रिटायर्ड हाकिम (कथा)
आज ऊ रिटायर्ड भएको एकतीसौँ दिन । एक महिनाको यो रिटायर्ड जीवनमा उसले भोग्नु नभोग्नु सबै भोग्यो । पैँतीस वर्षमा नचिनेको मान्छेहरूलाई चिन्यो । आफन्तहरूलाई चिन्यो । नजिकका साथीहरूलाई चिन्यो । सबैभन्दा बढी त उसले आफैँलाई चिन्यो । उसले जीवनमा सबैभन्दा नचिनेको र नबुझेको आफैँलाई रहेछ । आफूलाई नै नचिनीकन उसको पैँतीस वर्षे सरकारी सेवा कटिसकेको उसलाई पत्तै भएन ।
विदेशमा नेपाली नर्स
नेपालमा अध्ययन गरेका धेरै नर्सको चाहना युरोप, अमेरिका, अस्ट्रेलियाजस्ता देशमा गएर कसरी राम्रो कमाइ गर्ने भन्ने छ । हुन पनि नेपालमा नर्सले १०/१२ हजार रुपियाँमा महिनाभरि काम गर्नुपर्ने बाध्यता छ । नर्सिङ पढ्नलाई झन्डै १० लाख रुपियाँभन्दा बढी खर्च हुन्छ । लगानीअनुसार पारिश्रमिक नपाउँदा उनीहरू विदेशिन बाध्य हुनुपरेको हो । त्यसमाथि कतिपयले त विदेशमा नर्सको भविष्य छ भनेर यो विषय अध्ययन गर्छन् र पढाइ सकिएपछि विदेशतिर लाग्छन् । उनीहरूले विदेशमा दुःख गरेर राम्रो कमाइ त गर्छन् तर खर्च पनि त्यहीअनुसार हुने र कर पनि त्यहीअनुसार तिर्नुपर्ने हुनाले कतिपय मुलुकमा भने बचत धेरै हुँदैन ।
मैदानबाट (कविता)
हो यो त्यही मैदान हो जहाँ हामीले उछलकुद गर्दैगर्दा सायदै तिम्रो जन्म भएको थियो । हो यो त्यही मैदान हो जहाँ हामीले पदक जित्दा तिमीलाई खेल के हो थाहै थिएन ।
गीत
आफूलाई आफूले नै ढाँट्न सके हुन्थ्यो यो सम्झने मनजतिलाई काट्न सके हुन्थ्यो । जन्मेपछि यो धर्तीमा नाता जोडिने हो त्यही नाता ढिलोचाँडो एकदिन तोडिने हो नाताबन्धन तोडिँदाको पीडा जति जे छ
वितृष्णा मनको (कविता)
पसुँकी एक्लै जङ्गलमा आज म, लगाउँ हरियो जलप ! नभेटुँ कसैलाई यो भीडभाडमा भै जाउँ कतै अलप !! किन हुन्छन् निश्चल मनभन्दा जगमा, कलुषित मन धेरै ! होस् निर्मल मनहरूसँग मात्रै भेट बसुँ म बरु परै !!
