सुकृत नेपाल
मुरलीकान्तको कथा ‘चन्दु च्याम्पियन’
मानिसको जीवन सधैँ एकैनास हुँदैन । मानिसलाई एकपछि अर्को परिस्थितिले सधैँ सताइरहेको हुन्छ । त्यसो हुँदाहुँदै पनि मानिस सधैँ जीवनसँग लडिरहन्छ । यिनै कुराको माझ मान्छेले आफ्नो जिद्दीपना र सङ्घर्षलाई कसरी पार गर्छ भन्ने कुरा चलचित्र ‘चन्दु च्याम्पियन’ को कथाले देखाउँछ । पहिलो पारालम्पिक स्वर्ण पदक विजेता मुरलीकान्त पाटेकरको जीवनीमा आधारित चलचित्रबाट अभिनेता कार्तिक आर्यनले आफ्नो प्रेमिल छवि छाडेर आफ्नो जीवनमा नयाँ अध्याय लेख्ने कोसिस गरेका छन् । कार्तिक बायोपिक स्पोर्ट्स ड्रामा ‘चन्दु च्याम्पियन’ मा पूर्ण रूपमा नयाँ अवतारमा प्रस्तुत भएका छन्, जहाँ उनी जोश र उत्साहले भरिएको मुरलीकान्त पाटेकरको भूमिकामा बिल्कुलै भिन्न देखिएका छन् ।
प्रचारमै सीमित ‘बाटो : रोड टु डेथ’
कोरोनाको समयमा बाध्यताले एउटा यात्रा गर्नै पर्ने हुन्छ । त्यही यात्रामा भेटिने पात्रसँगै बाटोमा सामना गर्नुपर्ने अनेकन गतिविधिमाथि चलचित्र ‘बाटो : रोड टु डेथ’ निर्माण गरिएको छ । प्रदर्शनअघि चलचित्रका बारेमा जे जति प्रचार गरिएको थियो, दर्शकले त्यो पाउने अवस्था छैन । ‘रोड थ्रिलर’ को संज्ञा दिइएको चलचित्रले बलिउड र हलिउडमा बन्ने गरेका ‘जोम्बिया’ को झल्को दिन्छ । चलचित्रभित्र कथाभन्दा थ्रिलरलाई धेरै नै प्राथमिकता दिइएको छ । एउटा यात्रा जो सुहाना (किरण शाही ठकुरी) बाट सुरु हुन्छ र मञ्जिल (उत्पल झा), टोनी (सुलक्षण भारती), कोमल (रक्षा थापा), हरि (अशान्त शर्मा) र माला (पशुपति राई) यात्राको क्रममा आउने अनेकन बाधा अडचनबाट सकिन्छ ।
नेपाली साहित्यमा गुटफुट
नेपाली राजनीतिमा सुनिएको, देखिएको गुटबन्दी सर्जक, स्रष्टा र साधकबिचमा समेत चर्को रूपमा छभन्दा त्यति राम्रो सुनिन्न । तथापि लामो समयदेखि नेपाली साहित्यमा सर्जक, स्रष्टाबिच चर्को गुटबन्दी र पानी बाराबारको अवस्था छ । गुटबन्दीमा विभक्त नेपाली स्रष्टाबिच पुरस्कार तथा सम्मानको समेत लेनदेन हुने गरेको चर्चा साहित्यकार नै बताउँछन् ।
‘गाउँ आएको बाटो’ गाउँको यथार्थ कथा
अन्ततः माइलाले गाउँ नै छाडे । भोजपुरको ग्रामीण बस्तीमा चोयाका चित्रा र अन्य सामग्री बनाएर बेच्ने माइला (दयाहाङ राई) ले विदेश र सहरभन्दा गाउँमै जीविका चलाउन खोजे । रैथाने ज्ञान, सिपमा स्वरोजगारी खोज्दै गरेका माइलाको जीवनका उचारचढाव नै चलचित्र, ‘गाउँ आएको बाटो’ हो । ‘गाउँ आएको बाटो’ ले सामाजिक चरित्रमा फेरबदल ल्यायो । गाउँलेको खानाको स्वाद र तरिकामा परिवर्तन ल्यायो । बालबालिकाको रुचि बदलिदियो । रैथाने ज्ञान र सिपलाई थिलथिलो बनाइदियो । अन्ततः रैथाने ज्ञान र सिपको व्यापार डामाडोल बनाइदियो । चलचित्रको साङ्गोपाङ्गो यही कथाका पात्र र प्रवृत्तिलाई माइलाकी श्रीमती पशुपति राई र छोरा प्रसन्न राई (बिन्द्रे) ले राम्रो ढङ्गले प्रस्तुत गरेको पाइन्छ ।
बिक्री कम, प्रदर्शनी धेरै
