पत्रकारिता र साहित्यको ‘प्याज चिन्तन’
गोरखापत्र प्रकाशन शैली, गोरखापत्र संस्थान समाचार नीति तथा प्रकाशन निर्देशिका, २०८० निर्देशिका र गोरखापत्र खोज ब्युरोको अवधारणा र कार्यविधि औपचारिक रूपमा व्यवस्थापनलाई हस्तान्तरण गरेको तेस्रो दिन २०८० वैशाख १० गते कार्यकक्षमा नै रहेको बेला बेतार फोन (मोबाइल)मा घण्टी बज्यो ।
समयको प्रतिविम्ब
कविताको जन्म हुन कुनै निश्चित समय वा स्थान तोकिएको हुन्न । नेपाली साहित्यको परिवेशमा भन्नुपर्दा, केन्द्रीकृत साहित्यको तामझामले साहित्यमाथिको भ्रम सिर्जना गरिरहेको स्थिति छ । अर्थात् केन्द्रलाई हेरेर साहित्यसँग सम्बन्धित यस्तो अन्योलमा छन् कि नेपाली साहित्यको खानी भनेको केवल राजधानी हो, जे–जति राम्रा साहित्य छन् ती सबै नै केन्द्रबाट उत्पादन भएका हुन् तर यो कदापि सत्य होइन भन्ने तथ्य हिजोआज बाहिरी जिल्लाबाट हुने साहित्य–उत्पादनले पुष्टि
बा, फूल र गाँजा
बा ! आफैँमा एउटा गर्बिलो नाम हो । बा हुनु, बाको छहारीमा जिउनुको मज्जा नै बेग्लै हुन्छ । बा परिवारका आकाश हुन्, बाको उपस्थितिमा छोराछोरीहरू कहिल्यै ठुलो हुँदैनन् । जब बाको छहारी रहन्न, त्यसपछि उहाँको अभाव महसुस हुन्छ । बा ईश्वरीय अवतार हुन् । भनिन्छ, आमा धर्ती हुन्, बा आकाश । आकाश हामी निलै देख्छौँ, हामीलाई चाहिएको बेलामा कहिले पानी पार्छ, कहिले घाम, कहिले झलमल तारा, त कहिले जूनको शीतलता । बालाई मैले पनि देखेको रूप यही हो ।
तीन जनालाई मधुपर्क सम्मान
मधुपर्क सम्मान, २०८० यस पटक वरिष्ठ कवि कृष्णभक्त श्रेष्ठ, वरिष्ठ आख्यानकार पुष्कर लोहनी र छन्द कवि प्रभा भट्टराईलाई प्रदान गरिने छ। वरिष्ठ साहित्यकार गणेश रसिकको संयोजकत्वको तीन सदस्यीय मधुपर्क सम्मान २०८०, चयन समितिले उक्त निर्णय गरेको हो। गोरखापत्र संस्थानको मासिक प्रकाशन मधुपर्कले विगत २२ वर्षदेखि हरेक वर्ष स्रष्टाहरूलाई सम्मान प्रदान गर्दै आएको छ।
तस्बिरमा राष्ट्रिय ललितकला प्रदर्शनी
नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानले गणतन्त्र दिवसको अवसरमा राष्ट्रिय ललितकला प्रदर्शनी सञ्चालन गरेको छ
अवसर, समय, प्रविधिको दुरुपयोग गर्नु हुँदैन
मुनाको जेठ अङ्कको ‘स्रष्टा संवाद’ मा यस पटक हामीले तनहुँ जिल्ला, चुँदी रम्घामा जन्मनुभएका साहित्यकार प्रभा भट्टराईसँग एलआरआई मावि, कलङ्कीमा कक्षा ९ मा अध्ययनरत छात्र आदिक काफ्लेले गर्नुभएको संवादलाई प्रस्तुत गरेका छौँ । साहित्यकार प्रभा भट्टराईको बाल्यकाल र साहित्य सिर्जनामा उहाँको योगदानका बारेमा गरिएको रमाइलो कुराकानी :
नुहाउने गीत
स्थानः होलीको दिन । घरको छाना । समयः दिउँसो ३ बजे, पात्रहरूः सुमन, आमा, बुवा, परपर काग कराइरहेको छ । वल्लो घर पल्लो घरमा बच्चाहरू होली खेलेर रमाइलो गरेको सुनिन्छ । पृष्ठभूमिमा होलीको गीत पनि बजिरहेको छ । त्यही हल्लाको बीचबाट सुमन आउँछ । सुमन : मैले कस्तरी रङ लगाइदिएँ, सबैलाई लगाइदिएको ।
भोकोलाई भोजन
