कार्यक्रममा भन्नुभयो, “
प्राथमिकतामा व्यावसायिक कृषि
वि.सं. २०७९ मङ्सिर ४ मा सम्पन्न हुने प्रतिनिधि तथा प्रदेश सभा निर्वाचनमा दलका र स्वतन्त्र उम्मेदवार होमिएका छन् । सबै उम्मेदवारको मनोविज्ञान गोल हान्ने र जित्ने नै छ । यता नागरिक उम्मेदवारले चुनावमा लिएर आउने कार्ययोजनाको प्रतीक्षामा छन् ।
आफूभित्रको शक्ति पहिचान
नवरात्रिमा नौ दिनसम्म दुर्गा शक्तिको आराधना भक्तिपूर्वक गर्नाले मनोकाङ्क्षा पूरा हुन्छ भन्ने आमभावना छ । दसौँ दिन सबै नकारात्मक तìवलाई परास्त गरी विजयस्वरूप विजया दशमी मनाउने परम्परा हिन्दु धर्म सं
पार्टी, चुनाव र मिडिया
निर्वाचन आयोगले आचारसंहिता सक्रिय भएको घोषणा गरेसँगै पार्टी र टाठाबाठालाई मात्रै होइन सर्वत्र चुनाव लागिसक्यो। देश सेवाको ‘हुटहुटीले’ सताइएका ‘देशप्रेमीको’ भीड पार्टी कार्यालय, नेतृत्वको घर आँगनमा त देखिन्छ नै सुन्धारा र बसपार्कका होटल, लज खचाखच भरिएका छन्। चुनाव र आकर्षण ह्वात्त बढेको छ। दुवै गठबन्धनले (घोषित वा अघोषित) अझै उम्मेदवार सार्वजनिक गर्न सकेका छैनन्। टिकट अपेक्षितहरूको चाहना अपूरो हुनेबित्तिकै स्वतन्त्र उम्मेदवारी देलान् भन्ने त्रास सबै पार्टीलाई छ। कुन सिट गठबन्धनका कसलाई पर्छ भन्ने यकिन नभएकाले पनि आकाङ्क्षी ढुक्क छैनन्। प्रथम कोटीका नेतृत्व पङ्क्ति नै समानुपातिक लिस्टमा सामेल भएकाले संविधानको स्पिरिट नै खजमजियो। उम्मेदवारले टिकट किन आफूलाई नै दिनुपर्ने विश्वसनीय तर्क र आधार अगाडि सार्न सकेनन्। व्यवस्था सङ्घात्मकता, अभ्यास केन्द्रीकरण एउटा पार्टीको मात्रै नभई सबैमा देखिने समस्या भनेको टिकट सुरक्षित गर्न र गराउन ताप्लेजुङ, पाँचथर मात्रै होइन मधेश–तराई र सुदूर क्षेत्रका प्रत्याशी पनि दलबलसहितै राजधानी छिरे। विचार फेर्न सजिलो संस्कार फेर्न गाह्रो। प्रत्याशीका याद नभएका मतदाता सामने भुलेका एजेन्डा, बिर्सेका आदर्श, मूल्य मान्यता, सिद्धान्त, राजनीति अनुमोदित हुनुपर्ने हो तर त्यसको पर्वाह नगरेर चाकरी बजार्दै स्वाभिमान बन्धकी राखेर गुट नेतालाई दबाब दिँदै टिकट हात पार्न जोहो सबै दलमा हुँदैछ। गुटको अस्तित्वमै राजनीतिक जीवन देख्ने नेतृत्वका कारण हित टकराउँदा हरेक ठूला पार्टीमा विग्रह पैदा भएका छन्। त्यसले राजनीति व्यवसाय र कार्यकर्ता राजनीतिक कमैया हुन् कि! सामाजिक सेवा! भन्ने प्रश्न फेरि बहसमा उत्रियो। चुनावी रणमैदान निर्वाचन आयोगमा दर्ता भएका ६८ दलमध्ये ४८ दलले समानुपातिकको बन्दसूची बुझाए। सबैले राष्ट्रिय पार्टी दाबी गरे। प्रत्यक्ष वा