कोशीको माछामा आश्रित परिवारको पेसा सङ्कटमा

बाबुराम कार्की
वराहक्षेत्र, असोज ११ गते । सप्तकोशी नदीमा माछा मारेर पुस्तौँदेखि जीविका चलाउँदै आएका मलाह (गुडी)  हरुको पेसा सङ्कटमा पर्न थालेको छ । कोशी नदीमा माछा पाउन छाडेपछि मलाहहरुको पेसा सङ्कटमा पर्दै गएको हो । वर्षको नौ महिना कोशी नदीमा माछा मार्दै आएका मलाहहरुलाई पहिलाको जस्तो कोशीमा माछा नपाउँदा हातमुख जोड्नै समस्या हुन थालेको छ ।

केही वर्ष पहिलाको जस्तो कोशीमा माछा पाउन छोडेपछि माछा मारेरै परिवार पाल्दै आएका मलाहहरुलाई आफ्नो पुख्र्याैली पेसा नै सङ्कटमा पर्ने हो कि भन्ने चिन्ता पनि थपिएको छ ।

कोशी गाउँपालिका–३ का गुलाबी मुखियालाई पछिल्लो समय माछा मार्ने पेसा नै हराउने हो कि भन्ने चिन्ताले पिरोल्न थालेको छ । ‘माझी मलाह सञ्जाल’ मध्यवर्ती क्षेत्रका अध्यक्ष समेत रहेका ५६ वर्षीय गुलाबी मुखिया  बाह्र वर्षको उमेरदेखि माछा मार्दै आउनुभएको छ । उहाँको शिक्षा, जागिर, रोजगारी भनेकै यही पेसा हो ।

सानैदेखि आफूले गर्दै आएको काम नै यही भएकाले उनीहरुले जानेको सिप भनेकै माछा मार्नु हो । गुलाबी मुखीया प्रतिनिधि पात्र मात्र हुनुहुन्छ । उहाँ जस्ता माछा मारेरै जीविका चलाउनेहरु चार सय घर परिवार रहेका छन् । 

मलाहरुको जिविकाको प्रमुख स्रोत भनेकै कोशीको माछा हो । मध्यवर्ति क्षेत्रमा बसोबास गर्दै आएका चार सय मलाह (गुडी) परिवार कोशीको माछामै आश्रित छन् । पुस्तौदेखि कोसीको माछा मारेरै परिवार र आफू पालिँदै आएका थिए । 

कञ्चनरुप १ सप्तरका रामजी मलाह उमेरले ४४ पुग्नुभयो । अझै पनि उहाँको दैनिकि फेरएको छैन । १० वर्षको उमेरदेखि माछा मार्दै आउनुभएको उहाँ चार दशक बितिसक्दासम्म माछा मार्ने पेशामै रमाउनुभएको छ । उहाँको दैनिकी नै माछा मारेर बित्ने गरेको छ । प्रत्येक बिहान उठेपछि रामजीको दैनिकी पुरानो साइकल, जाल र हन्डी (भाडो) बोकेर कोसी नदीमा माछा मार्न जानु उहाँको वर्षाैदेखिको दिनचर्या हो । उहाँ हरेक बिहान ७ नबज्दै कोसीमा माछा मार्न पुग्नुहुन्छ । कोसी माहारानीलाई ढोगेर माछा मार्नु मालाहरुको दैनिकी हो ।

कञ्चनरुप नगरपालिका–१ का रामजी मलाहले पनि माछा मारेरै जीविका चलाएको तीन दशक बितिसक्यो । उहाँ भन्नुहुन्छ, “पहिला जस्तो कोसीमा माछा नै छैन । बाउबाजेदेखि यही माछा मार्ने पेसालाई सङ्गाल्दै आएकाले अरु काम जानिएन ।”

“दिनभरि माछा मारेर बेलुका घरमा चामल, दाल, तरकारी, तेल किनेर लगिन्थ्यो । दुःखसुख दैनिक चल्दै थियो । पहिला एउटै जाल हान्दा एक हन्डी माछा हुन्थ्यो, आहिले दिनभरी मार्दा पनि दुई केजी माछा पनि पर्दैन कसरी हामीले गुजरा चलाउनु,” रामजी मलाहले भन्नुभयो ।

मलाह सञ्जालका अध्यक्ष गुलाबी मुखीयाका अनुसार वेलौलना(काटी), चेचरा, कुस्राह, राजवाम, ढले लगायत जातका माछा कोशीमा देखिन छाडेका छन् । उहाँले भन्नुभयो, “पहिला यिनै माछाले हाम्रो हण्डी भरिन्थ्यो । आजभोलि यी माछा कोसीमा देखिनै छाडेका छन् ।”

धेरै जातका माछाहरु कोसीबाट लोप हुँदै गएका छन् । कोसीमा माछा पाउन छाडेसँगै हाम्रो दैनिकी चलाउन धौँधौँ परेको छ । राज्यले हामी माछा मारेर जीविका चलाउने हरुलाई कुनै आयस्रोत हुने वैकल्पिक व्यवस्था गरिदिए हाम्रो दैनिकी चल्ने थियो, मलाह संजालका अध्यक्ष गुलाबी मुखियाले भन्नुभयो । 

कोशी टप्पु वन्यजन्तु आरक्ष कार्यालयका सहायक वन्यजन्तु संरक्षक अधिकृत विनयकुमार मिश्रका अनुसार पहिलाको तुलनामा कोशीमा माछा घटेको छ । उहाँले भन्नुभयो, “विभिन्न संघ संस्थाले जङ्गली माछाको भुरा कोशीमा केही महिना अगाडि आरक्ष कार्यालयसँगै सहकार्य गरेर  हालेको छ । नदीमा रहेका अरु जीवहरुको आहारामा पनि सहयोग पुर्‍याउँछ भनेर हालिएको हो ।”

पुरानै पास भएका मलाहहरुलाई माछा मार्ने अनुमति दिने गरोका छौँ । वर्षौदेखि यही पेशामा रहेकाले उनीहरुलाई अनुमति दिँदै आएको छ । माछा मार्ने पेशाबाहेक अरु कुनै पेशा नभएकाले उनीहरुको पेशा परिवर्तन गर्ने सचेतनामूलक कार्यक्रमहरु गरेर उनीहरुलाई वैकल्पिक पेशामा लाग्न प्रेरित गर्दैै आए पनि वर्षाैदेखि गर्दै आएको पेशा परिवर्तन गर्न नसकिरहेको अधिकृत विनयकुमार मिश्रले बताउनुभयो ।

कोशी टाप्पु वन्यजन्तु आरक्ष कार्यालयका अनुसार सप्तकोसी नदीमा एक सय २७ प्रजातिका माछा पाइने गरेको थियो । अहिले भने कोशीमा कति प्रजातिका माछा छन् भन्ने गणना भइसकेको छैन । तर कोशीमा माछा घट्दै गइरहेको आरक्षका सहायक संरक्षक अधिकृत विनयकुमार मिश्रले बताउनुभयो ।