सुकृत नेपाल
रङ्गमञ्चमा उत्साह, चित्रकलामा भविष्य
चित्रकलाको भविष्य राम्रो छ भन्ने धेरै छन् । पहिला चित्रकलामा सन्दर्भ सामग्री जुटाउन गाह्रो हुन्थ्यो भने अहिले प्राविधिक विषयले धेरै सहज बनाएको छ । चित्रकलामार्फत नै समाजको वास्तविकतालाई प्रतिविम्बित गराउन सकिन्छ भन्ने विश्वासका साथ क्यानभासमा रङ पोत्न युवा जमात तनमन दिएर लागेको छ ।अघिल्लो वर्ष झैँ नेपाली नाटकघरहरूमा यस वर्ष पनि निकै उत्साह छायो । नयाँ पुस्ताको रङ्गमञ्चप्रतिको आकर्षण २०८१ सालमा झनै बढेको देखियो । रङ्गकर्मीहरू नाटक मञ्चनमा सधैँ झैँ सव्रिmय नै देखिए । फरक परिवेशमा फरक शैलीका नाटक मञ्चन भए । नाटकका कथामा अनेकन खालका विविधता देखियो । २०८१ सालमा मञ्चन भएका नाटकमध्ये ‘हरि हजुरबा’ अत्यधिक रुचाइएको नाटक बन्यो । त्यस्तै यस वर्ष मञ्चन भएको ‘लेम्लेम्मा’, ‘ढुकढुकी ७२ मेगाहर्ज’, ‘मुक्कुमलुङ’, ‘काँचो धागो’, ‘सोरठी’, ‘महासत्व’ जस्ता नाटकमा दर्शकको भरिभराउ उपस्थितिले रङ्गमञ्चलाई अझ माथि उठाउन मद्दत ग¥यो । मण्डला, सर्वनाम, शिल्पी र कौसीमा नियमित जस्तो नाटक मञ्चन भए । द्वन्द्वकालको पृष्ठभूमिमा आधारित यस नाटकले एक हजुरबाको प्रतीक्षाको कथामार्फत दर्शकको मन छुने काम ग¥यो । २०८१ सालमा नेपाली रङ्गमञ्चका लागि एक सकारात्मक वर्ष साबित भएको छ । विभिन्न नाट्य समूहको सहकार्यमा काठमाडौँ मात्र होइन, बाहिरका सहरमा पनि थुप्रै नाट्य गतिविधि सम्पन्न भए । २०८१ सालमा पनि युवापुस्तामा रङ्गमञ्चप्रतिको आकर्षण धेरै नै देखियो । कलाकार तथा नाटक निर्देशक अशान्त शर्मा कथावस्तु, प्रस्तुति तथा अभिनयका हिसाबले केही राम्रा नाटक मञ्चन भएको स्विकार्नुहुन्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, “२०८१ साल नाटकका लागि मात्र नभई कलाका सबै विधामा दर्शकको राम्रो उपस्थिति रह्यो ।” उहाँका अनुसार २०८१ मा चलचित्रतर्फ ‘पूर्णबहादुरको सारङ्गी’ ले महाकुम्भ नै ल्यायो । जसले कला क्षेत्र चलायमान भएको बुझ्न सकिन्छ ।यस वर्ष नाटक महोत्सव पनि राम्रो स्थान पाए । वर्षको सुरुवातदेखि नै विभिन्न सहरमा नाटक महोत्सव आयोजना भएका थिए । चाहे त्यो पोखरामा आयोजित ‘पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय नाटक महोत्सव’ होस् या काठमाडौँमा सम्पन्न ‘छुनुमुनु नेपाल–भारत बालनाटक महोत्सव’ । यस्तै राष्ट्रिय नाचघरमा आयोजना गरिएको ‘राष्ट्रिय नाटक महोत्सव’ ले मुलुकभरका नाटककार, निर्देशक र कलाकारलाई एउटै छानामुनि ल्याउन मद्दत