कमाल (कथा)
“रिक्सा खाली हो ?” मैले पछाडिबाट सोधेँ । “हो हजुर”, रिक्सावाल कमालले भन्यो । “सिमेन्ट दुई बोरा घरमा पु-याउनु प-यो ।” “हुन्छ, कहाँबाट लानुपर्ने हो ?” उसले रिक्सा तान्दै भन्यो । “समीर साहुको पसलबाट ।”
ग्रामीण परिवेशका कथा
लव गाउँले विश्व कुइकेल नेपाली कथा साहित्यमा नयाँ नाम हुन् । नाम नयाँ हुन् या पुराना तिनले गरेका कामले सबैलाई प्रभावित पार्न सक्नुपर्छ, सबैलाई मोहित बनाइरहनुपर्छ र सबैको मानसपटलमा रहिरहन सक्नुपर्छ । यति भयो भने मात्र कथा सिर्जना अब्बल भयो भन्न सकिन्छ र सर्वत्र प्रशंसनीय पनि हुन्छ । कथा रहरले या अरूले लेखेको जस्तो देखासिकी गर्ने र जबरजस्त लेखिने विषय हुँदै होइन । कथाको विषय छनोट, कथाको बान्की, प्रस्तुतीकरण, भाषाशैली बलियो बन्न सक्यो भने मात्र एउटा राम्रो कथा बुन्न सकिन्छ । नेपाली कथा साहित्यमा विषयवस्तुको बुनोटभन्दा कुइकेलको प्रस्तुतीकरण, भाषाशैली प्रभावशाली देखिएका छन् । विश्व कुइकेल आधिकारिक रूपमा विश्वामित्र कुइकेल हुनुहुन्छ । उहाँका अधिकांश कथा मौलिक तथा ग्रामीण परिवेशमा लेखिएका छन् । कथाहरू रोचक हुँदाहुँदै पनि केही कथ्य, केही शब्द कमजोर देखापरेका छन् । उहाँको आफ्नै भूमिका ‘कथाको कथामा’ उहाँले ‘भौति निको’ लेख्नुभएको छ । पाठकले यसलाई के भनेर बुझ्ने ? उहाँको ‘सुगन्धपुर’ कथासङ्ग्रमा ‘थाहा’, ‘त्यो रात’, ‘काकाको रेडियो’, ‘थोपा’, ‘भुलिएकी दिदी’, ‘दोधार’, ‘पाटन चुल्हो’, ‘नाता’, ‘मेजर सा’ब’, ‘थोप्पल खोला’, ‘विक्रम’, ‘रणधीर दाइ’, ‘रामसुमरिन’, ‘सेतो घोडा’, ‘कमरेड परशु’, ‘तिर्खा’, ‘सुगन्धपुर’, ‘डी कलिङ’ र ‘अनि पर्दा खस्यो’ गरी उन्नाइस वटा कथा सङ्ग्रहित छन् । कथाहरू विभिन्न पृष्ठभूमि र स्थानपरक छन् ।उहाँको ‘थाहा’ कथा सङ्ग्रहकै उत्कृष्ट कथा मान्न सकिन्छ । वीरसिँह धामी उर्फ वीरेलाई म पात्र देखिसहँदैन । उसको बाबु रामदत्तले वीरेलाई दिने गरेको लिफ्ट पटक्कै मनपर्दैन । कथा रहस्यमयी छ । रामदत्त उसको निमित्त बाबु र आमाको निमित्त लोग्ने हो भन्ने पछि थाहा हुन्छ । जसले वीरेलाई कहिल्यै मन पराएन अन्ततः ऊ नै उसको बाउ थियो । रामदत्त जन्मजात नपुङ्सक थिए । रामदत्तको मृत्युको कारण डाक्टरले ‘डेथ ड्यू टु हार्ट स्ट्रोक’ भनेर कथाकारले लेख्नुभएको छ । साधारणतया डाक्टरले यसलाई ‘ड्यू टु कार्डियाक एरेस्ट’ लेख्ने गरेको पाइन्छ । ‘त्यो रात’ कथा धेरै प्रयास गरेर प्रेम गर्ने तर विवाहेत्तर जीवन असन्तुष्ट रहेको एक युवा जोडीको कथा हो । कथामा लेखकले ‘कलाकन एक पाउ लेराऊ है’ भनेका छन् । यो कलाकन के हो पाठकले कसरी बुझ्ने ?