समानुपातिकका आकाङ्क्षी प्रतिस्पर्धामा उत्रिने प्रत्याशी र आकाक्षी सङ्ख्या २० हजार नाघी सक्यो। निर्वाचन परिणाम नआउँदासम्म ती सबै सांसद हुन्। सो हैसियत आकाङ्क्षीले राख्नु पनि अस्वाभाविक होइन। प्रत्याशी सामने उठ्ने प्रश्न भनेका उनीहरू किन, केका लागि उम्मेदवार बन्दैछन् ? विजय भएपछि के, कसो गर्ने हो ? केको आधारमा सम्बन्धित दलको प्रत्याशी हो ? सो दलको राजनीतिक, आर्थिक र परिवर्तनप्रतिको प्रतिबद्धता के हो ? विगतका संसद्मा के भूमिका खेले र उनले गर्ने बाँकी काम केके हुन ? कुन नैतिक पुँजीले ऊ फेरी उम्मेदवारीको दाबी गर्दै छ र प्रतिस्पर्धीभन्दा उसैलाई मतदाताले रोज्नुपर्ने कारण के हुन् ? ऊसँग विकास निर्माणको तत्कालीन र दीर्घकालीन के–कस्ता नीति, योजना र कार्यक्रम छन् ? देशको मूल कानुन र धारणा बनाउने केन्द्रीय थलोमा पुग्ने भएकाले उसका राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिबद्धता केके हुन् ? देश युवारहित बनिसक्यो, लेबर जन्माउने मुलुक कहलिँदैछ। यसले सामाजिक असन्तुलन पैदा गरिसक्यो। यसलाई फेर्ने मार्ग चित्र के–कस्तो छ ? यस्ता विषय न स्वयं आधिकांश प्रत्याशीलाई हेक्का छ न त सम्बन्धित पार्टीले नै सरोकार राखेको देखिन्छ। ठूला दलमा प्रत्याशी मतदातामा विश्वासभन्दा केन्द्रीय नेता, अझ गुटमा भर परेका छन्। जसको विश्वासमा भर परेर निर्वाचित बन्नुपर्ने, गाउँघर टोल बस्तीका मतदातासामु आफ्नो र आस्थाको पार्टीको विश्वास आर्जन गर्नु साटो पार्टी केन्द्रीय कार्यालय, गुट नेताहरूको घरघर चहार्दै छन्। अनुहार देखायो, मौका पाए नेताहरूलाई भेट्यो, मोक्ष सोच्यो, आफ्ना औकात बतायो अनि रोजिन्दा लज होटेलमा फर्कियो। लस्कर पछुवासहित जिल्लाबाट राजधानी छिरेका छोटेनेताको यस्तै दिनचर्या बन्दैछ। अन्तर्घात र स्वतन्त्र खेला आफैँ हुनुपर्छ म भइनँ भने बरु अर्को होस् तँ भने कदापि हुनु हुँदैन, पार्टीले टिकट नदिए अन्य पार्टीले दिन्छ वा स्वतन्त्र लडेर आफ्नो र तिम्रो औकात देखाइदिन्छु, जित्न नसके पनि जित्न भने किमार्थ दिन्न भन्ने मनोदशा पार्टीभित्रकै अन्तरघाती खेलाडीमा देखिँदैछन्। नत्र भनेको धम्की हरेक पार्टीले सामना गरिरहनुपरेको छ।यस चुनावमा पार्टीको भावनात्मक एकता कायम गर्दै र कार्यकर्तालाई सक्रिय बनाउन ठूला पार्टीलाई हम्मेहम्मे पर्नेछ। मौलिक सिद्धान्त, आदर्श, सामूहिकता, समग्र जनता र कार्यकर्ताहित एवं राष्ट्रिय एजेन्डा पूरा गर्ने भनिएका अगुवाप्रति विश्वास हराउँदै जानु र आफ्नो प्रतिनिधित्व अरू कसैले गरिदिँदैनन् भन्ने सोच पलाउनु, सपनाको मृत्यु हुँदाका कारण पनि हुन्।