पनि ग¥यो । यसै वर्ष ‘नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय नाट्य महोत्सव–२०२५’ काठमाडौँसँगै तीन वटा सहर बेलबारी, पोखरा र चितवनमा पनि सम्पन्न भयो । सर्वनामको आयोजना गरेको ‘पिपुल्स थिएटर फेस्टिभल’ इटहरी र धनकुटामा पनि भयो । २०८१ सालमा नै सङ्गीत नाट्य एकेडेमीले ‘नेपाल–भारत रङ्ग महोत्सव’ को आयोजना गरेको थियो । यस्ता खालका महोत्सवले नेपाली नाटकलाई विश्वमञ्चमा स्थापित गराउन ठुलो सहयोग गरेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय महोत्सवले नेपाली रङ्गमञ्चलाई विश्वमञ्चमा चिनाउन अवश्य नै महìवपूर्ण भूमिका खेल्छ । रङ्गकर्मी सोमनाथ खनालका अनुसार नाटक हुनु मात्रै रङ्गमञ्च चलायमान हुनु होइन । नाटक सँगसँगै नाटकलाई विकास गर्ने अन्य गतिविधि भइरह्यो भने रङ्गमञ्च चलायमान भएको हो कि जस्तो महसुस हुन्छ । २०८१ सालमा विभिन्न खालका महोत्सव आयोजना भए जसले नेपाली रङ्गमञ्चको वातावरण अझ राम्रो बनाउँदै गएको खनालको बुझाइ छ । यहाँ राम्रो कमाइ नगरेको चलचित्रलाई पनि राम्रो ग¥यो भनेर गफ दिने चलन छ तर रङ्गमञ्चमा भने यस्तो नभएको उहाँको भनाइ छ । कलाकारको पारिश्रमिक र यता उता तिरोतारोले नै नाटकबाट कमाएको आम्दानी सकिन्छ । रङ्गकर्मी आकाङ्क्षा कार्की भन्नुहुन्छ, २०८१ सालमा एकदमै धेरै नाटक मञ्चन भए । यस वर्ष डिसेबल कलाकारसँग काम गर्ने मौका पायौँ । धेरै नाटक मञ्चन भएकाले कति आए कति गए भन्ने लेखाजोखा राख्न नसकेको उहाँको भनाइ थियो । उहाँले थप्नुभयो, “आशान्त शर्मा निर्देशित नाटक ‘काँचो धागो’ व्यापारिक हिसाबले कौसी थिएटरका लागि ठुलै बल्कबस्टर साबित भयो ।” समग्रमा २०८१ साललाई रङ्गमञ्चका लागि उत्साहजनक वर्षकै रूपमा लिन सकिन्छ । यस वर्ष थिएटरपिच्छे नयाँ नयाँ नाटक मञ्चन भएर काठमाडौँ उपत्यका रङ्गमञ्चमय बन्यो । रङ्गमञ्चमा प्रायः विदेशी नाटकलाई नेपालीमा अनुवाद गरेर देखाइन्थ्यो । अहिले नेपाली नाटकको व्रmेज र माग धेरै बढेको हुनाले नेपाली नाटकलाई दर्शकले रुचाउन थालेका छन् । आफ्नै गाउँघर, विभिन्न समुदायका संस्कृति कथामा नाटक मञ्चन हुन थालेका छन् जुन एक राम्रो परिवर्तनको संज्ञा पनि हो । यद्यपि यस वर्ष फरक जनरामा बनेका भूगोल र संस्कृतिमा आधारित नाटक दर्शकको रोजाइमा परे पनि व्यावसायिक हिसाबले भने थौरै नाटकले मात्रै दर्शकको साथ पाए ।