‘मेजर सा’ब’ उहाँको अर्को राम्रो कथा हो । कथामा मेजर हुँदाको फुर्तिफार्ती, केटाहरूले बुट बजार्दै गर्ने सलामको शान, ब्यारेकभित्रको हाईफाई खानपिन, गाडी, बाहिर हिँड्दा अरूले गर्ने मर्यादा र प्रशंसा, श्रीमती भएरै पनि आपूmभन्दा आधा उमेर कम युवतीसँगको रस रङ्ग कुनै उपन्यास पढ्दै सम्झँदै गर्दा जागिर छुटेपछि हवल्दारले पनि नटेर्ने पीडा र माओवादीको गोलीबाट श्रीमतीको इहलिला समाप्त भएको झट्कापछि उनी विगतबाट झसङ्ग हुन्छन् र उनी नातिलाई स्कुलबाट ल्याउनुपर्ने कुराले हत्तारिँदै उठ्छन् । ‘अनि पर्दा खस्यो’ कथामा स्टेज कलाकारको राम्रो अभिनय देखाउने हुटहुटीमै समकक्षी कलाकारको मृत्यु पीडामा उत्तम पात्र आत्महत्या गर्न पुग्छ । उहाँका प्रायः कथामा पुरुष, पुरुषजस्तो नभएर हतोत्साही, निरीह र कमजोर पात्रको रूपमा देखापरेका छन् । यो कथामा लेखकले बिरुवामा लाग्ने कीरा मार्ने औषधिलाई ‘बिरुवा मार्ने औषधि’ लेख्नुभएको छ । कथामा बेप्रसङ्गका उपकथाहरू आइरहन्छन् ।घान्द्रुक यात्राको ‘तीर्खा’ कथामा घान्द्रुकको प्राकृतिक सौन्दर्यभन्दा तीन पात्रको विवरण लामो लेखिएको छ । सामान्यतया अरू कथाहरूमा पात्र परिचय अनावश्यक रूपमा तन्किएको पाइन्छ । काकाको सम्पन्नताको प्रतीक पानासोनिक रेडियो हो ‘काकाको रेडियो’ कथा । रेडियोमा समाचार सुन्न गाउँलेहरू काकाको घरमा झुम्मिथे । धागोले बाँधेको चस्मा फुकालेर रेडियोमा पुरानो बेट्री हालेपछि स्याईं स्याईं गर्दै समाचार टिप्छ । करिब पचास वर्षअघिको समयमा रेडियोले हालसालैको समाचार दिनु अलि अस्वाभाविक लाग्छ । जग्गा जमिन प्रशस्त भएर पनि छोरानातिले सबै सम्पत्ति सखाप बनाइदिएपछि काकाको असोचनीय मृत्यु हुन पुग्छ । ‘थोपा’ कथामा भान्छामा पहिले पहिले प्रयोगमा ल्याउने सामान र आधुनिक सामानहरूको संयोजनलाई उहाँले रिग्सको प्रिजम्याटिक सिद्धान्तसँग तुलना गर्नुभएको छ । फ्रेड डब्लु रिग्सको यो सिद्धान्त समाजको सन्दर्भमा पूरातन र नूतन मूल्य तथा व्यवहार एउटै सङ्गठनमा सहअस्तित्वको रूपमा रहिरहन्छ भन्ने हो । यसको विशेषता भनेको विषमता, औपचारिकता र अतिव्यापित अर्थात् मिल्दाजुल्दा हुन्छन् भन्ने हो । भान्छाकै विवरणमा लेखकले भित्तामा पिर्का झुन्डिएको लेख्नुभएको छ जुन पढ्दा आश्चर्य लाग्छ । गौँथली गाउँलाई ‘सुगन्धपुर’ नाम दिइएको कथामा चतुरे र धनजिते अश्लील सिनेमा हेर्न पुग्छन् । सिनेमाबाट फर्केपछि चतुरेको मनमा छिटै धन कमाउने बाटो यही हो जस्तो लाग्छ । दुवैजना मिलेर यस्तो सिनेमा गाउँ भित्र्याएपछि उनीहरूको आफ्नै परिवार, सम्पूूर्ण गाउँ र चेलिबेटीहरूमा विकृति देखापर्छ । सम्पूर्ण गाउँलेवासीहरू आफ्ना श्रीसम्पत्ति बेचेर पालुबारी गाउँ पलायन हुन्छन् । कथा प्रस्तुतीकरण, भाषाशैली, कथा बुनोटको दृष्टिकोणले कथाकारको कथा भविष्य उज्ज्वल देखिन्छ । उहाँका सबै कथाले गाउँ, स्थानीय भाषा, प्राकृतिक सौन्दर्य बोलेका छन् । नारी पीडा, उत्पीडन, नारी यौन भोक मुख्य