भुलकी कुलदेवी
बैतडीमा विभिन्न शक्तिपीठ छन् । तिनमा निङ्गलाशैनी, त्रिपुरा (रैण्याशैनी), डिलाशैनी, पोटलाशैनी, फलङ्गाशैनी आदि मुख्य हुन् । यी शक्तिपीठ अथवा भगवतीको विभिन्न चाडमा विभिन्न किसिमले पूजाआजा गरिन्छ । ठुल्ठुलो जात्रा (जाँत) पनि यहाँ लाग्छ । बैतडीकी सात दिदीबहिनी भगवतीमध्ये निङ्गलाशैनीलाई जेठी मानिन्छ । यिनीहरूका अनेक कथा छन् । आ–आफ्नो क्षेत्र अनुसार यिनीहरूका अलौकिक शक्तिका गुणगान गरिन्छ । यस्तै, मेलौली भगवतीको महिमाबारे पनि टाढा–टाढासम्म चर्चा हुन्छ ।
स्वर्णिम युगमा नेपाली क्रिकेट
विश्व क्रिकेटमा एसोसिएट राष्ट्रमाझ नेपाल ठूलो माछा हो । त्यसैले यही वैशाख महिनामा घरेलु मैदानमा एसिसी प्रिमियर कपमा सहभागी हुँदा नेपाललाई उपाधिको प्रमुख दाबेदार मानियो । नेपालले अपराजित रहेर च्याम्पियन बनी आफूमाथिको विश्वासलाई सही साबित पनि ग¥यो । दस टिम सहभागी यस प्रतियोगितामा युएई, ओमान जस्ता बलिया टिमबिच नेपालले सजिलै प्रतियोगिता जितेको हो । यो प्रतियोगिता एसिया कपको छनोट पनि थियो । त्यसैले च्याम्पियन नेपालले आगामी सेप्टेम्बरमा हुने एसिया कपमा खेल्ने पक्का भयो । नेपालले एसिया कपमा खेल्न लागेको यो पहिलो पटक हो । यस अर्थमा नेपाली क्रिकेटले इतिहास कायम ग¥यो ।
नाभी गाडेको माटो
आफ्नो जन्मथलो सबैलाई प्यारो लाग्छ । भनाइ नै छ, “जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी” जननी र जन्मभूमि स्वर्गभन्दा पनि महान् हुन्छ । अनेकौँ भोगविलास, सुखसुविधामा लट्ठ पर्दा पनि भुल्न नसकिने जन्मभूमि नै हो । नसा–नसामा जन्मस्थानको रगत सिञ्चन भएको हुनाले नै तत् स्थान खातिर नयन पग्लिने गर्दछ । मन, मुटु र मस्तिष्कमा हरपल नाभी गाडेको माटोको
धुवाँरहित सवारी
काठमाडौँ उपत्यकाको पूर्वी नाका साँगाभन्ज्याङमा मन्थली–सिन्धुली–बर्दिबास–जनकपुरसम्म अचेल चिल्ला र आवाज बिहीनजस्तै विद्युतीय माइक्रोबसको बाक्लै ओहोरदोहोर हुन्छ । ओखलढुङ्गा, दोलखालाई पनि काठमाडौँसँग यस्ता माइक्रोबसले जोडिरहेका छन् । पेट्रोल–डिजेलबाट चल्ने माइक्रोबस, बोलेरो, स्कर्पियोलाई विस्थापित गर्ने दिशामा यस्तो सवारीसाधनको उपस्थिति यतिखेर बढ्दै छ । लाग्छ, अब धुवाँ उडाउने सवारीका दिन जाँदैछन् । यही मेसोमा विद्युतीय माइक्रोबस अब पश्चिमका ध
रेडियो–झङ्कार
रेडियोको झङ्कार । आवाजको झङ्कार । सङ्गीतको झङ्कार । झङ्कार अनुभूतिको । अनेकौँ स्वरको मिश्रणमा अनुगुञ्जित ध्वनिमा बेग्लै मिठास । चराका चिरीबिरीहरूको अलग्ग अर्कै झङ्कार । पृथक् स्वर–सुसेली । सुन्नुको शीतल अनुभूति । झङ्कारको अलग्गै स्पर्श । झङ्कारले तरङ्गित पारेका क्षणहरू । झङ्कारले जागृत पारेका पलहरू ।
मुक्तक
मैले जिन्दगीलाई दायाँ–बायाँ, चारैतिर खोजिरहेँ जिन्दगी भने एक छलावाझैँ मबाट टाढा भागिरह्यो मैले ईश्वरको नाममा शपथ खाएर भनिरहेँ म तिम्रै हुँ अहँ ! जिन्दगीले पत्याएन, मसँग ठोस प्रमाण मागिरह्यो ।
