वीरङ्गना निरजा
यो कथा हो एउटी वीरङ्गनाको। उनी फ्लाइट अटेन्डेन्ट थिइन्। उनीसँग यस पेसामा लामो अनुभव थिएन तर उनले लामो होइन ठूलो जीवन जिइन्। एउटा घटनाबाट उनी इतिहासमा अमर भइन्। एभियसन संसारमा उनको योगदान अविस्मरणीय छ। दिन थियो सन् १९८६ सेप्टेम्बर ५। पान अमेरिकन वल्र्ड एयरवेजको पान एम फ्लाइट–७३ अपहरणमा प-यो। अपहरण गर्ने सङ्गठन थियो प्यालेस्टाइन अतिवादी समूह अबु निडाल अर्गनाइजेसन। भारतको मुम्बईबाट अमेरिकाको न्युयोर्कका लागि उडान भरेको पान एम फ्लाइट–७३ ले पाकिस्तानको कराँचीको जिन्ना अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा केही समयका लागि अवतरण गरेको थि
कूटनीतिमा ‘बाघ’
इतिहासमा राजा–महाराजा, राणा शासक र विदेशी पाहुनाको सिकार सोखको कोपभाजनमा धेरै बाघ परे । बाघ संरक्षण गर्नु पर्छ भन्ने चेत त्यति बेला थिएन । बालीबाघ, जाभाबाघ, क्यास्पियनबाघ, साउथ चाइनाबाघ जस्तै पाटेबाघ पनि लोप हुने अवस्थामै पुग्यो । कूटनीतिक सम्बन्धको मियोका रूपमा सिकार रहेको थियो । संरक्षणमा हातेमालो गर्ने कूटनीतिक प्रयासको थालनी भएदेखि नेपालमा बाघको अस्तित्व फेरि जागेको छ । त्यसैले अचेल बाघका जुँगा उसकै ओठमाथि फुर्फुराउँछन् । छाला काढिँदैनन् । बाघका डमरुहरू वनमा स्वच्छन्द रमाउँछन् ।
पीडा लुकाई हाँसेँ (कविता)
पीडा लुकाइ हाँसेँ व्यथा लुकाइ हाँसेँ आत्मा रुवाइ भित्र आँसु लुकाइ हाँसेँ । छातीभरि छ चोट
जागरण (कविता)
उत्साह र उमङ्ग बोकेर आउनेहरूलाई रोक्न नखोज ।
गजल
मेरो बास उनले उठाएर के भो उनको साथ मैले नपाएर के भो । सुनको दान मैले गरेँ धरहरामा । सुनकै मात्र औँठी नलाएर के भो ।
द्विविधा [कथा]
रामनाथ घर नजिकैको चौतारीमा वरपिपलको छहारीमुनि शीतल तापिरहेका थिए । उनी ढुङ्गाको पर्खालमा गोडा झुन्ड्याएर वरको बोटलाई ढाड पछाडि पारी बसेका थिए । धनबहादुर ओरालो झर्दै त्यही चौतारीमा एक्कासि टुप्लुक्क आइपुग्यो । उसले ख्वाक्क खोक्यो र लौरो भुइँमा राख्तै उनकै छेउमा बस्तै भन्यो, “सन्च छैन भन्थेउ त बाजे, आज पनि आएछौ त शीतल ताप्न ।” रामकृष्णले पुलुक्क धनबहादुरको अनुहारमा हेरे र भने, “आएँ त, नआएर कता जाम, समय काट्नु प-यो नि ! यहाँ भए तिमीहरू साथीभाइ भेटिन्छौ, गफगाफ गरेर समय काटिन्छ भनेर । के गर्नु धनबहादुर, घरमा कोसँग बोल्नु, बुढीको आफ्नै दुःख छ, उनका आफ्नै गुनासा छन्, मेरा आफ्नै दुःख छन् । यहाँ आयो भने बरु कोही न कोही कुरा सुनिदिने मानिस त भेटिन्छ भनेर अल्छी लागेपछि दिन काट्न यतै आउँछु ।”