रूपमा अगाडि आएका छन् । उहाँका अधिकांश कथामा कतै लुकेर कतै छर्लङ्ग भएर यौन पोखिएका छन् । प्रकाशक फिनिक्स बुकले नेपाली आख्यानमा पाठकहरूका लागि अब्बल कथाकृति हो भनेर दावा गरेजस्तो छैन ‘सुगन्धपुर’ । कथानकमा श्रव्य र दृश्य सँगै मिलेर आउँछन् तर उहाँको प्रायः कथामा त्यस्तो छैन । धेरै ठाउँमा दुवैलाई एकैपल्ट बुझ्न दोहो¥याएर पढ्नुपर्ने देखिन्छ । कथाकारको यो पहिलो सङग्रहलाई माया गर्न सकिन्छ र पठनीय छ पनि भन्न सकिन्छ ।
आफ्नै गाउँको अन्तर्ध्वनि सुनेर
सुदूर क्षितिजको डाँडाबाट घाम डुब्नै आँटेको थियो । म उभिएको भूमेथान डाँडाबाट आजको अन्तिम पाइला उठाउने तरखरमा थिए घामका किरण । साँझपखको नीलो तुँवालोले टाढाटाढाका बस्ती छोपिन थालेका थिए । उत्तरतिरका नीला डाँडाका टुप्पामा अलिकति चम्किलो, पहेँलो वस्त्र टाँसिएझैँ देखिन्थ्यो । ती डाँडामुनि बाक्लिँदै गएको नीलिमामय प्रशान्तभित्र धर्ती विश्राम गर्न लागिरहेको थियो । मेरा नजिकमा शताब्दीआँै पुरानो वरको रुखका हाँगामा कौवा भने अझै खेलिरहेका थिए । अन्यत्रबाट रुखतिर आउँदै गरेका अन्य चराका पखेटामा घामको प्रकाशले छुन छोडिसकेको थियो । पन्छीजगत्ले आफ्नो दिनचर्याबाट छुट्टी लिन अब धेरै बेर बाँकी थिएन ।
कोतपर्वको पहिलो सिकार
अहिले जुन थुम्कोमा गोरखा दरबार छ, कुनै समय त्यही ठाउँमा बसेर मगर राजाले शासन चलाउँथे । त्यहाँबाट मगर राजालाई विस्थापित गरेर गोरखामा शाहवंशको शासन सुरु भएको हो । गोरखाकोटमा बसेर शासन चलाउने तत्कालीन राजा खड्का मगरभित्र पनि सामरी थरका मगर थिए (योगी नरहरिनाथ, श्रीमगर गुरुङ वंशावली–२०७८: ९) । खड्का मगर राजा र द्रव्य शाहबीच घमासान युद्ध भयो । खड्का मगर राजा मारिए । त्यसपछि द्रव्य शाह त्यहाँका राजा भएका हुन् । उनले गोरखामा शाहवंशको राज्य स्थापित गरे । गोरखाली राजखलक काश्यप गोत्रका ठकुरी शाह हुन् (बाबुराम आचार्य, पूर्णिमा’ पूर्णाङ्क २७, असोज २०२९ः१६३) ।
बदलिँदो लमी प्रथा
पहिलेपहिले लमीकै भरमा बिहे गर्ने चलन थियो । केटाकेटीको कुरादेखि बिहेको सम्पूर्ण काम लमीबाट नै हुने गथ्र्याे तर अहिले सबै जना प्रविधिमैत्री बनेका छन् । लमी अर्थात् विवाहका लागि केटाकेटी र परिवारबीच सूचना आदानप्रदान गर्ने व्यक्ति । लमीलाई कुरा मिलाउन जान्ने व्यक्तिका रूपमा लिइन्छ । जस्तै, पहिलेपहिले विवाहका लागि वर वा वधु खोज्दा लमीको यो थेगो निकै प्रचलित थियो– केटी कस्ती छे भन्दा ‘हेर्नै नपर्ने’ र केटो कस्तो छ भन्दा ‘बोल्नै नपर्ने’ । सायद अझै पनि होला यो थेगो । यसरी विवाह गराउने चलन थियो ।
सम्बन्धविच्छेदका कानुन
