महाग्रन्थमा विचरण गर्दा
नेपाली राजनीति शास्त्रका पुस्तकालय प्राध्यापक कृष्ण खनालद्वारा लिखित ‘विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला– चेतना, चिन्तन र राजनीति’ यस शताब्दीको नेपाली राजनीति, संस्कृति, विचार, विकास, मनोविज्ञान, इतिहास, भूसंवेदनशीलतामा
केवरत जातिमा भाषाप्रेम
मोरङ जिल्ला अन्तर्गत पर्ने सुनवर्षी नगरपालिकाका वडा नम्बर ४, ५, ६, ७ र ९ तथा रतुवामाई नगरपालिका–२ मा केवरत जातिको बसोबास छ । २०७८ सालको जनगणनाले यिनीहरूको जनसङ्ख्या ८,८०९ र मातृभाषा केवरतको वक्ता सङ्ख्या ३,
मन जित्यो नेपालले
नेपाल विश्व क्रिकेटको ठुलो टिम बन्ने सम्भावना भएको राष्ट्र हो । नेपाली टिममा प्रतिभाको भण्डार छ । समर्थकको अपार साथ छ, जसले नेपाललाई धेरै परसम्म पु-याउने छ – वासिम अक्रम पाकिस्तानका महान् अलराउन्डर । धेरै समयपछि
झिल्टुङकोत नियाल्दा
कुनै बेला सारा गाउँलेको न्यायनिसाफ छिनोफानो हुने थलो हो – झिल्टुङ थुम्को । अचेल यहाँ बडादसैँ, गाईजात्रा र लाखेजात्रामा मात्र भिडभाड हुन्छ, रौनकता छाउँछ । २०७८ साल वैशाखमा झिल्टुङ कोतघरको पूर्वाधार निर्माण गर्न जग खन्ने व्रmममा केही पुराना सामग्री कोतघरको जगमा फेला परेको थियो ।
गाईजात्रे प्रस्तुति : पुस्तासँगै फेरिए प्लेटफर्म
टाढा टाढा एउटा गाउँमा बाजे बराजु मरेकै ठाउँमा म पनि अचानक अस्ति खसेको छु त्यसैले आफू आफ्नै किरिया बसेको छु ।
परिवर्तन (कथा)
“ए छोरी ! ए छोरा ! कहाँ हो ? खाना पाकिसक्यो, खान आऊ । झट्टै आओ । झट्टै आओ ।” रजनीले छोरा र छोरीलाई बोलाउँदै रहिन् । रजनी १३ वर्षीया छोरी सपना र १५ वर्षीय छोरा राहुलकी आमा हुन् । तिनले आफ्ना छोरा र छोरीको खाना तयार पारिन् । तिनले धेरै बेरसम्म उनीहरू आउने प्रतीक्षा गरिरहिन् तर दुवै जनाको अत्तोपत्तो छैन । तिनलाई मनमनै रिस पनि उठ्यो । तिनी आफैँसँग कुरा गर्न थालिन् कहिले सुध्रिने होला मेरा छोराछोरी ? यसो केही भन्न खोज्यो रिसाएर खानै नखाई हिँडिहाल्छन् । नभनम् भनेको एउटा पनि टेर्दैनन् । रजनीले आफ्नो टाउकोमा ठोक्दै फेरि भन्न थालिन्– “यो मेरो अभागी
म, बाटो, धरती र आकाश (कविता)
म आफैँमा हराएँ बाटो बिराएर बाटो स्वयम् हरायो मलाई देखाएर धरती हरायो आकाशलाई हेरेर आकाश हरायो धरतीमा सुतेर ।
सम्झनामा बेचैन मन (कविता)
घामले धरतीमा किरणको सहारा लिएर पाइला टेक्नुअघि पहिरोसरि बादलको पर्दा खसेपछि सम्झनाको सिरानीमा ढल्किएर आफ्नै प्रेमको पहाड थामेर युगौँदेखि घाइते भई बाँचिरहेछु ।
समृद्धि सपनाका सूत्र