सत्यमार्गी सत्यमोहन
नेपाली साहित्य र वाङ्मयका क्षेत्रमा सत्यमोहन जोशी एक अदभुत प्रतिभा हुनुहुन्छ । उहाँको व्यक्तित्वको रसायनिकी अत्यन्तै अनौठो गरी निर्मित भएको पाइन्छ । एकातिरबाट हेर्दा उहाँको कद निकै उँचो देखिन्छ भने अर्कातिरबाट हेर्दा फराकिलो । उहाँको साधनाको धरातल भने निकै गहिरो देखिन्छ । सत्यमोहन जोशी लेखक, अनुसन्धाता र प्रशासक हुनुहुन्छ । उहाँ बहुमुखी प्रतिभा हुनुहुन्छ । उहाँले नेपाली वाङ्मयको क्षेत्रमा अतुलनीय योगदान गर्नुभएको छ ।
स्वर्ग जस्तै सिङ्गापुर
एक सुन्दर र सफा सहर सिङ्गापुर, यहाँका आकाश छुने घरले सहरको प्रतिष्ठा र वैभव स्पष्ट देखाउँछ । सहर घुम्ने जो कोहीलाई भन्न कर लाग्छ, महान् छ सिङ्गापुर । क्षेत्रफलको हिसाबमा संसारकै सानो देशमध्येको पनि सानो देश तर सर्सती हेर्दा मात्रै पनि विशाल देशभन्दा पनि विशाल लाग्छ । यहाँको शान्त वातावरणले पर्यटकको मन जित्छ र धित मर्दैन एकचोटि मात्र घुम्दा सिङ्गापुर ।
साउनको महिमा
हिन्दु धर्म–संस्कृतिमा साउन महिनामा शिवजीको पूजाआराधना गर्ने र व्रत बस्ने प्रचलन छ । त्यसमा पनि साउनको सोमबारलाई त विशेष दिनकै रूपमा लिने गरिएको छ । कसैले साउन महिनाभरि बोलबमका रूपमा त कसैले सोमबार मात्र व्रत बस्ने चलन चलेको पाइन्छ । त्यसो त शिवजीको प्रिय दिनका रूपमा सोमबारलाई लिइन्छ । यस दिन भगवान्लाई शुद्ध जल चढाएर विधिपूर्वक पूजा गरिन्छ । शिवजीको यस महिनाभरि पूजाअर्चना गर्दा पुण्य प्राप्त हुने तथा सौभाग्य र सुस्वास्थ्य प्राप्त हुने शास्त्रीय मान्यता पनि रहिआएको छ । शिवजीलाई पति प्राप्त गर्न पार्वतीले एक महिना निराहार व्रत बसेको प्रसङ्गले पनि नारीले
काँठमा छैन के !
काठमाडौँ भूगोलको बाहिरी घेरोमा जन्मने/ हुर्कनेको आफ्नै पीडा छ । कसैले प्रतीकात्मक रूपमा काठमाडौँले यसो ग-यो भन्दा चित्त दुख्नु त छँदै छ, त्यस भूगोलको समस्यालाई उठाइदिने उपयुक्त पात्र नभेटिँदा लाग्ने दुःख अर्को छ । जब चुनाव आउँछ, यो भूगोलका मान्छे भन्छन्, “यसपालि स्थानीयबाहेकलाई भोट दिइन्न ।” अन्तिममा केही दलीय पात्र अमुक दलहरूले उभ्याएका तिनै पात्रलाई जिताउन कम्मर कसेर लाग्छन् । यसैको बिचमा पिसिन्छन् बाँकी मतदाता । यदाकदा स्थानीय उम्मेदवार उठाइन्छन् र चुनिन्छन् पनि तर तिनको कार्यशैलीसँग खुसी हुन्नन् यहाँका मान्छे । राजनीतिमा गरिखान निक्लिएका ती नेताले आफूले विविध कारणले गर्न नसकेको कामको अपजश त्यही भूगोलका बासिन्दालाई लगाउन थाल्छन् तर यहाँका बासिन्दा भने आफूलाई ठिक र आफ्नै भूगोलका मानिसलाई गलत देखाएर जोगिने परिपञ्च हो यो भन्छन् ।