संसारमा धेरै नाम चलेका व्यापारी, खेलाडी, कलाकार, राजनीतिज्ञहरूको सम्बन्धविच्छेद भएको समाचार पढ्दै र सुन्दै आएका छौँ । एकथरी मानिस विवाहपछि हुने विभिन्न झन्झट तथा जिम्मेदारीबाट परै बस्न विवाह नै गर्दैनन् । विवाहपछि पनि सम्बन्धविच्छेदमा लाग्ने खर्च, बालबच्चाको हेरचाहमा लाग्ने खर्च यावत् कारणले बाँकी जीवन जसोतसो सँगै बिताउन बाध्य हुनेहरू पनि छन् । केही त सबैखाले सम्पर्क माध्यम बन्द गरेर कसैले थाहा नपाउने ठाउँमा एक्लो जीवन बिताउनेहरू पनि भेटिन्छन् ।
विभेद (कविता)
विमल कोइराला ठूलो घर छ, ठूलै बैठकप्रशस्तै कोठाहरू छन् र तिनै कोठाहरूमायताउति चहार्दै बसेका छन् एक दम्पतीसबथोक छ तर रित्ता छन्,फगत दलिन र भित्ता छन्,बाहिर एउटा भोको घरवारविहीनदुःखी स्वरमा मागिरहेछ,उसले देख्छ कि भनेर ढोका बन्द गरी सुतेका छन् ।सँगसँगै जस्तो जन्म्यौँसँगै हुक्र्यौं–बढ्यौँउमेर छिप्पिन थालेपछि म स्कुल जान थालेँक्रमशः कलेज र विश्वविद्यालयऊ भने गरिब बाबुको स्याहार गर्नश्रम गर्न थाली सानैदेखिर अहिले उसका छोराछोरीहरूउसले बाबुलाई स्याहारेझैँउसलाई स्याहारी बस्तै छन् ।हामीलाई गरिब–धनी भन्ने नै हुँदैन भनेर पढाइयोहामीलाई सबैलाई आत्मनिर्णयको अधिकार हुन्छ भन्ने सिकाइयोविद्रोह गर्ने तालिम दिइयो,मारकाट सिकाइयो,ऊ भने चालै नपाईभ¥याङ चढ्दै गयो र शिखरमा पुग्योआफू उक्लिसकेपछि भ¥याङ झा¥योहामी अझै तलबाट हेर्दैछौँऊ भने नदेखिने गरी बिलायो ।कोही सामरिक स्वार्थ बोकेरकोही सिमानामा पसल थापेरकोही स्रोत–साधनका निम्तिकोही सद्भावलाई कमजोरी ठानेरघुमाइरहेछन्–घुमाइरहेछन् फन्फनी हामी भने कहिले यता, कहिले उताअक्सर यता न उता ।
जीवनको तुना (कविता)
वस्तुतः खुसीका सुकोमल अश्रुसिन्धुहरू बग्दैछन् खड्कुलो र डेक्चीहरूमा
सस्तो हुँदै साहित्य
मानव सभ्यताको प्रथम उपलब्धि भनेकै उसमा साहित्य, संस्कृति र कलाको प्रादुर्भाव हुनु हो । जब मानव चेतनाको अङ्कुरण हुन थाल्यो, तबदेखि मानवमा दया, भावना र विचारले जन्म लिन थाल्यो । तिनै भावना र विचारहरूलाई अभिव्यक्त गर्ने साधन बन्यो साहित्य । यसकारण बुझ्नुपर्ने कुरा यही नै हो– व्यक्त वा अव्यक्त रूपमा मानवमा साहित्य, संस्कृति र कलाको अंश रहेन भने त्यो मानव पूर्ण मानव हुन सक्तैन । त्यही हो मानव धर्म र सभ्यताको पहिचान पनि ।
जीवनयात्राको मीठो अनुभूति
साहित्यकार सुधा भट्टराई ‘संस्मरण : यात्रा’ कृति लिएर पाठकसामु आउनुभएको छ । यो उहाँको दोस्रो कृति हो । यसभित्र उहाँले बाल्यकालदेखि हालसम्मका प्रमुख घटना, घुमघामका सम्झना सरल भाषामा रोचक तरिकाले प्रस्तुत गर्नुभएको छ । २००९ सालमा जन्मनुभएकी सुधाले पढाइको थालनी इलामको फिक्कलमा रहेको स्कुलबाट गर्नुभयो । त्यसबेला उहाँको परिवार जमिनदारको रूपमा चिनिन्थ्यो ।
झोङ गाउँको खल्वाट टाउको