अदृश्य भाव (कविता)
जलमा तरङ्ग नदेखिने वायुको स्पन्दन जस्तै चन्द्रमाको शीतल नदेखिने शून्य आकाश जस्तै लाग्यो आगो श्यामतामा
भूकम्पको इतिवृत्त
हाम्री हजुरआमा बेलुका अँगेनाको डिलमा बसेर हामीलाई कहिले पौराणिक कथा, कहिले लोककथा कहिले गाउँखाने कथा सुनाउनु हुन्थ्यो । एक साँझ उहाँले एउटा गाउँखाने कथा भन्नुभयो–हुन पनि हो, छ न पनि छ, खोज्दा पनि पाइँदैन, कसैलाई पनि चाहिँदैन के हो ? हामी निकैबेर घोत्लिँयौँ तर कसैलाई पनि उत्तर आएन । हजुर आमाले हाँस्तै भुइँचालो भन्नुभयो । भुइँचालो के हो र कस्तो हुन्छ भनेर सोध्दा उहाँले विसं. १९९० को भुइँचालोको विनाश लीला सुनाउनु भयो ।
चौँरीगोठमा भैरव नाच
धेरै दिनको कसरतपछि एक दिन अचानक जुरेको थियो, हामी तीन भाइलाई भैरवकुण्ड पदयात्राको साइत । हामी तीन भाइमध्ये तीनै थियौँ– पदयात्राका सोखिन । त्यसमा पनि यो यात्रालाई अझ रोमाञ्चक र विशेष स्मरणयोग्य बनाउन हामीले कुनै कसर बाँकी राखेका थिएनौँ । पूरै ‘म्यान भर्सेज वाइल्ड’का बियर ग्रिल्स शैलीले यात्रा गर्ने योजना बुनेका थियौँ हामीले ।
हीरक वर्षको अन्योल
काठमाडौँ महानगरपालिकाको पूर्वोत्तर क्षेत्रको चाबहिलमा आजभन्दा ७५ वर्षअघि स्थापित पशुपति मित्र माविले २०७९ साल चैत २८ गते आफ्नो ७५औँ जन्मोत्सवलाई हीरक वर्ष भनेर मनायो । विद्यालयले ७५औँ जन्मोत्सव मनाउनु गौरवको विषय हो र यसमा कुनै विवाद रहेन । परन्तु यो हीरक महोत्सव कति वर्षमा मनाउने भन्ने प्रश्न यदाकदा देखिन्छ ।
कीर्तिपुरमा रमाउँदै
ऐतिहासिक र सांस्कृतिक धरोहरले भरिपूर्ण छ कीर्तिपुर । कतिपयले त कीर्तिपुर नेपालको अलग्गै जिल्ला पो हो कि भनेको यदाकदा सुन्न पाइन्छ । त्यसो त कीर्तिपुरको नाम नसुन्ने नेपाली विरलै पाइन्छन् । नेपालको पहिलो र सबैभन्दा ठूलो त्रिभुवन विश्वविद्यालय कीर्तिपुरमा छ ।
सोई ढोले सोई...
हाम्रा स्वभाव प्रकृतिअनुसार बदलिरहन्छ । टहटह जून लागिरहेको बेला हाम्रो हृदय चन्द्रमाझैँ उज्ज्वल भएर चम्किन थाल्छ । बादलहरूले घेरिएको बेला हामी निराशामा डुब्न थाल्छौँ । असारको रिमझिम वर्षात्को बेला हाम्रो हृदय मुजुर भएर नाच्न थाल्छ । प्रकृति आफैँमा ध्वनिमय छ । हामी चौतर्फी ध्वनिले घेरिएका छौँ । ध्वनिमा सङ्गीत छ । प्रकृति आफँैमा सङ्गीतमय छ । हावाका सरसराहट, खोलाका कलकल, चराका कलकल, बिजुलीका गर्जन आफैँमा सङ्गीतमय छ ।
रिलभित्रका तमासा
उदार मन भएका श्री ३ महाराज देवशमशेरले मुलुकको बागडोर सम्हालेपछि ‘प्रजा’ले सिनेमा हेर्ने अवसर पाए । संवत् १९५८ मिति ज्येष्ठवदी ३ सोमबारको गोरखापत्रमा ‘टुँडिखेलमा तमासा’ शीर्षकमा सिनेमा हेर्न सार्वजनिक निम्तो छापियो– श्री ३ महाराजबाट बेदाम्मा दुनिञाहरूले हेर्न पाऊन् भनी टुँडिखेलमा प्रोजेक्टास्कोप अर्थात् मानिसले चलफिर ग-येको सब काम तसवीरबाट सोही बमोजिम दुरुस्त देखिन्या तमासा वैशाख गते २६ बुधबारदेखि हुनेछ । सो तमाशा हेर्नेलाई अगाडि केटा केटीहरू, ताहाँपछि नीज केटा केटीहरूका आमाहरू, वाहाँपछि लोग्ने मानिसहरू वाहाँपछि बग्गीमा आउनेहरू अरूलाई नछेकने गरी रहने छन् ।
