दर्शकलाई सकारात्मक सन्देश प्रवाह गर्न बजारमा थुप्रै चलचित्र आउने गरेका हुन्छन् । कति चलचित्र कथावस्तुका कारण धेरैले हेर्न रुचाउँछन् भने कतिपय चलचित्र गीत, सङ्गीत तथा छायाङ्कन गरिएको स्थलले पनि दर्शकको आँखामा पर्ने गरेका हुन्छन् । पछिल्ला दिनमा चलचित्र ‘हनुमान’ ले पनि चर्चा बटुलिरहेको छ । यसले चर्चा बटुल्नुको कारण चलचित्रको कथा, संवाद र सङ्गीत हो ।
एक समय ख्याति कमाएका द्वन्द्व निर्देशक राजेन्द्र खड्गीलाई दर्शकले चलचित्रमा पहिले जसरी नदेखेको धेरै वर्ष भइसक्यो । पुराना पुस्ताका नायक भुवन केसी, शिव श्रेष्ठ, राजेश हमाल, निखिल उप्रेती, विराज भट्ट, रमित ढुङ्गानालगायतका चलेका अभिनेतालाई द्वन्द्व सिकाइसक्नुभएको उहाँ अचेल फार्म हाउस (पाउलोनिया)को व्यवसायमा व्यस्त हुनुहुन्छ । अहिले चलचित्र जस्तै आफ्नै व्यवसाय गरेर पनि बाँच्न गाह्रो भएको द्वन्द्व निर्देशक खड्की गुनासो गर्नुहुन्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, “सबै समयको कुरा हो । अहिले नयाँ आएकाले राम्रो नै गरिरहेका छन् । हाम्रो पनि फेरि एक पटक समय अवश्य आउला नि ।” अहिले चलेका दयाहाङ राई जस्तो कलाकारका लागि एक्सन चलचित्र थोरै आर्ट धेरै भएकाले पनि द्वन्द्वात्मक चलचित्र कम देखिएको खड्गी बताउनुहुन्छ । फेरि चलचित्रमा काम गरे पनि अहिले कमाइ खासै नहुने उहाँको अनुभव छ ।
कुनै बेला ‘खोला पारि निरमाया’, ‘पानको पात’ जस्ता लोकदोहोरीले नेपाली साङ्गीतिक फाँटमा हलचल नै ल्याएको थियो । त्यतिखेर बमबहादुर कार्की र उहाँका सहयोगीले गाउँले दोहोरीलाई सहर भित्र्याउने काम गर्नुभएको थियो । त्यसलगत्तै आएको प्रेमराजा महतको ‘सिमसिमे पानीमा’ ले लोकदोहोरीमा अर्को तरङ्ग ल्यायो । गाउँबस्तीमा सीमित लोक तथा लोकदोहोरीका भाका, लयलाई सहर बजारमार्फत देशभर फैलाउने काममा त्यसअघिका कुमार बस्नेत, पाण्डव सुनुवार, राम थापा, लोकबहादुर क्षेत्री, सावित्री शाह, आदिको उल्लेख्य भूमिका थियो । त्यसैले अहिले पनि सङ्गीतले मान्छेको जीवनशैली परिवर्तन गर्न सक्छ भन्ने चलन हटेको छैन ।
मञ्चमा आत्महत्या गरेकी युवती (मलिका महत) को अन्त्येष्टिमा चार पुरुष भेला भएको देखिएका छन् । केटीको शरीर चितामा जलिरहेको छ, यता चार पुरुष कार्ड र पेय पदार्थमा लिप्त छन्, ती पुरुषले केटीको मृत्यु कसरी भयो भन्ने रहस्य पत्ता लगाउने प्रयास गर्छन् । यसरी नै अघि बढ्छ नाटक ‘पगला घोडा’ को कथा । मैदानको उदास वातावरणको बिचमा चार जना पुरुषले बिस्तारै आफ्नै प्रेमकथाको जटिलता प्रकट गर्ने विचार गर्न लाग्छन् । कसरी उनीहरूले सधैँका लागि आफ्नो प्रेम गुमाए भनेर पीडादायी कथा सम्झन्छन् ।