अपराध न्यूनीकरण तथा अनुसन्धानका लागि सम्पूर्ण नागरिकको अहम् भूमिका हुन्छ । तसर्थ सम्पूर्ण नागरिकलाई बिना बर्दीका प्रहरी भनी बर्दीका प्रहरीद्वारा सम्मान व्यक्त गरिएको हो ।हरेक वस्तुले मूल्यको माग गर्छ भने महìवाकाङ्क्षा हरेक परिवर्तनको आधारभूत पक्ष हो। दायित्व पूरा नगरी भूमिका तृष्णाको मौकामा चौका हान्ने भनेको अनौठो ग्रन्थी रसाउनु हो। आस र त्रासमा कज्याउने नेताहरू आश्वासन दिने वा अन्य मौका दिने भनेर गणेश परिक्रमा गराउँदै ठूला देखिने भइहाले। अहिले ठूला पार्टीमा उम्मेदवार चयन गर्न संसदीय दल वा कार्यदलसमेत मुस्किलमा परिरहेको छ। विगतमा मौकामा भाग्यले दिएको उपहार नदेख्नेहरू अहिले झन् सपना सजाउँदै सक्रिय भएका छन्। यसैको पेरीफेरीमा चुनावी माहौल बनिसक्यो। पार्टी सामने अन्तर्घात जोगाउन सामूहिक सक्रियता बढाउन विचारले पैदा गर्ने भावनाले मात्र सक्छ। के अहिलेका प्रमुख दलहरूसँग एजेन्डाप्रति पूर्ण प्रतिबद्धता, मार्गचित्रसमेत स्पष्टता र त्यसलाई कार्यान्वयन गर्ने नैतिक पुँजी भएका उम्मेदवार मतदातासमक्ष प्रस्तुत गर्ने इच्छाशक्ति छ ? त्यसमा आसन्न चुनावको गरिमा र आकलनले विजय सुनिश्चित हुन्छ र अन्तर्घातबाट पनि बच्न सक्छ। साना पार्टीका ठूला सपना विगतमा ससाना पार्टीको पनि सरकार बनाउने र गिराउनेमा महìवपूर्ण भूमिका रह्यो। त्यसैले साना पार्टीका ठूला महìवकाङ्क्षा भनेको देशैभरिको समानुपातिक मत हो। साना दलका ठूला नेतामा प्रत्यक्ष चुनाव लड्ने आँट देखिँदैन या गठबन्धन गरेर सुरक्षित हुन चाहन्छन्। अर्कातर्फ आफू प्रत्यक्ष भिडन्तबाट जोगिँदै खुद्रा मत ल्याउने प्रभावशाली उम्मेदवारको खोजीमा भौँतारिरहेका पनि छन्। उनीहरू ठूला दलबाट टिकट नपाउने र महìवाकाङ्क्षी तर स्थानीय पकड भने भएकाको शिला खोजिरहेका छन्। उनैले बढाइदिएको समानुपातिक मतले आफ्नो पद सुरक्षित हुन्छ भनेर पाहुना उम्मेदवार खोज्दै लगानी व्यवसाय बढाइरहेका छन्। उम्मेदवारी लिने र दिने अनि बिक्री गरिदिँदै च्याँखे थाप्नेहरूका बिगबिगी बढ्ने हुँदा चुनावी व्यवसाय अझ फस्टाउने देखिन्छ।मिडियाको भूमिका भारतमा चुनावी रणनीतिकार प्रशान्तकुमार जस्तो व्यवस्थापन गर्ने वा चुनावी कन्सलटेन्सी यहाँ अझै देखिएका छैनन्। त्यसैले मिडिया व्यवस्थापनमा धेरैले ध्यान खिचेको देखिन्छ। धेरैजसो देशमा सामाजिक सञ्जालसमेत व्यवस्थापन र मतदाताको मस्तिष्क र निर्णय अध्ययन गर्ने, त्यसैअनुसार रणनीति र नारा तय गर्न थालिसकियो। अन्यत्र नेतृत्वको मार्केटिङ एजेन्सीहरूले