सम्झनामा कलाकार भट्टराई
कला इतिहासमा कलाकारहरूले स्थापित गरेका थुप्रै मान्यता छन्, जसको प्रचार अझै पनि जनमानससम्म पुग्न सकिरहेको छैन । यसलाई पु-याउने महत्वपूर्ण भूमिका कला समीक्षक वा लेखकको हुन्छ । कलाकारले त आफ्नो सुर, गति र क्षमताले कला सिर्जना गरिरहेका हुन्छन् तर त्यसलाई जनमानसमा पु¥याउने दायित्व लेखक वर्गको का“धमा हुन्छ । निष्पक्ष कला समीक्षाले सर्वसाधारणमा कलाचेतना जागृत गरा
पहिरो खसेपछि मुग्लिङ नारायणगढ सडक अवरुद्ध
चितवनको मुग्लिङ नारायणगढ सडक खण्ड अन्तर्गत कालिखोलामा पहिरो खस्दा राजमार्ग अवरुद्ध भएको छ ।
शरणार्थी काकी (कथा)
रफुजी हुँ ज्वाइँ नानी ! दाँत देखाउँदै, बत्तिसमुजा चाउरी पार्दै काकी हाँस्न थालिन् । काकीको मुखबाट रफुजी शब्द सुन्ने बित्तिकै मनमनै हाँस्न थाले । आखिर काकीले कहाँबाट अंग्रेजी रफुजी शब्द सिकिन् ? जबकी काकीको निम्ति कालो अक्षर भैंसी बराबर छ । अंग्रेजी त झन् परको कुरा । काकी जुन स्थानमा बस्थिन्, त्यहाँ नजिकै शरणार्थी शिविर रहेछ । शरणार्थीलाई अंग्रेजीमा रिफ्युजी भनिन्छ । शरणार्थी अर्थात् घरवारविहीन । शरणार्थी अर्थात् परनिर्भर । शरणार्थी अर्थात् पराश्रित । बोर्डिङ पढ्दै गरेका नातिहरूले शरणार्थीलाई
ब्रेकिङ न्युज ! (कविता)
असार महिनाभरि कुलोले किसानलाई पख्र्यो किसान आउँदै आएन आखिर कुलोले किसानलाई खोज्दै खेततिर आयो किसान थिएन त्यहाँ, न त खेत नै थियो ‘‘प्रिय किसान तिमी कहाँ छौँ ?
आमा ! (कविता)
माया ममता र स्नेहको खानी रहेछ्यौ तिमी नौनी झैँ कमलो मुटु रहेको आमा रहेछ्यौ तिमी । दुःख लुकाएर खुसी दिने आमा रहेछ्यौ तिमी खुसी बाँडेर दुःख लुकाउने आमा रहेछ्यौ तिमी ।
गजल
बिस्कुट धुल्याएर फेरि पिठो बनाउनु छ स्वाद सुरुदेखि नै मिठो बनाउनु छ । गोधूलीमा पुगेर घाम यसो सोच्दो हो एकाबिहानै आफूलाई ठिटो बनाउनु छ ।
आवाजविहीन नेपाली भाषा
भाषा आफैँमा सङ्केत व्यवस्था हो । भाषाले यो मनका कुरा त्यो मनमा र त्यो मनका कुरा यो मनमा आदान प्रदान गर्ने माध्यमका रूपमा काम गर्दछ । यो वाक्प्रतीकहरूबाट अर्थात् कुनै कुराका लागि यही नै बोली हो भन्ने तथ्य स्थापनाका आधारमा बनेको हुन्छ । यो चयनमा स्वतन्त्रता भएको वा यादृच्छिक हुन्छ र परिवर्तनशील पनि हुन्छ । यो भाषाको मूल रूप वा कथ्य भाषाको सामान्य विशेषता हो । सामान्यतया भाषालाई आवाजका रूपमा पनि अथ्र्याइन्छ । भाषा शब्द नै संस्कृतको ‘भाष्’ धातुबाट बनेको हुन्छ, जसको अर्थ उच्चारण गर्नु, बोल्नु वा भन्नु हुन्छ । त्यसैले भाषाको मूल रूप नै बोली मानिन्छ; त्यो कथ्य भाषा हुन्छ । तथापि भाषा सञ्चार लेखेर पनि गर्न सकिन्छ, जसलाई लेख्य भाषा भनिन्छ ।