समाज जति विकसित हुँदै गएको छ, कलाको परिभाषा पनि त्यति नै व्यापक र परिमार्जित हुँदै आएको छ । कला अभिव्यक्तिको माध्यम हो । त्यस कारण पनि यसलाई मानव सभ्यताको अभिन्न अङ्ग मानिन्छ । कलामा विधा विविधता छ । परम्परागत चित्रकला, समसामयिक चित्रकला, मूर्तिकला, लोककला, हस्तकला, वास्तुकला तथा अन्य सिर्जनात्मक कला यसभित्र पर्छन् । मूर्तिकला एउटा महत्वपूर्ण विधा मानिन्छ । मूर्तिमा कुनै ठोस वस्तुमा केन्द्रित भएर बहुआयामिक आकृति भर्ने काम गरिन्छ । जुन विभिन्न धातु, ढुङ्गा, माटो र काठ जस्ता चिजबाट बनाउन सकिन्छ । नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा ललितकला प्रदर्शनी शुक्रबारसम्म छ, जसमा ४८२ कलाकारका ५२२ कलाकृति प्रदर्शनीमा राखिएका छन् ।
दलित वेदनामाथि पुजार सार्की
नेपाली समाजमा छुवाछुत, विभेद व्याप्त छ । धर्म, संस्कृति र परम्पराका नाममा यस्ता मानवीय संवेदनाहीन थिति पाइन्छ । यसै विषयलाई लिएर नेपाली चलचित्र बेलाबखत निर्माण हुँदै आएको छ । पछिल्लो पटक पुजार सार्कीले यही सामाजिक विषयवस्तुलाई जोडतोडसाथ उठाएको छ । नेपालमा दलित विषयमा निर्माण भएको सम्भवतः पहिलो चलचित्र हो ‘रगत’ । ‘बाटोमुनिको फूल’ ‘पण्डित बाजेको लौरी’, ‘प्रकाश’ जस्ता चलचित्रले समेत दलितको कथा, व्यथा, पीडा र वेदनालाई दर्शकसम्म पु¥याउने जमर्को गरेका थिए ।
जागरण कालमा नेपाली नाटक
नाटक मञ्चनमा दर्शकको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ । समुदाय र कलाकारबिच अन्तर्क्रिया नभएसम्म नाटक मञ्चनले कुनै अर्थ राख्दैन । डबली, सडक नाटकदेखि रङ्गमञ्चसम्म आइपुग्दा नेपाली नाटकले फड्को मारेको पाइन्छ । पछिल्ला केही वर्षयता नेपाली रङ्गमञ्चले मञ्चनका क्षेत्रमा द्रुत गति अघि बढाएको छ ।
बढ्दै छ चलचित्रमा लगानी
कुनै समय थियो जुन बेला नेपाली चलचित्रमा लगानी गर्नु भनेको ‘बालुवामा पानी हाल्नु’ सरह हुन्थ्यो तर अहिले समय बदलिएको छ । अहिले एक दुई वटा चलचित्र छोडेर भन्ने हो भने अधिकांशले लगानी उठाउने गरेको निर्माताको भनाइ छ । नयाँ शैलीसाथ चलचित्र निर्माण हुने क्रम बढ्दो छ । अधिकांशलाई लगानी डुब्छ भन्ने थाहा हुँदाहँुदै पनि यो क्षेत्रमा लगानी गर्नेको भिड उस्तै छ । पुराना केही लगानीकर्ता हराए पनि नयाँ भित्रिने क्रम बढ्दो छ ।
बर्बादी बन्यो ‘फर्की फर्की’
विज्ञापन हेरेर चलचित्र ‘फर्की फर्की’ बाट दर्शकले जे आशा गरेका थिए, खासमा त्यो होइन रहेछ । चलचित्रको कथा के हो र कथा कहाँ जाँदै छ भन्नेमै दर्शक अलमलिन्छन् । चलचित्र प्रेमकथा, ‘टाइम ट्राभल’, ‘टाइम लुप’ अथवा हाँस्य के हो त ? दर्शक यही तीन कुराको सोचाइले वाक्कदिक्क बन्छन् ।
फिल्ममा लगानी बढ्दै, हल घट्दै
नेपालमा मल्टिप्लेक्सको सुरुवात भएसँगै कुनै समय धेरै राम्रा भनिएका हल बन्द भइसेकका छन् । कुमारी, जयनेपाल, गोपीकृष्ण, गुण सिनेमा, गङ्गा, सिद्धार्थ, हिरारत्न, शिवदर्शन, मनकामना, आरधनालगायत चलचित्र भवन ब
‘हामी सपना सानो देख्छौँ’