अदेशभित्र अब केही हुँदैन भन्ने निराशाको बादल अहिले आमयुवामा छाएको छ । अलिकति हुनेखाने परिवारका छोराछोरी विद्यालय शिक्षा पूरा गरेपछि अध्ययनका नाममा देश छोड्ने तारतम्यमा दिनरात लागिरहेका छन्, छोड्दै छन् । विदेश अध्ययनका लागि वर्षमै खर्ब रुपियाँ बाहिरिँदो छ । अध्ययनमा जान नसक्नेहरू श्रम गन्तव्य मुुलुकमा पुग्न आतुर छन् । देशभित्र रोजगारीको बजार असाध्य साँघुरिएको छ । अर्थतन्त्र शिथिल छ र आर्थिक वृद्धिलाई उच्च मुद्रास्फीतिको फैलिँदो वृक्षले सेपिलो बनाउँदै छ । देशभित्रै आर्थिक तथा सामाजिक विकास गरेर हाम्रो भविष्य हामी आफैँले खोज्नु पर्छ भन्ने वाणी मधुरो हुँदै छ । यस्तो बेला सिन्कोको
जहाँ जान्छु त्यहीँ श्रीराम
हाम्रो मुख्य गन्तव्य राम जन्मभूमि । हामी चढेका भाडाका टेम्पोहरू तीव्र गतिमा कुदे र निश्चित स्थानमा पुगेर अडिए । गाइड अगाडि लागे, हामी पछिपछि । किन किन आज मेरो स्वास्थ्य स्थितिमा प्रतिकूल अवस्था देखिएको छ । हिजोदेखि नै रुघाखोकीले आफ्नो वर्चस्व देखाउन थालेको हो, आज हल्का टाउको पनि दुख्दै छ र शरीरको तापक्रम पनि बढेको अनुभव हुँदै छ ।
मानिससँग रत्तिँदै ‘लियो बाबु’
साउन सकिनै लागेको बेला लगातार तीन दिन झरी पर्यो । मसान्तको दिन पनि पानीले आँखा उघारेकै थिएन । मध्याह्न १२ बजेतिर ‘लियो बाबु’ स्याहार्दै हुनुहुन्थ्यो कल्पना नेपाली । लियो भने घरी दौडिँदै कुनामा पुग्थ्यो, घरी एकै सासमा छेउमा आइपुग्थ्यो । बच्चाले आमाको औँला चुसे झैँ कल्पनाको औँला लियोले चुस्थ्यो । कल्पनाका श्रीमान् प्रकाश नेपाली लियोको खाना लिएर आइपुग्नुभयो, खान पाएपछि लियो कुनातिर दौडियो । ‘लियो बाबु’ आठमहिने चितुवा हो । यसलाई नवलपरासीबाट गत साउन १६ गते कास्कीको पचभैया प्राणी उद्यान केन्द्रमा ल्याइएको थियो । लियोलाई आफ्नै बच्चा जस्तै माया गर्नुहुन्छ कल्पना । लियो प
मनका भाष्य
मन र मस्तिष्कबाट नै हरेक मानिसको स्वभाव, कर्म र जीवनशैली निर्देशित हुन्छ । मनले खराब विचार, असल विचार के गर्ने हो, त्यसका लागि मस्तिष्कलाई घच्घच्याउँछ । विज्ञान र अध्यात्म दुवैले विविध प्रकारका मनको चर्चा गरेका छन् । विज्ञानले चेतन, अचेतन, अर्धचेतन मनको चर्चा गरेको छ । शास्त्र अर्थात् अध्यात्मले पनि विविध प्रकारका मनको चर्चा गरेको छ । पूर्वीय शास्त्रले मनलाई उच्च प्राथमिकता दिएको छ । मनको सक्रियताबिना मानव चल्नै नसक्ने बताएको छ । हुन पनि मनलाई मुटुसँग जोडेर हेर्ने हो भने मुटु नचले मानिस पनि चल्दैन । मानिसको शरीर एउटा मुढो बराबर हुन्छ ।
गुनी गिद्ध
गिद्ध भन्नेबित्तिकै हामी फोहोरी, घिनलाग्दो, भद्दा र अपशकुन चरा हो भन्ने बुझ्छौँ । अझ गिद्धलाई छुनु हुँदैन, यदि गिद्धले छोयो अथवा नजिकबाट नाघ्यो भने स्वस्तिशान्ति गर्नु पर्छ भन्ने खालका मान्यताहरू दशक अघिसम्म व्यापक रूपमा थिए । ‘गिद्धे दृष्टि’ भनेर खराब र हिंस्रक नजरलाई इङ्गित गर्छ । यी सबै एक निर्दोष प्राणीमाथि हामीले थोपरेको दोष र गलत सोच मात्र हो । गिद्धले बरु मरेका जनावरको सिनो र फालेको मासुजन्य फोहोर पदार्थ खाई हाम्रो वरपरको वातावरणलाई प्रदूषित, दुर्गन्धित र रोगमुक्त बनाएर मानव समुदायलाई नै सहयोग गरिरहेको हुन्छ । गिद्ध त यस धर्तीलाई सफासुग्घर राख्ने ‘प्रकृतिको कुचिकार’ हो ।