‘बदलापुर’ र ‘अन्धाधुन’ जस्तो रोमाञ्चक चलचित्रबाट दर्शको मन जितेका निर्देशक श्रीराम राघवनले फेरि अर्को बिल्कुलै नयाँ धारको रोमाञ्चक चलचित्र ‘मेरी व्रिmसमस’ दर्शकसामु पस्केका छन् । क्रिसमसको पूर्वसन्ध्यामा भएको अपराधको कथा चलचित्रभित्र देखाउने सक्दो प्रयास गरिएको छ तर धेरै ठाउँमा चलचित्रलाई लम्बेतान बनाइएको हो कि जस्तो दर्शकले महसुस गर्न सक्छन् ।
राम्रो कविता लेख्दा कसलाई सुनाउने होला भनेर अब भौँतारिँदै हिँड्नु पर्दैन । अहिले आफूले सिर्जना गरेका कविता पुस्तकमा प्रकाशन नहुँदै सुनाउन सकिन्छ । औपचारिक कार्यव्रmम गरेर नै कविले एकल कविता वाचन गर्ने गरेका छन् । विभिन्न मेला महोत्सवमा समेत चलचित्रका पर्दामा देखिने कलाकारभन्दा कविलाई प्रत्यक्ष हेर्न र सुन्न चाहनेको सङ्ख्या उल्लेख्य रूपमा बढेको छ । केही वर्षयतादेखि श्रोता र पाठकको अभावमा साहित्यकारले मन खिन्न पार्न पर्ने अवस्थाको अन्त्य भएको छ । राम्रा रचना र सिर्जनालाई कार्यव्रmमस्थलले नै ठुलो चौतारी उपलब्ध गराएको छ ।
विश्वमा देखिएको आर्थिक मन्दीको असरले अरू क्षेत्र झैँ चलचित्र क्षेत्रलाई नराम्ररी प्रभाव पारेको छ । कुनै बेला हलमा चलचित्र हेर्ने दर्शकको चाप हुन्थ्यो भने अहिले हल खाली देखिन्छन् । नेपाली चलचित्र होस् वा हलिउड, बलिउड हलमा केवल पाँचदेखि १० प्रतिशत दर्शक मात्र भेटिने गरेको अनुभव चलचित्र हल व्यवसायीको छ ।
एउटा कलाकारका लागि उसले देखेको, भोगेको र सुनेको कुरा नै सिर्जनाका स्रोत बन्ने गर्छन् । चित्रकार रवीन्द्र श्रेष्ठले डुङ्गामार्फत् समाजमा प्रत्यक्ष भोगेका अनुभव र देखिएका दृश्यलाई समेटेर समाजका अरू मान्छेसामु ल्याउने कोसिस गर्नुभएको छ । नेपालमा २०५२ सालदेखि चलेको माओवादी जनयुद्ध, रोल्पा रुकुमको दलित लाइभ म्याटर, जर्ज फ्लोइडको घटना, ब्लाक लाइभ म्याटर, रसिया–युक्रेनको चलिरहेको युद्ध उहाँका लागि राम्रा विषयवस्तु भएका छन् । रवीन्द्रको औँठाछाप सिरिज यही युद्ध–शान्ति, मानवीय संवेदना, एकतामाथि चल्दै आएका कलाका विषयवस्तु हुन् ।
एउटा समय थियो, जुन बेला कलाकारलाई आफूले सिर्जना गरेको चित्रकलाबाट जीविकोपार्जन गर्न निकै गाह्रो हुने गथ्र्याे । आफ्नो कलाको प्रचारप्रसार गर्न उपयुक्त माध्यमको अभाव, कला चेतनाको कमी र यसको प्रवर्धनका लागि सङ्गठित निकायको अभावले कलाकार आफ्ना सिर्जना सिरानीमा थन्क्याउन बाध्य हुन्थे । अहिले भने समय बदलिएको छ । चित्रकलाले राम्रो बाटो समातेको छ । अहिले चित्रकला हजारौँ मात्र होइन, लाखौँ रुपियाँमा बिक्री हुन थालेका छन् । कुनै पनि कार्यशालामा होस् या ग्यालरीमा; चित्र किन्न र हेर्न आउनेको जमात ह्वातै बढेको छ, बढ्दै छ । चित्रकला प्रदर्शनीमा ढिला गरी जाँदा धेरै जसो चित्रकला बिक्री भइसकेका हुन्छन् ।