पन्नालालको सम्मान
पन्नालाल अवकाश प्राप्त कर्मचारी हो । उसलाई आफूले अवकाश पाइसकेको संस्थाको पूर्वकर्मचारी समूहबाट सम्मान गरिने एउटा निमन्त्रणा पत्र आयो । सेवा अवधिभर कार्यालयले दिने नियमित तलबभत्ताबाहेक अरू कुनै प्रकारको अतिरिक्त आम्दानी उसको थिएन । सेवारत हुँदा दैनिक ऊ ठिक समयमा कार्यालय पुग्थ्यो र कतै अलमल नगरी आफ्नो जिम्माको काम पूरा गथ्र्यो । आफ्नो जिम्मेवारी पूरा नगरी ऊ कहिल्यै कार्यालयबाट निस्कँदैनथ्यो । आफूले काम गरेको संस्थाको पूर्वकर्मचारी समूहले उसलाई एक इमानदार र उत्तरदायी पूर्वकर्मचारीको रूपमा सम्मान गर्न लागेको विषय अत्यन्त उत्साहजनक थियो । पन्नालाल
ऐना र म (कविता)
हर प्रातःकालमा जुरुक्क उठ्छु ऐना तिमीलाई हेर्छु आफूलाई अत्यन्तै सक्कली र सुन्दर देख्छु लाग्छ ऐना हेर्ने मेरै नजर भएर होला कठै म आफैँमा मपाइँत्व बढ्छ अनि
केही हाइकु
ताजमहल मसीहा आलोकित सम्झना भेल । ओभाना जून बेवारिस जूठो थाल
नियात्राको चोटिलो दस्ताबेज
नेपाली साहित्यको वर्तमान कालखण्ड नियात्राले हराभरा हुँदै गएको छ । नेपाली साहित्यमा कविता विधाका अतिरिक्त नियात्रा विधाले पनि थप ऊर्जा प्रदान गरेको देखिन्छ । नियात्रालाई लिपिबद्ध तुल्याउन संस्मरण लेखन सहज माध्यम स्वीकारिन्छ । संस्मरणमा लेखकलाई मुक्त गतिबाट आफ्ना भाव, भाषा, दर्शन, चिन्तन, अनुभूति प्रकट गर्न सहज हुन्छ । विविध समयका यायावरीय अनुभूति प्रकट गर्ने क्रममा गोपीचन्द्र कार्कीले ‘चार भन्ज्याङ काटेपछि’ को स्वादिलो व्यञ्जन पस्कनु भएको छ, बीसवटा नियात्रा सङ्ग्रह गरेर ।
श्याग्या परम्परा
गोरखाको उत्तरी भेगमा रहेको चुम उपत्यकामा कुनै पनि जीवजन्तु काटमार गरिँदैन । यस्तो प्रचलनलाई त्यहाँका स्थानीय चुम जातिले बोल्ने चुम्पा भाषामा ‘श्याग्या’ भनिन्छ । चुम्पा भाषामा श्याग्याको अर्थ अहिंसा भन्ने हुन्छ । बौद्धमार्गी चुम जातिले वि.सं. १९७७ देखि चुम उपत्यकामा कुनै जीवजन्तुको हत्या नगर्ने भनी लागु गरेको नियमले अहिलेसम्म निरन्तरता पाएको छ । तिब्बती बौद्ध धर्मशास्त्रअनुसार चुम उपत्यकालाई किमोलुङ बेयुल भन्ने गरिन्छ ।
बिहेसम्मको पत्रमित्रता
सूचना र प्रविधिको विकासले अहिले संसार नै एउटा गाउँजस्तो भएको छ । यही विकासले संसारका कुनै पनि कुनामा बसेको मानिससँग निमेषभरमै सम्पर्क गर्न सकिन्छ । संसारमा भएका घटना तुरुन्तै थाहा पाउन सकिन्छ तर सूचना र प्रविधिको विकास हुनुअघि संसारको त कुरै छाडौँ, आफ्नै परिवार तथा नाता–कुटुम्बको हालखबर के छ ? सञ्चो छ कि बिसञ्चो भन्ने खबर पाउन पनि महिनौँ दिन लाग्न सक्थ्यो ।