बिजुली प्रसारणको महाजाल
दोस्रो कार्यकालको मध्यावधिसम्मको सफलता सार्वजनिक गर्ने क्रममा नेपाल विद्युत् प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङले आफैँले बत्ती जाने समस्याको सामना गर्नु पर्यो । केही सञ्चार माध्यमले यो विषय समाचार पनि बनाए । कुलमान घिसिङकै कार्यालयमा सबैजसो सञ्चार माध्यमका पत्रकार उपस्थित कार्यक्रममै बत्ती जानुले नेपालकै विद्युत् आपू
सृजनशील किशोर, विवेकशील दक्षिणकाली नगर
सर्जक किशोर पहाडीको सार्वजनिक अभिनन्दन तथा ‘सृजनशील किशोर पहाडी’ सङ्ग्रह विमोचन कार्यक्रमका लागि २०८० साउन २० गते शनिबार कुमारी क्लब बल्खु पुग्दा लागेको थियो आजको शनिबार त्यसै बित्ने भयो । निमन्त्रणा अनुसार त्रिभुवन आदर्श मावि फर्पिङको पहेँलो बस खोज्दै बल्खु चोकबाट कुमारी क्लब जाँदा बाटोमा एक जना पनि साहित्यकार नदेखिएपछि दोमन भयो, कतै बस गइसकेको त होइन ? तर निर्धारित समयभन्दा करिब छ÷सात मिनेटअघि नै त्यहाँ पुगेका
ऐना (कविता)
न त कहिल्यै आजसम्म ऐनामा अनुहार देखियो कसैको केवल देखिनु र हेरिनुका भ्रमबाहेक ऐनामा केही देखिन्न ।
सफा गरौँ (कविता)
सफा गर्छौं घर आँगन सफा गर्छौं चोटाकोठा सफा गर्छौं सुत्ने कोठा सफा गर्छौं पूजा कोठा ।
साहित्यिक फूलको इन्द्रेणी आयाम
आफ्नो जीवनका समग्र पक्ष उघारेर आफैँले लेखेको कृति आत्मवृत्तान्त हो । आत्मवृत्तान्त एउटा लेखन विधा हो । सम्झँदा सजिलो लाग्ने तर लेख्दा ज्यादै कठिन हुने विधा हो यो । सम्झनाका भण्डारबाट निस्कने रत्नहरूको माला बनाउन सहज पक्कै हुन्न । स्मरण क्षमता, इमानदारी, स्पष्टता र लेखनीको जाँगरले सँगसँगै हातेमालो गरे भने मात्र आत्मवृत्तान्त लेखन पूरा हुन्छ र सुन्दर कृति बन्ने छ । यस्तो कृति विगतको तस्बिर बनेर वर्तमानमा उपस्थित हुन्छ भने भविष्यका लागि प्रेरणाको स्रोत बन्न सक्छ । विश्वसाहित्यमा आत्मवृत्तान्त पठनका लागि अभिरुचिको विधा बनेको छ । नेपाली साहित्यमा पनि यस विधाका त्यस्ता कृ
मौलाकालिकाको सेरोफेरो
हिमवत्खण्ड नेपाल प्राकृतिक, धार्मिक एवं सांस्कृतिक विराटताको पगरी गुथेर आदिकालदेखि विश्वमा आफ्नो छुट्टै परिचय बोकेर रहेको छ । यहाँ यस्ता कैयौँ स्थान छन्, जसको आआफ्नै विशेषताहरूले कैयौँ पर्यटकलाई तानेर मन्त्रमुग्ध पार्ने गर्छन् । यस्तै महìवपूर्ण स्थानहरूमध्ये पूर्वी नवलपरासी जिल्ला, गैँडाकोट नगरपालिका अन्तर्गत पूर्वपश्चिम राजमार्गको नारायणगढ पुलबाट उत्तरतर्फ करिब चार किलोमिटर टाढा समुद्री सतहदेखि ५६१ मिटरको पहाडी वनको धुरीमा सुप्रसिद्ध तीर्थस्थल एवं शक्तिप्रबल मौलाकालिका भगवतीको मन्दिर अवस्थित छ ।
राराको सौन्दर्यमा हराउँदा