कथा त्यति बेलाको हो, जति बेला भगवान् राम वनबासको क्रममा थिए । त्यति बेला उनी पत्नी सीता र भाइ लक्ष्मणका साथ चित्रकूट पर्वतमा बस्थे । उनी एक दिन घुुम्दै सपरिवार महर्षि अत्रिको आश्रममा पुगेका थिए । आश्रममा अनायासै रामको उपस्थिति देखेर महर्षि अत्रि आश्चर्यचकित भए । उनले रामको आश्रमोचित स्वागतसत्कार गर्दै अचानक आउनुका कारण सोधे । अत्रिको प्रश्नले रामलाई केही असहज त लागेको थियो तर त्यतातिर ध्यान दिने अवस्था थिएन । त्यसैले सहज भावमा प्रस्तुत हुँदै भने–
आमसञ्चार, पत्रकारिता र साहित्यकारिता
साहित्य र आमसञ्चारको सम्बन्ध व्यापक छ । आमसञ्चार र साहित्य मात्रै भनिए पनि यस सन्दर्भमा आमसञ्चार साधन पनि मिसिन्छन् । यसो भएपछि साहित्य, आमसञ्चार र आमसञ्चार साधनबीचको सम्बन्ध, भिन्नता र परिपूरकताबारे स्पष्ट हुनुपर्छ ।
दाहालको ‘कालपात्र’ सार्वजनिक
उपप्रधान एवं गृहमन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठले सत्ता र सम्पत्तिका लागि जे पनि गर्नेहरूका कारण देश अप्ठ्यारो अवस्थामा आइपुगेको बताउनुभएको छ । वरिष्ठ पत्रकार पुरुषोत्तम दाहालको बाह्रौँ कृति ‘कालपात्र’ सार्वजनिक गर्दै उहाँले भ्रष्टाचार र कमिसनको साँठगाँठलाई तोडेर मात्र देश बनाउन सकिनेमा जोड दिनुभयो । नयाँ मूल्य स्थापित गरेर समाजलाई उन्नत बनाउनुपर्ने उपप्रधानमन्त्री श्रेष्ठको भनाइ थियो ।
भोजपुरी चित्रकलामा रमाएका अन्सारी
वीरगन्ज निवासी अजमद अली अन्सारी पेसाले कलाकार हुनुहुन्छ । उहाँ चित्रमा रङ कोर्ने काम गर्नुहुन्छ । उहाँले बनाउनुभएका चित्रकला अहिले नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको प्राङ्गणमा चलिरहेको ‘राष्ट्रिय ललितकला प्रदर्शनी २०८०’ र नेपाल आर्ट काउन्सिलमा प्रदर्शनीमा राखिएको छ ।
बाबुको माया (बालकथा)
एउटा संयम नामको केटा थियो । उनी सधैँ मोबाइलमा खेल्थ्यो । फोटो क्लिक गर्थे, भिडियो खिच्थ्यो र खेल खेल्थ्यो । उनलाई फोनको लत लागेको थियो । बाबुआमाले उनलाई रोक्न सकेनन् । त्यसपछि उनले युट्युब च्यानल बनाए । उनी गेमिङ भिडियो र प्रतिक्रिया भिडियोहरू पोस्ट गर्थे । उसको फोनमा धेरै कुरा थियो, अनि विस्तारै उनको ग्यालरी भरियो ।
‘कला मनोरञ्जनका लागि मात्र होइन’
संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयनमन्त्री सुदन किरातीले कला मनोरञ्जनका लागि मात्र नभएर जीवनका लागि भएको धारणा व्यक्त गर्नुभएको छ । ‘राष्ट्रिय ललितकला प्रदर्शनी–२०८०’ को सोमबार उद्घाटन गर्दै मन्त्री किरातीले कलाको विकास भए मात्र सोचेको समृद्ध नेपालको विकास सम्भव हुने बताउनुभयो । नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका कुलपति नारदमणि हार्तम्छालीले प्रदर्शनी सकेसँगै प्रतिष्ठानले असार
अनुशासन (बालकथा)
एक समयको कुरा हो, कक्षा ५ मा पढ्ने सौरभ नामको एउटा केटा थियो । साथीहरूलाई जिस्क्याउन, झगडा गर्न अनि दुःख दिनमा उसलाई निक्कै आनन्द आउथ्यो । आफ्ना कारणले अरूले दुःख पाएको र रोएको देख्दा उसलाई निकै रमाइलो लाग्थ्यो । सौरभको गलत स्वभावका कारण उसलाई कसैले पनि मन पराउँदैन थिए । उसको उदण्ड स्वभावका कारण उसको सामुन्नेमा केही भन्न नसके पनि सबैले सौरभलाई गाली गर्ने र सराप्ने गर्दथे । विद्यालयका शिक्षक, घरपरि