जोमसोमबाट उत्तर र पूर्वतिर लागेपछि पहाड आफैँ बनेको छ– असीम कलाको अनुपम आकृति । कैयौँ खेल चलिरहेछन् पहाडमा । जनावर, मान्छे, सागर, सगर, धर्ती र समयका सबै खेल देखिन्छन् कुमारी पहाडमा । केही नभएर सबै देखिनु, सबै भएर केही नदेखिनु एउटा विचित्र शक्ति छ मुस्ताङे पहाडमा । हामी मुक्तिनाथनजिकैको रानीपौवामा खाना खाएर झोङ गाउँतिर लागेका छौँ । मुक्तिनाथबाट उत्तर पश्चिमतिरको अग्लो पहाडको काखमा छ झोङ गाउँ । पारि खिङ्गा गाउँतिरबाट र झारकोट गाउँबाट हेर्दा झोङ गाउँ पहाडमै टाँसिएका उडिल्ला ढुङ्गा अथवा खोँचमा उम्रिएको काठे च्याउको जत्थाजस्तो देखिन्छ । माटाकै गाह्रो, माटाकै जोडाइ, माटाकै छानो भएपछि पहाडकै प्रतिमूर्ति देखिने भै’गो घर ।
चराको यात्रा
उड्न सक्नु चराको प्राकृतिक विशेषता हो । चराको यही बानीबाट प्रभावित भएर मान्छेले उडान भर्न सक्ने प्रविधि र यन्त्रको विकास गरेको होला । आज मान्छे पनि आकाशमा चराजस्तै उड्न सक्ने भएका छन् तर अझै पनि चराले गर्नेजस्तो नियमित र लामो दूरीको उडान, उडानको बेला बाटो पहिल्याउने तरिका, गन्तव्यको पूर्वजानकारी पाउने माध्यमजस्ता तथ्य भने पहिल्याउन सकिएको छैन ।
बलियो हुँदै नेपाली क्रिकेट
जिम्बाब्वेको ‘ए’ टिमसँग टी–२० र एकदिवसीय तीन–तीन खेलको शृङ्खला खेल्ने घोषणा हुँदा नेपालले शृङ्खला जित्ने सम्भावना देख्ने शायद कमै थिए किनभने नेपालले पहिलो पटक अहिलेसम्मकै बलियो प्रतिस्पर्धीसँग शृङ्खला खेल्न लागेको थियो । जिम्बाब्वे टेस्ट मान्यताप्राप्त राष्ट्र हो । हुन त जिम्बाब्वेको दोस्रो दर्जाको टिम हुँदा यो अन्तर्राष्ट्रिय मान्यताप्राप्त शृङ्खला थिएन । नेपाल आउने जिम्बाब्वेको ‘ए’ टिममा स्टार खेलाडी पनि थिएनन् तर आठ जना त्यस्ता खेलाडी थिए, जसले जिम्बाब्वेको राष्ट्रिय टिमबाट टेस्ट अथवा एकदिवसीय खेल खेलिसकेका थिए । त्यसैले घरेलु मैदानमा नै भए पनि जिम्बाब्वेको चुनौती पार गर्न नेपाललाई कठिन हुने अनुमान गरिएको थियो तर नेपालले आफ्नो भूमिमा जिम्बाब्वे ‘ए’लाई शृङ्खला जित्न दिएन । वर्षाका कारण दुई खेल मात्र सम्भव भएको तीन खेलको टी–२० शृङ्खलामा नेपाल १–१ ले बराबरीमा रोकियो तर नेपालले एकदिवसीय शृङ्खला २–१ ले हात पारेर यस शृङ्खलालाई अविष्मरणीय बनायो । जिम्बाब्वे ‘ए’ टिमलाई हराएपछि नेपालको प्रशंसा अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमले समेत गरेका छन् ।
स्वदेशमै उद्यम
स्वदेशमा रोजगारी केही छैन भनेर विदेश जान मरिहत्ते गर्नेका लागि ज्ञानबहादुर बिसुराल गतिलो उदाहरण हुनुहुन्छ । करिब १३ वर्षको रोजगारीपछि व्यवसायमा आउनुभएका बिसुराल चितवनको कुखुरापालन (पोल्ट्री) क्षेत्रको एउटा परिचित नाम हो । विद्यालय तहमा पढ्दादेखि नै अरूको कुखुराको चल्ला उत्पादन फार्ममा काम गरेर सिकेको सीपबाट बिसुराल यो स्थानमा पुग्नु भएको हो । बिसुराल यो स्थानमा सजिलै कहाँ पुग्नुभएको हो