जेठको महिना वर्षा ऋतु नभए पनि विगत केही दिनदेखि दिनरात नभनी एकोहोरो आकाश रोइरहेछ । भित्ताको घडीले रातको १ बजाएको छ । रारासम्मको यात्रा अरुणोदय नहुँदै निस्कने तय भएकाले हुनु पर्छ, निद्रादेवी अलि टाढा नै भइन् । दूरभाष यन्त्रले बिहानको ४ बजेको जानकारी दियो । जुरुक्क उठेँ र नित्य कर्म सकेँ । नौ दशक काट्नुभएका बुवाले रारा जाने सबैलाई मङ्गलस्तोत्र उच्चारण गर्नुहुँदै टीका लगाई दिनुभयो । यसले थप ऊर्जा प्राप्त गरेको अनुभूति भयो ।
हात्तीको दाम
बेला बेलामा खास गरी पूर्वी नेपालमा जङ्गली हात्तीले मानिसलाई दुःख दिएको समाचार पढ्न, सुन्न र हेर्न पाइन्छ । कुनै समय थियो, तराईका कतिपय धनाढ्य जमिनदार आफ्नो घरमा हात्ती पाल्थे । त्यो बेला हात्तीलाई राजकीय शानका रूपमा पनि लिने गरिन्थ्यो । हात्तीमा सवार हुने राजाहरू गजपति कहलाउँथे तर आजभोलि घरपालुवा हात्ती केवल निकुञ्ज तथा चिडियाखानामा पर्यटकीय प्रदर्शनीका रूपमा देख्न पाइन्छ । नेपाली इतिहासमा दन्त्यकथाको नायक जस्ता लाग्ने
भाइरल धागो
भन्नेले त ‘उहिलेका कुरा खुइले’ भन्छन् तर उहिलेका कतिपय कुरा/संस्कार साँचो पनि हुन सक्छन् । महिलाले कपाल नकाटी बाट्ने चलन हिन्दु संस्कारमा थियो । लामो कपाल भएकी महिलालाई ‘लक्षिनकी’ पनि भनिन्थ्यो । त्यसैले महिलाले लामो कपालको सुरक्षार्थ धागो (डोरी) ले बाट्ने चलन चलेको होला । धेरै पहिलेदेखि यो चलन चल्दै आएको छ, जसलाई आमा, दिदी, बहिनीहरूले निरन्तरता दिँदै आएका छन् । पहिला–पहिला कपाल बाट्ने फुर्के धागो थियो । बजारमा
साहित्यिक विरासत
हिटलरले आफ्नो सुप्रसिद्ध आत्मजीवनी (मेनक्याम्फ) मा भनेका छन्, ‘‘मैले विवाह नगर्नुका केही कारणहरू छन् । विवाह गरेपछि सन्तान हुन्छन् । राजनीतिमा लागेका अधिकांश ठुला मानिसका सन्तान नालायक हुन्छन् र तिनीहरू पिताको उत्तराधिकारी बन्न सक्छन् । त्यसैले नालायक सन्तान हुनुभन्दा हुँदै नभएको राम्रो ।’’ आफूले काम गरेको क्षेत्रमा आफ्ना नालायक उत्तराधिकारीको प्रवेश नहोस् भन्ने कुरामा हिटलर जस्ता कुख्यात तानाशाहसमेत सजग रहेछन् । अहिले विश्व राजनी
गालिब र चियाको समय (कविता)
सिद्धान्त र परिभाषाविहीन चियाको समय प्रारम्भ हुँदै गर्दा यो बिहान, सधैँजसो ठिकठाक छन्, सबै कुराहरू
लोग्नेको माया
भित्तामा झुन्ड्याएको क्यालेन्डरको पाना हरेक महिना पल्टाए जस्तै जीवनका पानाहरू पनि क्रमिक रूपमा पल्टिँदै गइरहेका छन् । बिहान क्यालेन्डरको पाना पल्टाउँदा सँगै झुन्डिएको फोटोमा मेरो आँखा पुग्छ । हुन त विगत १९ वर्षदेखि त्यही स्थानमा झुन्डिएको फोटो थियो त्यो तर पनि किन त्यस फोटोले गर्दा आज दिनभरि मुड अफ भइरह्यो । अर्थात् एक प्रकारको आत्माग्लानि लागिरह्यो । अफिसमा पनि ध्यान पटक्कै लागेन । आजबाट घरमा ट्युसन टिचर आउँछ छोरीलाई पढाउन । एसइईको रिजल्ट राम्रो ल्याई भने त्यसको पनि राम्रो हुन्थ्यो । कति चाँडो झमक्क अँध्यारो भएको हो । भर्खर त ५ बज्यो ।