चिसो बढेसँगै चलचित्र हलमा नेपाली चलचित्रको खडेरी लागेको छ । दसैँतिहारमा जुन सङ्ख्यामा नेपाली चलचित्र प्रदर्शनमा आएका थिए, त्यसपछि हलमा नेपाली चलचित्र एकदमै न्यून देखिन थालेका छन् । दसैँपछि चलचित्र ‘बासेन्जी’, ‘दिमाग खराब’, ‘जम्प’ र ‘दुई कदम’ प्रदर्शनमा आए । ‘दिमाग खराब’ बाहेक अन्य कुनै चलचित्रले बक्स अफिसमा सोचे जस्तो कमाइ गर्न सकेनन् ।
बिदेसिनु युवाको रहर होइन, बाध्यता हो । त्यसमा पनि जो कोही युवालाई एक पटक विदेशको यात्रा गर्ने रहर मनभित्र जागेकै हुन्छ । विदेश जाने बाटो जस्तोसुकै किन नहोस्, विदेश जाने लक्ष्य मनमा बोकेपछि त्यसलाई कसैले रोक्न सक्दैन । विदेश जानका लागि अध्यागमन परामर्शदातालाई भेट्न आउनेहरू ‘डन्की’ शब्दसँग पक्कै परिचित होलान् तर सर्वसाधारणलाई भने नौलो लाग्न सक्छ । विदेश जान दुई वटा बाटो छन्, एउटा वैध र अर्को अवैध बाटो, जसलाई डन्की पनि भनिन्छ ।
सन् २०२३ मा धेरै बलिउड कलाकारले आफ्नो पेसामा पुनरागमन गरे र कतिपय ठुलो पर्दामा आफ्नो प्रभुत्व जमाउन सफल पनि भए । कतिपय चलचित्रले विश्वव्यापी रूपमा एक अर्बभन्दा बढीको व्यापार गरे भने केही बक्स अफिसमा मात्र सीमित रहे । यो वर्ष बलिउड कलाकारका लागि निकै विशेष रह्यो । कोरोना महामारीपछि बलिउड चलचित्रले बक्स अफिसमा औसत व्यापार गरिरहेका थिए तर सन् २०२३ को सुरुवातसँगै केही कलाकार यसरी जुर्मुराउँदै आए कि उनीहरूले कोरोनाकालको खडेरी पूर्ण रूपमा समाप्त गरिदिए ।
कुनै समय चलचित्र ‘पिँजडा’ का लागि नायक निखिल उप्रेतीले साततलाबाट हामफालेको दृश्यलाई सम्झँदा अझ पनि धेरै दर्शकको आङ सिरिङ्ग बनाउँछ । त्यो बेला एक्सनमय चलचित्रले जहाँ पनि दर्शकलाई तान्थ्यो र दर्शकको ध्यान एक्सनमय चलचित्रमा नै अडिएको हुन्थ्यो । त्यतिबेला चलचित्रमा राजेश हमाल, निखिल उप्रेती, विराज भट्ट, शिव श्रेष्ठको एक्सनका दृश्यले धेरै प्रभुत्व जमाएको थियो ।
केही समययता एक्सन चलचित्रले लगातार विश्वभरका बक्स अफिसमा तहल्का मच्चाइरहेका छन् । यो अवसरलाई सदुपयोग गर्न चलचित्रकर्मी पनि पछि परेका छैनन् र हलमा एकपछि अर्को एक्सन चलचित्र प्रदर्शन भइरहेका छन् । ‘बाहुबली’, ‘केजिएफ’ ‘आरआरआर’, ‘पठान’ ‘जवान’ र ‘टाइगर थ्री’ एक्सनमय चलचित्रमा कोसेढुङ्गा नै साबित भए । त्यसयता यो प्रवृत्ति यसरी जारी छ कि रोकिने कुनै सङ्केत नै देखिँदैन ।
नेपाली चलचित्रमा एक समय नायक राजेश हमालको निकै चर्चा हुने गथ्र्याे तर पछिल्ला दिनमा हमालको खासै चर्चा छैन । कहिले भुवन केशी त कहिले शिव श्रेष्ठले पनि नेपाली सिने जगत्मा उत्तिकै चर्चा कमाएकै हुन् । केही वर्षयता नयाँ नायकहरूको नेपाली चलचित्र क्षेत्रमा प्रवेश त भएको छ तर खासै चर्चामा नआई सेलाउनेको सङ्ख्या अधिक छ । अचेल चलचित्रमा बढी अनुबन्धित हुने नायकमा दयाहाङ राई देखिएका छन् ।