र ! निरन्तरता र धर्यताले मात्र उहाँ यस क्षेत्रको अब्बल उद्यमी बन्न सफल हुनुभएको हो । पुख्र्यौली पेसा कृषि भए पनि युवा उमेरदेखि नै बिसुराल उद्योगतर्फ आकर्षित हुनुभयो । विशेषगरी १३ वर्षको जागिरे जीवनको अनुभव पनि उद्योगका लागि सहयोगी भएको महसुस उहाँले गर्नुभएको छ । चितवनमा रहेको शिखर पोल्ट्री विल्डिङ प्रालि नामको कुखुराका चल्ला उत्पादन गर्ने ह्याचरी उद्योग मात्र होइन, उहाँको कुखुराको दाना उद्योग पनि छ । उहाँले भन्नुभयो, ‘‘जागिर खाँदा मेरा लागि मात्रै हुन्थ्यो, व्यवसायले धेरैका लागि रोजगारी दिएको छ ।’’
फगत मान्छे (कविता)
नारायण तिवारी म छु र चन्द्र सूर्य छन्म छु र खोलानाला छन्म छु र यो ब्रह्माण्ड छम छु र यो धर्ती छम छु र आकाश छ, आकाशको सुन्दरता छम छु र यो जीवन छ, जीवनको यात्रा छम छु र यो अनुपम सृष्टि छम छु र नदी छ, पहाड छ, हिमाल छम छु र अग्नि छ, जल छ, सारा चराचर छम छु र सपना छ, उज्यालो भविष्य छम छु र प्रकृति छ, रमणीय ताल छम छु र सारा संसार छ म नारायण तर, ईश्वर होइन मान्छे, फगत मान्छेम छु र ईश्वर पनि छम विना यो सारा संसार के, संसारको सुन्दरता के ?म विना यो संसारको सार्थकता के ?म विना संसारको सार के, ईश्वर के......?
गीत
शिव पलाँस मृत्युको विवेक हुँदैन मृत्युले उमेर गन्दैन ठूलो र सानो चिन्दैन असल र खराब भन्दैन । चुँडेर लान्छ फूल कैले कोपिला चुँड्छ कैले त मृत्युकै मृत्यु भई जाओस् श्राप दिन्छु मैले त आँखाको आँसु देख्दैन दिलको बिन्ती सुन्दैन ठूलो र सानो चिन्दैन असल र खराब भन्दैन । हुँदैन दौडेर, भागेर बाँचिन्न लुकेर, छिपेर कुन बेला कसलाई लाने हो के थाहा टप्प टिपेर जान्दैन कहिल्यै मृत्युले जीवनको मूल्य जान्दैन ठूलो र सानो चिन्दैन असल र खराब भन्दैन ।
पीपल वृक्षको पीडा (कविता)
लुमडी आचार्य उकाली, ओराली भञ्ज्याङ चौतारीवर–पीपल देखिने मुख्य हुन् ठाउँ यीकिरातकालमै प्रारम्भ भएको ऐतिहासिक सम्पदा चौतारी पनि हो । रुखहरूमध्येको निक्कै नै पवित्रनाम हो यसको वृक्षराज पीपल प्राकृतिक र धार्मिक सम्पदामध्येको अक्सिजन धेरै नै पाइने स्रोत यो ।रितो वा भरिया पैदल यात्रीको सुस्ताउने ठाउँ चौतारी पनि हो हुन्छ पूजा पीपलको सोम र शनिबारअरू दिनमा गरिन्छ नछोइ नमस्कार ।भैहाल्छ आयु सबै वृक्षहरूको पीपलको चाहिँ त विशासय होभएपछि पूरा समय सीमा यो झल्कने दृश्य देवी, गणेश शिवको ।यताउति हिँड्दा देखिनेमध्येको दाँयापारि हिँड्ने चौतारी पनि हो वृक्षराज पीपल देखिन्छ ढलेको बाटो विकास खातिर परिणाम होला यो ।
वसन्त काव्य उत्सवका चार दिन