तीन दिदीबहिनी साइकलमा सरर
हरेक यात्राका आ–आफ्नै उद्देश्य र बेग्ला–बेग्लै अनुभूति हुने गर्छन् । तस्बिरमा देखेका तर प्रत्यक्ष नपुगेका स्थानमा पुग्नु, त्यस स्थानको परिवेशसँग प्रत्यक्ष साक्षात्कार गर्नु र फरक भूगोलसँग चिनारी हुनु जीवनको सबैभन्दा महìवपूर्ण तथा अविस्मरणीय क्षण बन्दो रहेछ । त्यही अविस्मरणीय यात्रामध्ये एक थियो हामी तीन जना पत्रकार महिलाले गरेको ‘महाकाली–मेची’ साइकल यात्रा । हामी तीन जना साइकल यात्री (सङ्गीता नेपाली, इन्दिरा विश्वकर्मा र म) पेसाले रेडियोकर्मी । आफ्नो जीवनकालमा साइकलको प्रयोग नगरेका र साइकल चलाउने सिप पनि खासै नभएका । त्यसैले पनि साइकल चढेर पूरै नेपालको
दिव्यभूमिको सुगन्ध
पाण्डवहरू खेचरादी पर्वत (खप्तड क्षेत्रको पौराणिक नाम) हुँदै स्वर्ग गएका थिए रे । हुम्लाका सहयात्री बलराम शाहीले बीचपानी नपुग्दैै भनेका थिए, “भीमघट्टमा घट्ट घुमे जस्तो आवाज आइरहन्छ भनिन्छ ।” भीमले त्यहाँ घट्ट बनाएका थिए त ? यसको सत्यता जाँच्न त शास्त्रीय अनुसन्धान गर्नै पर्ला । डोटीको झिग्रानाबाट उकालो लाग्दा यात्रामा निकै नै साथ दिएका शाहीले मलाई उकालोमा धेरै जीवनदृष्टिहरू खोज्न बाध्य बनाए । रोमाञ्चित मनसँगै नाक ठोकिने उकालोको वर्णन अझै स्निग्ध होला । दिपायलबाट करिब एक घण्टा गाडीको यात्रापछि झिग्रानाबाट पैदल यात्रा सुरु भयो । सुदूरपश्चिमेली मित्र किरण जोशी मेरो यस यात्रामा हौसला दिइरहने व्यक्ति हुन् ।
निकुञ्ज पर्यटन
सार्वजनिक भएको तथ्याङ्क अनुसार आर्थिक वर्ष २०७९/८० को जेठ महिनासम्ममा चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जमा लगभग स्वदेशी तथा विदेशी गरेर दुई लाख ५० हजार भन्दा बढी पर्यटकले भ्रमण गरेका छन् । यी पर्यटकमध्ये एक लाख ९८ हजार ८२६ जना नेपाली छन् भने ३५ हजार ८३६ जना सार्क मुलुकका छन् । अन्य मुलुकका २९ हजार ५७६ जना छन् । यी पर्यटकले प्रवेशबापत तिरेको राजस्व करिब १७ करोड ३० लाख रुपियाँ रहेको छ । हुन त कोरोना महामारी मत्थर भएपछि नेपाल भ्रमण गर्न आएका विदेशी पर्यटकको सङ्ख्या जसरी बढ्दै गएको देखिन्छ, त्यसरी नै आन्तरिक पर्यटकको सङ्ख्या पनि बढिरहेको छ तर चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज भ्रमण गर्न आएका विदेशी पर्यटकको सङ्ख्याभन्दा