गर्छन्। नेपालमा भने फेसबुकमा विज्ञापन र सरोकार ग्रुपले विपक्षको हुर्मत काढ्ने, चरित्र हत्या गर्ने र आफ्ना प्रचार गर्नेमा मात्रै सीमित देखिन्छ। नेता, पार्टी र उम्मेदवार व्यावहारिक क्रियाशीलता र गतिशीलतामा मात्र टिक्छन्। समय अति गतिमा छ। त्यसलाई पक्रेर अघि बढ्न सक्ने नेतृत्वपङ्क्ति भएन भने सोचाइ परिणाममा फेर्न सकिँदैन। समय र समाज आदेशले मात्रै चल्दैन न कि इतिहासका भूमिकाले ।इजरायली जासुसी एप्स पेगासेसको केही देशमा चुनावमा विपक्षविरुद्ध प्रयोग भए पनि यहाँ आर्टिफिसिएल इन्टिलिजेन्स प्रयोग अझै प्रयोगको गरिएको पुख्ता प्रमाण पाइन्न। विभिन्न राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय जासुसी एजेन्सीले पनि विगतमा गरेका अनुसन्धान परिणाममा पुग्दा सही साबित निस्किएनन्। विगतको चुनावभन्दा यस पटक योजनाबद्ध सामाजिक सञ्जाल, अनलाइन पत्रकारिता र पर्चाकारिता भने बढ्दो छ। साइबर सेल सक्रिय हुँदैछ। कोरोनापछि छापा पत्रिकाको ग्रामीण भेगमा नगन्य पहुँच भयो। पठन स्वभाव पनि फेरिए। सूचनाका स्रोतमा हातहातका इन्टरनेट र इनरोयड फोन बन्दैछन्। सूचना र विचारका टकराहटले सूचना उपभोक्ता रणभूल्लमा परिरहेका छन्। विज्ञापन बजार एकदम सानो छ तर मिडिया भने बढ्दैछन्। मिडियाको सबभन्दा ठूलो सम्पत्ति भनेकै विश्वसनीयता हो। योजनाबद्ध मिडिया मिसन सुरु भएर ‘स्वतन्त्र’ मिडियामा पनि पक्षधरता क्रमशः बढदो छ। मिडिया खेलमा अंशमा टेकेर समग्रमा आक्रमणलाई नियाले छर्लङ्क देखिन्छ। दोहोर्याइरहनै पर्दैन ‘सूचना, कूसूचना, भ्रमित सूचना र विज्ञापित सूचना आपसमा टकराउँदै’ मतदाता प्रशिक्षण कसरी गर्ने निर्वाचन अयोगको थप चुनौती हो। आचारसंहिता कसरी लागू गर्ने निर्वाचन आयोग र प्रेस काउन्सिलका सामु ठूलै परीक्षा हुनेवाला छ। बुद्धि, विवेक र सक्रियता मिडिया, चोक र चिया पसलमा मात्र हैन सामाजिक सञ्जालका सेन्सरबिनाका यत्र,तत्र,सर्वत्र देखा पर्दैछन्। झन्डै एक तिहाइ जनता देश बाहिरिएकाले उनीहरूका औकात, पक्षधरता, मनका अभाव, तनाव, बह, कुण्ठा, प्रलाप र मनोरोग फेसबुक वाल बनेर रङ्गिरहेको छ। प्रत्यक्ष मतदान गर्न नपाए पनि परिवारको आर्जन गर्ने मूल व्यक्ति भएकाले उनीहरूकै धारणा, विश्वास र अठोटले मतदानमा प्रभावित पार्नेछ। सबै पार्टीका सहयोगी र भातृ संस्था हरेक देशमा छन्। तिनीहरूको पनि चुनावमा महत्वपूर्ण भूमिका हुनेछ।चुनावी मौसममा भारतीय अनुभव पेड न्युज, लेड न्युज र मेड न्युजमा नेपाली संस्करणबाट जोगाउन निर्वाचन आयोग र प्रेस काउन्सिल कति सक्षम होला नियाल्नैपर्ने हुन्छ।