नेपाली सिनेमाको अन्तर्राष्ट्रिय बजार
नेपाली सिने क्षेत्रमा विदेशी चलचित्रको प्रभुत्व कति छ भनेर अनुमान लगाउन नेपाली बक्स अफिसमा दुई चलचित्रको कमाइ हेरे पुग्छ । हलिउडको ‘अवतार : द वे अफ वाटर’ र बलिउडको ‘पठान’ले २०७९ सालमा १० करोड रुपियाँ हाराहारी कमाइ गरेका छन् तर नेपाली चलचित्रले विदेशमा यस्तो कमाइ कहिले गर्ने ? अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा मात्र होइन, नेपाली डायस्पोरामा पनि नेपाली चलचित्रको उपस्थिति गर्व गर्न लायक छैन । यद्यपि त्यहाँ नेपाली चलचित्रको उपस्थिति बिस्तारै बढ्दै छ । निर्माताहरू त्यतातिर लालायित पनि देखिन्छन् ।
साझा देवता रातो मत्स्येन्द्रनाथ
संसारको सृष्टि गर्ने सृष्टिकान्त हुन् । सहकाल ल्याउने बुंगमतीका लोकेश्वर र सुख प्रदान गर्ने कनकमुनि लोकेश्वर हुन् भनी विश्वास गरिएको छ । यसमध्ये पद्मपाणि वा आर्यावलोकितेश्वरलाई नेपालभाषामा ‘बुंगद्यः’ भनिएको छ । बुंगमती ‘बंग’ शब्दको अपभ्रंश हो । माछाको मुखबाट निस्किएको भनी उनलाई मत्स्येन्द्रनाथ नामकरण गरिएको मानिन्छ । महायानी बौद्ध परम्पराअनुसार मत्स्येन्द्रनाथलाई अमिताभ बुद्धका रूपमा मानिन्छ । बौद्ध पुराणअनुसार आर्यावलोकितेश्वरलाई पद्मपाणिको रूपमा सम्बोधन गरिएको पाइन्छ भने हिन्दु कथनअनुसार बुंगद्यः, रातो मत्स्येन्द्रनाथ भनिन्छ र उनी सृष्टिकर्ता र सम्भारकर्ता हुन् । रातो मत्स्येन्द्रना
चक्रपथको दोस्रो खण्ड पछि भत्काउन नपर्ने गरी निर्माण गरिँदै
चीन सरकारको आर्थिक सहयोगमा विस्तार हुन लागेको चक्रपथको दोस्रो खण्डमा भविष्यमा आवश्यक संरचना बनाउँदा भत्काउन नपर्ने गरी त्यसका लागि स्थान राख्न लागिएको छ ।
संविधान जोगिएको वर्ष
वर्ष २०७९ थुप्रै आशा र केही निराशा दिएर बिदा भयो । जनजीविकाको सवालमा अपेक्षित उपलब्धि नदेखिए पनि भविष्यमा आशावादी बन्न सक्ने थु्रप्रै विषयको जग बसाल्न सफल भएको छ २०७९ साल । लोकतन्त्र, गणतन्त्र, सङ्घीयता तथा मुलुकको शासन प्रणालीसँग जोडिएका व्यवस्थालाई अझ मजबुत बनाउने काममा बितेको वर्ष उपलब्धिमूलक रह्यो
पुरानो डायरी
एउटा काम आयो । बोरा खुल्नासाथ भित्रबाट आएको ढुसीगन्धलाई डब्बल मास्कले पनि धान्न सकेन । साङ्लाका ताँती यताउता भाग्न थाले । प्रायःजसो ओसिएर ढुसीबाट च्याउखेतीको तयारीमा गइसकेछ । तैपनि सामानको फेहरिस्त यस्तो छ, खिया लागेको चम्चा, पेनहोल्डर, कैँची र डेरीका दुई खाली बोतल । डेरीका दुई खाली बोतल देख्दा उहिले लैनचौर डेरीमा काँचो दू
बाँचून् बसून् हर्षले (कविता)
आऊन् रात खुलेर चन्द्र नभमा धर्ती हुँदै जग्मग पृथ्वी फूल फुलेर वाग वनमा बास्ना चलून् मग्मग छल्केका नव प्रात छाल जलधि रङ्गिन भै पूर्वले झुल्को ज्योति नयाँ मुहान अबको ल्याऊन् नयाँ वर्षले ।