२०८१ मा चित्रकलानेपाली कला क्षेत्रका लागि वर्ष २०८१ समग्रमा सुखद रह्यो । रङ्गमञ्च मात्र नभएर विभिन्न चित्रकारको कलाले २०८१ लाई कलरफुल बनाउन मद्दत ग¥यो । २०८१ सालमा अघिल्लो वर्षको तुलनामा चित्रकलालाई झन् माथि उठाउने काम भए । कुनै पनि कार्यशालामा होस् या ग्यालरीमा चित्र किन्न र हेर्न आउनेको जमात बढेको नै देखियो । ललितकला क्षेत्रका लागि २०८१ साल उत्साहजनक नै देखिएको छ । कलाकारको उपस्थिति, कलाभित्र हुने गतिविधि, प्रदर्शनी, कार्यशाला प्रशिक्षण गोष्ठी, अनुसन्धान २०८१ सालमा धेरै भए जो कला क्षेत्रका लागि उपलब्धिमूलक साबित भएको छ । नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका सदस्यसचिव देवेन्द्र थुम्केलीका अनुसार ललितकलाले चित्रकला बिव्रmीका लागि भन्दा पनि यसको प्रवर्धन, संरक्षण, अनुसन्धानको निम्ति अगाडि बढ्न प्रतिष्ठानले पहल गर्ने हो । व्यक्तिले या ग्यालरीले गरेको कामका डाटा ललितकलामा नहुने उहाँको भनाइ थियो । २०८१ साल पनि अघिल्ला वर्षझैँ उत्साहजनक साबित भएको थुम्केलीले बताउनुभयो । उहाँका अनुसार पहिला प्रतिष्ठानसँग चारदेखि पाँच सय कलाकार जोडिएका हुन्थे भने अहिले त्यो दोब्बर कलाकारसँग प्रत्यक्ष गतिविधिमूलक काम गरेका छौँ । भित्तेचित्र बनाउने कार्य २०८१ सालमा व्यापक ढङ्गले अगाडि बढेको उहाँले बताउनुभयो । २०८१ सालले चित्रकलालाई बजार पनि दिएको छ, सचेतना भर्ने काम पनि गरेको छ र कलाको महìव पनि बढाउने काम गरेको छ । २०८१ सालमा राष्ट्रिय ललितकला प्रदर्शनी–२०८१ पनि भयो जसले ललितकलाकर्मीलाई प्रोत्साहन र प्रवर्धन गर्न विशेष सहयोग गर्ने काम ग¥यो । नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानले ललितकलाको संरक्षण, संवर्धन र प्रवर्धन गर्न मुलुकमै पहिलो पटक प्रादेशिक ललितकला प्रदर्शनी गरी त्यस प्रदर्शनीबाट छनोट भएका उत्कृष्ट कलाकृति राष्ट्रिय ललितकला प्रदर्शनीमा राखेर एउटै छानामुनि विविध कलाको अवलोकन गर्ने अवसर दिएको थियो ।नेपाल आर्ट काउन्सिलका महासचिव विकासरत्न धाक्वा गुणस्तरको हिसाबले चित्रकला क्षेत्र एकदमै चलयामान तरिकाले अगाडि बढेको बताउनुहुन्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, “कला क्षेत्रको भविष्य उज्ज्वल छ । २०८१ सालमा राम्राराम्रा कलाकारले आफ्नो सिप देखाउनुभएको छ । चित्रकलाको बजार एकदमै राम्रो छ तर यो क्षेत्रमा सरकारको लगानी अझ पुगेको छैन । कला र संस्कृतिमा सरकारले जति लगानी गर्नुपर्ने हो त्यो एकदमै कम छ ।” २०८१ सालमा पनि चित्रकला प्रदर्शन हुने व्रmम बढ्यो तर यसको बजार कस्तो छ भन्ने अझै पनि प्रस्ट छैन । महँगो मूल्य र चित्रकलालाई