प्रयोग गर्न नजान्दा गुम्दै छ नाइट्रोजन

काठमाडौँ, असार ३ गते । आफूसँगै भएको नाइट्रोजनको स्रोत गोठेमललाई सही रूपमा प्रयोग गर्न नजान्दा नेपाली किसानले करोडौँ मूल्य बराबरको नाइट्रोजन र युरिया मल गुमाइरहेका छन् । यससँगै रासायनिक मल खरिदका लागि बर्सेनि ठुलो परिमाणमा नेपाली पैसा बिदेसिने गरेको छ । गोठेमलको स्रोतमा गोबरलाई बढी लिने प्रचलन किसानमा छ । तर गोठेमलबारे अनुसन्धान गरिरहनुभएका कृषि प्रचार अधिकृत कृष्ण धितालले पशुको गोबरमा भन्दा मूत्रमा नाइट्रोजन र पोटासको मात्रा अधिक रहने बताउनुभयो ।

गाईभैँसीलाई खुवाएको दाना र घाँसमा रहेको नाइट्रोजनमध्ये २० प्रतिशत मात्रै उसको शरीरमा प्रयोग हुने र बाँकी पिसाब र गोबरबाट आउने गर्छ । त्यसमध्ये ५२ प्रतिशत भने पिसाबबाट बाहिर आउने गर्छ । एउटा गाईभैँसीले दैनिक कम्तीमा छ लिटर पिसाब फेर्ने गर्छ । एउटा किसानको घरमा दुई वटा ठुला पशु छन् भने वार्षिक चार हजार ३८० लिटर पिसाब फेर्छन् । एक वर्षमा सो मूत्र प्रयोग गर्दा १३६ किलो युरिया र ८० किलो नाइट्रोजन पाउन सकिन्छ । यो अहिलेको बजार भाउमा छ हजार रुपियाँभन्दा धेरै हुने उहाँले बताउनुभयो । 

वरिष्ठ बाली विकास अधिकृत कुलप्रसाद दवाडीले परापूर्वकालदेखि नै गोठेमललाई  महत्व नदिएकै कारण यसलाई जथाभाबी राख्ने, त्यसमा भएका खाद्यतत्वको संरक्षण एवं सदुपयोगको ज्ञान, सिप अभावले नेपाली किसान वार्षिक ठुलो आर्थिक घाटा बेहोर्न बाध्य भएको बताउनुभयो । 

गोठेमलको उचित व्यवस्थापन र भण्डारण गर्न नजान्दा नेपालले बर्सेनि करोडौँ मूल्य बराबरको नाइट्रोजन र युरिया गुमाइरहेको उहाँले उल्लेख गर्नुभयो । त्यसको सट्टामा अर्बौं मूल्य बराबरको रासायनिक युरिया मल खरिद भइरहेको उल्लेख गर्नुभयो । एकै पटक धेरै आम्दानी बढाउन रासायनिक विषादी तथा मलको जथाभाबी प्रयोगले माटोको गुणस्तरमा समेत ह्रास ल्याएको उहाँले दाबी गर्नुभयो ।  गाईवस्तुको मलमूत्र, घाँसपात, सोत्तरलाई गोठको नजिकै बनाइएको खाल्टो वा अन्य जग्गामा नै जम्मा गरी कुहाएर तयार पारिएको मल नै गोठेमल भए पनि त्यसको प्रयोग राम्रोसँग हुन भने सकेको छैन । नेपालमा जैविक मलको मुख्य स्रोतका रूपमा सोही मलको प्रयोग गरिन्छ ।

गोबर, मूत्र, सोत्तर तथा झारपातको प्रयोग हुने हुँदा बाहिरी सामग्री किन्नका लागि थप खर्च लाग्दैन । यसरी रासायनिक मलमाथिको निर्भरता हटाउन सकिने भए पनि यसको प्रभावकारी रूपमा प्रयोग भने हुन नसकेको दवाडीले उल्लेख गर्नुभयो । 

काभ्रेपलाञ्चोक मण्डनदेउपुर–८, धाइटारका किसान महेश्वर दाहालले आफूले गोठेमलको प्रयोगबाट माटोको बनोटमा सुधार ल्याई खुकुलो बनाउँदै माटोको पानी धारणशक्ति बढाएको बताउनुभयो । यो मलको प्रयोगपछि माटोमा रहने सूक्ष्म जीवाणुको सङ्ख्या र सक्रियतामा वृद्धि भएको बताउनुभयो । 

रासायनिक मलको प्रयोगले केवल एक वा दुई खाद्यतत्व छोटो समयका लागि परिपूर्ति गर्छ जबकि एक बिरुवाको वृद्धिविकासका लागि करिब १६ विभिन्न खाद्यतìवको आवश्यकता पर्ने भएकाले रासायनिक मलको सट्टामा गोठेमलकै प्रयोग बढाउन आवश्यक रहेको उहाँले बताउनुभयो ।  

वरिष्ठ कृषि प्रसार अधिकृत दीपक पौडेलले रासायनिक मलको आकासिँदो मूल्य, समयमा उपलब्ध नहुनु, पाइए पनि नक्कली मलको बिगबिगी, गुणस्तर नियन्त्रणमा समस्या रहेको बताउनुभयो । 

उहाँले माटोको अवस्था कस्तो रहेको छ भनेर तीन वटै तहका सरकारले काम गरे पनि आपसमा समन्वय नहुँदा नाइट्रोजनको प्रमुख स्रोत गोठेमल प्रयोगविहीन बनेको बताउनुभयो । प्राङ्गारिक मलको प्रयोगलाई व्यापकता दिनु अहिलेको आवश्यकता रहेको उहाँले उल्लेख गर्नुभयो । त्यस्ता मलमा बिरुवालाई चाहिने सबै खाद्यतत्व उपलब्ध हुने गर्छन् । तर त्यसमा बढावा दिने उद्देश्यले किसानलाई प्रोत्साहन गर्न नसकेको उहाँले उल्लेख गर्नुभयो ।