मध्याह्नको समयमा पनि विराटनगर विमानस्थल टेक्दा पटक्कै गर्मीको अनुभव भएन । चार घण्टासम्म विमान उड्ने आशमा बसेका हामीहरू काठमाडौँको टर्मिनल कक्षमा गुम्सेर बस्दाको न्यानोपनमै गर्मी बिर्साउने हविगतमा पुगिसकेका थियौँ । त्यसमा पनि साहित्यकार गोकुल अधिकारीको हात हल्लाई र विवश पोखरलेको मुस्कानसहितको स्वागतले हामीले विराटनगरको गर्मी बिर्सिसकेका थियौँ । गुराँसको राजधानी तेह्रथुम र औद्योगिक नगरी विराटनगरमा कविता सुन्ने र सुनाउने कार्यक्रममा जाने उत्साहले जम्मा भएका थियौँ सबेरै त्रिभुवन विमानस्थलमा वैशाख ८ गते । एपेक नेपालको सक्रियतामा साहित्यकार विश्वविमोहन श्रेष्ठको सक्रियता र साहित्यकार राजेन्द्र शलभको सन्देश पछ्याएर । विराटनगर, धरान, वसन्तपुर, धनकुटामा साहित्यिक भेटघाट र सिर्जना सुन्ने योजना कता हो कता, मन जति वेगले दौडिए पनि हामीलाई लिएर जाने जहाजले मनलाई भन्दा धनलाई महìव दिएपछि समयसँग सम्झौता गर्न बाध्य भयौँ । ३५ मिनेटको यात्रामा बल्लबल्ल एक गिलास पानी दिएर यात्रुको सेवामा तत्पर एयरको सेवा र समय हावा गफजस्तै लाग्यो । व्यापारको नाममा आफ्नै यात्रुलाई सास्ती दिने अपार व्यापार । बाटोमा पर्ने कतिपय ठाउँमा तय भएका कार्यक्रम, कायक्रममै सीमित भए, पकाएर राखेका खानासम्म खाने अवसर जुरेन ।
नारी जागरणका तिखा आवाज
नेपाली साहित्यमा डा.बेन्जु शर्मा स्थापित तथा विशिष्ट नाम हो । मूर्धन्य नाटककार भीमनिधि तिवारीकी सुपुत्री शर्मा साहित्यका सबै विधामा कलम चलाउनुका साथै, एकाङ्की नाटक लेखन, निर्देशन तथा अभिनयमा पनि निकै दख्खल राख्ने स्रष्टा हुनुहुन्छ । नाटक विधामा कलम चलाउने स्रष्टाहरू धेरै छैनन् । केही वर्षयता भने नेपाली नाटकको क्रेज बेस्सरी उकालो लागेको छ । तैपनि नाटक लेखनमा भने खडेरी नै परेको अनुमान लगाउन सकिन्छ । यस्तै समयमा प्रकाशन भएको डा.बेन्जु शर्माको नाट्य कृति ‘केवल एउटा कोठा’ ले उत्साहजनक उपस्थिति जनाएको पक्कै छ । हाल जेजति भइरहेका छन्, तिनले नाट्य विधालाई जेनतेन टेको लगाएको अवश्य छ । अझ यस क्षेत्रमा महिला सर्जकको उपस्थिति भने न्यून नै रहेको छ । अहिले युवाको रोजाइमा भने नाटक पर्ने गरेको छ ।
हङकङमा रोल्पाली माटोको महक
आजभन्दा साढे तीन दशकअघिको कुरो हो, शुक्रबारको दिन विद्यालय छुट्टी भएपछि बाहिरबाट त्यहाँ गएर बसेका हामी तीन जना शिक्षक जेलवाङ (रोल्पा)बाट डेढ घण्टाजति हिँडेर पुगिने मजिवाङ गाउँतिर हिँड्यौँ । जेलवाङ थपक्क बसेको समथर थियो भने मजिवाङ भिरालो पाखामा अवस्थित । त्यहाँ पुग्न नाकेधाराको उकालो चढ्नु पथ्र्यो । मजिवाङमा पहिले जेलवाङमै लामो समयसम्म शिक्षण गरेका र पछि आफ्नो गाउँकै प्राथमिक विद्यालयमा सरुवा भएर गएका शिक्षक चन्द्रबहादुर बुढाको घर थियो । त्यस क्षेत्रको ज्यादै सीमित शिक्षित व्यक्तिमध्येका एक, समान पेसाकर्मी र समाजका अगुवा चन्द्रबहादुरको धेरै दिनदेखिको हार्दिकतापूर्ण निमन्त्रणा मान्न हामी त्यतातिर गएका थियौँ ।