नबुझ्नाले पनि यसको मौलिकता हराउँदै जाने हो कि भन्नेमा धेरैको चिन्ता छ । चित्रकलासहितको कलामा देखिएको आकर्षण तथा प्रदर्शनीमा आएको व्यापकताले अबको वर्ष उत्साहजनक हुने अपेक्षा गरिएको छ । पछिल्लो समय रङ्गमार्फत समाजलाई जस्ताको तस्तै उतार्ने माध्यम बनेको छ, चित्रकला । चित्रकारले हाम्रो मनमस्तिष्कले सोच्न नसकेका विषयलाई सुन्दर आकारले चित्रमा दिने गर्छन् । यतिबेला चित्रकलाको विस्तार भइरहेको छ । विभिन्न क्याफेमा कला प्रदर्शनी हुन्छ । यसबाहेक अपार्टमेन्ट र हाउजिङहरूमा पनि कला सजिन थालेका छन् । यसले कलाको महìव झन् बढेर गएको आभास हुन्छ । कलाको मौलिकता पनि बढेर गएको छ । अहिले भइरहेका विभिन्न प्रदर्शनीले कलाकारलाई माथि उठाउने काम गरिरहेको छ । कला प्रदर्शनी बढ्दो मात्र छैन बिक्दो पनि छ । कतिपय कलाकार आफ्नै ग्यालरीबाट चित्र बेच्दै आएका छन् । जसले यस वर्ष कला गतिविधिमा राम्रो उत्साह जगाउने काम गरेको छ । नेपालमा अहिले चित्रकलाले व्यावसायिक गति लिएको छ । यस वर्ष कला क्षेत्रमा नयाँ पुस्ताको आगमन बढ्दो छ । अहिले तीन वटा विश्वविद्यालयका चार ठाउँमा स्नातक तह चित्रकला पढाइन्छ । चित्रकलाको भविष्य राम्रो छ भन्ने धेरै छन् । पहिला चित्रकलामा सन्दर्भ सामग्री जुटाउन गाह्रो हुन्थ्यो भने अहिले प्राविधिक विषयले धेरै सहज बनाएको छ । चित्रकलामार्फत नै समाजको वास्तविकतालाई प्रतिविम्बित गराउन सकिन्छ भन्ने विश्वासका साथ क्यानभासमा रङ पोत्न युवा जमात तनमन दिएर लागेको छ । अहिले प्रायः आर्ट ग्यालरी खाली हुँदैनन् । त्यहाँ चित्रकलासम्बन्धी केही न केही गतिविधि भइरहेका हुन्छन् । जसका कारण सुन्दर चित्र बिव्रmी गर्न केही समस्या पर्दैन । त्यसैले पनि २०८१ सालमा राम्रो चित्रले धेरै राम्रो बजार पाएको थियो । यही गतिमा अघि बढे कलाको भविष्य उज्ज्वल छ तर सरकारको कला क्षेत्रप्रतिको दृष्टिकोणमा परिवर्तन आउन आवश्यक छ ।
द्वन्द्वले भरिपूर्ण ‘पीताम्बर’
पहिलो निर्देशकीय चलचित्र ‘ऐँचो पैँचो’ बाट चर्चामा आउनुभएकी निर्देशक कृषा चौलागाईं यतिबेला चलचित्र ‘पीताम्बर’ मार्फत पुनः चर्चामा आउनुभएको छ । पहिलो चलचित्रमा उहाँले राजनीतिले समाजमा पा
चलचित्रका लागि फलदायी वर्ष
नेपाली चलचित्र क्षेत्रका लागि विक्रम संवत् २०८१ फलदायी रह्यो । व्यापारिक दृष्टिकोणले यस वर्ष प्रदर्शनमा आएका केही चलचित्रले ऐतिहासिक कमाइ गरेका छन् भने केही
चर्किएका भित्ता नियालेका चित्र ‘सम्पदाका रेखाहरू’