अन्तर्राष्ट्रिय चलचित्र मेला, महोत्सवमा नेपाली चलचित्रले प्रतिस्पर्धा र सहभागिता गर्ने क्रम बढ्दो छ । त्यसो त नेपालमै समेत काठमाडौँ इन्टरनेसनल माउन्टेन फिल्म फेस्टिभल र नेपाल इन्टरनेसनल फिल्म फेस्टिभल, ह्युम्यान राइट्स फिल्म फेस्टिभललगायत चलचित्र प्रवर्धनसम्बन्धी महोत्सव हुने गरेका छन् ।
चलचित्रको हिसाबकिताब: भन्ने एउटा, देखाउने अर्कै
चलचित्र निर्माता र चलचित्र प्रदर्शक (हल मालिक) बिचको हिसाबकिताब विवाद नयाँ होइन । निर्माता र हल सञ्चालकबिच चलचित्र प्रदर्शनको विषयलाई लिएर गए वर्ष ठुलै विवाद चलेको थियो । नेपाली चलचित्रलाई पर्याप्त ‘सो’ नदिने आरोप हल मालिकमाथि निर्माताले लगाउँदै आएका थिए । हल सञ्चालकले नेपाली चलचित्रले हलको भाडासम्म उठ्नुपर्ने जिकिर गर्ने गर्थे तर अहिले यो विवाद साम्य भएको छ । नेपाल चलचित्र निर्माता सङ्घ र नेपाल चलचित्र सङ्घबिच ५०÷५० प्रतिशत सेयर बाँडफाँट गर्ने सहमति भएपछि यो विवाद टुङ्गिएको हो । हिसाबकिताबको यो विवाद टुङ्गिएपछि काठमाडौँका हलमा दर्शक सङ्ख्या बढ्न थालेका छन् । चलचित्रको व्यापार लयमा फर्किन थालेको हल सञ्चालक बताउँछन् । ‘मल्टिप्लेक्स’ र ‘डिजिटल’ ले गर्दा पनि अहिले हलमा दर्शक बढ्न थालेका हल सञ्चालकको भनाइ छ ।
सङ्गीत साधना खस्कँदै
नेपाली लोकगीत तथा सङ्गीतको परम्परा निकै पुरानो छ । तथापि आधुनिक गीतसङ्गीत परम्परामा नेपालको लामो इतिहास छैन । नेपाली सङ्गीतको व्यावसायिक विकासमा सङ्गीत शिक्षाको महत्वपूर्ण भूमिका हुने भए पनि नेपालमा सङ्गीत शिक्षाले फड्को मार्न सकेको छैन । कुनै पनि गीत राम्रो हुनमा शब्द र स्वरको जति ठुलो भूमिका हुन्छ, त्यति नै महत्व सङ्गीतको हुन्छ । नेपाली सङ्गीतको विशेषता आफ्नै मौलिकता हो । नेपाली सङ्गीतमा लोकसङ्गीतको प्रभाव ज्यादा छ । पछिल्लो समयमा सङ्गीतको अध्ययनभन्दा पनि रहरैरहरमा सङ्गीत क्षेत्रमा आउने क्रम बढ्दो पाइन्छ । केही सङ्गीतकर्मीले व्यावसायिक रूपमा आफूलाई अघि बढाउन खोजेका पनि छन् । कोरोनापछि सङ्गीत सिकाइने विद्यालय बढे पनि सङ्गीत सिक्न आउने विद्यार्थीको सङ्ख्या कम हुँदै गएको सङ्गीत विद्यालय सञ्चालक बताउँछन् ।
बेजोड संवाद ‘मनसरा’
साहित्यकार उपेन्द्र सुब्बालाई पहिलो चलचित्र ‘जारी’ ले निर्देशकका रूपमा स्थापित बनायो । अब ‘मनसरा’ ले पनि सुब्बालाई त्यो ‘हाइप’ सम्म पुर्याउन कत्तिको सफल हुन्छ त्यो हेर्न बाँकी छ । जारी जस्तै चलचित्र मनसराको सशक्त पक्ष यसको संवाद हो । जारीमा पात्र नामसाङ पोइल गएकी स्वास्नी फिर्ता ल्याउँदा पनि ‘नामर्द’ ठहरिएको थियो भने मनसरामा रिसाएकी स्वास्नी फकाउन नजान्ने र स्वास्नीमाथि सौता हाल्ने ‘नामर्द’ ठहरिएको छ ।
‘हिरामान्डी’ मा विद्रोहको स्वाद
निर्देशक तथा निर्माता सञ्जय लीला भन्सालीको चलचित्र ‘गङ्गुबाई काठियावाडी’ को कथा मुम्बईको वेश्यावृत्ति बजारमा आधारित थियो । यस पटक त्यही कथा लाहोरसम्म आइपुगेको छ । यो कथा हो ‘हिरामान्डी’ अर्थात् ‘द डायमन्ड मार्केट’ ।