नियति संस्करण
जता हेर्छु, अनौठो खालका परिदृश्य मात्रै देख्छु । पहिला पहिला त्यति घटित नभएको अवस्थासँग त्यसलाई तुलना गर्दा पूरै नयाँपनको आभास उपलब्ध छ भन्न सकिन्छ । यद्यपि पछिल्लो समय सूचकका रूपमा बारम्बार उस्तै घटनाहरूले पुनरावृत्तिको रूप लिन थालेपछि भने त्यो परिवेश नै नयाँ परिघटनाहरूको लक्षित उद्देश्यमा अलग र पृथक् स्वरूप लिएर आविष्कार हुने हदसम्म नपुग्दोरहेछ, र
किराती लोकपरम्परामा सञ्चार प्रणाली
विश्वको आमसञ्चार प्रणाली विज्ञान र प्रविधिले जसरी फड्को मारेको छ त्यसबाट देश नेपाल पनि सँगसँगै घिस्रिरहेको छ । यद्यपि अत्याधुनिक सञ्चार प्रणालीसँग जोड्नुअघि नेपाली समाज र त्यसमा पनि आदिवासी जनजाति समुदायको आफ्नो छुट्टै परम्परागत सञ्चार प्रणाली थियो र छन् । प्रस्तुत आलेखमा आदिवासी किरात राई जातिको लोकपरम्परा, सामाजिक मूल्यमान्यतालाई केन्द्रबिन्दु बनाइएको छ ।
कवि मोक्षको ‘भावविम्ब’ लोकार्पण
झापाकी उदीयमान छन्द कवि मोक्ष खतिवडाको दोस्रो कृति ‘भावविम्ब’ लोकार्पण भएको छ । बुद्धशान्ति साहित्यिक तथा सांस्कृतिक प्रतिष्ठानले बुधबारेमा एक कार्यक्रम आयोजना गरी कवि खतिवडाको कविता सङ्ग्रह सार्वजनिक गरेको हो । वरिष्ठ साहित्यकार कोमलप्रसाद पोखरेल, समालोचक विष्णुकुमार भट्टराई, प्राज्ञ शुभद्रा भट्टराईलगायत एक दर्जन साहित्यकारले संयुक्त रूपमा कृतिको लोकार्पण गर्नुभएको थियो ।
कवि मोक्षको छन्दोबद्ध कविता सङ्ग्रह लोकार्पण
झापाकी उदीयमान छन्द कवि मोक्ष खतिवडाको दोस्रो कृति भावविम्ब कविता सङ्ग्रह लोकार्पण भएको छ ।
घाँस खाने मान्छे
मेरो अन्तस्करणमा पशुवत् लक्षण थिए, म घाँस खान लालायित भएँ ।
म सम्पादक
म एक सम्पादक दैनिक अखबारको मालिकको नुन खाएको छु
अब मलाई गाउँ जानुछ !
धेरै वर्ष भयो सहर पसेको र सहर आफैँले पनि धेरै कुरा सिकाएको छ मलाई ।
नयाँ यक्षप्रश्न
‘को ?’, उसले सोध्यो ‘मनुष्य’, मैले भनेँ
आफ्नो शैली बुझाउँदै कलाकार
फिलिपिन्सका कलाकार आर्ट लोजना (आर्थर डी लोजाना) मिक्स मिडिया माध्यममा चित्र बनाउँदै अन्य कलाकारलाई आफ्नो कलाशैलीबारे बुझाउँदै हुनुहुन्थ्यो। वरिष्ठ कलाकार डा रघुनाथ शर्माले ल्यान्डस्केप तयार गर्नुभयो। त्यसैगरी डा मेले पिकालगायतका कलाकारले आफ्नो चित्रकला सिर्जनाको माध्यम र शैलीबारे बताइरहँदा नव कलाकारले निकै उत्सुकताका साथ सुनिरहेका थिए।
नाटकघरमा ‘त्रयम्’, ‘बुद्ध र भिखारी’
काठमाडौँको एउटा घरको फ्ल्याटमा तीन युवती भाडामा बस्छन् । एक अर्कासँग पटक्कै नमिल्ने स्वभावका उनीहरूसँग नजिक हुने धेरै कुरा छैनन् तर पनि सँगै बस्न बाध्य छन् । आफ्नो रुचि र स्वभावलाई मात्र प्राथमिकता दिने उनीहरूको जीवनमा यस्तो घटना आउँछ जसले उनीहरूको एक अर्काप्रतिको बुझाइलाई छिन्नभिन्न पार्छ । योसँगै उनीहरूको विगत किताबको पाना झैँ पल्टिँदै जान्छन्; जसबाट उनीहरू जे देखिन्छन् त्यो नभएको यथार्थ खुल्छ । एक दिनको घटनाले उनीहरूको वर्षौंदेखिको कथा बताउँछ ।