प्रथम क्रान्तिकारी महिला
नेपालमा महिला अधिकार, सशक्तीकरण र महिला उत्थानका लागि सङ्घर्ष गर्ने प्रेरणादायी महिलाको कमी छैन, जसले समयक्रममा ठुलो त्याग, तपस्या र परिश्रमद्वारा राष्ट्रको सेवा गरी समाजमा आफ्नो उच्च स्थान सुरक्षित गरेका छन् । त्यस्तै प्रेरणादायी व्यक्तित्वमध्येकी एक हुनुहुन्छ– योगमाया न्यौपाने । उहाँ आजभन्दा १४६ वर्षअघि अर्थात् विसं १९२४ मा हालको भोजपुर जिल्लाको नेपालेडाँडा गाविसको सिम्ले भन्ने स्थानमा मध्यमवर्गीय परिवारमा जन्मनुभएको थियो । बाबु श्रीलाल न्यौपाने र आमा चन्द्रकला न्यौपानेकी एक मात्र छोरी योगमाया नेपालकी प्रथम क्रान्तिकारी, धर्मसुधारक, बलिदानी एवं तपस्वी नारीका रूपमा चिनिनुहुन्छ ।
महिला फुटबलमा ‘गोल्डेन जेनरेसन’
विश्वकप महिला फुटबल गत बिहीबार सुरु भएको छ । सो विश्वकपमा उत्कृष्ट ३२ टिमले सहभागिता जनाउँदै छन् । विश्वकप फुटबलको चर्चा गर्दा नेपालको सहभागिता असम्भव लाग्छ तर महिला विश्वकप फुटबलमा भने नेपालको सहभागिता यथार्थपरक लाग्छ । नेपाली महिला फुटबल टिमले एक दशकभित्र विश्वकप खेल्ने लक्ष्य पनि बनाएको छ, जुन लक्ष्य पूरा हुने छाँटकाँट पनि देखिन्छ । विश्वकप महिला फुटबलमा अहिले एसियाका दुई राष्ट्र भियतनाम र फिलिपिन्स पनि सहभागी छन् । नेपालले हालै यी दुवै टिमलाई कडा टक्कर दिएकाले पनि आशावादी बन्न सकिएको हो । पाँच महिना मात्र भयो नेपालले भियतनामसँग महिला ओलम्पिक फुटबल एसि
राजमार्गमा पहिरो ! किन झरिरहेछ पहिरो ?
‘कृष्णभिरमा आज नि जाम पर्यो बोल्न मन लाग्यो के नाम पर्यो कृष्णभिरमा जाम बोर भो नि सोल्टिनी हाँसी बोली रम् । कृष्णभिरमा जाम ।’ गायिका विमाकुमारी दुरासँग युगल स्वरमा ‘कृष्णभिरमा जाम’ बोलको यो गीत गाएपछि गायक मिलन लामाले कति रोयल्टी कमाउनु भयो यो त उहाँलाई नै थाहा होला तर यही गीतले लामालाई भने गीतसङ्गीतका क्षेत्रमा धेरै उचाइमा पुर्यायो । २०५८ सालमा कृष्णभिरको पहिरोले पृथ्वीराजमार्गमा यात्रा गर्ने यात्रुहरूलाई सास्ती दिन थालेका बेला त्यहाँ अलपत्र परेका युवायुवतीको प्रेम भावलाई टपक्कै टिपेर यो गीत बनाइएको थियो । गायक लामाले पनि त्यो बेला कृष्णभिरमा जाम परेर दुःख भोग्नु भयो । यही दुःखलाई सम्झँदै गीत बनाएको कुरा यतिबेला उहाँ सुनाउनुहुन्छ ।
ठाडो शिर (कविता)
तपाईं प्रचारप्रसार गरिरहनुहोस् म नगरिरहुँला तपाईं बाँचिरहनुहोस् म मरिरहुँला ।