२०७२ सालको विनाशकारी भूकम्प र त्यसपछिका परकम्प मानिसले अझै बिर्सिएका छैनन् । हाल पनि बारम्बार आइरहने भूकम्पले धेरैलाई २०७२ वैशाख १२ को कहालीलाग्दो दिन स्मरण गराउँछ । त्यही घटनाले धेरै मानिस घरवारविहीन भए भने धेरैका घरका भित्ता अहिले पनि उदेकलाग्दो देखिन्छन् । त्यही भूकम्पले चर्किएका भित्तामाथि कलाकार रवीन्द्र श्रेष्ठले एउटा विशेष रेखाका रूपमा आफ्नो क्यानभासमा उतार्नुभएको छ ।
विगत र वर्तमानका चित्र ‘अक्षरको यात्रा’
नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा सुरु भएको लिपि चित्रको प्रदर्शनीमा ‘शुभविवाह, यहाँ एक घण्टामा अर्जेन्ट रबर छाप बनाइन्छ’ जस्ता कुरा देख्न सकिन्छ ।
न्यून दर्शकबिच चलचित्र प्रदर्शन
पछिल्लो समय भरिभराउ हुँदै आएको नेपाली सिनेमा घरमा फेरि दर्शकको चाप ‘न्यून’ देखिन थालेको छ । चलचित्र बजार ओरालो लाग्दा फागुनदेखि प्रदर्शनमा आएका धेरै चलचित्रलाई लगानी उठाउनसमेत हम्मे हम्मे परेको हल सञ्चालक बताउँछन् ।
कूटनीतिज्ञको कथा ‘दी डिप्लोम्याट’
सत्यको बाटो कठिन छ तर कोही यो बाटो अपनाएर हिँड्छ भने त्यो सत्य नै उसको साहस बन्छ ।
चलचित्र छान्न सकस
कुनै बेला खडेरी, कुनै बेला पानीको भेल । यतिबेला यो कथन ठ्याक्कै नेपाली चलचित्र क्षेत्रसँग मेल खान पुगेको छ ।
महोत्सवमय बन्दै सहर
कुनै समय देशका कम सहरमा मात्र हुने साहित्यिक महोत्सव अहिले बाक्लिँदै गएका छन् ।
अनोरा बन्यो उत्कृष्ट चलचित्र
विश्व चलचित्र उद्योगको सबैभन्दा प्रतिष्ठित ओस्कार अवार्ड जित्ने धोको हरेक चलचित्रकर्मीको हुन्छ ।
आज महाशिवरात्रि मनाइँदै
हिन्दु धर्मावलम्बीहरूको महान् पर्व महाशिवरात्रि बुधबार (आज) धुमधामका साथ देशभरि मनाइँदै छ ।
जुट्दै छुट्दै कलाकार
चलचित्रका कलाकार जति ‘रिल’ जीवनमा असल श्रीमान्श्रीमतीको भूमिकामा देखिन्छन्, वास्तविक जीवनमा उनीहरूको पारिवारिक जीवन खासै सुखद रहेको देखिँदैन । झन् चल्तीका कलाकारको पारिवारिक जीवन लामो समयसम्म चलेको छैन ।
यौन मनोविज्ञानको ‘दुःखी आत्मा’
नेपाली समाज यौनको विषयमा खुलेर बोल्न चाहँदैनन् । यौनको कुरा गर्दा मुख छोप्नेको सङ्ख्या अझ पनि यहाँ धेरै छ । अझ नेपाली चलचित्र इतिहासलाई हेर्ने हो भने यौन मनोविज्ञानको विषयमा निर्माण भएको चलचित्र निकै कम छन् ।
प्रणय दिवसमा ‘रोज’
पश्चिमा मुलुकबाट सुरु भएको भ्यालेन्टाइन नेपालमा पनि चाडपर्व झैँ मनाउन थालिएको छ ।
न यता न उता ‘एक्टर : टेक वन’
कुनै समय नेपाली चलचित्र क्षेत्र भारतीय चलचित्रबाट अत्यधिक प्रभावित थियो ।